ZEEP. De Brief in plaatjes. WIE KAN DAT? WOLF LEERT SCHIJFSCHIETEN. De Egyptenaren vonden het uit. zooals klapperolie, palmolie, olijfolie, lijn olie enz. Jullie weten allen wel hoe dierlijk vet verkregen wordt. Plantenolie wordt uit het zaad van do verschillende planten ge perst De planten, die de waardevolle olie leveren, komen meestal in de tropen voor, wat een van de redenen is geweest waar om de mogendheden er steeds op uit zijn geweest koloniën in de tropen te verwerven. Jullie moet er aan denken dat de verschil lende plantenolie's heusch niet alleen voor de vervaardiging van zeep worden geno men. De bestanddeelen van alle oliën en vet ten zijn (minerale oliën uitgezonderd), steeds dezelfde. Zij bevatten allen de zoo- genaamdo vetzuren, die do zeepvormende bestanddeelen van vet en olie zijn. Zij ko men echter nooit als vrije zuren in het vet voor, maar steeds in verbinding met gly cerine. Minerale oliën, die in motoren gebruikt worden, zijn geheel verschillend van die ren- of plantenolie. Ze bevatten geen vet zuur. De reden, waarom planten- en die- renvet nooit voor smeerdoeleinden ge bruikt worden is, dat do vetzuren het me taal uitbijten en beschadigen. Harde vetten, hoofdzakelijk bevattende palmitien- en stearienzuur leveren do beste zeep op. Walvischtraan bevat weer meer oliezuur. Om zulk vet of olie hard te ma ken, worden deze met waterstof onder hoogen druk bewerkt, waarbij het oliezuur overgaat in stearienzuur. Sommige soorten vet zijn niet mooi wit, en worden daarom voor het gebruik gebleekt Wij hebben nu gezien wat vet is. Nu zal ik probceren duidelijk te maken hoe zeep gemaakt wordt Er zijn twee manieren om zeep te ma ken, de oude en de nieuwe. De oude manier is meer bekend, en wordt dan ook nog in verschillende fabrie ken toegepast. Het vet wordt met een op lossing van zeepsoda gekookt Gedurende het kookproccs scheidt de glycerine, die met het vetzuur verbonden is, zich af, en verkrijgt nu een verbinding tusschcn de zu ren en natrium, een bestanddeel van zeep soda, en vrije glycerine. Het eerstgenoemde is de zeep. Als het vet zich in zeep heeft omgezet, wordt er een hoeveelheid zout bij gevoegd, waarna de zeep zich van het wa ter (loog) afscheidt Het water bevat de glj'cerine, dat men door verdamping en distillatie te voorschijn kan brengen. De zeep, die boven op het water drijft, wordt er afgeschept, en daaraan worden in klei ne hoeveelheden stoffen toegevoegd, die een aangename geur of een mooie kleur aan het geheel geven. Vervolgens wordt de zeep in vormen geplaatst om hard te wor den. Alle soorten zeep zijn in hoofdzaak van dezelfde samenstelling; kleur en geur wor den slechts door bijgevoegde stoffen ver kregen. Oneerlijke menschen doen soms nog andere stoffen bij de zeep, waardoor ze „vermeerderd", zooals bijv. stijfsel, bo rax, waschsoda enz. Zulke zeep is natuur lijk niet bijzonder goed. Wanneer men al cohol of suiker bij de zeep voegt, wordt zo doorzichtig. In de modernste zeepfabrieken wordt het vet eerst met een hoeveelheid kalk of magnesia en water, onder hoogen druk verhit. Het vet scheidt zich nu in glycerine en vrij vetzuur. Na afkoeling wordt het vetzuur hard, en het water, dat de glyce rine bevat, wordt afgetapt. De glycerine kan vrij gemakkelijk worden afgescheiden. Het vrije vetzuur wordt nu gesmolten en daar wordt een oplossing van waschsoda (geen zeepsoda) bij gevoegd. In dit meng sel vormt zich de zeep. Door het bijvoegen van zout scheidt de zeep zich af. Maak van één vierkant vijf kleintjes... Op het plaatje zien jullie een groot vier kant, dat bestaat uit 0 kleine vierkantjes, liet is zooals jullie kunt zien ge maakt van 24 doodgewone lucifers. De opgave is nu: maak van dit ééne groote vierkant vijf kleine vierkantjes. Daarbij mag je slechts vier lucifers weg nemen. Verder mogen geen veranderingen worden aangebracht. De vierkanten moe ten even groot zijn. (Oplossing vindt je elders op deze pag.) Het voordeel van deze nieuwe methode is, dat het glycerine-water geen zout bevat, waardoor ze gemakkelijker kan worden afgescheiden. Uit het vrije vetzuur vervaardigt men ook kaarsen. Voor dit doel wordt het met een hoeveelheid vaste paraffine vermengd. Glycerine heeft betrekkelijk veel waar de. Het wordt gebruikt om ontploffings- stoffen te vervaardigen. De glycerine wordt daartoe met salpeterzuur bewerkt, en daaruit ontstaat nitroglycerine. Nitro glycerine met een absorbeermiddel ver mengd is dynamiet. Cordiet, waarmede ge weerpatronen geladen zijn, is ook nitro glycerine, maar op een andere wijze be handeld. Het is een warmen zomerdag. Jakhals heeft zich onder een boompje neergezet en is bezig een pijpje te rooken, omdat de rook die lastige muggen en vliegen van hem weghoudt. In de verte komt de boer aanstappen, een geweer over den schou der. Bij een boschje wordt het geweer neer gezet, en de boer verdwijnt er achter. Waarvoor, dat weet Jakhals best, namelijk om een bijennest leeg te halen, want ook hij heeft daar al menig lekker hapje weg gehaald. Het water komt hem in den mond nu hij er aan denkt. Zoo'n stukje honing smaakt dan ook maar wat lekker. Op een afstand van een paar honderd pas wordt hij nu ook Wolf gewaar. Die oude heer komt ook naar het boschje toe- gestapt. Hij draagt een zware last hout, en jakhals weet dat ook Wolf onder zijn boompje zal willen uitrusten. Opeens be ginnen zijn scheeve oogjes te glinsteren. Neen, het mag gaan zooals het wil, maar Wolf moet hij vandaag eens een flinke kool stoven. Hij heeft de klap nog niet ver geten, die Wolf hem den vorigen dag ge geven heeft, toen hij bij ongeluk op de tee- nen van dien oude getrapt had. Zijn ooren hebben er 'n dag lang van getint. Zoo'n klap had hij na als kleine jongen van zijn moe der, nooit meer gehad. Neen, daar staat 't geweer van den boer, en Wolf zal daar van weten mee te spreken. Sluipend, opdat Wolf hem niot kan zien, loopt hij naar het geweer toe. Hij had eens gezien, hoe de boer zijn geweer openmaakte en overhaalde, en dit komt hem vandaag goed van pas. Hij maakt het geweer open, om te kijken of het geladen is en holt er daarna weer mee naar zijn boom terug. Na een paar minuten komt ook Wolf daar aan en vindt zijn neef Jakhals daar oogenschijn- lijk vast in slaap. Hij gooit zijn vrachtje hout onder den boom neer. Jakhals springt op. „Maar oom Wolf, wat laat U een mensch schrikken. U ziet er moe uit oom, heeft U ver geloopen?" Wolf veegt zich het zweet van het voor hoofd. „Moe? Praat me niet van moe, neef Jakhals! Ik kan nauwelijks een stap ver der doen. Mijn vrouw kan zooveel kippen vangen als ze wil, maar ik ga nooit meer op een warmen dag hout halen om ze op te braden. Die vrouwmenschen sturen ons mannen overal maar op uit Maar, neef Jakhals, hoe kom je aan dat geweer? „Van den boer, Oom. Oom kan er zonder veel moeite ook een krijgen. Ik heb den boer drie dagen geholpen en toen heeft hij me een geweer en tien patronen gegeven. Want, zei hij, je bent een jongen, en een geweer heb je 't hardst noodig. Maar voor dat Oom een geweer kan krijgen, moet hij eerst leeren schieten. Toe, kom, ik zal het Oom eens leeren." „Neen, neef Jakhals, ik voel me nu te moe, om met een geweer te oefenen; en misschien maakt dat ding me nog wel dood ook. ,Maar oom Wolf! Wil oom dan nog dommer zijn dan een boer?" Jakhals be grijpt wel, dat oom Wolf niet wil weten, dat hij dommer is dan een boer. „Wat? Ik dommer'dan een boer? Voor uit, dan zal ik je eens laten zien, hoe je met zoo'n geweer moet omgaan." Hij drukt den romp van het geweer te gen zijn maag en neemt den trekker in den bek. Jakhals maakt vast, dat hij een eind uit de buurt komt. Het schot gaat af: het geweer slaat een eind terug, midden in Wolfs maag, valt daarop in het boschje en de brave oom van Jakhals op den naad van zijn rug. De oude ligt te kreunen en te steunen. „Die is raak, oom, die is raak!" schreeuwt neef Jakhals, terwijl hij in een daverend gelach uitbarst. Oom Wolf is ook al te mooi omgekanteld. Maar daar komt de boer hard aange- loopen. Wanneer hij Wolf ziet, grijpt hij een stok en stormt op hem af. Gelukkig voor Wolf is de stok niet erg sterk, want bij den eersten klap breekt hij af. Nu pro beert Wolf er vlug tusschenuit te trek ken, maar hij is daarbij toch nog niet gauw genoeg, en heeft nog een flinke schop in ontvangst te nemen. „Loop, oom Wolf, loop!" roept Jakhals van achter een heuveltje, terwijl de tranen hem van het lachen langs de wangen loo pen. Hij voelt, dat die oorvijg geheel ge wroken is. Maar als hij nu Wolf weer ont moet, mag hij wel oppassen, want die oude heer zal wel kleine stukjes van hem willen maken. OPLOSSING De brief in plaatjes. De wekker maakt Joopie om 5 uur wak ker en al spoedig daarna trekt hij, terwijl de zon juist opkomt, er op uit. Op de tak van een boom gaat hij zitten ontbijten, maar al gauw valt hij met tak en al naar beneden. Toen ontdekte Joopie een ree, die zoo gauw als hij maar kon, beenen maakte. Tenslotte komt hij aan een water, waar een boot ligt Hij klimt er in en gaat spe levaren. Maar, owee, de boot kantelt en Joopie haalt een nat pak. Ondanks dit avontuur ligt hij 's avonds om 9 uur weer behagelijk in zijn bed. OPLOSSING: Wie kan dat? Onze voorondors uit de middeleeuwen wa ren van zeep geen liefhebbers. Zeep is een onmisbaar artikel in allo be schaafde landen van de wereld. Er is geen huis in ons land, waar geen zeep gebruikt wordt Al zijn wij ook nog zoo klein, mins tens eens per dag moeten we ons de mar teling laten welgevallen, van kop tot teen gewasschen te worden. Als de zeep in on- zo oogen komt, dan bijt dit toch zoo erg, en dat is dan ook do reden, dat er zoo af en toe stukken zeep spoorloos verdwijnen! Jullio zult je al wel eens afgevraagd hebben: Wat is zeep eigenlijk? Wie heeft de eerste zocp gemaakt? Reeds heel vroeg in de geschiedenis, was zeep reeds aan do Egyptenaren bekend en zij zullen ook wel do eerste menschen geweest zijn, die dit product het eerste ver vaardigd hebben. Hoewel de zeep en haar nuttige eigenschappen reeds aan de men schen uit de middeleeuwen bekend waren, hebben zij er maar bitter weinig gebruik van gemaakt. Eerst tegen het einde der achttiende eeuw begon men met zeep op groote schaal te vervaardigen, en wel in Frankrijk, waar Marseillo al spoedig het middelpunt van die nijverheid werd. Se dert dien tijd zijn in alle beschaafde lan den zeepfabrieken gevestigd, zoodat de zeepindustrie in den wereldhandel heden ten dngo een voorname plaats inneemt. Liebig, oen grooto Duitsche geleerde, heeft gezegd, dat het verbruik van zeep door een volk een maatstaf voor den cul tuurstand van dat volk is. Dit gezegde is natuurlijk alleen van toepassing op de be schaafde volken van heden, want de Ro meinen uit de dagen van de keizers, ston den op een hooge trap van ontwikkeling, en waren heel wat zindelijker dan sommi- mlge menschen van heden, hoewel zo geen zeep kenden. Zij gebruikten slechts water. Nu zal ik jullie probeeren duidelijk te maken, wat zeep is en hoe het vervaar digd wordt. Zooals enkele van jullie wel weten, kan zeep gemankt worden, wanneer men vet en een oplossing van zeep-soda te zamen kookt. Om alles beter te begrijpen, zal ik eerst de ruwe grondstoffen, namelijk yet en olie en ander materiaal, wat voor de vervaardiging van zeep gebruikt wordt, b.v. zeepsoda, behandelen. De oude manier om zeepsoda te verkrij gen, was om kalkwater bij een oplossing van waschsoda (natriumkarbonaat) te voe gen en deze vloeistof te filtreeren. Deze vloeistof bevat zeepsoda in oplossing. Het water wordt nu verdampt en de verdichte zeepsoda blijft achter. Waschsoda verkreeg men vroeger uit ze kere planten, op de volgende manier. De planten werden gedroogd en fijngestampt. Aan het aldus verkregen poeder werd wa ter toegevoegd, dat de waschsoda oploste. De vlooistof werd daarna afgefiltreerd en het overblijfsel bevatte do waschsoda. Een andero wijze om de waschsoda uit de plan ten te halen, was om do gedroogde plan ten te verbranden, en daarna de wasch soda, dio in de asch achterblijft, in water op te lossen. Laatstgenoemde methode was bij onze voorouders in gebruik. Deze manier van zelfbereiding kostte echter nogal wat tijd. Planten leveren echter niet genoeg waschsoda op om zeepsoda op groote schaal te vervaardigen. Een Fransche scheikun dige, Lcblanc heeft in 1820 uitgevonden, dat men waschsoda in grooto hoeveelheden uit naturium-sulfaat kan verkrijgen. Van toen af kon men zooveel zeepsoda vervaar digen als men maar wilde, en de zeepnij- verheid deed een groote sprong vooruit. Maar ook deze manier wordt niet meer gebruikt; do zeepsoda wordt nu heel wat goedkooper verkregen. Men verkrijgt zeep soda thans door een electrische stroom door een oplossing van keukenzout te leiden. Het zout wordt verbrijzeld en zeepsoda wordt gevormd. Tezelfder tijd worden er chloor, een waardevol gas, dat gebruikt wordt om te bloekcn, en andere belangrijke stoffen gevormd. Om goede zeepsoda tc verkrijgen, wordt het water verdampt. Dit over zeepsoda. Laat ons nu eens zien wat er met vetten en oliën gebeurt Het ruwe materiaal, waaruit zeep ver vaardigd wordt is dierlijk vet, bijv. scha penvet walvischspek, enz., of plantenolie, Joopie is niet bepaald wat jullie een „briefschrijver" zoudt noemen. Toen hij buiten bij zijn oom en tante logeerde, schreef hij eiken dog aan zijn ouders, zoo iets als: „Het gaat mij goed, het weer is mooi. Ik hoop dat het bij U ook zoo is. Een zoen van Uw zoon Joopie." Dat is niet veel, vindt jullio wel? Toen hij dezen zo mer nu weer naar buiten ging, liet zijn moeder hem beloven, dat hij eiken dag precies zou laten weten wat hij deed. Wan neer het schrijven hem verveelde, moest hij maar teekencn, want teekenen deed Joopie graag. lederen dag teckendo Joopie zijn brieven nu, en een daarvan laat ik jullie hier zien. Vertellen jullie nu eens wat Joopie dien dag al zoo heeft gedaan. (Kijk maar eens goed, en als je het dan niet weet, vindt je de oplossing elders op deze pagina). Hier is de oplossing van het geheimzin nige vierkant. Vergelijk de oplossing maar met de opgave en je zult zien,' dat er slechts vier lucifers zijn weggenomen. En toch zijn er vijf even groote vierkanten overgebleven. Héél eenvoudig, zooals je ziet

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Schager Courant | 1934 | | pagina 20