1732
Joseph Haydn
1932
31 Maart
EEN DER GROOTSTE MEESTERS
ONDER DE TOONKUNSTENAARS.
Herdenking van zijn
200sten geboortedag.
OP 31 Maart 1932 zal het twee eeuwen geleden
zyn, dat Joseph Haydn werd geboren; twee
eeuwen, welke de grootste ontwikkeling der
syruphonische muziek omvatten. De twee eeuwen,
die sinds zijn geboorte zijn verloopen, worden op
muzikaal gebied gekenmerkt, doordat de symphonie
als kunstvorm een steeds grootere plaats in het
muziekleven ging innemen, doordat het orkest het
uitvoerend lichaam bij uitnemendheid is geworden
en doordat de concertzaal in het maatschappelijk
leven een steeds belangrijker factor is geworden.
Het was JosephHaydn, die de schepper was van
de symphonie, die in zijn vierdeeligen vorm als
„klassiek" door de geschiedenis is aanvaard. Alleen
reeds tengevolge van dit feit, is Haydns naam onster
felijk geworden en de datum van den 31sten Maart
a.s. zal in de muziekwereld niet ongemerkt voorbij
gaan.
Als zoon van een wagenmaker geboren.
In 1732 werd Joseph Haydn te Rohrau aan de
Leitha geboren, in een eenvoudige boerenwoning,
vlak bij de voormalige Hongaarsche grens. Zijn ou
ders waren beide muzikaal, zongen gaarne en veel,
en al spoedig voerde de kleine Joseph den boven
toon in dit huiselijk zangkoor. Slechts zeer kort
heeft hij echter zijn ouderlijk huis gekend; zijn va
der was wagenmaker en weinig bemiddeld en zoo
moest de kleine Haydn op zesjarigen leeftijd bij zijn
muzikalen neef in Hainburg in de leer, waar hij in
het koor van de stadskerk meezong. De Weensche
dorpskapelmeester Johann Georg Reutter, die op zoek
was naar jongensstemmen, hoorde hem daar en tweb
jaar nadat hij te Hainburg aankwam, zien wij hem
met den grooten dirigent naar Weenen vertrekken,
waar hij in een liefdelooze omgeving opgroeit. Dage
lijks kan men zijn helderen sopraanstem bij de mis
sen in de Stefansdom bewonderen. Tien jaar lang
blijft hij lid van het kerkkoor er in deze periode
vestigt hij reeds de aandacht van de kunstzinnige
keizerin Maria Theresia op zich.
Daarna volgt een moeilijke jjd van gebrek lijden
en zoeken. Met de hulp van den menschlievenden zan
ger Spangier, later door het spelen van dansmuziek
in herbergen, door het geven van piano-onderricht en
door het leveren van „serenades" tracht hij in zijn
onderhoud te voorzien. Teneinde zich in de leer der
harmonie verder te bekwamen, verhuurt hij zich bij
den grooten Italiaanschen zangpaedagoog en compo
nist Porpora, waar hij profiteerde van de vele aanwij
zingen, die de „maestro" zijn leerlingen gaf. In de
zen tijd schreef hij ook zijn opera „Der arme krumme
Teufel", voor Josph Kurtz van het Karnuertortheater.
Behalve wat betreft de kennis, die hij bij Porpora's
lessen opdeed, kan men Haydn een autodidact noe
men.
Adelijke beschermers.
Langzamerhand krijgt de jonge meester eenige
adellijke beschermers, die ervoor zorgen, dat hij ka
pelmeester wordt in dienst van Graaf Morzin op zijn
slot in Bohemen. Deze post kan hij slechts korten
Het tuinhuis in Eisenstadt, waar Haydn werkte.
tijd /ervullen. De Graaf had zijn leven te weelderig
en te duur ingericht en ging dientengevolge failliet.
Zijn goederen moest hij op de veiling brengén en zijn
kapel werd ontslagen. Wederom staat Haydn op
straat, doch niet lang, want in dezen tijd gebeurt
het, dat vorst Paul Anto von Esterhezy een sympho
nie van den componist hoort en dit geeft hem aan
leiding, Haydn tot tweeden dirigent aan te stellen.
In Eisenstadt, de plaats, waar hij gedurende de vol
gende dertig jaren de hem opgedragen taak ver
vult, vindt Haydri een omgeving, die hem alles biedt,
liKt/nttix
Hayclns rustplaats te Eisen ach. De kerkwaar
hij 30 jaar als organist dienst deed.
wat een scheppende kunstenaar zich slechts ven-
schen kan. Van materieele zorgen bevrijd, was hij de
leider van een aanzienlijke kapel en in dienst van
den man, die veel voor kunstenaars over had en bo
vendien een hartstochtelijk liefhebter van muziek
was. In deze omgeving kon Joseph Haydn de ge
weldige productiviteit van zijn begenadigd kunste
naarschap ten toon spreiden.
Het slot en de stad „Eisenstadt", die elf jaar ge
leden weer tot hoofdstad van het Burgerland werd
geproclameerd, was sedert het begin van de 17e
eeuw de zetel van de Magyaarsche n agnatenfamilie
der Esterhazy's. De opdracht van Haydn was, voor
zijn vorstelijken heer stukken te con.poneeren, waar
mee deze in de kringen der Oosten rij ksche aristo
cratie succes wilde behalen. Van het jaar 1761 tot
1790 verbleef Haydn grootendeels op de bezittingen
van zijn heer, alleen des winters vertoefde hij in
Weenen. De broer van den vorst, Niet laas, die na den
dood van Paul Anton zijn zaken overnam, liet in de
moerassige omgeving van het Neusicdlermeer een fa
belachtig slot bouwen in verfijnde barokstijl. Boven
dien verrees een opera-gebouw, dat aan vierhonderd
menschen plaats bood en spoedig vormt het slot
Esterhazy eiken zomer de plaats, waar de hooge
aristocratie uit geheel Europa tezamen komt. In de
zen tijd zijn immers tooneel en muziek de belang
rijkste vormen van ontspanning en keizers en ko
ningen, vorsten en aartsbisschoppen, en de bekendste
vrouwen van Europa ontmoeten elkaar hier.
„Wanneer ik goede opera's wil nooren", zoo zcide
Maria Theresia eens tot een harer vrienden, „dan ga
ik naar Esterhazy en naar Joseph Haydn."
Terwijl de kunst aan de Duitsche hoven nog bijna
geheel werd beheerscht door et Fransche tooneel
en in de Weensche schouwburgen de hansworst nog
de hoofdrol vervulde, speelde men in Esterhazy en
Eisenstadt en ook in enkele Duitsche steden van
Hongarije zooals Presburg, Oedenburg, Raab reeds de
Duitsche en Engelsche klassieken.
Joseph Haydn is het middelpunt van dit kunst
zinnig streven, hij schrijft vele opera's en entre-acte
muziek voor Egmont, Hamlet en King Lear.
Aangaande zijn leven bij Esterhazy zegt Haydn zelf:
„Mijn vorst was over mijn werk tevreden, ik werd
aangemoedigd. Als leider van een orkest was ik in
staat te experimentceren en op te letten wat doelma
tig is en wat niet. Dus: te verbeteren, te bekorten,
toe te voegen, te proheeren. Ik was afgezonderd van
de wereld. Niemand in mijn omgeving kon mij aan
mijzelf doen twijfelen of plagen en zoo moest ik wel
oorspronkelijk worden". De band met de Esterhazy's
was dan ook zeer sterk en bleef bestaan ook nadat
de kapel in het jaar 1790 werd opgeheven, doordat
Haydn den titel en het daaraan verbonden honora
rium behield.
Haydns woning te Eisenstadt.
In den tijd, dat hij in actievcn dienst van zijn vor
stelijken patroon werkte, componetrde hij twintig
opera's, meer dan 50 symphonieën, ongeveer '0 kwar
tetten en tallooze andere muziekstukken; bovendien
nog een respectabel aantal cantaten en missen.
Van de drie groote sterren van de Weensche mu
ziekwereld was „Papa Haydn" zooals de volks
mond hem aanduidde de oudste. Mozart, die zeer
veel aan hem te danken heeft, koestert voor hem een
vaderlijke vereering, doch ook Haydn zelf heeft van
de jongere generatie welke prestatie hij eerlijk be
wonderde veel geleerd. Zelfs met den stuurschen
Beethoven, die door den Keurvorst van Keulen bij
hem in de leer werd gedaan, kon hij vriendschappe
lijk omgaan. Hij was kinderlijk vroom, een echte zoon
van het gemoedelijke Oostenrijksche volk, een
mensch, die geen vijanden had. Uit de volheid van
zijn rijke menschenhart schiep hij de schoonste me-
lodiën.
Zijn Londensche reis.
Intusschen was de componist niet meer aan een
vasten werkkring gebonden, en het tijdstip, waarop
Esterhazy's kapel werd opgeheven, had niet beter
kunnen vallen. Want Haydn kon nu gevolg geven
aan een reeds lang voorbereide concertreis naar Lon
den, waartoe hij in deze dagen het contract afsloot.
Hij had den 58-jarigen leeftijd bereikt en in de stad,
die toentertyd als het muziekcentrum der wereld
gold, merkte Haydn eerst goed, welk een beroemde
persoonlijkheid hij geworden was.
Bij het Londensche publiek oogstte hij een reeks
van stormachtige successen. Haydn wordt aan het
hof ontvangen en de Universiteit van Oxford ver
leent hem den doctorstitel honoris causa. De Engel
sche adel fêteert hem en noodigt hem te gast op zijn
buitens. Ondertusschen weet hij echter nog genoeg
tijd en gelegenheid te vinden om een aantal com
posities te schrijven. Zijn vermogen neemt toe; zijn
succes bezorgt hem schitterende contracten, die hem
vele duizenden guldens opleveren, gedurende de twee
jaren, dat hij in Engeland verblijf houdt Op zijn
terugreis naar Weenen ontmoet hij in Bonn voor den
tweeden keer den jongen Beethoven en belooft hij,
diens verdere muzikale leiding otj zich te nemen.
Eenige jaren later volgt zijn tweede reis naar En
geland en ofschoon zij van veel «sorteren duur is,
brengt zij den meester niet minder succes dan bij
den eersten keer. Do indrukken, die hij ditmaal in
Brittannië heeft opgedaan, zet hij na zijn terugkomst
in twee van zijn machtigste kunstwerken: „Do schep
ping" en „De Jaargetijden". Daarna schrijft hij nog
enkele kleinere melodieën, zooals bijv. het „Deutsch-
land über alles" en leeft stil, totdat hij op den 31sten
Mei 1809 voor goed de oogen sluit.
Het huis te Rohrau, waar Joseph Haydn op
31 Maart 1732 werd geboren.
Men heeft den grooten meester altijd „Papa Haydn j
genoemd, en daarmee willen wijzen op het vriende
lijk blijmoedige van zijn kunst. Maar in de veel die-
pere beteekenis van het .voord is hij zeker de vader
der muziek te. noemen, daar hij het was, Jie alle
stroomingen en krachten van zijn tijd tot een nieuwe
volmaakte schoonheid heeft weten te verheffen.
Men mag wel aannemen, dat Haydr's oeuvre heden
ten dagv, voor negen tiende on-bekena, onuitgegeven
of onbestudeerd is, maar dit udet ons geenszins, zijn
beteekenis naar waarde te schatten. Zij is gelegen op r
het gebied van het strijkkwartet, van de symphonie f
en van het oratorium. Voorts heofl hij zijn beste
werken gemaakt op het gebied van de piano sonate,
van de kerkmuziek en het concert. Alles 1
den genoeg om Haydn een eereplaats toe
onder de allergrootste meesters der toonkunst.
oiano sonate,
i tezamen re- r
:oe te wijzen
ïkmist. I
