Rijke en arme
vrouwenhanden.
Het luchtschip
op rails
Men moet zijn handen niet verzorgen
om de sporen van den arbeid
te verwijderen.
Voor elck wat wils.
Het leve 11 van Thomas Bata
De hand, die den bezem hanteert
kan het beste liefkoozen.
Goethe.
GEEF mij je blanke handje, zingt een klank-
film-artist in het voornaamste liedje van
een zijner creatie's. Maar de producent had
hem meer op zijn vingers moeten kijken,
want het liedje had geen succes. Het meisje, dat haar
blanke handje moest geven was een boerendochter
uit Stiermarken en blijkbaar heeft niemand bedacht,
dat haar handje wel niet blank zou zijn en zelfs
niet buitengewoon zacht. Maar de dichters blijven
nu eenmaal bij hun oude uitdrukkingen. Soms hin
dert dat niet het kersroode mondje is er misschien
nog wel wat rooder op geworden. Het weeke, zieke-
Iijk-blanke handje van vroeger is echter een hand ge
worden, die van aanpakken weet. En ik geloof niet,
dat wij het aardige, nuttelooze handje behoeven te
betreuren.
Het zachte, blanke handje is in alle eeuwen maai
bij een zeer klein gedeelte der vrouwen voorgeko
men. Dat feit is niet zoo belangrijk als het ideaal,
waar alle vrouwen toch naar streefden. En dat
ideaal was zoo n handje. In de middeleeuwsche lie
deren werden die handjes bezongen, terwijl in een
roman uit de vorige eeuw, waarin de heldin als ge
woonlijk van top tot teen werd beschreven, eveneens
uitvoerig gesproken werd over haar handjes, die zoo
klein waren, met teere vingertjes, een fluweelzachte
huid, leliënblank van kleur, en zelfs met kuiltjes.
Dat was dus eeuwenlang het eenige ideaal. En daar
uit kunnen wij opmaken, wat het ideaal van de
vrouw in het algemeen was. Dat was een lief, nutte
loos schepseltje, uitsluitend bestemd voor het ge
noegen van den man, dikwijls zwak en soms zelf zie
kelijk, behoefte hebbend aan bescherming, geestelijk
en in alle opzichten onzelfstandig, niet alleen gewron
gen in haar keurslijf, maar ook in het keurslijf van
een wereldbeschouwing, die de vrouw eep zeer
eigenaardige plaats toekende.
teekening ziet het eruit als een kinderhandje
en het is ook niets anders dan een groote
kinderhand. Hel is even week en ongevormd
en openbaart geen persoonlijkheid. De kuil
tjes konden alleen de mannen van den ouden
stempel hekoren.
Het werkelijk zuivere gevoel zal zich tot deze hand
jes en de daarbij behoorende vrouw wel nooit aan
getrokken hebben gevoeld. Albrecht Durer zou de
vereelte, afgewerkte handen van zijn moeder wel
niet vereeuwigd hebben, als hij er niet met zijn ge
heele hart aan gehecht was geweest en de ziel ge
kend had, die eruit sprak. En Goethe, die toch over
een gezonden poëtischen aard en gezond oordeel be
schikte, drukte zijn oordeel nogal kras uit; de hand,
die den bezem hanteert, kan het beste liefkoozen. En
zachte, witte handjes hanteerden geen bezems, wan.
als zij dat deden, zouden zij al gauw een zeer natuur
lijken vorm aannemen. Dat hebben wij wel gezien
bij het opkomen van de sport.
Die handjes bestaan nu niet meer. En die veran
dering is zeker niet alleen een gevolg van de mode.
Hetzelfde gezonde gevoel, dat wij reeds bij Durer en
Goethe waargenomen hebben, is nu algemeen gewor
den. De dichters, die het verst van de werkelijkheid
afstaan,#zijn het langste achtergebleven en zelfs nu
is er nog wel een enkele aanbidder van het oude
ideaal onder.
De schilders en teekenaars hebben het onnatuur
lijke ervan gauw genoeg doorvoeld. Toen zij niet lan
ger vriendelijke, glimlachende portretten maakten,
doch de persoonlijkheid der menschen in het portret
vastlegden, zagen zij ook in, dat de hand evengoed
een spiegel van het karakter is als het gezicht. Zij
beseften de karakterloosheid van die nuttelooze blan
ke handjes en schilderden ze niet meer, omdat de on
persoonlijke vrouwen, die de handjes hadden, niet
meer popiair waren. Nu schildert men alleen die
modellen, die men geen onbeduidendheid kan verwij
ten! Nu schildert rnen soms niets anders dan een
hand, die meer dan iets anders energie, gracieus be
zig zijn of hard werken verraadt. Men kreeg het
ideaal van de ,bezielde" hand onder de schilders,
voordat de overgroote meerderheid der vrouwen be-
liier zien wij de hand van een voorname
dame uit den tegenwoordigen tijd. Zij is nog
altijd sierlijk en zeer goed verzorgd. Maar
zij is niet zielloos, heeft haar eigen uitdruk
king, zij weet zelfs van aanpakken en is zeer
zelfstandig in haar bewegingenevenals haar
eigenares.
reid was, dat ideaal ook na te streven. Want daar
toe kwamen de vrouwen pas noodgedwongen, toen
niet alleen alle beroepen voor hen opengesteld wer
den, zoodat zij werkep konden, maar ook de nood der
tijden maakte, dat zij werken moesten. Bovendien
gingen toen ook de vrouwen aan sport doen, omdat
de ontwikkeling van het lichaam niet langer een
leus, maar een noodzakelijkheid geworden was En
ze kwamen heelemaal tot andere gedachten, toen ook
de mannen zich een ander ideaal van de vrouw voor
oogen stelden en inplaats van aan vrouwtjes de voor
keur gaven aan vrouwen en de levensgezellin hooger
aansloegen dan het weelde-speelgoed.
Dit is de hand van een arbeidster. ereelt,
knokig en gespierd, hard en heelemaal niet
blank als een lelie. Men ziet er het werk aan,
dat zij verricht heeft, maar men ziel ook, dat
dit werk er geen machine van heeft gemaakt.
Deze hand kan zeer moederlijk en teeder zijn.
Zij heeft een ziel
Toen hadden de vrouwen een zwaren strijd te strij
den, want zij moesten het oude vooroordeel overwin
nen, dat werken de schoonheid benadeelt. Het ging
erom, een ander ideaal van# schoonheid te krijgen.
Zoo moesten zij zich het eerie na het andere ontzeg
gen Eerst de „kleinste1' maat handschoenen, waar
grootmoeder zoo trotsch op was. Toen de fluweel
zachte blankheid, die niet te behouden is, wanneer
de spieren zich beginnen te ontwikkelen. Hier werd
de strijd met alle middelen gevoerd en de cosmetische
industrie bloeide. Men beloofde de werkende vrouw
handen, die alle kenmerken hadden van werkelooze
handen. Legio wonderzalfjes werden verkocht, om
niet te spreken van de handschoenen, die men
's nachts moest aantrekken om den volgenden mor
gen weer het oude ideaal verwezenlijkt te zien. Er
kwamen toestelletjes op de markt om de vingers spits
te maken en gummi-vingerhoeden om de nagels te
sparen en massage-zwachtels, die de spieren onzicht
baar moesten houden en zelfs een toestelletje om „be
hoorlijke kuiltjes op dameshanden kunstmatig U
vormen."
Gelukkig is de moderne vrouwenhand overwinnend
uit dezen strijd te voorschijn gekomen. De handen
zijn niet. alle gelijk on een bepaald type heeft niet
langer de „voorkeur". Door werk en sport komt de
oorspronkelijke aanleg der handen tot ontwikkeling.
En eigenlijk is zoo n ontwikkelde hand altijd mooi.
onverschillig of zij haar vorming nan hard werk of
aan de sport te danken heeft. Tenminste, zij is
mooi, als men ze verzorgt. Men moet ze niet verzor
gen om de sporen van den arbeid te verwijderen,
maar wel om de door het werk verkregen vorm in
hygiënisch en aesthetisch opzicht te volmaken.
Een sprookje
uit onzen tijd.
door
Dr. O. VINK.
IETS meer dan een halve eeuw geleden werd In
een van de armste streken van Moravlë. te
Zlin, het derde kind van den straatarmen
schoenlapper Bata geboren. Dit kind was men-
schelijkerwijze gesproken voorbestemd om een honger
lijder te worden, zooals alle bewoners van die arme
streek. In het rijke Wcenen noemde men de omstre
ken van Zlin verachtelijk de pantoffelgieterij, omda'
men zich daar voornamelijk bezighield met het make
van pantoffels. De kleine Thomas ging nauwelijks lar.
genoeg naar school, om te leeren lezen, op zijn zes
tiende jaar kon hij maar heel gebrekkig schrijven, want
hij moest ook als kind al werken van 's morgens vroeg
tot in den nacht
Deze jongen is thans de grootste schoenfabrikant ter
wereld. Hij beteekent voor de schoenenindustrie het
zelfde wat Ford in de automobiel-industrie is. Hij heeft
in zijn productiesysteem Ford zelfs nog overtroffen en
is nu een klassiek voorbeeld geworden van den groot
industrieel, wiens eerzucht en macht grenzen aan het
fantastische. Hij is niet tevredpn met zijn eigen land
en zelfs niet met Europa. Hij heeft met zijn schoenen
al bijna de geheele wereld veroverd. Te Pirmasens, het
centrum der Duitsche schoenenindustrie, is 10 der
bevolking werkeloos geworden, doordat Bata zijn
schoenen ook in Duitschland Importeerde. Binnen 3
jaar slaagde hij erin. zijn productie zoder eenige hulp
van de bank van 3 op 22 millioen paren schoenen per
jaar te brengen. Aan hem is het te danken, dat
Tsjecho-Slowakije thans het land is, dat ae grootste
schoenenexport ter wereld bezit.
Duitschland tracht zich tegen Bata të verdedigen. In
April van dit jaar begon men invoerrechten te heffen
op Tsjecho-Slowaaksche schoenen om den invoer van
schoenen tegen te houden. Wat doet Bata daartegen?
Hij kocht dezer dagen van het Pruisische rijk een stuk
land In Opper-Sllezië, dat duizenden Hectaren groot ls
om daarop fabrieken en arbeiderswoningen te bouwen.
Binnenkort zullen daar 1000 arbeiders tewerkgesteld
worden. Zoo zal hij zich ook in* Duitschland nestelen.
En Bata zal ook daar op groote aanplakbiljetten zijn
systeem verkondigen. In het kader der bestaande eco
nomische verhoudingen worden fabrieken opgericht,
waarin alle arbeiders, verkoopers, enz. geïnteresseerd
zijn en niemand twijfelt eraan of Bata zal ook ln
Duitschland met zijn systeem geld verdienen, wanneer
de overheid het hem niet belet
Toen Bata te Zlin geboren werd, was het een ge
hucht Nu is het een flinke fabrieksstad, die uitslui
tend bestaat door en voor Bata's arbeiders. Maar dat
is nog niet het voornaamste. Bata's productie overtreft
alles wat Tof nu Toe op z^n gebied gepresteerd !s. Ter
wijl in Duitschland een geroutineerd fabrieksarbeider
3 a 4 paar schcenen per dag maakt, vervaardigen
Bata's meerendeels jonge en onervaren arbeiders er
10 a 12.
Bata noemt twee redenen, waarom zijn systeem zoo
veel succes heeft. De eerste is de rationalisatie van het
werk zooals men die vindt bij Ford. Maar de tweede
is, dat de arbeiders zooveel meer presteeren, omdat zij
zelf belang hebben bij een grooten winst. Iedere kleine
afdeeling van Bata's fabrieken ls om te zeggen een
apart bedrijf, dat geheel zelfstandig werkt met verlies
of winst. Iedere werkplaats is een aparte zaak. En van
den opzichter tot den jongsten leerling heeft ieder
persoonlijk belang bij het bloeien van die zaak. Bata is
van meening, dat alle ondernemingen over de geheele
wereld op deze manier zullen moeten worden ingericht,
wil men de productie op een hoog peil houden.
Nu wordt door de vele vijanden van Bata wel be
weerd, dat de Tsjechische schoenenkcning zijn arbei
ders schandelijk uitbuit Ondanks deze aantijgingen
heeft hij echter In Tsjecho-Slowakije zijn systeem
weten door te voeren. En in Duitschland hebben ver
schillende rechtbanken wel pricipieel toegegeven, dat
de werkmethoden van Bata onsociaal zijn, maar ook
daar heeft men tot nu toe niet anders gedaan dau on
derdeelen van zijn systeem af te keuren.
Hoe dit ook zij, in ieder geval heeft deze man een
zoo succesvollen en romantischen loopbaan gehad, als
in den tegenwoordjgen tijd in de industrie mogelijk is.
Hij begon als een klein stukwerkertje, dat in Oosten
rijk wonende, niet eens de Duitsche taal machtig was.
Hij trok te voet naar Praag en leerde daar verkoopen.
Hij ging toen zonder een cent op zak naar Amerika
en leerde den Amerikaanschen handelsgeest kennen.
Hij zag, wat reclame vermag en maakte spoedig ken
nis met den „band zonder eind" in werkplaatsen waar
het Taylorsystecm toegepast werd. Hij kwam weer
straatarm in Tsjeoho-Slowakije terug. Hij sliep niet
meer dan vier uur, stond 's morgens om vier op en
werkte door tot 's nachts twaalf uur. Met het geld,
dat hij zoo overhield, werd hij fabrikant. Op den dag
der oorlogsverklaring liet hij twee paarden loopen tot
ze dood neervielen, om den 6nelftein naar Weenen te
halen en zoo een opdracht te kunnen krijgen tot leve
ring van 50.000 paar zeildoeksche schoenen. Dat was
het begin van zijn carrière.
Op het oogenblik werkt Thomas Bata nog even hard
en hij heeft ook zijn arbeidstijd niet bekort. Toen zijn
dokter hem onlangs verandering van lucht voorschreef,
ging hij met stenotypistes, schrijfmachines, telefoon en
al in een verankerde luchtballon en werkte daar op een
hoogte van 1000 M. boven Zlin.
Bata kent thans nog slechts één doel: de prijs van
een paar heerenschoenen te verlagen tot f 1.50. Dat is
om zoo te zeggen zijn geloof. Misschien is hij voor de
productie en voor de menschheid gevaarlijker dan de
langzame, laksche middelmatigheid, die wij tot dusver
meegemaakt hebben. In ieder geval behoort hij tot die
mannen, die in Eurcpa zoowel als in Amerika den toon
aangeven en aan wier macht wij niet durven te tornen,
misschien wel omdat wij nog niet ten volle de invloed
ervan beseffen.
(Nadruk verboden).
door
Ir. F. v. d. Berg.
GROOTE uitvindingen zijn altijd scoj.! ont
vangen en dat is ook goed, want de kvitiek-
looze enthousiasten staan de practische toe
passing evenzeer in den weg als de kri.iek-
loos afbrekenden.
Ongeveer drie jaar geleden werd er veel aandacht
geschonken aan het sensationeele ontwerp-Kruken-
berg, dat beoogde de afstand BerlijnKeulen, die in
rechte lijn gemeten 470 K.M. lang is, in twee uur r.f
te leggen. Hij wilde hiervoor een stalen zweefbaan
aanleggen, waaraan de wagens zouden hangen. Dit
idee is reeds toegepast bij den zweefbaan te Elber-
feldBannen en was een uitvinding van den inge
nieur Langen. Maar in het ontwerp-Krukepberg
wordt een nieuwe wijze van voortbeweging voorge
steld, n.1. door propellers, evenals bij luchtschepen.
Hierdoor zou een ongelooflijke snelheid bereikt kun
nen worden, n.1. gemiddeld 360 K.M. per uur. Als men
dan twee uur rekende voor den -afstand Berlijn—
Keulen, zou men nog op vijf of zes plaatsen Kun
nen stoppen.
De zweeflrein der toekomst.
Hij koos de propeller om de volgende reden: bij
een vliegtuig heeft de propeller drievoudig werk te
verrichten. Ten eerste moet hij het vliegtuig omhoog-
brengen, ten tweede moet hij het gewicht van het
vliegtuig en zijn lading zwevende houden en ten der
de moet hij het vliegtuig vooruitbrengen tegen don
weerstand der lucht in. Het grootste deel van de
energie wordt nu verbruikt om het vliegtuig omhoog
te heffen en in evenwicht te houden en dit is ni d
meer noodig bij een zweefbaan. Dan kan dus de ge
heele kracht van den propeller gebruikt worde
voor de voortbeweging.
Het bouwen van de zweefbaan is tot nu toe uitge
steld om financieele redenen en de slechte eronomi
sche toestond van tegenwoordig zal daar ook wel
niet vreemd aan zijn. Het zou anders een winstge
vend bedrijf kunnen worden, vooral als men het plan
uitvoert om aan den Keulschen kant de baan Joor
te trekken tot Parijs en aan den Berlijnschcn kant
tot Warschau.
Een merkwaardige coïncidentie is, dat kortgeleden
in Schotland, te Milngarie bij Glasgow een 4 K.M.
langen zweefbaan over de Clyde is geopend, waarbij
het ontwerp-Krukenberg bijna nauwkeurig is uitgc
voerd. Het ontwerp en de uitvoering zijn echter van
den Schotschen ingenieur George Bennie. Zijn wa
gens doen wel eenigszins denken aan een luchtschip
en hangen in een ijzeren geraamte oan een rail, die
voortglijdt over een andere rail. De onderliggende
rail, de eigenlijke zweefbaan dus, levert iegelijk
den stroom, die de noodige energie voor het draaien
van den propeller verschaft. Men moet op deze baan
een snelheid van 250 K.M. per uur kunnen bereiken,
maar voor het dogelijksch gebruik kan men toch
niet zoo snel gaan over oen baantje van 4 K.M. Toch
is de practische uil voerbaarheid bewezen en bij een
langeren baan had Bennie misschien ook wel moeite
gedaan om een grootere snelheid dan 250 K.M. per
uur te bereiken.
De ijzerconstructie van de Duitsche baan is veel
De nieuwe zwevende baan in Schotland.
lichter dan die van de Schotsche baan; er moet n.1.
bij de constructie rekening gehouden worden met de
snelheid, die men bereikt. De technische vraagstuk
ken, die zich hierbij voordoen, zijn nog lang niet
alle opgelost. Zoo is een van de moeilijkste proDle-
men het oan elkaar lasschen van de afzonderlijke-
stukken rail. Men mag geen te groote wrijving krij
gen op do laschplaatsen en men moet ook vermijden
dat op die plaatsen de wagen opspringt, tengevolge
van de reusachtige snelheid, daar dit ernstige onge
lukken kan veroorzaken. Ook de verschillende weers
gesteldheden hebben invloed, daar het metaal lij
koude en hitte resp. krimpt en uitzet on daarom is
het wel noodig, te zorgen voor een stevige construc
tie. Dit heeft de Schotsche baan dus voor. Nu moet de
Duitsche uitvinder wel patenten bezitten, waarmee
hij alle nadcelige invloeden kan ondervangen cn die
hem daardoor in staat stellen i grootere snelheid
te bereiken en toch van een lichtere ijzerconstructio
gebruik te m-aken, maar helaas heeft hij nog niet
de gelegenheid gekregen, de practische uitvoerbaar
heid van zijn constructie te bewijzen, wat zeer te
betreuren is, daar de door hem berekende snelheid
de grootste is, die ooit met een vervoermiddel is be
reikt.
(Nadruk verboden.)
Nero esn vriend der armen.
Arthur Weignll heeft een nieuwe autobiografie
van den Romeinschen keizer Nero geschreven, die
om de ideeën, die er in verwerkt zijn, veel belang
stelling wekt. Hij deelt o.m. het volgende mee:
„De onbevooroordeelde geschiedschrijver vindt
overal niet tc weerspreken bewijzen van Nero's
groote populariteit. Het is een vaststaand feit, dat
hij de eerste eeuwen na zijn dood door velen be
schouwd werd als een heldenfiguur, een vriend der
armen, een keizer die tevens een groot kunstenaar
was. l)e smaad, die de overlevering op Nero werpt,
is sinds lang meer critisch beoordeeld en men weet
nu, dat hij gecjUirende het grootste deel van zijn le
ven zijn volk met bekwaamheid en toewijding ge
diend heeft en minstens vijf jaar lang de beste be
heerder van het Romcinsche Keizerrijk was, die cr
ooit bestaan beeft. Tevens is gebleken, dat hij bij
den grooten brand te Rome al het mogelijke heeft
gedaan om de uitbreiding van den bi-and tegen tc
gaan en de dakloozen cn gewonden tc helpen.
Met zijn licht ontvlambaar gemoed, zijn sterke
emoties, zijn blozende, knappe gezicht, zijn ijzeren
gezondheid on zijn roode haar. dat de Italianen van
alle tijden zoo bewonderd hebben, was Nero een bij
zonder aantrekkelijke persoonlijkheid. In zijn jeugd
had hij vele. vrienden. Hij kon ongelooflijk hard .ver-
komen voelde een oprechte belangstelling voor alle
kunsten on wetenschappen. Hij behoorde in onze ge
dachten te leven als een van de meest interessante
historische figuren."
Daarmee zijn zijn misdaden echter niet goed te
praten. De schryver tracht b.v. wel de moord op z.jn
moeder minder stuitend te doen schijnen, door hem
voor te stellen als een politieke noodzakelijkheid en
het voor te stellen alsof Nero nog buitengewoon zacht
zinnig was door het moordplan zoo te maken, -lat
zijn moeder niet ie weten kon komen, dat haar eigen
zoon de opdracht tot den moord had gegeven.
De band zonder eind.
De Ford-fabrieken hebben een sensationeele ver
nieuwing ingevoerd. Aan den band zonder eind wor
den nu niet alleen automobielen gebouwd, maar te
vens werden er oude uit elkaar gehaald om de on
derdoelen ervan te gebruiken. 400 oude auto's worden
in 10 uur geheel gedemonteerd door 120 arbeiders.
Hierbij wordt dus in omgekeerde volgorde gewerkt,
maar er geschiedt stuk voor stuk hetzelfde als bij
het mouteeron van de auto's. Eerst wordt de ben
zine eruit gehaald, dan wordt al het glas verwijderd,
de spatborden gedemonteerd, de wielen afgeschroefd,
de motor eruit gehaald, enz. Tenslotte verdwijnt de
carosseric onder een grooten pers, die haar als een
leeg luciferdoosje in elkaar perst en daarna in een
oven werpt. Het geheel is een grotesk gezicht.
Hierna ziet men weer het begin van de constructie
der nieuwe auto's.
De manOoddank, dat je terug bent!
Heb ie een touw ineegebiacht
De vrouw: Ik ben in drie winkels geweest,
maar ze waren veel te duur. (judge).