ZEEP.
De Brief in plaatjes.
WIE KAN DAT?
WOLF LEERT
SCHIJFSCHIETEN.
De Egyptenaren vonden
het uit.
zooals klapperolie, palmolie, olijfolie, lijn
olie enz. Jullie weten allen wel hoe dierlijk
vet verkregen wordt. Plantenolie wordt uit
het zaad van do verschillende planten ge
perst De planten, die de waardevolle olie
leveren, komen meestal in de tropen voor,
wat een van de redenen is geweest waar
om de mogendheden er steeds op uit zijn
geweest koloniën in de tropen te verwerven.
Jullie moet er aan denken dat de verschil
lende plantenolie's heusch niet alleen voor
de vervaardiging van zeep worden geno
men.
De bestanddeelen van alle oliën en vet
ten zijn (minerale oliën uitgezonderd),
steeds dezelfde. Zij bevatten allen de zoo-
genaamdo vetzuren, die do zeepvormende
bestanddeelen van vet en olie zijn. Zij ko
men echter nooit als vrije zuren in het vet
voor, maar steeds in verbinding met gly
cerine.
Minerale oliën, die in motoren gebruikt
worden, zijn geheel verschillend van die
ren- of plantenolie. Ze bevatten geen vet
zuur. De reden, waarom planten- en die-
renvet nooit voor smeerdoeleinden ge
bruikt worden is, dat do vetzuren het me
taal uitbijten en beschadigen.
Harde vetten, hoofdzakelijk bevattende
palmitien- en stearienzuur leveren do beste
zeep op. Walvischtraan bevat weer meer
oliezuur. Om zulk vet of olie hard te ma
ken, worden deze met waterstof onder
hoogen druk bewerkt, waarbij het oliezuur
overgaat in stearienzuur. Sommige soorten
vet zijn niet mooi wit, en worden daarom
voor het gebruik gebleekt
Wij hebben nu gezien wat vet is. Nu zal
ik probceren duidelijk te maken hoe zeep
gemaakt wordt
Er zijn twee manieren om zeep te ma
ken, de oude en de nieuwe.
De oude manier is meer bekend, en
wordt dan ook nog in verschillende fabrie
ken toegepast. Het vet wordt met een op
lossing van zeepsoda gekookt Gedurende
het kookproccs scheidt de glycerine, die
met het vetzuur verbonden is, zich af, en
verkrijgt nu een verbinding tusschcn de zu
ren en natrium, een bestanddeel van zeep
soda, en vrije glycerine. Het eerstgenoemde
is de zeep. Als het vet zich in zeep heeft
omgezet, wordt er een hoeveelheid zout bij
gevoegd, waarna de zeep zich van het wa
ter (loog) afscheidt Het water bevat de
glj'cerine, dat men door verdamping en
distillatie te voorschijn kan brengen. De
zeep, die boven op het water drijft, wordt
er afgeschept, en daaraan worden in klei
ne hoeveelheden stoffen toegevoegd, die
een aangename geur of een mooie kleur
aan het geheel geven. Vervolgens wordt de
zeep in vormen geplaatst om hard te wor
den.
Alle soorten zeep zijn in hoofdzaak van
dezelfde samenstelling; kleur en geur wor
den slechts door bijgevoegde stoffen ver
kregen. Oneerlijke menschen doen soms
nog andere stoffen bij de zeep, waardoor
ze „vermeerderd", zooals bijv. stijfsel, bo
rax, waschsoda enz. Zulke zeep is natuur
lijk niet bijzonder goed. Wanneer men al
cohol of suiker bij de zeep voegt, wordt zo
doorzichtig.
In de modernste zeepfabrieken wordt het
vet eerst met een hoeveelheid kalk of
magnesia en water, onder hoogen druk
verhit. Het vet scheidt zich nu in glycerine
en vrij vetzuur. Na afkoeling wordt het
vetzuur hard, en het water, dat de glyce
rine bevat, wordt afgetapt. De glycerine
kan vrij gemakkelijk worden afgescheiden.
Het vrije vetzuur wordt nu gesmolten en
daar wordt een oplossing van waschsoda
(geen zeepsoda) bij gevoegd. In dit meng
sel vormt zich de zeep. Door het bijvoegen
van zout scheidt de zeep zich af.
Maak van één vierkant vijf kleintjes...
Op het plaatje zien jullie een groot vier
kant, dat bestaat uit 0 kleine vierkantjes,
liet is zooals jullie kunt zien ge
maakt van 24 doodgewone lucifers.
De opgave is nu: maak van dit ééne
groote vierkant vijf kleine vierkantjes.
Daarbij mag je slechts vier lucifers weg
nemen. Verder mogen geen veranderingen
worden aangebracht. De vierkanten moe
ten even groot zijn.
(Oplossing vindt je elders op deze pag.)
Het voordeel van deze nieuwe methode
is, dat het glycerine-water geen zout bevat,
waardoor ze gemakkelijker kan worden
afgescheiden.
Uit het vrije vetzuur vervaardigt men
ook kaarsen. Voor dit doel wordt het met
een hoeveelheid vaste paraffine vermengd.
Glycerine heeft betrekkelijk veel waar
de. Het wordt gebruikt om ontploffings-
stoffen te vervaardigen. De glycerine
wordt daartoe met salpeterzuur bewerkt,
en daaruit ontstaat nitroglycerine. Nitro
glycerine met een absorbeermiddel ver
mengd is dynamiet. Cordiet, waarmede ge
weerpatronen geladen zijn, is ook nitro
glycerine, maar op een andere wijze be
handeld.
Het is een warmen zomerdag. Jakhals
heeft zich onder een boompje neergezet
en is bezig een pijpje te rooken, omdat de
rook die lastige muggen en vliegen van
hem weghoudt. In de verte komt de boer
aanstappen, een geweer over den schou
der. Bij een boschje wordt het geweer neer
gezet, en de boer verdwijnt er achter.
Waarvoor, dat weet Jakhals best, namelijk
om een bijennest leeg te halen, want ook
hij heeft daar al menig lekker hapje weg
gehaald. Het water komt hem in den
mond nu hij er aan denkt. Zoo'n stukje
honing smaakt dan ook maar wat lekker.
Op een afstand van een paar honderd
pas wordt hij nu ook Wolf gewaar. Die
oude heer komt ook naar het boschje toe-
gestapt. Hij draagt een zware last hout, en
jakhals weet dat ook Wolf onder zijn
boompje zal willen uitrusten. Opeens be
ginnen zijn scheeve oogjes te glinsteren.
Neen, het mag gaan zooals het wil, maar
Wolf moet hij vandaag eens een flinke
kool stoven. Hij heeft de klap nog niet ver
geten, die Wolf hem den vorigen dag ge
geven heeft, toen hij bij ongeluk op de tee-
nen van dien oude getrapt had. Zijn ooren
hebben er 'n dag lang van getint. Zoo'n klap
had hij na als kleine jongen van zijn moe
der, nooit meer gehad. Neen, daar staat 't
geweer van den boer, en Wolf zal daar
van weten mee te spreken.
Sluipend, opdat Wolf hem niot kan zien,
loopt hij naar het geweer toe. Hij had eens
gezien, hoe de boer zijn geweer openmaakte
en overhaalde, en dit komt hem vandaag
goed van pas.
Hij maakt het geweer open, om te kijken
of het geladen is en holt er daarna weer
mee naar zijn boom terug. Na een paar
minuten komt ook Wolf daar aan en
vindt zijn neef Jakhals daar oogenschijn-
lijk vast in slaap. Hij gooit zijn vrachtje
hout onder den boom neer. Jakhals springt
op. „Maar oom Wolf, wat laat U een
mensch schrikken. U ziet er moe uit oom,
heeft U ver geloopen?"
Wolf veegt zich het zweet van het voor
hoofd. „Moe? Praat me niet van moe, neef
Jakhals! Ik kan nauwelijks een stap ver
der doen. Mijn vrouw kan zooveel kippen
vangen als ze wil, maar ik ga nooit meer
op een warmen dag hout halen om ze op
te braden. Die vrouwmenschen sturen ons
mannen overal maar op uit Maar, neef
Jakhals, hoe kom je aan dat geweer?
„Van den boer, Oom. Oom kan er zonder
veel moeite ook een krijgen. Ik heb den
boer drie dagen geholpen en toen heeft hij
me een geweer en tien patronen gegeven.
Want, zei hij, je bent een jongen, en een
geweer heb je 't hardst noodig. Maar voor
dat Oom een geweer kan krijgen, moet hij
eerst leeren schieten. Toe, kom, ik zal het
Oom eens leeren."
„Neen, neef Jakhals, ik voel me nu te
moe, om met een geweer te oefenen; en
misschien maakt dat ding me nog wel
dood ook.
,Maar oom Wolf! Wil oom dan nog
dommer zijn dan een boer?" Jakhals be
grijpt wel, dat oom Wolf niet wil weten,
dat hij dommer is dan een boer.
„Wat? Ik dommer'dan een boer? Voor
uit, dan zal ik je eens laten zien, hoe je
met zoo'n geweer moet omgaan."
Hij drukt den romp van het geweer te
gen zijn maag en neemt den trekker in
den bek. Jakhals maakt vast, dat hij een
eind uit de buurt komt. Het schot gaat af:
het geweer slaat een eind terug, midden
in Wolfs maag, valt daarop in het boschje
en de brave oom van Jakhals op den naad
van zijn rug. De oude ligt te kreunen en
te steunen. „Die is raak, oom, die is raak!"
schreeuwt neef Jakhals, terwijl hij in een
daverend gelach uitbarst. Oom Wolf is ook
al te mooi omgekanteld.
Maar daar komt de boer hard aange-
loopen. Wanneer hij Wolf ziet, grijpt hij
een stok en stormt op hem af. Gelukkig
voor Wolf is de stok niet erg sterk, want
bij den eersten klap breekt hij af. Nu pro
beert Wolf er vlug tusschenuit te trek
ken, maar hij is daarbij toch nog niet
gauw genoeg, en heeft nog een flinke
schop in ontvangst te nemen.
„Loop, oom Wolf, loop!" roept Jakhals
van achter een heuveltje, terwijl de tranen
hem van het lachen langs de wangen loo
pen. Hij voelt, dat die oorvijg geheel ge
wroken is. Maar als hij nu Wolf weer ont
moet, mag hij wel oppassen, want die
oude heer zal wel kleine stukjes van hem
willen maken.
OPLOSSING
De brief in plaatjes.
De wekker maakt Joopie om 5 uur wak
ker en al spoedig daarna trekt hij, terwijl
de zon juist opkomt, er op uit. Op de tak
van een boom gaat hij zitten ontbijten,
maar al gauw valt hij met tak en al naar
beneden. Toen ontdekte Joopie een ree, die
zoo gauw als hij maar kon, beenen maakte.
Tenslotte komt hij aan een water, waar
een boot ligt Hij klimt er in en gaat spe
levaren. Maar, owee, de boot kantelt en
Joopie haalt een nat pak. Ondanks dit
avontuur ligt hij 's avonds om 9 uur weer
behagelijk in zijn bed.
OPLOSSING: Wie kan dat?
Onze voorondors uit de middeleeuwen wa
ren van zeep geen liefhebbers.
Zeep is een onmisbaar artikel in allo be
schaafde landen van de wereld. Er is geen
huis in ons land, waar geen zeep gebruikt
wordt Al zijn wij ook nog zoo klein, mins
tens eens per dag moeten we ons de mar
teling laten welgevallen, van kop tot teen
gewasschen te worden. Als de zeep in on-
zo oogen komt, dan bijt dit toch zoo erg,
en dat is dan ook do reden, dat er zoo af
en toe stukken zeep spoorloos verdwijnen!
Jullio zult je al wel eens afgevraagd
hebben: Wat is zeep eigenlijk? Wie heeft
de eerste zocp gemaakt?
Reeds heel vroeg in de geschiedenis, was
zeep reeds aan do Egyptenaren bekend
en zij zullen ook wel do eerste menschen
geweest zijn, die dit product het eerste ver
vaardigd hebben. Hoewel de zeep en haar
nuttige eigenschappen reeds aan de men
schen uit de middeleeuwen bekend waren,
hebben zij er maar bitter weinig gebruik
van gemaakt. Eerst tegen het einde der
achttiende eeuw begon men met zeep op
groote schaal te vervaardigen, en wel in
Frankrijk, waar Marseillo al spoedig het
middelpunt van die nijverheid werd. Se
dert dien tijd zijn in alle beschaafde lan
den zeepfabrieken gevestigd, zoodat de
zeepindustrie in den wereldhandel heden
ten dngo een voorname plaats inneemt.
Liebig, oen grooto Duitsche geleerde,
heeft gezegd, dat het verbruik van zeep
door een volk een maatstaf voor den cul
tuurstand van dat volk is. Dit gezegde is
natuurlijk alleen van toepassing op de be
schaafde volken van heden, want de Ro
meinen uit de dagen van de keizers, ston
den op een hooge trap van ontwikkeling,
en waren heel wat zindelijker dan sommi-
mlge menschen van heden, hoewel zo geen
zeep kenden. Zij gebruikten slechts water.
Nu zal ik jullie probeeren duidelijk te
maken, wat zeep is en hoe het vervaar
digd wordt. Zooals enkele van jullie wel
weten, kan zeep gemankt worden, wanneer
men vet en een oplossing van zeep-soda te
zamen kookt. Om alles beter te begrijpen,
zal ik eerst de ruwe grondstoffen, namelijk
yet en olie en ander materiaal, wat voor
de vervaardiging van zeep gebruikt wordt,
b.v. zeepsoda, behandelen.
De oude manier om zeepsoda te verkrij
gen, was om kalkwater bij een oplossing
van waschsoda (natriumkarbonaat) te voe
gen en deze vloeistof te filtreeren. Deze
vloeistof bevat zeepsoda in oplossing. Het
water wordt nu verdampt en de verdichte
zeepsoda blijft achter.
Waschsoda verkreeg men vroeger uit ze
kere planten, op de volgende manier. De
planten werden gedroogd en fijngestampt.
Aan het aldus verkregen poeder werd wa
ter toegevoegd, dat de waschsoda oploste.
De vlooistof werd daarna afgefiltreerd en
het overblijfsel bevatte do waschsoda. Een
andero wijze om de waschsoda uit de plan
ten te halen, was om do gedroogde plan
ten te verbranden, en daarna de wasch
soda, dio in de asch achterblijft, in water
op te lossen. Laatstgenoemde methode
was bij onze voorouders in gebruik. Deze
manier van zelfbereiding kostte echter
nogal wat tijd.
Planten leveren echter niet genoeg
waschsoda op om zeepsoda op groote schaal
te vervaardigen. Een Fransche scheikun
dige, Lcblanc heeft in 1820 uitgevonden,
dat men waschsoda in grooto hoeveelheden
uit naturium-sulfaat kan verkrijgen. Van
toen af kon men zooveel zeepsoda vervaar
digen als men maar wilde, en de zeepnij-
verheid deed een groote sprong vooruit.
Maar ook deze manier wordt niet meer
gebruikt; do zeepsoda wordt nu heel wat
goedkooper verkregen. Men verkrijgt zeep
soda thans door een electrische stroom door
een oplossing van keukenzout te leiden.
Het zout wordt verbrijzeld en zeepsoda
wordt gevormd. Tezelfder tijd worden er
chloor, een waardevol gas, dat gebruikt
wordt om te bloekcn, en andere belangrijke
stoffen gevormd. Om goede zeepsoda tc
verkrijgen, wordt het water verdampt.
Dit over zeepsoda. Laat ons nu eens zien
wat er met vetten en oliën gebeurt
Het ruwe materiaal, waaruit zeep ver
vaardigd wordt is dierlijk vet, bijv. scha
penvet walvischspek, enz., of plantenolie,
Joopie is niet bepaald wat jullie een
„briefschrijver" zoudt noemen. Toen hij
buiten bij zijn oom en tante logeerde,
schreef hij eiken dog aan zijn ouders, zoo
iets als: „Het gaat mij goed, het weer is
mooi. Ik hoop dat het bij U ook zoo is. Een
zoen van Uw zoon Joopie." Dat is niet
veel, vindt jullio wel? Toen hij dezen zo
mer nu weer naar buiten ging, liet zijn
moeder hem beloven, dat hij eiken dag
precies zou laten weten wat hij deed. Wan
neer het schrijven hem verveelde, moest
hij maar teekencn, want teekenen deed
Joopie graag.
lederen dag teckendo Joopie zijn brieven
nu, en een daarvan laat ik jullie hier zien.
Vertellen jullie nu eens wat Joopie dien
dag al zoo heeft gedaan.
(Kijk maar eens goed, en als je het dan
niet weet, vindt je de oplossing elders op
deze pagina).
Hier is de oplossing van het geheimzin
nige vierkant. Vergelijk de oplossing maar
met de opgave en je zult zien,' dat er
slechts vier lucifers zijn weggenomen. En
toch zijn er vijf even groote vierkanten
overgebleven.
Héél eenvoudig, zooals je ziet