Esther de Boef-van Rijk overleden
Oe blokkade der Chineesche kust
eu itaiie
vermoedelijk aanwezig
Hitier spreekt
over cultuur
De Japanneezen
vorderen
Een vtouw van bijzondere begaafdheid
Engeland en Amerika
tegen Tokio
de ttarn!
I
Gisteravond om half twaalf is
mevrouw Esther de Boer—van Rijk
in den ouderdom van ruim 84 jaar
in haar woning aan het Oosteinde
te Amsterdam, na een ziekbed van
enkele weken, zacht en kalm in
geslapen.
Uit het leven van Esther de
Boer—van Rijk.
Mot Esther de Boer—van Rijk is eon bij
zonder niensch en een groot en zeldzaam
actrice heengegaan, zeldzaam zelfs in Ne
derland, waar ook andere tooneelmenschen
langer dan vijftig jaar en tot op lioogcn
ouderdom hun krachten aan het tooneel
zijn blijven wijden. Weinigen echter kun
nen terugzien op een bijna zestigjarigen
tooncelloophaan als die van mevrouw de
Boervan Rijk. Spelend tot slechts wei
nige maanden voor haar toch nog bijna
onverwacht overlijden was zij ook in den
familiekring tot de laatste weken toe de
zelfde vlugge, geestige vrouw gebleven, die
zij de laatste tien jaren was.
Een geboren actrice, door een onweer
staanbare roeping gedreven naar liet too
neel, waar zij ondanks alle moeilijkheden
op jeugdigen leeftijd kwant, van onder op
begon, carrière maakte, roem oogstte, en
dat zij trouw bleef tot in den dood.
Ouders waren tegen een too-
neelloopbaan.
In Juli 1853 werd zij te Rotterdam gebo
ren als jongste dochter van een groot ge
zin, dat uit traditie en vanwege de toen nog
bestaande vooroordcelcn tegen het tooneel
weinig ophad met de aspiraties van de
jeugdige Esther, die haar tooneelambities
aanvankelijk dan ook slechts kon uitleven
bij het dilettajntentooncel, waar zij echter
zoodanig boven het gemiddelde uitstak, dat
zij op 19-jarigen leeftijd tijdens een dilet
tanten-concours in de rol van „Mathilde of
een vrouwenhart" als lid van het Rotter-
damscho dilettantengezelschap „Olympia"
de verguld zilveren medaille verwierf van
de reederijkerskamer „Nut en Genoegen'' te
Gorinchem.
In haar autobiografie „Ik kijk terug", ver
telt zij hoe zij het. jaar daarop bij het wer
kelijke tooneel debuteerde, bij het gezel
schap van Le Gras, van Zuylen en Has
pels.
In 1881 trad zij in het huwelijk met den
musicus Henry de Boer.
Moeilijke jaren.
Het waren moeilijke jaren voor Esther de
Boer—Van Rijk. die mede door liet overlij
den van haar man in het. persoonlijke leven
een periode van veel zorgen doormaakte,
terwijl <zij op het tooneel hard moest werken
en de gezelschappen waaraan zij verbonden
was dikwijls met tegenslagen te kampen
hadden.
In 1883 vestigde zij zich te Amsterdam en
kreeg zij een engagement bij het bekende
„Salon des Variété's".
In 1893 werkte zij mede aan de oprichting
van de Ncderlandsche Tooneclverceniging.
Het werd een periode van belangrijk werk.
Geleidelijk aan was Esther de BoerVan
Rijk een actrice van liet eerste plan in Ne
derland geworden, die in 1895 de eervolle
uitnoodiging kreeg om naar Berlijn te ko
men voor een optreden in het „Neues Schau-
spielhaus" en die in 1899 onder veel belang
stelling baar zilveren tooneeljubileum vierde
als ..Moeder Pierrot", in een muziekdrama
van Wormser, „De Verloren Zoon."
„Knlertje's" triomf.
Omstreeks dezen tijd begon de voor het
Ncderlandsche tooneellcvcn zoo vruchtbare
samenwerking van onzen grooten toonecl-
schrijver Herman Hcijermans met. de Neder-
landsche tooncclvcrecniging. In Heijennan's
stukken vond mevrouw De Boer van Rijk
rollen, die haar alle gelegenheid gaven haar
bijzondere talenten ten volle te ontplooien en
die met één slag haar naam als een der
grootste actrices van Nederland vestigden
tot ver buiten onze grenzen, zoodat zij bij
tal van gelegenheden deze rollen ook in 't
buitenland vertolkte.
24 December 1900 ging voor de eer
ste maal Ileijcrman's „Op Hoop van
Zegen", en bracht Esther de Boer
van Rijk voor de eerste maal haar
creatie van Kniertje, welke tragische
figuur altijd onverbrekelijk aan haar
herinnering verbonden zal blijven.
Kniertje was de rol, die zij het vaakst ge
speeld beeft, Kniertje was de naam die zij
op den duur in don volksmond ging dragen,
„KniertjeHolland" was het adres, waaron
der de post trouw elke aldus verzonden voor
haar bestemde brief of telegram uit welk
deel van de wereld ook. aan haar woning be
zorgde. Kniertje was de figuur welke vele
schilders en beeldhouwers haar in den loop
der jaren uitbeeldden.
Tweemaal speelde zij voor de film, beide
keeren als Kniertje in „Op hoop van Ze
gen", voor het eerst in 1918. daarna in 1935.
Zoowel op bet tooneel als in den huiselij-
ken kring, die in baar drukke leven on
danks alle tooncelbeslonvmeringcn een
groote plaats innam, frappeerde zij altijd
weer opnieuw door haar elegante levendig
heid en door haar frisohheid van geest,
waardoor zij in alles, dat rondom haar
gebeurde, belang bleef stellen en nooit de
zoo dikwijls door ouderen gekoesterde voor
oordeelen teecn nieuwe dingen bad. Zoo
wekte het bijna sensatie in den lande toen
bekend werd In 1923, dat zij op 70-jarigen
leeftijd nog het zwemdiploma behaald had.
Het is ondoenlijk en onnoodig, nauwkeu
rig op te sommen ann welke gezelschappen
zij in de volgende jaren nog verbonden was
en in welke stukken zij optrad. Belangrijk
werk volbracht zij zoowel bij het Sdhouw-
tooneel onder leiding van Jan Musch en
lAdriaan van der Horst als bij .Yereenigd
ESTHER DE BOER—VAN RIJK.
Tooneel. Successen werden ook baar genre-
rollen in „Tropcnadel" en „Suikerfreule"
van Ilenri van Wcrmeskerken. Onvergete
lijk blijft haar optreden in „De medaiMes
van de Oude Vrouw".
In 1923 kreeg zij een koninklijke onder
scheiding door haar benoeming lot ridder
in de orde van Oranjc-N'assau en een jaar
daarop benoemde de koning der Belgen
haar tot ridder in de kroonorde van België.
Reeds eenige malen in haax langdurige
tooneelloopbaan had zij eigen gezelschap
pen gevormd en in 1932 leidden de omstan
digheden opnieuw tot de vorming van
een eigen ensemble, liet De Bocr-van Rijk-
ensemble, waarmee z'i onvermoeid avond
aan avond in alle deelcn van het land
en vaak ook daarbuiten, zooals in België,
tot in de verste uithoeken optrad. Zij zag
er niet tegen op, telkens weer nieuwe stuk
ken in studie te nemen, waaronder ver
scheidene van Nederiandsche auteurs, wat
aanleiding was voor den Bond van Ncder
landsche Tooneelschrijvcrs om haar te be
noemen tot buitengewoon ecrelid.
Onder zeer groote belangstelling vierde zij
op 29 Juli 1933 haar tachtigsten verjaardag
en op 25 September van hetzelfde jaar in
den Amstcrdamschen Stadsschouwburg haar
60-jarig tooneeljubileum.
Onvermoeid en opgewekt.
Ondanks haar hoogen leeftijd bleef zij
onvermoeid en opgewekt spelen, verheugd
dat zij het werk, dat haar zoo lief was, kon
blijven voortzetten op ccn leeftijd, dat ande
ren tot rust gedwongen werden.
Verleden jaar, werd zij echter ziek en was
operatief ingrijpen noodig. Hoewel zij her
stelde en in de afgeloopen wintermaanden
zelfs weer optrad, was zij niet meer geheel
de oude. Ilaar voornemen om in den Joop
van September ccn afschcidstournée te be
ginnen heeft zij niet. meer kunnen uitvoe
ren. Langzaam is zij, nadat zij eenige weken
geleden op het ziekbed werd geworpen,
zwakker geworden en tenslotte is zij heen
gegaan, waarbij liet haar ongetwijfeld een
groote troost is geweest, dal allen, die haar
lief waren, in deze laatste dagen bij haar
zijn geweest, want ook haar kleindochter,
die met verlof naar Nederland is gekomen,
heeft zij voor haar verscheiden nog gezien
en gesproken.
Nederland verliest in haar een bijzondere
vrouw, een nobel en gaaf mcnsch van groot
en sterk karakter, cn de tooncelkunst een
begenadigd actrice van bijzondere begaafd
heid en buitengewone werkkracht, die in ons
volksleven een eigen en bijzondere plaats
innam.
Slechts enkele rassen verstaan
het wezen der kunst.
Op het cultuurcongres van den
rijkspartijdag der N.S.D.A.P. heeft
Adolf Hitier een groote redevoering
uitgesproken, waarin hij allereerst
een tegenstelling poneerde tusschen
het politieke willen of de theoreti
sohe beschouwing en de politieke
prestatie, d.w.z. de daad.
Deze alleen is historisch beslis
send, niet de politieke burgerlijke
zelfbevrediging, die Duitschland
vijftien jaar lang heeft beleefd.
De cultuur der volkeren wordt veel te
zeer bepaald door de feitelijke prestatie,
dan dat geestelijke verhandelingen zouden
kunnen doorgaan voor vervanging van ont
brekende cultuurscheppingen.
De waarlijk hooge artistieke prestatie is
de zeer zeldzame, begenadigde uiting van
een het volk geschonken innerlijken aanleg
of bijzondere bekwaamheid, en derhalve 'n
bewijs voor de hoogcre bestemming van
een volk.
Dat de kunst slechts enkele ras
sen in den hoogsten zin verleend,
is en niet aan de meerderheid, kan
de beteekenis van haar waarde
slechts verhoogen.
Niet alleen echter zijn de cultuurvolke-
ren in dc minderheid tegenover de cultu
reel onbekwame, ook in deze volkeren zelf
zijn er slechls eenigen, die als uitverkore
nen de intuitieve vormkracht hebben om
vast te houden en weer te geven, wat zij
zien.
De tijd is geen scheppende factor. Alleen
door God begenadigde enkele volkeren, wier
bekwaamheden even tijdeloos zijn als de
onbekwaamheid dor andere, scheppen.
Bewust stelt Adolf Iiitler deze cultureel
creatieve rassen in tegenstelling met de
andere, om uit de tegenstelling der pres
taties een maatstaf te vinden.
Voorts merkt de Fuehrer op, dat de kun
stenaar dc menschhcid wellicht het verst
vooruit, ijlt. „En daarom is ook zijn pres
tatie als werkelijk kunstwerk, als de hoogste
prestatie van een volk, le eeren. Dit be
hoort aldus echter ook tot dc meest waarde
volle bcstanddeelen van liet erfdeel eener
natie", zoo zegt li ij letterlijk.
Vervolgens wijdde Iiitler uit. over onartis
tieke producten, waarvan bet nationale
cultuurbezit moet worden gezuiverd.
Cultuurprijzen.
Rijksminister dr. Goebbcls heeft op het
cultuurcongres van den rijkspartijdag heden
dc eerste prijswinnaars bekend gemaakt, van
den Duitschen nationalcn prijs voor kunst en
wetenschap, die door Hitier ingesteld is in
plaats van den Nobelprijs, dien Duitschers
niet meer mogen aannemen.
Er zijn drie prijzen van 100.000 R.M. De
prijswinnaars zijn: Alfrcd Rosenberg en de
artsen Prof. dr. August Bier en Prof. dr.
Fcrdinand Sauerbrucli, benevens dc ontdek
kingsreiziger, dr. Wilhelm Filchner.
Prof. Sauerbrucli en Prof. Bier deelen een
prijs van 100.000 R.M.
Voorts beeft Iiitler bepaald, dat de ar
chitect Prof. Ludwig Troost, die als eerste
winnaar van den nationalcn prijs in aan
merking zou zijn gekomen, maar is over
leden, symbolisch na zijn dood toch nog deze
eer genieten zal.
Japan met
blokkade bedreigd
De Engelsch-Amerikaansche be
sprekingen blijken verder te gaan
dan de kwestie van de ontruiming
van Shanghai door Japan en China
en schijnen thans ook betrekking
te hebben op de samenwerking van
beide naties, indien Japan de Ame-
rikaansche en Britsche handels
schepen zou bedreigen.
Bedoelde besprekingen zijn vol
komen officieus, doch uit officieele
bron wordt vernomen, dat de Ver.
Staten Engeland zouden hebben
verzocht, minstens zes kruisers van
de Middellandsche Zee naar het
Verre Oosten te zenden.
De Engelschen schijnen evenwel te aar
zelen, aan dit verzoek gevolg te geven, ver
klarend dat zij zeer groote belangen in de
vu,- /L.iw nebben.
De Amerikaansche vlootautoriteilen heb
ben hierop geantwoord, dat de Britsche be
langen in de Middellandsche Zcc heler
zouden worden .gediend door snelle eenhe
den dan door kruisers. Deze schepen zou
den het Britsche prestige in het Verre Dos
ten verhoogen cn ccn heilzame waarschu
wing vormen aan het adres van cvcntueelc
aanvallers.
De Engelsch-Amerikaansche vertegen
woordigers hebben eveneens officieus een
plan besproken tot het instellen van een
Midd. Zee Conf.
Eden wil er vaart achter zetten.
Eigenlijk kan ik niet met mijn
beschuldiger aan één tafel gaan
zitten, zegt Italië.
Duitschland vindt het al rij
kelijk laat en acht de doelstelling
vaag.
De laatste inlichtingen wijzen er
op, dat Italië cn Duitschland op de
Middellandsche Zecconferentie te
Nyon vertegenwoordigd zullen zijn.
Uit Rome of Berlijn is geen enkel
verzoek om uitstel van de conferen
tie binnengekomen.
Minister Eden zal op de conferen-
tie waarschijnlijk verklaren, dat niet
het oog op den onduldharcn toestand,
vertraging niet mogelijk is, cn dat de
besluiten der conferentie met zoo
weinig mogelijk verlies van tijd moe
ten worden toegepast. Het is moge
lijk, dat een termijn van ten hoogste
acht dagen wordt gesteld om tot over
eenstemming te geraken.
Uit Rome meldt Havas, dat ten aanzien
van de uitnoodiging voor de Middelland
sche Zeeconferentie en de Sovjet-Russische
nota van officieuze zijde verklaard wordt,
dat bet voor Italië moeilijk is, „aan dezelf
de tafel plaats te nemen als de beschuldi
ger". Echter, zoo verklaart men, wordt de
uitnoodiging me! den besten wil onder de
oogen gezien, d.w.z. dat men nagaat, of
het, ondanks de gebeurtenissen, mogelijk
is, ei; geyolg aan te geven, Italië heeft nog
geen besluit genomen, en zal dit in overleg
met Berlijn doen".
Uit Berlijn meldt het D.N.B., dat dc
„Deutsche diplomatisch politische Korres-
pondenz o.a. schrijft:
Men kan zich niet aan den indruk ont
trekken, dat het voorstel voor dc confe
rentie rijkelijk laai komt en ook dc doelstel
ling der conferentie is op het oogenblik nog
niet zoo duidelijk te overzien, dut niet eerst
een nauwkeurige bestudeering van het ge-
heele problemcncomplcx op haar plaats zou
lijken. Dit alles verhindert echter niet, dat
iedere poging om de misstanden en geva
ren in de Middellandsche Zee op te beffen
behoorlijke aandacht zou vinden bij alle
regeeringen die den vrede willen handha
ven.
Dc D.D.P.K. bespreekt dan verder de Rus
sische nola aan Rome cn concludeert, dat
alle cultuurvolkeren rekening moeten hou
den met dc voor den vrede van den kant
van Rusland dreigende gevaren.
Gemeld wordt voorts, dat Rusland dc uit
noodiging heeft aangenomen, evenals, Tur
kije, Roemenië, Bulgarije cn Egypte, terwij!
aan Albanië nog een uitnoodiging werd ge
zonden.
CHINA
Hun strijdkrachten hebben zicb
met elkaar vereenigd.
JAPANSCHE LUCHTMACHT
IN ACTIE.
Het algemeene offensief, dat de
Japansche strijdkrachten tegen de
Chineesche troepen aan het ooste
lijk front van Sjanghai hebben in
gezet, heeft een voor de Japannee
zen gunstig verloop. De Japansche
troepen staan thans op nog geen
kilometer afstand van de universi
teit van Sjanghai. Zij vallen de Chi
neesche troepen vanuit het noorden
en het zuiden aan, d.w.z. vanuit
Woesoeng en Jangtsepoe. De sa
menvoeging der beide deelen van
deze strijdkrachten is tot stand geko
men.
De luchtmacht in actie.
De Japansche marine-autoriteiten deelen
mede, dat de luchtmacht vanmorgen ccn
aanval heeft gedaan op tien Chineesche Cur-
tis-HawK-toeslellen bij Soetsjau. Drie Chi
neesche toestellen werden neergeschoten en
een vierde werd tot landen gedwongen.
De Japansche luchtmacht is vandaag vol
op in actie geweest. Vijfmaal is een aan
val op de Chineesche stellingen rondom
Shanghai gedaan. Ook de stellingen langs
den spoorweg NankingShanghai zijn on
der vuur genomen.
De Japansche artillerie steunde de lucht
macht.
Hevige gevechten ten westen van
Peiping.
Naar gemeld wordt, spelen zicli op 50 k.m.
ten westen van Peiping verwoede gevechten
af. Gesteund door het vuur van de zware
artillerie en de luchtmacht, hebben dc Ja
panneezen een aanval gedaan op de Chinee
sche devisies, die zich boven in de bergen
verschanst hebben.
De Chineezen verklaren, dat zij in den
nacht met goed gevolg ccn tegenaanval heb
ben ondernomen, waardoor dc Japanneezen
met zware verliezen moesten terugtrekken.
De Japanneezen geven trouwens toe, dat
hun verliezen aanzienlijk zijn.
Het front in Noord China strekt zich
thans uit over een afstand van meer dan
350 km. van Masjang, ten zuiden van
Tientsin, tot Jangkau, in het N.O. van
Sjansi.
De Chineesche Prata-eilanden wor
den Japansche luchtbasis.
Do Prata-eilanden, welke op 180 mijl ten
zuiden van Hongkong zijn gelegen, tocbchoo-
rende aan China, doch onlangs door de Ja
panneezen bezet, worden thans ingericht als
basis yoor watervliegtuigen.
blokkade togen Japan, indien dit land
eigenmachtig zou gaan optreden en Engcl-
sclie of Amerikaansche vrachtschepen zou
gaan buiten maken in volle zee.
De vlootautoriteiten wijzen er op, dat een
blokkade gemakkelijker zou zijn uit te
voeren, tegen Japan dan tegen Italië, daar
de. Japansche schepen, welke invoerartike
len vervoeren, dc twee groote vlootbases
Singapore en Panama moeten pnssccren.
Dc Engelsch-Amerikaansche vlootautori
teiten hebben tegenover president Roosevelt
verklaard, dat een blokkade door Singapo
re en Panama de kracht van Japan in vier
maanden zou breken, terwijl zij er boven
dien op wezen, dat een dergelijke blok
kade wellicht zou kunnen worden toege
past krachtens artikel 16 van het volken
bondspact.
In dit verband dient, er ton slotte nog op
te worden gewezen, dat deze besprekingen
dc Vereenigde Staten geenszins binden en
dat de overgroote meerderheid van het
Amerikaansche volk togen oorlog is.
Ter verduidelijking van dn door de blok
kade ontstane gevaarlijke toestand geven
wij hierbij een duidelijke kaart, terwijl wij
nog de volgende bijzonderheden, vermel
den.
27 Augustus werd door de Japansche re
geering een blokkade aan de Chineesche
kust afgekondigd. Dit betrof een kustgcdecl-
te vanaf dc Biasbaai (even voor Hongkong)
tot aan het eiland Tsoengning (eiland bo
ven Sjanghai); deze blokkadelinie bleek
volgens Japan niet afdoende te zijn cn om
liet Chineesch conflict sneller te kunnen op
lossen werd vanaf 5 September besloten de
blokkadelinie te verlengen zoodot thans de
geheelc Chineesche kust is afgesloten; deze
nieuwe Japansche druk beeft in diplomatie
ke kringen en internationale handelskrin
gen veel stof doen opwaaien. Het interna
tionaal zeerecht schrijft immers een geldige
blokkade voor indien, de mogendheden of
ficieel van oen oorlogsverklaring van ecu
der beide partijen zijn ingelicht. China on
dervindt enorm veel schade van de inkom
stenderving zijner invoerrechten, vooral
daar Amerika en Europa veel in China in
voeren. Uit deze Japansche dwangpositie
zouden, zooals hierboven gemeld, zelfs Ame
rika en Engeland besluiten sancties toe te
passen tegen Japan in den vorm van een
wederkeerigc blokkade Japan heeft in de
blokkadclinie langs de Chineesche kust, 3
openingen gespaard (op de kaart aangege
ven met 1, 2 ,en 3) Hiaat 1 bleef open
voor Tsinglau. Japan wenscht vreedzame
betrekkingen met dit gebied te onderhou
den; men weet dat zich in Tsinglau een
sterke Japansche volkskolonie bevond en
dat het gebied zelf, sterk onder Japansche
invloed stond Door het zenden van troepen
door de centrale rcgccring beeft Japan al
daar zijn onderdanen doen evacueercn Door
deze geste, van niet blokkeeren, hoopt Ja
pan zijn invloed te kunnen behouden. De
hiaten 2 en 3 gelden voor pachtgebiedcn in
bezit van derde mogendheden; deze hebben
een vrije doorvaart naar deze gebieden. De
Japansche vlootautoriteiten zullen nu allo
koopvaardijschepen aanhouden die zieli in
de Chineesche verboden zone bevinden. Of
het buitenland zich zal onthouden van le
vering van wapens zal de vraag zijn. De
belemmering die de Chineesche binnen-
handelshavens zoowel de zeehavens onder
vinden, geeft thans reeds den terugslag op
den handel; deze wordt vrijwel lamgelegd.
Op de kaart ziet men de voornaamste ha
vens met de 3 nevenkaartjes welke de hia
ten of openingen nader toelichten.
'n Rijdende tram moet men al
tijd rechtsinhalen,alléén wanneer
rechts niet voldoende weg breedte
Is, mag men de tram links
voorbijrijden.
