Uit historische tijden.
HONIG'S BOUILLONBLOKJES thans 6 voor lOct.
Autobotsing op den Haarlemmerweg.
Arrestatie van Amerikanen in Osaka.
DE „VADER DER WOLKENKRABBERS"
OVERLEDEN.
Empire State Building wint
Een opgewekte 110-jarige.
Opstand in Amerikaansche gevangenis.
Slachtoffers van den storm.
Drie personen door gas gestikt.
De tragedie van een bokser.
De bekende architect Dinkelberg, die
thans overleden is, is de eerste geweest,
die een wolkenkrabber gebouwd heeft.
Zijn eerste bouwwerk is het z.g. „strijk
ijzer" te New York.
OP het armenkerkhof te Chicago werd eenïge
dagen geleden Philipp Dinkelberg begraven.
Hij stierf op den dag van zijn gouden brui
loft in bittere armoe. Zijn dood is symbolisch. F. P.
Dinkelberg was de eerste architect van wolkenkrab
bers ter wereld. Hij is de bouwer van het beroemde
strijkijzer", het driehoekige hooge gebouw, dat veer
tig jaar geleden verrees op de plek waar de Broadway
de Fifth Avenue en de 23ste straat kruist. Na deze
eerste wolkenkrabber bouwde Dinkelberg nog vele
andere en verwierf er een groot vermogen mee. dat
hij bij de beurskrach in 1929 weer kwijt raakte.
De wolkenkrabbers, die aanvankelijk uit nuttige
overwegingen gebouwd werden, zijn de symbolen ge
worden van de Amerilcaansche prosperity.
Het is een Europeesch idéé, dat in de wolkenkrab
ber-bouwwerken van Amerika werd uitgewerkt. Op
de Parijsche wereldtentoonstelling werd door inge
nieur Eiffel een hooge toren gebouwd. Met dit bouw
werk wilde Eiffel aantoonen, dat men met ijzercon
structies geweldige hoogten kon bereiken, mits men
de principes in acht nam, die wij door de natuur
zien toegepast: bij sommige grassoorten, bamboe,
enz.
Dinkelberg was de eerste, die Eiffel's ideeën uit
werkte voor practische doeleinden. Hij kreeg de op
dracht op de bovengenoemde kruising een huis te
bouwen, dat de hooge grondprijs waard was. Tegen
de Eeiffeltoren, die slechts de demonstratie van een
gedachte was, was het „strijkijzer" natuurlijk een
wondenverk, omdat het practische doeleinden dien
de en geen ontspanning was.
Toen Dinkelberg een keer het voorbeeld gegeven
had, werd het geheele New Yorksche stadsbeeld ver
anderd. De rotsige bodem van New York leende zich
ook uitstekend tot deze plannen. Zoo ontstond lang
zaam het indrukwekkende silhouet van een gebergte-
uit-menschenhanden, de imposante indruk „New
York", het symbool van de Nieuwe Wereld.
Europa werd nauwelijks door de wolkenkrabber-
woede aangetast. Daar, waar de grondprijzen het
rechtvaardigden, heeft men eveneens hooge huizen ge
bouwd. De naam wolkenkrabber verdienen zij geen
van alle.
In Amerika, waar men oorspronkelijk van practi
sche overwegingen uitging toen men Dinkelberg de
opdracht voor het „strijkijzer" gaf, werd de bouw van
wolkenkrabbers steeds smakelijker. Het werd een
prestigekwestie; de wolkenkrabbers waren niet meer
op reëele rotsgrond gebouwd, maar op de mytholo
gische bodem van het kapitaal. Wie de hoogste wol
kenkrabber had, had het hoogste crediet. De hoogte-
roes der hypothecaire renten woedde in de bureaux
der architecten.
Hoe meer wolkenkrabbers er kwamen des te meer
verschilde het uiterlijk van de Amerikaansche steden
van de oorspronkelijke voorstelling der vrome Presbi-
terianen, die zich er gevestigd hadden. De hooge
huizen dreigden de steden het licht te ontnemen; er
moesten wetten uitgevaardigd worden, die paal en
perk stelden aan de hoogte.
De New Yorksche bouwverördening bepaalde ten
slotte, dat de étages steeds meer moesten inspringen
naar gelang het geheele bouwwerk hooger werd.
Siechts zoo was het mogelijk, dat licht en lucht in de
straten doordrong. Maar zoo begonnen de wolken
krabbers hoe langer hoe meer op torens te lijken. De
„katoenkerken" werden zij door de volksmond ge
noemd. Hoe zeer het wolkenkrabber bouwen een sport
werd, blijkt wel uit het voorbeeld van het „Chrysler
Building". Daar was men bijna klaar mee toen be
kend werd, dat een andere onderneming een nog
hoogere wolkenkrabber zou bouwen. Om in geen ge
val de schande te beleven niet het hoogste gebouw
ter wereld te bezitten, lieten de Chrysler-menschen
op hun huis nog een verdieping zetten. De anderen
echter tooiden hun huis Empire State Building
met een landingsmast voor luchtschepen en wonnen
zoo den wedstrijd.
I
DE STORM IN POLEN.
Ook daar groote schade aangericht.
Warschau. Ook in Polen heeft de storm in den
nacht van Zaterdag op Zondag huisgehouden. Vele
daken werden afgerukt en tal van ruiten vernield.
Te Szamotuly nabij Poznan stortte een huis in, ten
gevolge waarvan twee personen werden gedood en
vijf gewond.
Vier licht gewonden.
Halfweg. Omstreeks twee uur in den afge-
loopen nacht is op den Haarlemmerweg ter hoogte
van de kistenfabriek „Phoenix" 'n personenauto uit
Heemstede, die uit de richting Amsterdam kwam,
in botsing gekomen met een taxi van een Amster-
damsche autoverhuurinrichting, die uit tegenover
gestelde richting naderde. De botsing was zoo hevig,
dat beide wagens over den kop sloegen. De taxi bleel
met de vier wielen in de lucht liggen. In dezen auto
zaten behalve den bestuurder twee dames en een
heer. In aanmerking genomen het geweld van de
botsing, mag het een gelukkige omstandigheid ge
noemd worden, dat de bestuurder geheel ongedeerd
bleef, terwijl de drie andere inzittenden slechts licht
gewond werden. In den auto uit Heemstede zat
slechts een persoon, die eveneens licht werd gewond
De vier gewonden zijn overgebracht naar het St.
Elisabeth's gasthuis te Haarlem, vanwaar zij, na
verbonden te zijn, naar huis werden gebracht.
De wagen uit Heemstede werd vrijwel geheel ver
nield en is opgesleept naar een garage te Halfweg,
terwijl de taxi naar Amsterdam is gebracht.
New-York. Mrs. Dr. Havenport, die in Sep
tember van het jaar 1824 in Rusland geboren is,
woont sinds 1893 in de Vereenigde Staten. Zij voor
ziet, niettegenstaande haar hoogen leeftijd, zelf in
haar onderhoud door het houden van lezingen. Mrs.
Davenpoid;, die muziekles van Liszt heeft gehad,
speelt nog dagelijks piano. Bovendien spreekt zij
vijf talen.
Over het moderne leven en de moderne opvattin
gen is zij niet zeer enthousiast. „Jullie maken een
afgod van het geld", heeft zij in een interview ge
zegd. „Dat is het ware niet. Het leven bestaat uit
het goede, dat men voor anderen kan doen."
Zij stelt verder veel prijs op een goede ontwikke
ling. Op het gebied der philosophie is Spinoza haar
leider.
Mrs. Davenport is driemaal getrouwd en heeft elf
zoons. De jongste daarvan is 73 jaar, de oudste 93,
maar allen zijn ouder dan haar tegenwoordige echt
genoot, die nog slechts den leeftijd van 67 jaar heeft
bereikt.
Zeventien gevangenen ontvlucht.
New York: Gisteren hebben ruim dertig gevan
genen in de staatsgevangenis van Oklahoma te Gra-
nito een poging gedaan om uit te breken. Zij schoten
met revolvers, die op tot nog toe onopgehelderde
wijze in hun bezit waren gekomen. Bij het vuurge
vecht aan de hoofdpoort van de gevangenis werd een
bewaker gedood, terwijl verschillende gevangenen
gewond werden. Zeventien gevangenen wisten te ont
komen, de anderen werden weer gepakt.
In Augustus 1932 zijn uit dezelfde gevangenis 23
gedetineerden uitgebroken. De staatsgevangenis te
Granito is de eenige gevangenis voor mannen, die
door een vrouw bestuurd wordt.
PROEFVLUCHT VAN WILEY POST MET
STRATOSFEER-VLIEGTUIG.
Los Angeles. De bekende Amerikaansche vlie
ger Wiley Post verklaarde gisteren na afloop van
een proefvlucht van twee uur met zijn nieuw stra-
tospheervliegtuig, dat hij een snelheid had bereikt
van drie honderd mijl per uur.op een afstand van
vijf mijl boven de aarde. Post hoopt met zijn Lock-
head vliegtuig in minder dan zeven uur naar New
York te kunnen vliegen.
Londen: De „Times" meldt uit Tokio, dat
Donderdag drie bekende Amerikaansche ingezetenen
van Kobe te Osaka zijn gearresteerd en geboeid door
de straten der stad naar het politiebureau zijn over
gebracht. Na vier ur werden zij in vrijheid gesteld,
nadat de Amerikaansche consul zich borg had gesteld
dat zij te allen tijde ter beschikking der politie zou
den staan.
De drie gearresteerden waren de leider van een
Amerikaansch concern H. K. Erving, de boekhouder J.
W. Scott en een employé R. P. Palmroth. Tijdens
een zakelijke bespreking met een Koreaan ontstond
een zakelijk meeningsverschil, waarbij men zich op
wond en het tot handtastelijkheden dreigde te komen.
Een der Amerikanen riep telefonisch de hulp der po
litie in. Toen de politie arriveerde, zou zij op eigen
aardige manier zijn opgetreden. Zonder nader onder
zoek werden namelijk alle aanwezigen gearresteerd
en geboeid en als misdadigers over de straat naar liet
hoofdbureau gevoerd, waarbij geweigerd werd aan
het verzoek der Amerikanen te voldoen en althans
een taxi voor de overbrenging naar het politiebureau
te gebruiken.
Berlijn: De hevige storm, waardoor geheel
Duitschland in den nacht van Zaterdag op Zondag en
ook Zondag geteisterd is, heeft behalve zeer veel ma-
terieele schade en verkeersstoringena, nog eenige
slachtoffers veroorzaakt.. Te Breslau werd Zondag
ochtend een staatverkoopster op den Ring door een
neerstortend stuk gesteente getroffen en op slag ge
dood.
Bij Halle werd een vijfjarig knaapje, dat op een
weide buiten de stad afgewaaide takken verzamelde,
door een omwaaiende boom getroffen en eveneens ge
dood.
In de Dewa-Heim-Kolonie te Mülheim werden zoo
ernstige verwoestingen aangericht, dat 36 gezinnen,
tezamen bestaande uit ongeveer 200 personen, dak
loos werden. Twee personen moesten gewond naar
het ziekenhuis worden overgebracht.
In het Thueringer Wald was Zaterdag het ver
keer der post-autobussen van Friedrichsrode naar
Finsterbergen onmogelijk, aangezien de weg versperd
werd door ongeveer zeventig omgewaaide boomen.
Stut.tgart: In de voorstad Ostheim bij Stuttgart
bemerkte men gistermorgen, dat tengevolge van een
lek in de gasleiding de kelders van twee huizen vol
gas stonden. De beide onderstukken werden bewoond
door een gezin en een weduwe. De politie vond den
vader en den 12-jarigen zoon van het gezin reeds
overleden, terwijl de moeder en een 10-jarige zoon be
wusteloos waren. De bewoonsters der andere woning
werden eveneens doodgevonden De overlevenden
zijn naar het ziekenhuis overgebracht.
New York: Sam Langford, die indertijd Harry
Wills, Joe Gans en tientallen andere boksers in den
ring overwon, is thans blind en aan lager wal ge
raakt. Hoewel Langford, een neger, in zijn goeden tijd
in de klasse der kampioenscandidaten thuisbehoor-
de, heeft men hem nooit een kans gegeven den we
reldtitel te winnen. Toen hij reeds bijna blind was,
heeft hij in Mexico-City nog gebokst tegen Kid Sa-
vage, die hij in één minuut k. o. sloeg.
SCHOLEN IN VROEGER TIJD.
Allereerst was de behuizing van de scholen in
vroeger tijd in het algemeen buitengewoon slecht.
Soms komt men wel in oude schoolgebouwen en dan
treft het vaak, dat de ventilatie zeer veel te wen-
schen overlaat: er hangt een onfrissche lucht en al
zet men ook de ramen open, die is niet weg te krij
gen. En nu moet men daarbij bedenken, dat zulke
scholen, die zelden uit vroeger tijd dan de tweede
helft van de 19e eeuw dateeren, modelscholen zijn,
vergeleken bij wat men vroeger scholen noemde.
Vaak waren ze ondergebracht in oude gebouwen,
b.v. vroegere kloosters e.d., die na de overwinning
van de Hervorming in het bezit der overheid geko
men waren en sindsdien verhuurd werden. Het wa
ren vaak kelderachtige vertrekken, die volkomen on
geschikt waren voor het doel, waarvoor ze gebruikt
werden en die een groot deel van den dag met zeer
gebrekkig kunstlicht verlicht moesten worden. Was
dit dus de uiterlijke entourage van een 17e- en 18e-
eeuwsche school, waarvan men zich door 17e- en
18e-eeuwsche prenten en schilderijen ook een beeld
kan vormen, met de schoolmeesters was het vol
strekt niet beter gesteld.
Er werden in 't geheel geen eischen van bekwaam
heid aan de onderwijzers gesteld, vaak werd het
schoolmeestersambt aan oude lakeien en koetsiers
gegeven, voor wie op die manier door hun meesters
gezorgd werd. Tijdens de Republiek werd een zeer
belangrijke plaats aan Bijbelsche geschiedenis en
Godsdienst gegeven, terwijl daarbij echter meestal
in het geheel geen rekening met het kinderlijk be
grip werd gehouden, zoodat het meestal op een op
dreunen van onbegrepen wetenschap neerkwam. Na
tuurlijk zijn er goede uitzonderingen onder de on
derwijzers geweest, doch de meesten moesten hun
gemis aan kennis en paedagogische gaven maskee-
ren door een tyranniek bewind over hun discipelen,
waarbij de plak, de roede, bullepezen e.d. drukken
dienst deden. Soms vindt men werktuigen vermeld
tot verbetering van ongezeglijke leerlingen, die meer
in een gruwelkamer dan in een school thuisbehoo-
ren. Daar, zooals gezegd, de Godsdienst een belang
rijke plaats in het onderwijs innam, verlangde men
alleen wel van een nieuwen meester, dat hij blijk
gaf, rechtzinnig in de leer te zijn. In een sollicitatie
brief, indertijd door Dr. J. Hartog in zijn bekroonde
verhandeling over „de Spectatoriale geschriften" af
gedrukt, hoort men tot zijn verbazing, dat de solli
citant onder zijn kundigheden opsomt: „Italiaansch-
of scheepsboekhouden, de wijnroeiers-konst, stuur-
mans- en landmeetskonst, zonder roem, dog het is
Gods gave, extra ordinaire puik overheerlijk schoon
zingen, als het God belieft", „alle figuren op het
konstigste door ovaal rondsgewijze met de passer
te halen, alle de zonnewijzers te vormen, Italiaan-
sche Romeinsche letters, ja tot 50 diversche standen
te schrijven, capitaal links en regts door te haaien,
met de penseel te schrijven en te vergulden", enz.
enz.
Het is te begrijpen, dat de schoolmeesters dan ook
zeer weinig geacht waren en wij kunnen begrijpen,
dat een tafereel als ons uit het laatste der 18e eeuw
geteekend is, geen uitzondering kan geweest zijn:
„In den morgenstond begeven zich de kinderkens
reeds ten acht uuren op weg, voorzien van een leer
boekje, en wel de meesten van een linnen zak jen,
waarin zij hun middagmaal rnedenemen. Naarmate
de menigte groeit, wordt ook de woestheid vermeer
derd... Met een verbazend geweld dringt men al
schreeuwende en slaande de deur in, waarbij hun
ne bemorste rokjens niet weinig nadeel lijden." Wan
neer de jeugd binnen is, verschijnt „de schoolvoogd
in zijn oud belapten rok en besmeurden castoralen
hoed, hij plaatst zich met een barsche houding op
zijn houten troon, legt het zwart smuigertjen (pijp
je) neder, geeft met de bullepees een hevigen slag,
en roept luidkeels, stil!! Daarna spreekt meester
„met een lamentabel geteem" het morgengebed uit,
„en vergeet vooral niet zijn misnoegen, dat hij op
den een of anderen heeft, daarin te vermelden. De
kinders, die van zijn gebed even weinig begrijpen
alsof hij het in de Arabische taal deed, hebben onder-
tusschen elkander bij 't hair, zien door de glazen,
wijzen naar het een of ander voorwerp, fluisteren,
lachen. Dan de meester zegt: amen, ja amen! Hoed
jes op! Welk een schrikbarend geluid! alle monden
gaan te gelijk open: e-n en, d-a-t dat; Jan, Piet,
Klaas en meer anderen lopen te gelijk naar den
houten Stoel en roepen: Meester een pen! terwijl
ieder een duit nederlegt". Daartusschendoor het op
dreunen van de gespelde woorden,'afstraffingen, kin
deren, die hun les komen opzeggen, enz.; men kan
zich begrijpen, dat hooren en zien iemand in zoo'n
school verging.
Des te beter kunnen wij ons voorstellen, welk een
groote verandering ten goede er in het lager onder
wijs is gekomen sedert het begin van de vorige
eeuw, door het invoeren van examens voor de on
derwijzers, betere leermethodes en betere huisves
ting!
DE BESTUURSINRICHTING VAN FRIESLAND
TIJDENS DE REPUBLIEK.
Ieder, die eenigszins met de oudere geschiedenis
van Friesland op de hoogte is, zal zich eenigszins
huiverig afvragen, hoe die bestuursinrichting wel
geweest moet zijn in een land, dat er gedurende de
geheele Middeleeuwen op uit geweest is, de volko
men anarchie als wettige regeering te doen erken
nen. Immers, in die richting gingen de beroemde
of beruchte Friesche vrijheden, die door de
Friezen telkens op den voorgrond werden gesteld.
Het verhaal van het ontstaan van deze Friesche
vrijheden is te mooi, om het onzen lezers te ont
houden.
Karei de Groote dan, zoo luidt het verhaal, bele
gerde Rome. Tot zijn meest geschatte troepen be
hoorde een afdeeling Friezen. Op een goeden dag
overrompelden deze Friezen de belegerden en na
men de stad bij verrassing in. Zij pasten er intus-
schen wel voor op, Karei den Groote binnen de stad
te laten, doch zij hielden de poorten stevig gesloten
en eischten van hun landsheer eerst de bekrachti
ging van hun aloude „Vrijheden". Karei de Groote
zag zich voor een fait accompli gesteld en hij wist
niet beter te doen dan die vrijheden te bekrachtigen.
Dit verhaal was in de dertiende eeuw bekend, doch
dit was zelfs voor onze Middeleeuwsche voorouders,
die juist wat betreft historische verhalen vaak een
volkomen gemis aan kritiek aan den dag legden,
toch wel wat al te kras. Jacob van Maerlant, der
Dietsche dichteren vader, merkt in zijn „Spiegel
historiael" zeer ter snede op, dat Karei de Groote
toch nooit Rome belegerd heeft! Hij was toch on
zeer goeden voet met Paus Leo, die hem in het jaar
800 tot keizer kroonde. Inderdaad moet dit stuk van
Karei den Groote een zeer evidente vervalsching uit
de dertiende eeuw zijn.
Hoe was het dan wel in de 17e eeuw gesteld? In
Friesland kende men vanouds drie landschappen:
Oostergoo. Westergoo en (het later uit Oostergoo
afgescheiden) Zevenwolden. Onderdeelen van deze
landschappen vormde de grietenijen" met aan het
hoofd een griefman. De steden, oorspronkelijk van
weinig beteckenis. onderscheidden zich niet bijzon
der van de grietenijen. In het begin der 16e eeuw
begonnen eerst de tot op dat oogenblik los naast
elkander staande landschappen of kwartieren een
gezamenlijken landdag te vormen. Daarbij kwamen
ook de gezamenlijke steden, elf in getal, een vierde
kwartier vormen. In Friesland waren bovendien
oorspronkelijk nog heerschappen en prelaten (de
abten van de zeer aanzienlijke kloosters) vertegen
woordigd. Na 1579 verdwijnen de prelaten. Het werd
nu gewoonte, dat de afgevaardigden van de griete
nijen, de z.g. volmachten, gekozen werden door de
eigenerfde' boeren, die eigenaar waren van „Schot-
schietende" (grondbelasting betalende) huizen en
„ploeggangen" (bebouwd land), men sprak ook van
„Hornlegers". Deze eigenerfden plachten als vol
machten een edelman en een niet-adellijk eigen
erfde aan te wijzen. Daar de stem bij het horn-
leger behoorde, gaf dit aanleiding tot allerlei mis
bruiken, men was er b.v. wel op uit, deze „horn
legers" op te koopen, om zich daardoor een aantal
stemmen voor den landdag te bezorgen. Elk der
vier kwartieren bracht in den landdag één stem
uit, zoodat tegenover drie landelijke één stedelijke
stem stond.
Het Hof van Friesland, dat oorspronkelijk ook
bestuurlijke macht had, was daarvan evenals in Hol
land en andere gewesten, beroofd. Het had alleen
nog rechtspraak. Die bestuurlijke taak was overge
nomen door de Gedeputeerde Staten, bestaande uit
negen leden, waarvan uit elk der landelijke kwar
tieren twee gekozen werden en drie door het stede
lijk kwartier. Typeerend voor het omslachtige van
het bestuur is wel, dat voor verschillende bezig
heden, weer een eenigszins ander college bestond,
de z.g. „Gecommitteerde Staten in 1t minder getal",
gekozen door den Landdag uit de Gedeputeerde
Staten.
Ook hier was gelukkig een stadhouder, die door
zijn bemiddeling de stroeve regeeringsmachine op
gang kon houden. Friesland zou Friesland niet ge
weest zijn, als het er niet voor verreweg den lang
sten tijd, dat de Republiek bestaan heeft, eigen
stadhouders op na had gehouden (meestal tevens
Stadhouders over Groningen en Drente). De ver
houding van verschillende van deze stadhouders
tot hun onderdanen had een patriarchaler karakter
dan in het belangrijker Holland, waar de Stad
houders een aanzienlijker positie innamen. Vooral
Willem Lodewijk „üs heit" (onze vader) heeft den
Friezen na aan het hart gelegen; zooals zij ook met
groote aanhankelijkheid opzagen tegen de weduwe
van Johan Willem Friso, de regentes over den jeug
digen Willem IV, die den vertrouwelijken eerenaam
„Marijkemeu" droeg.