Het Land der Frieten.
HtT
Zaterdag 19 Augustus 1933.
SCHAGER COURANT.
Vijfde b|ad. No. 9332
f -<• sè fP|g|
gplJTf
door
J. BRUINS MA,
Heerenveen.
„Alle rainsken binn' mijn broerren
En de hiele wrald myn thtis;
Mar it bloed yn Frysle ieren
Krüpt nei Fries en Fryslan ta.
Gelderlan, sa ljeaf en frjeonlik,
Hollan, great yn jild en rie,
'k Scoe wol graech der wenje wolle.
As der mar gjin Fryslan wie!"
NEEN, lezer, ik wil hier geen plei
dooi houden voor de Friesche taal.
Dat gebeurt den laatsten tijd al
zoo veelvuldig te pas en misschien
cok wel eens te onpas, dat ik er op deze
pagina niet over behoef te spreken.
Maar wel wil ik gaarne de aandacht vra
gen voor de Friezen cn voor hun land. Dat
land, waarvan reeds in de vorige eeuw Dr.
J. H. Halbertsma in zijn boven aangehaald
lied schreef, dat, hoewel alle rnenschen
zijn broeders waren en de gansche wereld
zijn tehuis, toch het bloed in Friesche ade
ren naar Fries en Friesland kruipt. „Gel
derland. zoo lief en vriendelijk. Holland
zoo groot in bezit en in kennis, ik zou er
graag willen wonen alser geen Fries
land was."
Dr. Halbertsma, een van de bekende ge
broeders uit Grouw, die in hun penne-
vruchten zooveel liefde voor het Friesch
en Friesland hebben neergelegd, heeft daar
mee zeker vertolkt, wat met h?m duizeti
den Friezen zoo hebben gevoeld en nóg
voelen. De Friezen zijn trotsch op hun land
en ze mogen dat zijn Want dat land biedt
veel schoons en merkwaardigs en aan de
bewoners ervan mag men een geheel eigen
aard en karakter toekennen, waarvan het
voor den niet-Fries ongetwijfeld de moei
te waard is er kennis van te nemen.
Daar is nu zeker gereede aanleiding toe
Want de afsluitdijk is geopenl.
En daarmee is de lang begeerde
verkeersverbinding tusschen Holland en
Friesland een voldongen feit geworden. De
scheiding, vele eeuwen geleden door de
woeste golven gemaakt, is door monsche
lijk vernuft en technische vaardigheid te
niet gedaan. Friesland, tot nog toe voor
vele Hollanders eoe vreemde provincie
wie ging er vroeger naar dat koude, lage
land in 't hooge Noorden wordt ontslo
ten voor den belangstellenden toerist. En
omgekeerd heeft de Fries meer en heter
contact gekregen met het andere Noorde
lijke deel van Nederland
Friesland heeft mede op den Afsluitdijk
zijn hoop op terugkeerenden bloei, op
nieuwen voortuitgang gevestigd. Pt nieu
we verbinding met Holland zal gelegenheid
geven tot groot en druk verkeer en waar
ciruk verkeer is, daai is leven en groei en
vooruitgang. We denken aan Sneek, de nij
vere tweede stad van Friesland, die nu be
halve de spoor- en bootverbinding via Enk
huizen-Stavoren, zich nieuwe mogelijkhe
den ziet ontsloten tot uitbreiding van haar
belangensfeer. Daar is Boisward, eveneens
te midden van de kostelijke Friesche wei
landen gelegen, dat tot nu toe zich in zijn
ontwikkeling min of meer zag belemmerd
door het gemis aan een goede verkeersge-
legenheid. maar dat nu weer een kans
OF DE FRIESCHE MEREN (ZeUen op de Wüde Ee)
krijgt en met beide handen die kans wil
aangrijpen. Daar is Harlingcn, de belang
rijkste havenstad van Friesland. Hoe lang
reeds heeft het verlangend uitgezien naar
de totstandkoming van den Afsluitdijk, om
dat die veel meer dan tot nu toe deze stad
in het groote verkeer zou opnemen. Wel
nu, de veelbegeerde verbinding is gekomen
en Harlingen maakt zich gereed om zich
aan te passen bij den nieuwen toestand.
De stad wordt in meerdere mate dan voor
dézen het geval was, de toegangspoort tot
Friesland.
In Harlingen wordt de laatste maanden
een groote activiteit ontwikkeld om in ve
lerlei opzicht de beteekenis van de stad te
vergrootcn, haar bloei te bevorderen. Zoo
is-er een commissie, die actie voert voor de
totstandkoming van de spoorlijn over den
Afsluitdijk, omdat men terecht inziet, wel
ke groote belangen voo. Harlingen bij deze
spoorlijn zijn betrokken.
Maar genoeg over de groote bcteckchis,
welke de Afsluitdijk voor deze en meer
dere plaatsen afzonderlijk zal blijken te
hebben. Ook voor Friesland als geheel zal
dat het geval zijn. Hiervoor is opgemerkt,
dat Friesland een merkwaardig en karak
teristiek land is met eigen aard en schoon
heid. Merkwaardig in de eerste plaats om
de kostelijke producten, welke de bodem
door landbouw en veeteelt direct en in
direct zijn bewoners oplevert, 't Is voor die
bewoners alleen maar te betreuren, dat
door de huidige tijdsomstandigheden dat
woord kostelijk niet meer zooals vroeger
synoniem is met kostbaar Om maar en
kele voorbeelden te noemen; Is er ergens
een streek in ons land. welke het hoofd-
voedsel voor het volk, dr aardappel, in be
tere kwaliteit oplevert dan de zware Frie
sche klei? Heeft niet de tuinbouw zich in
deze provincie de laatste jaren tot hoog
DE OLDEHOVE TE LEEUWARDEN.
peil ontwikkeld, zoodat hij aan tal van in
woners werk en brood heeft gegeven cn
nog veel meer zou kunnen geven, als er
niet de tegenspoed der huidige tijden was?
Ook de bloembollenteelt ontwikkelde zich
hier reeds en men zegt. dat de geaardheid
van de gronden in Noordwest-Friesland
niets minder geschikt is voor dezo teelt
dan die in Hollands hollenstreek.
Heeft niet de Friesche ve^stapol over de
gansche wereld bekendheid verworven, om
dat de Friesche boer er in geslaag 1 is door
steeds vorder doorgevoerde veredeling zijn
dieren aan de hoogste eischen van kwali
teit en productie te doen beantwoorden?
Is niet de organisatie van den Frieschen
landbouw, in tal v)wi opzichten, b.v. ook ten
aanzien van den afzet van de veeteelt- en
zuivelproducten, een merkwaardig voor
beeld van samenwerking en coöperatie?
Wie b.v in de hoofdstad der provincie zijn
belangstelling in deze richting doet uit
gaan. zal er veel ontwaren dat hem inte
resseert. Hij vindt er den hartslag van het
samenwerkende boerenbedrijf, den zetel
van den provincialen bond, van de
plaatselijke coöperaties, in modern geoutil
leerde en georganiseerde bedrijven.
Dit is alles natuurlijk hoogst interessant
en belangrijk, en ten aanzien hiervan is
juist de totstandkoming »an den Afsluitdijk
van wel zeer groote beteekenis. Zij geeft
aan Friesland een goede gelegenheid te
meer om de producten, die het heeft aan
te bieden, snel en gemakkelijk te vervoeren.
er°—
Maar de toerist, de vacantie-mensch, de
belangstellende vreemdeling vinden ook
ander karakteristieks in het land der
Friezen. En daarvan wil ik nu eens gaan
vertellen. Wie houdt van merkwaardig ste
denschoon, dat herinnert aan lang vervlo
gen tijden en als het ware gehuld is in een
Geheimzinnig waas van een mystiek verle
den, hij kan het in Friesland vinden. Er
ziin stadjes, die in vroeger eeuwen belang
rijke steden waren en welker uiterlijk
daarvan nog zooveel vertelt. Wel zeer ka
rakteristieke voorbeelden zijn de stadjes
Sloten cn Hindeloopen. Beide klein van
omvang en met gering inwonertal, maar
heide met veel schoons van voorheen. Als
ie Sloten wilt leeren kennen, moet ge niet
volstaan met er per auto door te trekken,
en dan alleen de opmerking te maken (fat
enkele hoofdstraten er zoo nauw zijn, zóó
nauw, dat het hier en daa* niet mogelijk
is andere voertuigen te passeeren. Sloten
verdient het. dat ge uitstapt en zijn mooie
oude gevels bekijkt, dat ge de stad rond
wandelt wat in slechts weinig tijd kan
geschieden en de beide schilderachtige
steenen boogbruggen bewondert. Tn hel
stadhuis is veel bewaard gebleven, dat men
don belangstellende gaarne zal toonen.
Hindeloopen. oud visschersplaatsje, dat
thans graag de allures van een badplaats
aanneemt en dat ook werkelijk den badgas
ten een rustig en aangenaam verblijf biedt
heeft al evenzeer ziin karakteristieke
eigenschappen. De bevolking heeft er haar
eigen dialect, dat voor den gewonen Fries
moeilijk verstaanbaar is. en in vroeger tijd
had zij haar schilderachtige, kleurige klee
■lei-drachten, die nu niet meer in het dage
'üksch leven, maar alleen bij bijzondere
legenheden gedragen worden. In tal van
''indelooper families wordt neg deze klee
ding trouw bewaard en de Hidde Nijland
sMchting, het. interessante Hindelooper mu
oum, toont veel van deze oud-IIindclooper
schoonheid, ook in ander opzicht, zooals
van de eigen Hindelooper meubelindustrie,
welke vele bewonderaars heeft. Merkwaar
dig is in het stadje nog de oude hooge.
scheefgezakte toren, die als een trouwe
wachter aan den dijk staat, ver in "t rond
zichtbaar over de golven van do voorma
lige Zuiderzee en over dc lage landen in
den omtrek.
Doch ook de andere van de elf steden
van Friesland zijn de belangstelling van
den toerist in velerlei opzicht waard. Voor
beelden van architectonische schoonheid
uit vroege* eeuwen zijn de beroemde stad
huizen van Boisward en Franekcr. Wie in
Friesland komt, moet verder in Sneck de
Waterpoort zien. dat geheel ecnige bouw
werk van over de driehonderd jaar oud en
dat bij de slechting van de oude stadswal
len in 't midden van de vorige eouw door
het toenmalige stadsbestuur is gespaard.
Voor welk besluit men ongetwijfeld thans
nog erkentelijk zal zijn.'Naast deze Water
poort vraagt in Sneek liet fraaie stadhuis
de aandacht, gebouwd in de tweede helfi
van de achttiende eeuw, waar vele merk
waardige historische voorwerpen bewaard
worden.
Van Boisward noemde ik reeds het stad
huis, gebouwd in 16131617. dat in dc eer-
het Paleis van
Justitie, dc Oude Waag,
zita°noKnbezieM«pl8a'sen vftn dc Provincie
zij-n nog aardigheden in overvloed.
irschoon van Fries-
Wanneer we nu gaan s,
natuurschoon van Frieslai£ek?P
we zeggen, dat deze provincieSJSf.?
minnaar veel bekoorlijks biedt 11
verscheidenheid. Het Friesche lai V®1®
heeft de laatste jaren enthousiaste
deraars getrokken en steeds meerder® "V:""
men van de schoonheid ervan geni?" K0"
In geen enkele provincie van ons'
is een zoo uitgestrekt merengebied en,ana
gens vindt men dan ook zulk een proef?®**"
gelegenheid om op de wijde wateren j?s®
over te geven aan de genoegens van zeiP"
en varen. De wondermooie boeken van d<?
Wargaster predikant De Stoppelaar, waai1
in zoo talrijke kleurige en levendige tafe
reeltjes worden beschreven, hebben hunne
inspiratie gevonden in het Friesche wa
terland, met zijn wuivende rietpluimen en
forsche „pompcblêdden", met de roodbc-
dakte boerenwoningen en de met donker
boomengroen omzoomde weilanden, met de
wijde watervlakte vol schuimende golven-
koppen of de vredige avondstilte, waarbij
de ondergaande zon duizenden schitter-
lichtjcs toovert op het kabbelende meer.
Meermalen zijn cr in dit waterland da
gen van bijzonder gebeuren, hoogtijdagen
van de Friesche watersport, nl. als er zeil
wedstrijden plaats hebben b.v. op het
Grouwster Pikmeer of op het Sneeker
meer, die hiervoor wel dc meest bekende
plaatsen zijn. Wie dan ziet, hoe een fris-
sche koelte de blanke zeilen bolt van de
honderden grootere en kleinere zeilers, hoe
tal van motorbooten in snelle vaart de wa
teren doorkruisen en groc-te stoombootcn
vol van vroolijkc feestgangers statig komen
aandrijven, terwijl de zon de plaats van
het waterfeest in gouden gloed zet, die
aanschouwt. Friesland op z'n schoonst cn
zal zich niet verwonderen, dat zoovele dui
zenden van dit schoone willen meege
nieten.
o—
Maar ook heeft Friesland schoonheid van
anderen aard. Het mag zich beroemen op
het bezit van fraaie bosschcn cn wijde
heidevelden, die niet onderdoen voor wat
i>v "~T'T- 4
1.-7* s'>
L>' 7*- •>-:
'li
HET RIJSTERBOSCH IN GAASTERLAND.
ste plaats om zijn fraaie uiterlijk, maar ook
om belangwekkende détails van binnen de
aandacht vraagt. Men vindt in dit stadje
verder nog een paar interessante oude
kerkgebouwen.'de St. Martinikerk, ge
bouwd in de 15c euew, en de Broerekerk,
uit de 13e eeuw.
Als we meer gebouwen cn merkwaardig
heden van historische beteekenis in Fries
land zullen opnoemen, dan komen b.v. in
Franeker naast het stadhuis, in aanmer
king het stedelijk museum en het beroem
de Planetarium van Eise Eisinga, den
eenvoudigen wiskunstigen wolkammer.
Natuurlijk is ook in Leeuwarden, de
hoofdstad der provincie, veel bewaard ge
bleven uit vroeger tijden. In de eerste
plaats is er het Friesch Museum, het be
langrijkste museum van de gehecle provin
cie, waarin een groot aantal kunstschat
ten en oudheden, benevens vele historische
voorwerpen van allerlei aard bijeen zijn
verzameld. Vooral ook uit de afgegraven
^riesche terpen hebben vele voorwerpen
die herinneren aan het dagelijkse!) leven
van de Friesche voorvaderen, in dit Mu
seum een veilige- en doelmatige bewaar-
nlaats verkregen. Op museumgebied is er
nog meer in Leeuwarden: het Museum
voor Indonesische en Chineescbe kunst en
'iet Friesch Natuurhistorisch Museum,
welker namen reeds voldoende aanduiden,
wat men er kan vinden; de Pier Pander
tempel. waarin een aantal der kostelijkste
scheppingen van den Frieschen beeldhou
wer Pier Pander is geplaatst.
De Oldehove, niet de hoogste, maar wel
de oudste toren van Leeuwarden, kan per
lift al heel gemakkelijk worden bestegen
en biedt dan van den top den bezoeker een
fraai uitzicht over de stad en wijde omge
ving, bij helder weer zelfs over een groot
deel van Friesland.
Bezienswaardige gebouwen zijn verder
de Groote of Jacobijner kerk met de gra
ven der Friesche stadhouders, de Kansc
larij. voormalige zetel van het Hof van
Friesland, thans Rijksarchief en Provin
ciale Bibliotheek, de R.K. Bonilaciuskerk,
elders in ons land in dit- opzicht is te vin
den. Al is dan de oppervlakte aan heide
vooral in de laatste kwarteeuw tengevolge
van dc ontginningen heel wat ingestonken,
het Oosten en Zuid-Oosten der provincie
bezitten nog voldoende heide om den be
zoeker te imponeeren. En voorts zijn er
de vele uitgestrekte complexen bosschen.
Deze vindt men b.v. in de omgeving van
Wijnjeterp, Oltertorp en Boetstcrzwaag,
waar vroeger tal van Friesche adellijke
families hun landhuizen stichtten; in iiet
niet ver vandaar gelegen Bakkeveen, nabij
de drie-provinciën-grens; in de omgeving
van het hoogste punt van Friesland; te
Appelscha, waar dc Friezen hun eigen
volkssanatorium hebben gebouwd cn waar
dichte dennenbosschen afwisselen met do
bekende zandduinen; in het overbekende
bij Hecrenveen gelegen Oranjewoud, stich
ting van Prinses Albertine Agnes vmi Oran
je, dochter van Prins Frederik Hendrik,
waar anderhalve eeuw d< telgen van ons
vorstenhuis hun zomerverblijf hadden cn
dat tegenwoordig een steeds meer gezocht
vacantieoord wordt; ten slotte in het even
eens veel genoemde en veel geroemdo
Gaasterland. een hooggelegen streek in
den Zuid-Westhoek aan de voormalige
Zuiderzee, waar de Friezen geen dijk be
hoefden te leggen om het zeewater te
keeren. Een fraai en vredig oord is dit
Gaasterland, ook reeds door menig vacan-
tieganger gewaardeerd, omdat het hem de
veelbegeerde rust schonk en hem tegelijk
van vele ideale plekjes natuurschoon- deed
genieten.
Zeker, er zijn nog meer plaatsen in
Friesland, die cr bekoorlijk uitzien.
Het is de Afsluitdijk, welke deze gele
genheid, meer dan ze tot heden bestond,
heeft geschapen, en die daardoor zeker
in dc toekomst er toe zal .meewerken, dat
tusschen de verschillende doelen van ons
kleine landje een hecht ci band zal ko
men, een band van beter kennen en be
grijpen en waardeeren.