De Uitvinder van het Dynamiet
r
Zaterdag 21 October 1933.
SCHAGER COURANT.
Derde blad. No. 9368
ALFRED NOBEL
stichter van den
Nobelprijs
tot welzijn der menschheid
En het toeval leidt tot
de uitvinding van het dyna
miet.
Bij alle groote uitvindingen heeft
eigenlijk het toeval en rol gespeeld. Een
kleine bijkomstigheid brengt den steen
aan het rollen welke de wereld versteld
doet staan. Ook cle uitvinding van het dy
namiet, dat Nobels naam voor altijd on
sterfelijk zou maken, dat dezen naam
met vloek en zegen bedekte, was het ge
volg van een toeval.
Alfrcd Nobel was er zich volkomen
van bewust, dat de „ontploffings-olie"
nog niet de laatste oplossing was. Nog
had de stof niet de gewenschte kracht,
bovendien speelde men steeds met den
dood, men zat in den waren zin van het
woord „op het kruitvat" elke minuut
kon zich de catastrophc van Stockholm
herhalen! Steeds weer dacht Nobel er
over na, hoe hij diUt^n goede kon ver
anderen maar hij fond geen uitkomst.
Rusteloos liep hij door „het spookschip"
maar kwam niet verder.
Tot hij H)p zekeren dag door een bloot
toeval in nét laadruim op het goede idéé
kwam.
Morus vertelt in zijn boek: „Hoe zij
groot en rijk werden" de geboorte van
het dynamiet zeer eenvoudig. „Uit een
groote glazen flesch .die in het laadruim
stond, was op een goeden dag wat ont-
ploffingsolie doorgesijpeld doordat het
glas was gesprongen De doorgesijpelde
olie had zich met het materiaal, dat men
bij de verpakking gebruikte, nl. poreuze
vorm-aarde, vermengd Daaruit was een
vaste mortel ontstaan. Nobel, die het pro
cédé met aandacht beschouwde, gebruik
te dezen mortel voor experimenten en
constateerde, dat de explosieve uitwer
king van het nieuw ontstane product
buitengewoon groot was terwijl het ge
vaar der explosie aanmerkelijk was ver
minderd! Nobel noemde zijn nieuw ge
vonden springstof: dynamiet, d.w.z. „het
geweldige".
De eerste slachtoffers
Sinds Nobel het dynamiet uitgevonden
heeft, werd de wereld door tal van cata-
strophen beroerd. Nachten lang heeft de
uitvinder zijn hersenen gepijnigd met de
vraag, of het niet beter geweest zou zijn,
als hij zijn uitvinding niet had gedaan.
Als hem de doodenlijsten werden voor
gelegd, kon hij vertwijfelen als hij
echter zag, dat veel van de technische
en conomischc vooruitgang zonder de
uitvinding van het dynamiet niet moge
lijk zou zijn geweest, dan voelde hij, dat
hij toch goed had gedaan. Maar zijn le
ven was niet gelukkig het werd be-
heerscht door dynamiet
Vreeselijk is de uitwerking dezer stof!
Steeds nieuwe explosies hebben plaats,
ofschoon men alle denkbare veiligheids
maatregelen neemt! Er mag geen dyna
miet zonder uitgebreide veiligheidsmaat
regelen en zonder toestemming der auto
riteiten uitgevoerd worden en toch kwam
het herhaaldelijk voor, dat een totaal on
schuldig uitziende kist plotseling op een
wagen explodeerde en ontzettende schade
aanrichtte.
De dynamietschepen vormen nog he
den den schrik der zee. Wie zich op een
dynaruietschip laat aanmonsteren staat
nog heden met één been in het graf! De
eerste catastrophe had plaats met het
stoomschip „Maud" Dit schip ging in
April 1866 te gronde en deze ramp vulde
wgkenlang de kolommen der dagbladen.
De „Maud" was onderweg van Stock
holm naar Peru. In verren omtrek was
alles afgezet toen het schip geladen
werd. Dag en nacht hield Alfred Nobel
zelf de wacht bij het schip. Hij was steeds
en overal bij de hand. Eindelijk stoomde
Rechts:
Nobels geboortehuis in Stockholm,
waarin hij den 21sten October 1883
het levenslicht zag.
Vandaag, den Sisten October, is het honderd jaar
geleden, dat een der geniaalste uitvinders, Alfred No
bel, werd geboren. Zijn „dynamiet", dat hij zelf „het
gewelddadige" noemde, heeft den menschen vloek en
zegen gebracht; het werd in oorlogen gebruikt en
bracht duizenden den dood. Dit heeft Nobel tot de
stichting van den vredesprijs bewogen. Zijn geheele
reusachtige vermogen heeft hij nagelaten voor de
ideeën van den vrede, maar zijn fabrieken dreven
duizenden in den dood.
Elk jaar moeten vijf prijzen worden verdeeld uit het
vermogen van den man, die steeds eenzaam was en
nergens rust vond
Het „spookschip" op het MS-
larmeer.
de „Maud" de haven uit,
alles herademde, er was
niets gebeurd. Ook de we
kenlange reis over do zee
verliep goed, de matrozen
waren in hun nopjes, want
zij hadden voor deze reis
een drievoudig loon ge
kregen. Er waren 53 man
aan boord en de kapitein
en niemand van deze
54 menschen is ooit terug
gezien. Reeds had het
schip aan de kust van Pa
nama het anker geworpen.
Op dit oogenblik klonk een
verschrikkelijke slag: het
schip vloog in do lucht!
Niets heeft men terugge
vonden, alles was tot ato
men versplinterd. Hetzelf
de lot heeft nog vele dyna
mietschepen getroffen, vele
zijn uitgevaren en nooit
heeft men ze teruggezien.
Ook tegenwoordig varen
op de zee schepen met dy-
namietladingen en nog
steeds is het een loterij oi
zii aankomen of niet!
Nog verkeert in het voorjaar van 1866
de wereld onder den indruk van de
„Maud-catastrophe' of weder komt een
Jobstijding: in Australië is een reusach
tig pakhuis in de lucht gevlogen en on
middellijk op dit bericht komt weer een
ander, dat een dynamietexplosie meldt in
San Francisco, waarbij het verlies van
20 menschenlevens valt te betreuren.
In Mei 1866 treft Nobel de zwaarste
slag, de springstoffabriek b ij Hamburg
vliegt in de lucht! Wederom vele dóoden!
Dynamiet zwaait zijn geesel over de
menschheid, de dood haalt rijken oogst
binnen.
Wederom staat Nobel voor de vernieti
ging van zijn levenswerk. Niemand wil
meer iets met de gevaarlijke springstof
te doen hebben en toch heeft de wereld
dynamiet noodig Wat moet men echter
doen als geen enkele gemeente verlof tot
den bouw van een nieuwe fabriek wil
geven als de havens verbieden, dat dy
namietschepen daar binnenloopen, als
de spoorwegen weigeren het gevaarlijke
goedje te vervoeren?
Zoo moet Alfred Nobel wederom van
voren af aan aanvangen. Maar zijn moed
is ongebroken.
Als een vogelvrij verklaarde, als een
paria reist Nobel van land tot land. Hij
weet dat de wereld het dynamiet noodig
heeft. Zij moeten hem de poorten ope
nen! Wat moet er anders worden van de
zich steeds meer en meer ontwikkelende
industrie? Hoe wil men een tunnel bou
wen, zonder de rotsmassas te laten
springen? Zeker de springstof is ver
schrikkelijk, maar het tragische is juist,
dat de groote catastrophen toch eigenlijk
de beste propaganda voor het dynhmiet
zijn. Men ziet thans de voorbeelden van
zijn ontzettende, geweldige kracht! Lang
zamerhand komen de landen tot inzicht;
de bouw van nieuwe fabrieken wordt
toegestaan.
Ja men begint zelfs om Nobels patenten
te vechten! Maar Nobel is geen droome-
rige uitvinder die zich door gehaaide
kooplieden de kaas van het brood laat
eten, neen, hij weet uit koopmansoogpunt
er alles van! Zes jaar lang reist hij in alle
landen en organiseert zijn nieuwe dyna-
mietfabrieken. In de volgende jaren ont
staan overal fabrieken, in Duitschland,
Zwitserland, Spanje, Portugal, Finland,
Oostenrijk en Frankrijk. In Engeland
wordt eerst in 1871 de eerste fabriek op
gericht doch spoedig volgt hier een
tweede.
Ook buiten Europa, in Amerika, China,
Japan, Zuid-Afrika en Australië verrij
zen de fabrieken waar de gevaarlijke
ontploffingsstof wordt gefabriceerd, wel
ke de wereld veroverd heeft. Nobel
vormt nu ook de eerste internationale
trust; het centrale punt wordt naar Pa
rijs verplaatst.
Een wondje aan den vinger.
EEN stralende, helderblauwe
herfsthemel boven Stockholm.
Het is, alsof de natuur zich
nog eens in al haar schoon
heid wil toonen vóór zij den
winterslaap begint De kalen
der wijst 3 September 1864
aan. Toen de burgers van
Stockholm dezen morgen naar hun werk
gingen, hadden zij er geen vermoeden
van, dat deze stralende, warme herfstdag
een dag der verschrikking zou worden.
Zij gebruikten hun „smörgas"-brood met
smaak, evenals andere dagen. Juist klon
ken de kerkklokken, want de wijzers
stonden precies op twaalf uur, toen plot
seling een ontzettende slag weerklonk en
de stad deed schudden.
Vensterruiten sprongen, geheele stra
ten waren met glasscherven bezaaid.. Ont
zet keken de menschen elkaar aan.^Daar
rolden ook reeds de eerste brandweer-wa
gens voorbij, de vonken sprongen onder
de hoeven der paarden! „De spring
stof-fabriek is in de lucht gc-
v logen!"
Snel als de wind verbreidt zich het ge
rucht. „Dc springstoffabriek van den
gekken scheikundige Nobel!" Vloeken
klinken, daar tusschen door gejammer en
geween. Nog steeds jagen de reddings
wagens door dc stad. Militairen rukken
uit om de orde te herstellen en te helpen.
De jjbning zeli begeeft zich naar de plaats
des onheils.
noemd, zit in zijn kamer en hoort het
getier der menigte. O, wat hem betreft,
zouden dc menschen gerust binnen mo
gen komen en een einde aan zijn leven
maken! Hij is volkomen gebroken!
Zijn jongere broer heeft men dood on
der de puinhoopen der fabriek te voor
schijn gehaald, zijn beste vriend, een
scheikundige, ligt zwaar gewond in het
ziekenhuis. Slechts als door een wonder
heeft hij zelf het leven er af gebracht!
Maar wat heeft het leven thans nog
voor zin! Zijn werk is vernietigd en hij
weet heel zeker, dat hij van de regeering
geen verlof zal krijgen, de fabriek te her
bouwen! Hoe moeilijk ..as het voor hem
geweest te werken! Steeds weer had men
hem moeilijkheden in den weg gelegd!
Nooit had men hem ernstig genomen,
men had hem uitgelachen en dat, ter
wijl zijn geest vervuld was van grootsche
plannen, welke op uitvoering wachtten.
In de volgende weken wilde hij proeven
nemen: een nieuw springmiddel had hij
uitgevonden! Thans is het uit; thans
rookt het nog enkel uit den puinhoop,
welke eens een fabriek is geweest. Thans
zijn honderden kinderen wcezen gewor
den, vele arbeiders invalieden.
Nog* steeds raast en tiert de menigte
voor zijn huis en schreeuwt bedreigingen
tegen den „gekken scheikundige". Maar
hij is toch niet gek, hij is geen avonturier!
Zeker, hij heeft zich afgegeven met le
vensgevaarlijke experimenten, maar zijn
uitvinding zat toch goed in elkaar!
En nu was de catastrophe gekomen
de droomen van den jongen pas 30-jari-
gen Nobel waren meedoogenloos ver
stoord!
Angstig doorwaakt de familie den
nacht van den derden op den vierden
September. Eén zoon is haar door de ca
tastrophe reeds ontnomen, moet zij haar
trots, den oudste, Alfred, ook nog verlie
zen? Zal hij zich het leven benemen?
Twee dagen lang duurt de innerlijke
strijd van den jongen scheikundige
dan is dc strijd uitgestreden! Hij wil ver
der leven, hij wil zijn plannen uitvoeren!
Nobel is nu een der grootste en invloed
rijkste industrieelen ter wereld, maar de
commercieele aangelegenheden groeien
hem niet boven het hoofd. Het liefst zit
hij in zijn laboratorium, verricht proe
ven, zoekt en vorscht. Hij is door en door
een wetenschappelijk man.
Wederom zal het toeval hem bij een
belangrijke uitvinding tc hulp komen.
Op zekeren dag heeft Nobel zich met zijn
zakmes gesneden. De wond bloedt hevig
en opdat deze hein bij zijn arbeid in het
laboratorium niet hindert, opdat hij geen
infectie oploopt, beschermt hij den vinger
door collodium. Maar de pijn wordt niet
minder. In den nacht wordt zij zoo erg,
dat Nobel opstaat, zich aankleedt en
naar het laboratorium rijdt, om in het
werk afleiding te zoeken. Hij zet zich aan
dc experimenteertafel, waarop in een
flesch nitroglycerine staat. Aandachtig
bekijkt Nobel zijn pijnlijken vinger, aan
dachtig beschouwt hij het collodium.
Daar staat de flesch met nitroglycerine
hoe zou het zijn als hij eens probeer
de de beide chemische stoffen te men
gen?
Reeds zijn de pijnen vergeten, want de
proef gelukt. Reeds bij matige tempera
tuur laat het. collodium zich in nitrogly
cerine tot een geleiachtige massa oplos
sen. Deze springgelatine of springgummi
echter is het sterkste explosicmiddel, dat
tot dusver werd uitgevonden! De grootste
Emanuel Nobel, de vader van Alfred
Nobel, zelf uitvinder en experimen
tator.
Hier heerscht een beeld van verschrik
kelijke verwoesting. De groote fabriek
met de vele gebouwen is nog slechts een
rookende puinhoop! Steeds weer worden
lijken te voorschijn gehaald, inen kan niet
schatten hoeveel! Had de fabriek niet bui
ten de stad gelegen, dan zou er van Stock
holm op dezen 3en September 1864 niet
veel overgebleven zijn. Maar ook zoo is
het ongeluk groot.
Woedend verdringen de menschen zich
voor de villa van den fabriekseigenaar
Alfred Nobel. Luid uiten zij verwenschin-
gen; zij trachten het huis hinnen te drin
gen. Politie en militairen moeten de mas
sa terughouden.
Sinds twee dagen ligt een geheimzin
nig schip op het Malarmeer met stalen-
trossen voor anker. De menschen kunnen
maar niet begrijpen wat er met dit vaar
tuig aan de hand is.
Eerst langzamerhand dringen de ge
ruchten door: „Het spookschip' is een
nieuwe fabriek van den „springstof-No
bel"! Ach, ja, dat is immers de schei
kundige, wiens fabriek een half jaar ge
leden in Stockholm in dc lucht vloog!
Nu begrijpt men, waarom de fabriek op
het Malarmeer ligt. Hier kan zij in de
lucht vliegen zonder gevaar voor wonin
gen en straten op te leveren!
Op dit schip richt Nobel het modernste
laboratorium in. Thans heeft hij immers
geld, de kosten spelen geen rol! Hij fa
briceert zijn „ontploffings-olie" in het
groot.
De wereld kijkt op, de industrieën in
teresseeren zich voor hem. Men biedt
hem kapitalen, om deelgenoot in de fa
briek te zijn Maar Nobel weigert, hij wil
zelfstandig blijven. Slechts het aanbod
van een Hamburger koopman, om een
tweede springstof-fabriek in de nabijheid
van Hamburg op tc richten, neemt hij
aan. Het werk groeit, maar daarmee ook
de gevaren.
Hier werd het dynamiet uitgevonden.
Het laboratorium te Björk Born,
waarin Nobel zijn proeven nam.
bouwwerken, b.v. de bouw van den
St. Gothardtunnel kon slechts met behulp
van dit explosiemiddel zoo snel voltooid
worden! Een kleine wonde aan den vin
ger was het begin
De Nobelprijs.
Zoo kwam hij tot de stichting van den
Nobelprijs, een instelling, die den meesten
menschen meer bekend is geworden dan
zijn eigenlijk levenswerk, dc dynamietfa-
bricage. Zijn geheele reusachtig vermogen
vermaakte Nobel aan deze stichting. Een-
en-dertig en een half millioen Zweedsche
kronen liet hij na.
Uit de rente van dit vermogen moeten
volgens de bepalingen van het testament
vijf prijzen jaarlijks worden toegekend,
een vredesprijs en vier prijzen voor dege
nen, die op het gebied der geneeskunde,
der natuurkunde, der scheikunde en der
litteratuur iets groots hebben verricht.
De laatste jaren is de vredesprijs niet uit
gereikt.
Bij de eerste verdeeling der Nobelprij
zen in 1901, viel de prijs voor de schei
kunde ten deel aan den Nederlandschen
geleerde Jacob Henricus van 't Hoff, die
destijds hoogleeraar te Berlijn was. Ook
later ging menige Nobelprijs naar Neder
land.
Elk jaar reikt de koning van Zweden
in Stockholm den Nobelprijs uit en elk
jaar weer wordt de wereld opnieuw her
innerd aan Alfred Nobel, die thans 100
jaar geleden werd geboren. Zijn geniaal
brein vond het „moorddadige dynamiet"
uit de mensch Nobel wilde de we
reld den weg toonen, die naar den we
reldvrede zou leiden en hij deed dit door
de stichting van den vredesprijs
De „gekke scheikundige".
Alfred Nobel, de „gekke scheikundige",
zooals nij altijd in Stockholm werd ge-
Professor dr. Jacob Henricus van
'tHoff, de Nederlandsche geleerde die
den eersten keer den prijs voor de
scheikunde verwieri.