De Uitvinder van het Dynamiet r Zaterdag 21 October 1933. SCHAGER COURANT. Derde blad. No. 9368 ALFRED NOBEL stichter van den Nobelprijs tot welzijn der menschheid En het toeval leidt tot de uitvinding van het dyna miet. Bij alle groote uitvindingen heeft eigenlijk het toeval en rol gespeeld. Een kleine bijkomstigheid brengt den steen aan het rollen welke de wereld versteld doet staan. Ook cle uitvinding van het dy namiet, dat Nobels naam voor altijd on sterfelijk zou maken, dat dezen naam met vloek en zegen bedekte, was het ge volg van een toeval. Alfrcd Nobel was er zich volkomen van bewust, dat de „ontploffings-olie" nog niet de laatste oplossing was. Nog had de stof niet de gewenschte kracht, bovendien speelde men steeds met den dood, men zat in den waren zin van het woord „op het kruitvat" elke minuut kon zich de catastrophc van Stockholm herhalen! Steeds weer dacht Nobel er over na, hoe hij diUt^n goede kon ver anderen maar hij fond geen uitkomst. Rusteloos liep hij door „het spookschip" maar kwam niet verder. Tot hij H)p zekeren dag door een bloot toeval in nét laadruim op het goede idéé kwam. Morus vertelt in zijn boek: „Hoe zij groot en rijk werden" de geboorte van het dynamiet zeer eenvoudig. „Uit een groote glazen flesch .die in het laadruim stond, was op een goeden dag wat ont- ploffingsolie doorgesijpeld doordat het glas was gesprongen De doorgesijpelde olie had zich met het materiaal, dat men bij de verpakking gebruikte, nl. poreuze vorm-aarde, vermengd Daaruit was een vaste mortel ontstaan. Nobel, die het pro cédé met aandacht beschouwde, gebruik te dezen mortel voor experimenten en constateerde, dat de explosieve uitwer king van het nieuw ontstane product buitengewoon groot was terwijl het ge vaar der explosie aanmerkelijk was ver minderd! Nobel noemde zijn nieuw ge vonden springstof: dynamiet, d.w.z. „het geweldige". De eerste slachtoffers Sinds Nobel het dynamiet uitgevonden heeft, werd de wereld door tal van cata- strophen beroerd. Nachten lang heeft de uitvinder zijn hersenen gepijnigd met de vraag, of het niet beter geweest zou zijn, als hij zijn uitvinding niet had gedaan. Als hem de doodenlijsten werden voor gelegd, kon hij vertwijfelen als hij echter zag, dat veel van de technische en conomischc vooruitgang zonder de uitvinding van het dynamiet niet moge lijk zou zijn geweest, dan voelde hij, dat hij toch goed had gedaan. Maar zijn le ven was niet gelukkig het werd be- heerscht door dynamiet Vreeselijk is de uitwerking dezer stof! Steeds nieuwe explosies hebben plaats, ofschoon men alle denkbare veiligheids maatregelen neemt! Er mag geen dyna miet zonder uitgebreide veiligheidsmaat regelen en zonder toestemming der auto riteiten uitgevoerd worden en toch kwam het herhaaldelijk voor, dat een totaal on schuldig uitziende kist plotseling op een wagen explodeerde en ontzettende schade aanrichtte. De dynamietschepen vormen nog he den den schrik der zee. Wie zich op een dynaruietschip laat aanmonsteren staat nog heden met één been in het graf! De eerste catastrophe had plaats met het stoomschip „Maud" Dit schip ging in April 1866 te gronde en deze ramp vulde wgkenlang de kolommen der dagbladen. De „Maud" was onderweg van Stock holm naar Peru. In verren omtrek was alles afgezet toen het schip geladen werd. Dag en nacht hield Alfred Nobel zelf de wacht bij het schip. Hij was steeds en overal bij de hand. Eindelijk stoomde Rechts: Nobels geboortehuis in Stockholm, waarin hij den 21sten October 1883 het levenslicht zag. Vandaag, den Sisten October, is het honderd jaar geleden, dat een der geniaalste uitvinders, Alfred No bel, werd geboren. Zijn „dynamiet", dat hij zelf „het gewelddadige" noemde, heeft den menschen vloek en zegen gebracht; het werd in oorlogen gebruikt en bracht duizenden den dood. Dit heeft Nobel tot de stichting van den vredesprijs bewogen. Zijn geheele reusachtige vermogen heeft hij nagelaten voor de ideeën van den vrede, maar zijn fabrieken dreven duizenden in den dood. Elk jaar moeten vijf prijzen worden verdeeld uit het vermogen van den man, die steeds eenzaam was en nergens rust vond Het „spookschip" op het MS- larmeer. de „Maud" de haven uit, alles herademde, er was niets gebeurd. Ook de we kenlange reis over do zee verliep goed, de matrozen waren in hun nopjes, want zij hadden voor deze reis een drievoudig loon ge kregen. Er waren 53 man aan boord en de kapitein en niemand van deze 54 menschen is ooit terug gezien. Reeds had het schip aan de kust van Pa nama het anker geworpen. Op dit oogenblik klonk een verschrikkelijke slag: het schip vloog in do lucht! Niets heeft men terugge vonden, alles was tot ato men versplinterd. Hetzelf de lot heeft nog vele dyna mietschepen getroffen, vele zijn uitgevaren en nooit heeft men ze teruggezien. Ook tegenwoordig varen op de zee schepen met dy- namietladingen en nog steeds is het een loterij oi zii aankomen of niet! Nog verkeert in het voorjaar van 1866 de wereld onder den indruk van de „Maud-catastrophe' of weder komt een Jobstijding: in Australië is een reusach tig pakhuis in de lucht gevlogen en on middellijk op dit bericht komt weer een ander, dat een dynamietexplosie meldt in San Francisco, waarbij het verlies van 20 menschenlevens valt te betreuren. In Mei 1866 treft Nobel de zwaarste slag, de springstoffabriek b ij Hamburg vliegt in de lucht! Wederom vele dóoden! Dynamiet zwaait zijn geesel over de menschheid, de dood haalt rijken oogst binnen. Wederom staat Nobel voor de vernieti ging van zijn levenswerk. Niemand wil meer iets met de gevaarlijke springstof te doen hebben en toch heeft de wereld dynamiet noodig Wat moet men echter doen als geen enkele gemeente verlof tot den bouw van een nieuwe fabriek wil geven als de havens verbieden, dat dy namietschepen daar binnenloopen, als de spoorwegen weigeren het gevaarlijke goedje te vervoeren? Zoo moet Alfred Nobel wederom van voren af aan aanvangen. Maar zijn moed is ongebroken. Als een vogelvrij verklaarde, als een paria reist Nobel van land tot land. Hij weet dat de wereld het dynamiet noodig heeft. Zij moeten hem de poorten ope nen! Wat moet er anders worden van de zich steeds meer en meer ontwikkelende industrie? Hoe wil men een tunnel bou wen, zonder de rotsmassas te laten springen? Zeker de springstof is ver schrikkelijk, maar het tragische is juist, dat de groote catastrophen toch eigenlijk de beste propaganda voor het dynhmiet zijn. Men ziet thans de voorbeelden van zijn ontzettende, geweldige kracht! Lang zamerhand komen de landen tot inzicht; de bouw van nieuwe fabrieken wordt toegestaan. Ja men begint zelfs om Nobels patenten te vechten! Maar Nobel is geen droome- rige uitvinder die zich door gehaaide kooplieden de kaas van het brood laat eten, neen, hij weet uit koopmansoogpunt er alles van! Zes jaar lang reist hij in alle landen en organiseert zijn nieuwe dyna- mietfabrieken. In de volgende jaren ont staan overal fabrieken, in Duitschland, Zwitserland, Spanje, Portugal, Finland, Oostenrijk en Frankrijk. In Engeland wordt eerst in 1871 de eerste fabriek op gericht doch spoedig volgt hier een tweede. Ook buiten Europa, in Amerika, China, Japan, Zuid-Afrika en Australië verrij zen de fabrieken waar de gevaarlijke ontploffingsstof wordt gefabriceerd, wel ke de wereld veroverd heeft. Nobel vormt nu ook de eerste internationale trust; het centrale punt wordt naar Pa rijs verplaatst. Een wondje aan den vinger. EEN stralende, helderblauwe herfsthemel boven Stockholm. Het is, alsof de natuur zich nog eens in al haar schoon heid wil toonen vóór zij den winterslaap begint De kalen der wijst 3 September 1864 aan. Toen de burgers van Stockholm dezen morgen naar hun werk gingen, hadden zij er geen vermoeden van, dat deze stralende, warme herfstdag een dag der verschrikking zou worden. Zij gebruikten hun „smörgas"-brood met smaak, evenals andere dagen. Juist klon ken de kerkklokken, want de wijzers stonden precies op twaalf uur, toen plot seling een ontzettende slag weerklonk en de stad deed schudden. Vensterruiten sprongen, geheele stra ten waren met glasscherven bezaaid.. Ont zet keken de menschen elkaar aan.^Daar rolden ook reeds de eerste brandweer-wa gens voorbij, de vonken sprongen onder de hoeven der paarden! „De spring stof-fabriek is in de lucht gc- v logen!" Snel als de wind verbreidt zich het ge rucht. „Dc springstoffabriek van den gekken scheikundige Nobel!" Vloeken klinken, daar tusschen door gejammer en geween. Nog steeds jagen de reddings wagens door dc stad. Militairen rukken uit om de orde te herstellen en te helpen. De jjbning zeli begeeft zich naar de plaats des onheils. noemd, zit in zijn kamer en hoort het getier der menigte. O, wat hem betreft, zouden dc menschen gerust binnen mo gen komen en een einde aan zijn leven maken! Hij is volkomen gebroken! Zijn jongere broer heeft men dood on der de puinhoopen der fabriek te voor schijn gehaald, zijn beste vriend, een scheikundige, ligt zwaar gewond in het ziekenhuis. Slechts als door een wonder heeft hij zelf het leven er af gebracht! Maar wat heeft het leven thans nog voor zin! Zijn werk is vernietigd en hij weet heel zeker, dat hij van de regeering geen verlof zal krijgen, de fabriek te her bouwen! Hoe moeilijk ..as het voor hem geweest te werken! Steeds weer had men hem moeilijkheden in den weg gelegd! Nooit had men hem ernstig genomen, men had hem uitgelachen en dat, ter wijl zijn geest vervuld was van grootsche plannen, welke op uitvoering wachtten. In de volgende weken wilde hij proeven nemen: een nieuw springmiddel had hij uitgevonden! Thans is het uit; thans rookt het nog enkel uit den puinhoop, welke eens een fabriek is geweest. Thans zijn honderden kinderen wcezen gewor den, vele arbeiders invalieden. Nog* steeds raast en tiert de menigte voor zijn huis en schreeuwt bedreigingen tegen den „gekken scheikundige". Maar hij is toch niet gek, hij is geen avonturier! Zeker, hij heeft zich afgegeven met le vensgevaarlijke experimenten, maar zijn uitvinding zat toch goed in elkaar! En nu was de catastrophe gekomen de droomen van den jongen pas 30-jari- gen Nobel waren meedoogenloos ver stoord! Angstig doorwaakt de familie den nacht van den derden op den vierden September. Eén zoon is haar door de ca tastrophe reeds ontnomen, moet zij haar trots, den oudste, Alfred, ook nog verlie zen? Zal hij zich het leven benemen? Twee dagen lang duurt de innerlijke strijd van den jongen scheikundige dan is dc strijd uitgestreden! Hij wil ver der leven, hij wil zijn plannen uitvoeren! Nobel is nu een der grootste en invloed rijkste industrieelen ter wereld, maar de commercieele aangelegenheden groeien hem niet boven het hoofd. Het liefst zit hij in zijn laboratorium, verricht proe ven, zoekt en vorscht. Hij is door en door een wetenschappelijk man. Wederom zal het toeval hem bij een belangrijke uitvinding tc hulp komen. Op zekeren dag heeft Nobel zich met zijn zakmes gesneden. De wond bloedt hevig en opdat deze hein bij zijn arbeid in het laboratorium niet hindert, opdat hij geen infectie oploopt, beschermt hij den vinger door collodium. Maar de pijn wordt niet minder. In den nacht wordt zij zoo erg, dat Nobel opstaat, zich aankleedt en naar het laboratorium rijdt, om in het werk afleiding te zoeken. Hij zet zich aan dc experimenteertafel, waarop in een flesch nitroglycerine staat. Aandachtig bekijkt Nobel zijn pijnlijken vinger, aan dachtig beschouwt hij het collodium. Daar staat de flesch met nitroglycerine hoe zou het zijn als hij eens probeer de de beide chemische stoffen te men gen? Reeds zijn de pijnen vergeten, want de proef gelukt. Reeds bij matige tempera tuur laat het. collodium zich in nitrogly cerine tot een geleiachtige massa oplos sen. Deze springgelatine of springgummi echter is het sterkste explosicmiddel, dat tot dusver werd uitgevonden! De grootste Emanuel Nobel, de vader van Alfred Nobel, zelf uitvinder en experimen tator. Hier heerscht een beeld van verschrik kelijke verwoesting. De groote fabriek met de vele gebouwen is nog slechts een rookende puinhoop! Steeds weer worden lijken te voorschijn gehaald, inen kan niet schatten hoeveel! Had de fabriek niet bui ten de stad gelegen, dan zou er van Stock holm op dezen 3en September 1864 niet veel overgebleven zijn. Maar ook zoo is het ongeluk groot. Woedend verdringen de menschen zich voor de villa van den fabriekseigenaar Alfred Nobel. Luid uiten zij verwenschin- gen; zij trachten het huis hinnen te drin gen. Politie en militairen moeten de mas sa terughouden. Sinds twee dagen ligt een geheimzin nig schip op het Malarmeer met stalen- trossen voor anker. De menschen kunnen maar niet begrijpen wat er met dit vaar tuig aan de hand is. Eerst langzamerhand dringen de ge ruchten door: „Het spookschip' is een nieuwe fabriek van den „springstof-No bel"! Ach, ja, dat is immers de schei kundige, wiens fabriek een half jaar ge leden in Stockholm in dc lucht vloog! Nu begrijpt men, waarom de fabriek op het Malarmeer ligt. Hier kan zij in de lucht vliegen zonder gevaar voor wonin gen en straten op te leveren! Op dit schip richt Nobel het modernste laboratorium in. Thans heeft hij immers geld, de kosten spelen geen rol! Hij fa briceert zijn „ontploffings-olie" in het groot. De wereld kijkt op, de industrieën in teresseeren zich voor hem. Men biedt hem kapitalen, om deelgenoot in de fa briek te zijn Maar Nobel weigert, hij wil zelfstandig blijven. Slechts het aanbod van een Hamburger koopman, om een tweede springstof-fabriek in de nabijheid van Hamburg op tc richten, neemt hij aan. Het werk groeit, maar daarmee ook de gevaren. Hier werd het dynamiet uitgevonden. Het laboratorium te Björk Born, waarin Nobel zijn proeven nam. bouwwerken, b.v. de bouw van den St. Gothardtunnel kon slechts met behulp van dit explosiemiddel zoo snel voltooid worden! Een kleine wonde aan den vin ger was het begin De Nobelprijs. Zoo kwam hij tot de stichting van den Nobelprijs, een instelling, die den meesten menschen meer bekend is geworden dan zijn eigenlijk levenswerk, dc dynamietfa- bricage. Zijn geheele reusachtig vermogen vermaakte Nobel aan deze stichting. Een- en-dertig en een half millioen Zweedsche kronen liet hij na. Uit de rente van dit vermogen moeten volgens de bepalingen van het testament vijf prijzen jaarlijks worden toegekend, een vredesprijs en vier prijzen voor dege nen, die op het gebied der geneeskunde, der natuurkunde, der scheikunde en der litteratuur iets groots hebben verricht. De laatste jaren is de vredesprijs niet uit gereikt. Bij de eerste verdeeling der Nobelprij zen in 1901, viel de prijs voor de schei kunde ten deel aan den Nederlandschen geleerde Jacob Henricus van 't Hoff, die destijds hoogleeraar te Berlijn was. Ook later ging menige Nobelprijs naar Neder land. Elk jaar reikt de koning van Zweden in Stockholm den Nobelprijs uit en elk jaar weer wordt de wereld opnieuw her innerd aan Alfred Nobel, die thans 100 jaar geleden werd geboren. Zijn geniaal brein vond het „moorddadige dynamiet" uit de mensch Nobel wilde de we reld den weg toonen, die naar den we reldvrede zou leiden en hij deed dit door de stichting van den vredesprijs De „gekke scheikundige". Alfred Nobel, de „gekke scheikundige", zooals nij altijd in Stockholm werd ge- Professor dr. Jacob Henricus van 'tHoff, de Nederlandsche geleerde die den eersten keer den prijs voor de scheikunde verwieri.

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Schager Courant | 1933 | | pagina 9