Uit historische tijden. HONIG'S BOUILLONBLOKJES thans 6 voor lOct. Autobotsing op den Haarlemmerweg. Arrestatie van Amerikanen in Osaka. DE „VADER DER WOLKENKRABBERS" OVERLEDEN. Empire State Building wint Een opgewekte 110-jarige. Opstand in Amerikaansche gevangenis. Slachtoffers van den storm. Drie personen door gas gestikt. De tragedie van een bokser. De bekende architect Dinkelberg, die thans overleden is, is de eerste geweest, die een wolkenkrabber gebouwd heeft. Zijn eerste bouwwerk is het z.g. „strijk ijzer" te New York. OP het armenkerkhof te Chicago werd eenïge dagen geleden Philipp Dinkelberg begraven. Hij stierf op den dag van zijn gouden brui loft in bittere armoe. Zijn dood is symbolisch. F. P. Dinkelberg was de eerste architect van wolkenkrab bers ter wereld. Hij is de bouwer van het beroemde strijkijzer", het driehoekige hooge gebouw, dat veer tig jaar geleden verrees op de plek waar de Broadway de Fifth Avenue en de 23ste straat kruist. Na deze eerste wolkenkrabber bouwde Dinkelberg nog vele andere en verwierf er een groot vermogen mee. dat hij bij de beurskrach in 1929 weer kwijt raakte. De wolkenkrabbers, die aanvankelijk uit nuttige overwegingen gebouwd werden, zijn de symbolen ge worden van de Amerilcaansche prosperity. Het is een Europeesch idéé, dat in de wolkenkrab ber-bouwwerken van Amerika werd uitgewerkt. Op de Parijsche wereldtentoonstelling werd door inge nieur Eiffel een hooge toren gebouwd. Met dit bouw werk wilde Eiffel aantoonen, dat men met ijzercon structies geweldige hoogten kon bereiken, mits men de principes in acht nam, die wij door de natuur zien toegepast: bij sommige grassoorten, bamboe, enz. Dinkelberg was de eerste, die Eiffel's ideeën uit werkte voor practische doeleinden. Hij kreeg de op dracht op de bovengenoemde kruising een huis te bouwen, dat de hooge grondprijs waard was. Tegen de Eeiffeltoren, die slechts de demonstratie van een gedachte was, was het „strijkijzer" natuurlijk een wondenverk, omdat het practische doeleinden dien de en geen ontspanning was. Toen Dinkelberg een keer het voorbeeld gegeven had, werd het geheele New Yorksche stadsbeeld ver anderd. De rotsige bodem van New York leende zich ook uitstekend tot deze plannen. Zoo ontstond lang zaam het indrukwekkende silhouet van een gebergte- uit-menschenhanden, de imposante indruk „New York", het symbool van de Nieuwe Wereld. Europa werd nauwelijks door de wolkenkrabber- woede aangetast. Daar, waar de grondprijzen het rechtvaardigden, heeft men eveneens hooge huizen ge bouwd. De naam wolkenkrabber verdienen zij geen van alle. In Amerika, waar men oorspronkelijk van practi sche overwegingen uitging toen men Dinkelberg de opdracht voor het „strijkijzer" gaf, werd de bouw van wolkenkrabbers steeds smakelijker. Het werd een prestigekwestie; de wolkenkrabbers waren niet meer op reëele rotsgrond gebouwd, maar op de mytholo gische bodem van het kapitaal. Wie de hoogste wol kenkrabber had, had het hoogste crediet. De hoogte- roes der hypothecaire renten woedde in de bureaux der architecten. Hoe meer wolkenkrabbers er kwamen des te meer verschilde het uiterlijk van de Amerikaansche steden van de oorspronkelijke voorstelling der vrome Presbi- terianen, die zich er gevestigd hadden. De hooge huizen dreigden de steden het licht te ontnemen; er moesten wetten uitgevaardigd worden, die paal en perk stelden aan de hoogte. De New Yorksche bouwverördening bepaalde ten slotte, dat de étages steeds meer moesten inspringen naar gelang het geheele bouwwerk hooger werd. Siechts zoo was het mogelijk, dat licht en lucht in de straten doordrong. Maar zoo begonnen de wolken krabbers hoe langer hoe meer op torens te lijken. De „katoenkerken" werden zij door de volksmond ge noemd. Hoe zeer het wolkenkrabber bouwen een sport werd, blijkt wel uit het voorbeeld van het „Chrysler Building". Daar was men bijna klaar mee toen be kend werd, dat een andere onderneming een nog hoogere wolkenkrabber zou bouwen. Om in geen ge val de schande te beleven niet het hoogste gebouw ter wereld te bezitten, lieten de Chrysler-menschen op hun huis nog een verdieping zetten. De anderen echter tooiden hun huis Empire State Building met een landingsmast voor luchtschepen en wonnen zoo den wedstrijd. I DE STORM IN POLEN. Ook daar groote schade aangericht. Warschau. Ook in Polen heeft de storm in den nacht van Zaterdag op Zondag huisgehouden. Vele daken werden afgerukt en tal van ruiten vernield. Te Szamotuly nabij Poznan stortte een huis in, ten gevolge waarvan twee personen werden gedood en vijf gewond. Vier licht gewonden. Halfweg. Omstreeks twee uur in den afge- loopen nacht is op den Haarlemmerweg ter hoogte van de kistenfabriek „Phoenix" 'n personenauto uit Heemstede, die uit de richting Amsterdam kwam, in botsing gekomen met een taxi van een Amster- damsche autoverhuurinrichting, die uit tegenover gestelde richting naderde. De botsing was zoo hevig, dat beide wagens over den kop sloegen. De taxi bleel met de vier wielen in de lucht liggen. In dezen auto zaten behalve den bestuurder twee dames en een heer. In aanmerking genomen het geweld van de botsing, mag het een gelukkige omstandigheid ge noemd worden, dat de bestuurder geheel ongedeerd bleef, terwijl de drie andere inzittenden slechts licht gewond werden. In den auto uit Heemstede zat slechts een persoon, die eveneens licht werd gewond De vier gewonden zijn overgebracht naar het St. Elisabeth's gasthuis te Haarlem, vanwaar zij, na verbonden te zijn, naar huis werden gebracht. De wagen uit Heemstede werd vrijwel geheel ver nield en is opgesleept naar een garage te Halfweg, terwijl de taxi naar Amsterdam is gebracht. New-York. Mrs. Dr. Havenport, die in Sep tember van het jaar 1824 in Rusland geboren is, woont sinds 1893 in de Vereenigde Staten. Zij voor ziet, niettegenstaande haar hoogen leeftijd, zelf in haar onderhoud door het houden van lezingen. Mrs. Davenpoid;, die muziekles van Liszt heeft gehad, speelt nog dagelijks piano. Bovendien spreekt zij vijf talen. Over het moderne leven en de moderne opvattin gen is zij niet zeer enthousiast. „Jullie maken een afgod van het geld", heeft zij in een interview ge zegd. „Dat is het ware niet. Het leven bestaat uit het goede, dat men voor anderen kan doen." Zij stelt verder veel prijs op een goede ontwikke ling. Op het gebied der philosophie is Spinoza haar leider. Mrs. Davenport is driemaal getrouwd en heeft elf zoons. De jongste daarvan is 73 jaar, de oudste 93, maar allen zijn ouder dan haar tegenwoordige echt genoot, die nog slechts den leeftijd van 67 jaar heeft bereikt. Zeventien gevangenen ontvlucht. New York: Gisteren hebben ruim dertig gevan genen in de staatsgevangenis van Oklahoma te Gra- nito een poging gedaan om uit te breken. Zij schoten met revolvers, die op tot nog toe onopgehelderde wijze in hun bezit waren gekomen. Bij het vuurge vecht aan de hoofdpoort van de gevangenis werd een bewaker gedood, terwijl verschillende gevangenen gewond werden. Zeventien gevangenen wisten te ont komen, de anderen werden weer gepakt. In Augustus 1932 zijn uit dezelfde gevangenis 23 gedetineerden uitgebroken. De staatsgevangenis te Granito is de eenige gevangenis voor mannen, die door een vrouw bestuurd wordt. PROEFVLUCHT VAN WILEY POST MET STRATOSFEER-VLIEGTUIG. Los Angeles. De bekende Amerikaansche vlie ger Wiley Post verklaarde gisteren na afloop van een proefvlucht van twee uur met zijn nieuw stra- tospheervliegtuig, dat hij een snelheid had bereikt van drie honderd mijl per uur.op een afstand van vijf mijl boven de aarde. Post hoopt met zijn Lock- head vliegtuig in minder dan zeven uur naar New York te kunnen vliegen. Londen: De „Times" meldt uit Tokio, dat Donderdag drie bekende Amerikaansche ingezetenen van Kobe te Osaka zijn gearresteerd en geboeid door de straten der stad naar het politiebureau zijn over gebracht. Na vier ur werden zij in vrijheid gesteld, nadat de Amerikaansche consul zich borg had gesteld dat zij te allen tijde ter beschikking der politie zou den staan. De drie gearresteerden waren de leider van een Amerikaansch concern H. K. Erving, de boekhouder J. W. Scott en een employé R. P. Palmroth. Tijdens een zakelijke bespreking met een Koreaan ontstond een zakelijk meeningsverschil, waarbij men zich op wond en het tot handtastelijkheden dreigde te komen. Een der Amerikanen riep telefonisch de hulp der po litie in. Toen de politie arriveerde, zou zij op eigen aardige manier zijn opgetreden. Zonder nader onder zoek werden namelijk alle aanwezigen gearresteerd en geboeid en als misdadigers over de straat naar liet hoofdbureau gevoerd, waarbij geweigerd werd aan het verzoek der Amerikanen te voldoen en althans een taxi voor de overbrenging naar het politiebureau te gebruiken. Berlijn: De hevige storm, waardoor geheel Duitschland in den nacht van Zaterdag op Zondag en ook Zondag geteisterd is, heeft behalve zeer veel ma- terieele schade en verkeersstoringena, nog eenige slachtoffers veroorzaakt.. Te Breslau werd Zondag ochtend een staatverkoopster op den Ring door een neerstortend stuk gesteente getroffen en op slag ge dood. Bij Halle werd een vijfjarig knaapje, dat op een weide buiten de stad afgewaaide takken verzamelde, door een omwaaiende boom getroffen en eveneens ge dood. In de Dewa-Heim-Kolonie te Mülheim werden zoo ernstige verwoestingen aangericht, dat 36 gezinnen, tezamen bestaande uit ongeveer 200 personen, dak loos werden. Twee personen moesten gewond naar het ziekenhuis worden overgebracht. In het Thueringer Wald was Zaterdag het ver keer der post-autobussen van Friedrichsrode naar Finsterbergen onmogelijk, aangezien de weg versperd werd door ongeveer zeventig omgewaaide boomen. Stut.tgart: In de voorstad Ostheim bij Stuttgart bemerkte men gistermorgen, dat tengevolge van een lek in de gasleiding de kelders van twee huizen vol gas stonden. De beide onderstukken werden bewoond door een gezin en een weduwe. De politie vond den vader en den 12-jarigen zoon van het gezin reeds overleden, terwijl de moeder en een 10-jarige zoon be wusteloos waren. De bewoonsters der andere woning werden eveneens doodgevonden De overlevenden zijn naar het ziekenhuis overgebracht. New York: Sam Langford, die indertijd Harry Wills, Joe Gans en tientallen andere boksers in den ring overwon, is thans blind en aan lager wal ge raakt. Hoewel Langford, een neger, in zijn goeden tijd in de klasse der kampioenscandidaten thuisbehoor- de, heeft men hem nooit een kans gegeven den we reldtitel te winnen. Toen hij reeds bijna blind was, heeft hij in Mexico-City nog gebokst tegen Kid Sa- vage, die hij in één minuut k. o. sloeg. SCHOLEN IN VROEGER TIJD. Allereerst was de behuizing van de scholen in vroeger tijd in het algemeen buitengewoon slecht. Soms komt men wel in oude schoolgebouwen en dan treft het vaak, dat de ventilatie zeer veel te wen- schen overlaat: er hangt een onfrissche lucht en al zet men ook de ramen open, die is niet weg te krij gen. En nu moet men daarbij bedenken, dat zulke scholen, die zelden uit vroeger tijd dan de tweede helft van de 19e eeuw dateeren, modelscholen zijn, vergeleken bij wat men vroeger scholen noemde. Vaak waren ze ondergebracht in oude gebouwen, b.v. vroegere kloosters e.d., die na de overwinning van de Hervorming in het bezit der overheid geko men waren en sindsdien verhuurd werden. Het wa ren vaak kelderachtige vertrekken, die volkomen on geschikt waren voor het doel, waarvoor ze gebruikt werden en die een groot deel van den dag met zeer gebrekkig kunstlicht verlicht moesten worden. Was dit dus de uiterlijke entourage van een 17e- en 18e- eeuwsche school, waarvan men zich door 17e- en 18e-eeuwsche prenten en schilderijen ook een beeld kan vormen, met de schoolmeesters was het vol strekt niet beter gesteld. Er werden in 't geheel geen eischen van bekwaam heid aan de onderwijzers gesteld, vaak werd het schoolmeestersambt aan oude lakeien en koetsiers gegeven, voor wie op die manier door hun meesters gezorgd werd. Tijdens de Republiek werd een zeer belangrijke plaats aan Bijbelsche geschiedenis en Godsdienst gegeven, terwijl daarbij echter meestal in het geheel geen rekening met het kinderlijk be grip werd gehouden, zoodat het meestal op een op dreunen van onbegrepen wetenschap neerkwam. Na tuurlijk zijn er goede uitzonderingen onder de on derwijzers geweest, doch de meesten moesten hun gemis aan kennis en paedagogische gaven maskee- ren door een tyranniek bewind over hun discipelen, waarbij de plak, de roede, bullepezen e.d. drukken dienst deden. Soms vindt men werktuigen vermeld tot verbetering van ongezeglijke leerlingen, die meer in een gruwelkamer dan in een school thuisbehoo- ren. Daar, zooals gezegd, de Godsdienst een belang rijke plaats in het onderwijs innam, verlangde men alleen wel van een nieuwen meester, dat hij blijk gaf, rechtzinnig in de leer te zijn. In een sollicitatie brief, indertijd door Dr. J. Hartog in zijn bekroonde verhandeling over „de Spectatoriale geschriften" af gedrukt, hoort men tot zijn verbazing, dat de solli citant onder zijn kundigheden opsomt: „Italiaansch- of scheepsboekhouden, de wijnroeiers-konst, stuur- mans- en landmeetskonst, zonder roem, dog het is Gods gave, extra ordinaire puik overheerlijk schoon zingen, als het God belieft", „alle figuren op het konstigste door ovaal rondsgewijze met de passer te halen, alle de zonnewijzers te vormen, Italiaan- sche Romeinsche letters, ja tot 50 diversche standen te schrijven, capitaal links en regts door te haaien, met de penseel te schrijven en te vergulden", enz. enz. Het is te begrijpen, dat de schoolmeesters dan ook zeer weinig geacht waren en wij kunnen begrijpen, dat een tafereel als ons uit het laatste der 18e eeuw geteekend is, geen uitzondering kan geweest zijn: „In den morgenstond begeven zich de kinderkens reeds ten acht uuren op weg, voorzien van een leer boekje, en wel de meesten van een linnen zak jen, waarin zij hun middagmaal rnedenemen. Naarmate de menigte groeit, wordt ook de woestheid vermeer derd... Met een verbazend geweld dringt men al schreeuwende en slaande de deur in, waarbij hun ne bemorste rokjens niet weinig nadeel lijden." Wan neer de jeugd binnen is, verschijnt „de schoolvoogd in zijn oud belapten rok en besmeurden castoralen hoed, hij plaatst zich met een barsche houding op zijn houten troon, legt het zwart smuigertjen (pijp je) neder, geeft met de bullepees een hevigen slag, en roept luidkeels, stil!! Daarna spreekt meester „met een lamentabel geteem" het morgengebed uit, „en vergeet vooral niet zijn misnoegen, dat hij op den een of anderen heeft, daarin te vermelden. De kinders, die van zijn gebed even weinig begrijpen alsof hij het in de Arabische taal deed, hebben onder- tusschen elkander bij 't hair, zien door de glazen, wijzen naar het een of ander voorwerp, fluisteren, lachen. Dan de meester zegt: amen, ja amen! Hoed jes op! Welk een schrikbarend geluid! alle monden gaan te gelijk open: e-n en, d-a-t dat; Jan, Piet, Klaas en meer anderen lopen te gelijk naar den houten Stoel en roepen: Meester een pen! terwijl ieder een duit nederlegt". Daartusschendoor het op dreunen van de gespelde woorden,'afstraffingen, kin deren, die hun les komen opzeggen, enz.; men kan zich begrijpen, dat hooren en zien iemand in zoo'n school verging. Des te beter kunnen wij ons voorstellen, welk een groote verandering ten goede er in het lager onder wijs is gekomen sedert het begin van de vorige eeuw, door het invoeren van examens voor de on derwijzers, betere leermethodes en betere huisves ting! DE BESTUURSINRICHTING VAN FRIESLAND TIJDENS DE REPUBLIEK. Ieder, die eenigszins met de oudere geschiedenis van Friesland op de hoogte is, zal zich eenigszins huiverig afvragen, hoe die bestuursinrichting wel geweest moet zijn in een land, dat er gedurende de geheele Middeleeuwen op uit geweest is, de volko men anarchie als wettige regeering te doen erken nen. Immers, in die richting gingen de beroemde of beruchte Friesche vrijheden, die door de Friezen telkens op den voorgrond werden gesteld. Het verhaal van het ontstaan van deze Friesche vrijheden is te mooi, om het onzen lezers te ont houden. Karei de Groote dan, zoo luidt het verhaal, bele gerde Rome. Tot zijn meest geschatte troepen be hoorde een afdeeling Friezen. Op een goeden dag overrompelden deze Friezen de belegerden en na men de stad bij verrassing in. Zij pasten er intus- schen wel voor op, Karei den Groote binnen de stad te laten, doch zij hielden de poorten stevig gesloten en eischten van hun landsheer eerst de bekrachti ging van hun aloude „Vrijheden". Karei de Groote zag zich voor een fait accompli gesteld en hij wist niet beter te doen dan die vrijheden te bekrachtigen. Dit verhaal was in de dertiende eeuw bekend, doch dit was zelfs voor onze Middeleeuwsche voorouders, die juist wat betreft historische verhalen vaak een volkomen gemis aan kritiek aan den dag legden, toch wel wat al te kras. Jacob van Maerlant, der Dietsche dichteren vader, merkt in zijn „Spiegel historiael" zeer ter snede op, dat Karei de Groote toch nooit Rome belegerd heeft! Hij was toch on zeer goeden voet met Paus Leo, die hem in het jaar 800 tot keizer kroonde. Inderdaad moet dit stuk van Karei den Groote een zeer evidente vervalsching uit de dertiende eeuw zijn. Hoe was het dan wel in de 17e eeuw gesteld? In Friesland kende men vanouds drie landschappen: Oostergoo. Westergoo en (het later uit Oostergoo afgescheiden) Zevenwolden. Onderdeelen van deze landschappen vormde de grietenijen" met aan het hoofd een griefman. De steden, oorspronkelijk van weinig beteckenis. onderscheidden zich niet bijzon der van de grietenijen. In het begin der 16e eeuw begonnen eerst de tot op dat oogenblik los naast elkander staande landschappen of kwartieren een gezamenlijken landdag te vormen. Daarbij kwamen ook de gezamenlijke steden, elf in getal, een vierde kwartier vormen. In Friesland waren bovendien oorspronkelijk nog heerschappen en prelaten (de abten van de zeer aanzienlijke kloosters) vertegen woordigd. Na 1579 verdwijnen de prelaten. Het werd nu gewoonte, dat de afgevaardigden van de griete nijen, de z.g. volmachten, gekozen werden door de eigenerfde' boeren, die eigenaar waren van „Schot- schietende" (grondbelasting betalende) huizen en „ploeggangen" (bebouwd land), men sprak ook van „Hornlegers". Deze eigenerfden plachten als vol machten een edelman en een niet-adellijk eigen erfde aan te wijzen. Daar de stem bij het horn- leger behoorde, gaf dit aanleiding tot allerlei mis bruiken, men was er b.v. wel op uit, deze „horn legers" op te koopen, om zich daardoor een aantal stemmen voor den landdag te bezorgen. Elk der vier kwartieren bracht in den landdag één stem uit, zoodat tegenover drie landelijke één stedelijke stem stond. Het Hof van Friesland, dat oorspronkelijk ook bestuurlijke macht had, was daarvan evenals in Hol land en andere gewesten, beroofd. Het had alleen nog rechtspraak. Die bestuurlijke taak was overge nomen door de Gedeputeerde Staten, bestaande uit negen leden, waarvan uit elk der landelijke kwar tieren twee gekozen werden en drie door het stede lijk kwartier. Typeerend voor het omslachtige van het bestuur is wel, dat voor verschillende bezig heden, weer een eenigszins ander college bestond, de z.g. „Gecommitteerde Staten in 1t minder getal", gekozen door den Landdag uit de Gedeputeerde Staten. Ook hier was gelukkig een stadhouder, die door zijn bemiddeling de stroeve regeeringsmachine op gang kon houden. Friesland zou Friesland niet ge weest zijn, als het er niet voor verreweg den lang sten tijd, dat de Republiek bestaan heeft, eigen stadhouders op na had gehouden (meestal tevens Stadhouders over Groningen en Drente). De ver houding van verschillende van deze stadhouders tot hun onderdanen had een patriarchaler karakter dan in het belangrijker Holland, waar de Stad houders een aanzienlijker positie innamen. Vooral Willem Lodewijk „üs heit" (onze vader) heeft den Friezen na aan het hart gelegen; zooals zij ook met groote aanhankelijkheid opzagen tegen de weduwe van Johan Willem Friso, de regentes over den jeug digen Willem IV, die den vertrouwelijken eerenaam „Marijkemeu" droeg.

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Schager Courant | 1935 | | pagina 7