Heden naar München
Conferentie der vier Mogendheden
DAGBLAD VOOR HOLLANDS NOORDERKWARTIER
iitler noodigt Chamberlain, Daladier en
Mussolini tot een bijeenkomst uit
fye wereld
herademt
vJL/eerbericht
Laan, Schagen. Tel. 20.
■I OUDERDAG 29 SEPTEMBER 1938. 81e Jaargang. No. 10687.
OitgO.e- Jer N.V. Uitg.-MiF „>Hollo"ds Noorderkwortier"
rns
int!
d
t o
Neville Chamberlain
Adolf Hitier
Benito Mussolini
™)uitschland stelt zijn
ïn 5
Jjjj lobilisatie 24 uur uit
Met verbijsterende snelheid zijn in
afgeloopen vier en twintig uur de
-j ibeurtcnissen elkaar opgevolgd.
Vrede, oorlog, vrede, oorlog!
't Wisselde met een snelheid als
beelden van een kaleidoscoop en
droeve spel, met als inzet leven
chij have van millioenen menschen,
ild als in ijzeren greep de mensch-
id gevangen.
fa het onbevredigende antwoord
a Hitier op de eerste boodschap
a President Roosevelt en zijn wei-
'end gebaar naar aanleiding van
laatste vredespoging van Cham-
rlain, die zijn vertrouwde Sir Wil-
nog naar Berlijn zond, met een
lerlaatste waarschuwing, bleef nog
echts als een zwak straaltje van
m top het tweede beroep van den
inerikaanschen President op den
e ihrer van het Derde Rijk.
't Was wel een zeer geringe kans!
yj Doch plotseling bleek, in de wor-
jgt eling tusschen vrede en oorlog, de
din des vredes weer aan de win-
inde hand, want geheel onver-
1 acht kwam de blijde tijding: Hitier
J eft Chamberlain Daladier en Müs
li Sini tot een bespreking te Mün-
len op heden (Donderdag) te 3 uur
den namiddag uitgenoodigd.
Tevens kwam de mededeeling, dat
hitschland zijn mobilisatie, in ver
and met deze conferentie, 24 uur
ad uitgesteld.
bo telegrammen, welke deze blijde mare
tochten, kwamen uit Engeland, waar mi-
ister president Neville Chamberlain in een
nponeerende rede de gigantische worste-
ng tusschen rede en geweld nog eens voor
ijn '^ehoorders afmaalde, tenslotte de me-
edeeling te doei* omtrent de viermogend-
eden-conferentie te Muensehen, welke me-
Pdeeling zulk een verlichting bracht.
Terwijl het Lagerhuis in ademlooze stilte
fluisterde deed Chamberlain de gebeurte
der laatste weken nog eens de revue
Ipasseeren.
Ir N"a een overzicht te hebben gegeven van
der spanning in Tsjechoslowa-
Ki t\ hij toe, dat de gebeurtenissen
n uuitschland de taak van Runciman, die
bpl 'a 111 was S®slaagd, de Sudetenduit-
upn S <lc Tsjechen tot. elkaar te bren-
j a"lums een redelijke oplossing voor
|üjkt StlCS tC vin(lcn» aanzienlijk bcmoei-
Immers begin Augustus werden wij, aldus
Chamberlain er van in kennis gesteld, dat
Duitschland op groote schaal-militaire maat
regelen had genomen.
De Premier gaf te kennen, dat de Brit
sche regeering over deze maatregelen stap
pen had genomen bij de Duitschc regeering,
waarbij zij de hoop had uitgesproken, dat
deze nog gewijzigd zouden kunnen worden.
Von Ribbentrop antwoordde met. een weige
ring over militaire maatregelen te onder
handelen en sprak de meening uit, dat de
pogingen te Praag er slechts toe hadden
gediend de onverzettelijkheid der Tsjechen
te doen toenemen.
Tegen einde Augustus deden zich nieuwe
gebeurtenissen voor, welke den toenemen-
den ernst van den toestand deden uitko
men. Op 31 Aug. heeft de ambassadeur van
Groot Brittannië te Berlijn aan de Wilhelm-
strasse een persoonlijke krachtige waarschu
wing gegeven over de mogelijke houding
van de Britsche regeering in geval van een
Duitschen aanval op Tsjechoslowakije.
Op 3 September is door den Brit-
sch'en gezant aan Benesje gevraagd
„onmiddellijk en zonder voorbehoud
te gaan tot de grens der mogelijke
concessies". Runciman heeft deze
stappen ondersteund.
Naar aanleiding van inlichtingen over ver
plaatsing van verscheiden Duitsche divisies
nam de Fransche regeering voorzorgsmaat
regelen. Reservisten werden onder de wape
nen geroepen en de Maginot linie werd be
zet.
Op 1 September had Hcnderson een on
derhoud met von Ribbentrop en herhaalde
hij hem de ernstige waarschuwing. Door de
ze waarschuwingen door den ambassadeur
en door de woorden van Sir John Simon ten
aanzien van Tsjechoslowakije, op 27 Augus
tus, wenschte de Britsche regeering druk uit
te oefenen op de Duitsche regeering, zonder
het gevaar te loopen den toestand ernstiger
te maken door een formeel e stap, welke
door Duitschland als een onheusche beje
gening in het openbaar zou kunnen worden
beschouwd.
Chamberlain gaf vervolgens een verslag
van de stappen, welke de Britsche gezant te
Praag heeft gedaan op 3 September, waarhij
hij heeft, gewezen op de noodzakelijkheid, in
het belang van Tsjechoslowakije zelf, on
middellijk en zonder vorbehoud die conces
sies te doen, zonder welke de Sudctenduit-
sche kwestie niet kon worden geregeld.
Te Neurenberg heeft de ambassadeur Hcn
derson alle moeite gedaan om de houding
van de Britsche regeering duidelijk te ma
ken aan de leidende Duitsche persoonlijk
heden en hij deelde mede, dat de Duitsche
rcgecring, tengevolge van zijn woorden, niet
meer zou kunnen twijfelen. Aangezien een
dergelijke actie het tegendeel zou kunnen
bereiken, van wat werd beoogd, aldus ver
volgde Chamberlain. werd besloten zich niet
persoonlijk tot Hitier te wanden De Fransche
regeering werd op de hoogte gebracht van
de waarschuwingen, welke Hcnderson te
Neurenberg heeft geuit. De toestand ontwik-
kolde zich echter zeer ongunstig.
Een van de voornaamste moeilijk
heden om met een totalitaire regee
ring te onderhandelen is het gebrek
aan middelen om in contact te tre
den met de personen, in wier handen
de eindbeslissing ligt.
„Ik besloot derhalve persoonlijk naar
Duitschland te gaan om een onderhoud
te hebben met Hitier en in een persoonlijk
gesprek te zien of er hoop was op liet behoud
van den vrede. Niettegenstaande alle kans
op. critiek. voelde ik, dat millioenen men-
schelijke wezens op het spel stonden en dat
overwegingen over critiek niet konden wor
den toegelaten.
De minister-president verklaarde verder
verwonderd te zijn over de warmte, waar
mede zijn initiatief werd begroet.
In zijn eerste onderhoud met Hitier
werd hem duidelijk, dat de toestand
dreigender was, dan hij dacht. Hitier
zette in beleefde bewoordingen uit
een wat hij verlangde. Hij voegde
hieraan toe, dat hij liever dan te
wachten, bereid was een wereldoor
log te riskeeren, Hitier beklaagde
zich over de Britsche bedreiging,
doch Chamberlain heeft hem hierop
geantwoord, dat er onderscheid is
tusschen waarschuwing en bedrei
ging.
De ministerpresident kreeg zoo sterk den
indruk, dat Hitier overwoog onmiddellijk
een inval te doen in Tsjechoslowakije, dat
hij vroeg of Hitier hem die reis had laten
maken om zijn tijd te verspillen. Hitier
antwoordde hierop, dat indien Chamberlain
hem verzekerde dat de Britsche regeering
het beginsel van zelfbestemming goedkeur
de, hij bereid was te spreken over wegen
en midelen om tot 'n oplossing te komen
Indien de Britsche regeering hiertoe niet in
staat was, dan zouden besprekingen nut
teloos zijn. Chamberlain moest hierover
eerst zijn collega's raadplegen en hij vroeg
Hitier allo vijandelijkheden op te schorten
tot het antwoord ontvangen zou zijn. Hit-
Ier beloofde dit, op voorwaarde, dat in
Tsjechoslowakije niets zou geschieden, dat
hem zou dwingen in te grijpen.
Bij zijn terugkeer te Londen ver
klaarde lord Runciman, dat volgens
zijn meening de schuld van 't mis
lukken van de onderhandelingen lag
bij de Sudetenduitsche extremisten,
doch in verband met de iongste ge
beurtenissen was hij van meening,
dat de Sudetcn het recht van zelfbe
schikking moest worden gegeven.
Na overleg met de Fransche rcgecring.
werd vervolgens besloten, zoo verklaarde
Chamberlain o.a. verder, de Tsjechische re
geering mede te dcelen, dat het door de
Sudetcn bewoonde gebied niet binnen de
grenzen van Tsjechoslowakije kon blijven,
zonder gevaar voor den vrede en het be
staan van Tsjechoslowakije zelf. De*regee-
ring te Praag werd aangeraden de gebie
den, welke door meer dan 50 Sudetcn
werden bewoond, af te staan aan Duitsch
land.
De Tsjechische regeering heeft dit voorstel
on voorwaa rdelij k aan gen om en.
Sprekende over het bezoek aan Godesberg
verklaarde Chamberlain. dat hij hij deze ge
legenheid Hitier mededeelde, dat met de
Fransche regeering maatregelen waren uit
gewerkt om te komen tot het overgeven
van het betrokken gebied en het vaststellen
van een definitieve grens en hij stelde ga
ranties voor. Hitier maakte geen bezwaar
tegen do garanties, doch hij verlangde, dal
ook Italië als garant zou optreden. Verder
verklaarde Hitier, dat hij geen nietaanvals
verdrag met Tsjechoslowakije zou kunnen
sluiten, zoolang do verlangens van de an
dere minderheden in dit land niet waren
ingewilligd. Zoodra deze verlangens zouden
zijn ingewilligd was hij bereid zich onmid
dellijk te voegen hij de internationale garan
ten. Andere voorstellen kon Hihier niet
aanvaarden en hij gaf Chamberlain het
be1- p n de m em o ra n du m.
Chamberlain bevond zich hierdoor in een
geheel nieuwe situatie.
Te Berchtesgaden was hem gezegd,
dat, indien de Sudeten zelfbestem
ming zouden krijgen, Hitier wegen
en middelen zou bespreken. Hitier
heeft later aan Chamberlain gezegd
dat hij nooit heeft gedacht, dat
Chamberlain terug zou komen om
te zeggen, dat dit beginsel was aan
vaard.
Edouard Daladier
Chamberlain spoorde zijn hoorders aan,
niet te denken, dat Hitier hem met opzet
heeft bedrogen. Chamberlain zelf is er
van overtuigd, dat dit niet het geval is.
Hij, Chamberlain, achtte het verstandig
den volgenden dag commentaar op de
nieuwe voorstellen op papier te brengen en
aan Hitier te overhandigen, alvorens tot
besprekingen over te gaan Dit bracht geen
wijziging en in het laatste onderhoud wer
den Chamberlain het memorandum en de
kaart overhandigd. In het memorandum
vond hij voor het eerst de tijdlimiet.
Bij deze gelegenheid wees Chamberlain
nog op de ernstige gevolgen, welke een
oorlog zou brengen.
Ik verklaarde, aldus Chamberlain, dat de
taal en de samenstelling van het docu
ment, dat ik eerder als een ultimatum dan
als een memorandum kenmerkte, de open
bare meeniug in de neutrale landen diep
zou schokken, en ik verweet den Rijkskan
selier bitter, dat hij in gebreke bleef, op
eenigerlei wijze tegemoet te komen aan
mijn streven, den vrede to verzekeren.
I-Iitler zeide mij, dat hij mijn pogingen
waardeerde en er dankbaar voor was. doch
dat hij cr naar zijn meening al op had ge
antwoord, daar hij de operaties, waartoe
hij het plan had gehad, had uitgesteld en
in zijn voorstellen aan Tsjechoslowakije 'n
grens had voorgesteld, die geheel verschil
de van die, welke hij als het resultaat van
een militair conflict zou hebben verkreoen.
Ik geloof, dat ik hieraan toe moet. voe
gen, aldus merkte Chamberlain op, dat ik,
alvorens afscheid van Hitier te nemen,
vertrouwelijk enkele woorden met hem heb
gewisseld, die naar mijn meening niet van
belang ontbloot zijn. Hitier herhaalde tegen
over mij, met den grootste'n ernst, hetgeen
hij reeds te Berchtesgaden had gezegd, na
melijk, dat dit het laatste van zijn territo
riale verlangens in Europa was. In de
tweede plaats zeide Hitier nogmaals in al
len ernst, dat hij met Engeland bevriend
wilde zijn, en dat, indien maar eenmaal
deze Sudetenduitsche kwestie van de haan
was hij de besprekingen zou hervatten.
Er was, dit gaf hij toe, nog een
netelige kwestie namelijk die der
koloniën, doch dit was niet een
zaak om oorlog over te voeren.
Chamberlain herinnerde vervolgens aan
de verdere ontwikkeling, en aan het ant
woord van Hitier, waarin deze verklaarde,
dat hij zicli zou neerleggen bij het resultaat
van de volksstemming en tenslotte deel zou
nemen aan een internationale garantie
voor de rest van Tsjechoslowakije, nadat
eenmaal de minderhedenkwesties geregeld
zouden zijn.
Vervolgens deed Chamberlain voorlezing
van de persoonlijke boodschap, die hij aan
Mussolini heeft gericht. (Zie elders in dit
blad). In antwoord op deze boodschap, zoo
vervolgde spr., ontving ik de mededeeling,
dat instructies waren gezonden aan den'
Italiaanschen ambassadeur te Berlijn om
onverwijld een bezoek te brengen aan von
Ribbentrop, om te verklaren, dat, terwijl
Italië zijn verzekering, Duitschland hij te
staan, volledig zou nakomen. Mussolini in
verband met de groote heteekenis van het
verzoek der Britsche regeering hoopte, dat
Hitier, de actie, waartoe naar de kanselier
aan Wilson had verklaard, vandaag (Woens
dag) om li uur zou worden overgegaan,
voor minstens 24 uur zou uitstellen, ten
einde den toestand opnieuw te bestudeeren
en een vreedzame regeling te vinden.
Chamberlain verklaarde verder, dat hij
daarop aan Hitier een schrijven had gezon
den, waarin hij zeide:
„Na het lezen van uw brief hen ik
er zeker van, dat gij zonder oorlog
en zonder verwijl op alle hoofdpun
ten voldoening kunt krijgen, en ik
heb voorbereidingen getroffen om
zelf direct naar Berlijn te komen
om met u en de vertegenwoordigers -
van de Tsjechische regeering over
een regeling te spreken, tezamen met
de vertegenwoordigers van Frank
rijk en Italië, indien u dit wenscht.
Ik ben ervan overtuigd, dat wij bin
nen een week tot overeenstemming
kunnen komen. Ik kan niet gelooven
dat gij de verantwoordelijkheid op
u wilt nemen voor het ontketenen
van een wereldoorlog, die wellicht
het einde der beschaving zou betee-
kenen, en dat terwille van een paar
dagen vertraging in de regeling van
dit oude probleem."
In antwoord hierop verklaarde Hitier zich
bereid, de mobilisatie voor 24 uur uit te
stellen.
Chamberlain vervolgde: Hoe wij ook in het
verleden over Mussolini gedacht mogen heb
ben, ik geloof, dat ieder zijn gebaar zal
toejuichen.
IIij heeft, zich bereid verklaard, met ons
samen te werken, doch dit is nog niet alles.
Ik heb nog iets te zeggen. Ik heb bericht
van Hitier ontvangen, dat hij mij uit noo
digt, hem morgenochtend (lieden) te Mün
chen te ontmoeten. Hij heeft ook Mussolini
en Daladier uitgenoodigd. (Vrijwel alle afge
vaardigden verhieven zich bij deze verkla
ring onder luid gejuich van hun zetels, met
hun papieren zwaaiend, terwijl enkelen uit
riepen: „God zij dank.")
Toen het gcj.uich bedaard was, ging Cham
berlain voort: Er zal wel geen lid van clit
huis zijn, die niet zijn hart heeft voelen op
springen, nu hij gehoord heeft, dat de cri
sis opnieuw is uitgesteld en dat zich op
nieuw de gelegenheid biedt om door onder
handeling en goeden wil te trachten, een
oplossing te vinden voor een probleem, waar
van de regeling reeds in zicht is.
Ik kan niet meer zeggen. Ik hoop, dat het
Huis mij thans zal laten gaan om te zien
wat ik van deze laatste poging kan maken.
Onder toejuichingen van dc aanwezigen,
verliet de Premier liet Huis.
Praag wil meepraten
Deelname aan de conferentie
verzocht.
Masaryk, de Tsjechische gezant te Lon
den, heeft gisteravond Chamberlain telefo
nisch gevraagd en dit later schriftelijk be
vestigd. of er geen mogelijkheid bestaat, dat
een vertegenwoordiger van Tsjechoslowakije
morgen aan de conferentie te Munchcn kan
deelnemen.
De eerste minister antwoordde, dat deze
mogelijkheid niet, was uitgesloten en dat hij
zich in verbinding had gesteld met den pre
sident der Tsjcchoslowaaksche republiek.
Een belooning voor
Mussolini?
Volgens Parijs 'n leening en er
kenning van de verovering van
A.bessinië door Frankrijk.
De Parïjsche correspondent van de N.R.
Crt. meldt, dat in Parijs het gerucht gaat,
dat Frankrijk, al dan niet in overleg met
Londen, Italië financieelen steun heeft toe
gezegd.
Ook zou graaf de Chambrun, die wegens
het hereiken van de leeftijdsgrens eenigen
tijd geleden als gezant Rome verliet, en
niet vervangen werd, omdat de Fransche re
geering niet geneigd was den als zijn opvol
ger aangewezen diplomaat een geloofsbrief
gericht aan den „koning-keizer" mee te ge
ven, m.a.w. dc verovering van Abessinië te
erkennen, op het punt staat, naar dien post
terug te keeren. nu met een brief in den
door Italië gewenschten geest.
Tot op dit oogenhlik was hiervan nog
geen bevestiging te verkrijgen. Onmogelijk
klinkt het niet als vervulling van een voor
waarde die Italië gesteld kan hebben voor
het volvoeren van den stap. die reeds als
een scheidsrcchtelijke uitspraak werd aan
geduid.
Zal Moskou zich tot
Hitier wenden?
Een beroep van Roosevelt op de Sovjet.
Tass meldt uit Moskou, dat de Amieri-
kaansche zaakgelastigde, Kirk, Potemkin
een bezoek heeft gebracht en hem gevraagd
heeft, dat hetzij de chef der Russische re
geering, hetzij het staatshoofd een soort
gelijken oproep tot. Hitier ën Benesj richt
als Roosevelt gedaan heeft.
Petcmkin, de waarnemende volkscommis
saris van Buitonlandsche Zaken, antwoord
de, dat de Russische regeering het voorstel
van de regeering der Ver. Staten met sym
pathie begroet en in het onmiddellijk bij
eenroepen van een internationale conferen
tie het doelmatigste middel tot voorkoming
van aanvallen in de toekomst en tot 't be
zweren van het. gevaar van een nieuwen
wereldoorlog ziet.
DE BILT SEINT.
Verwachting: Zwakke tot mati
ge Z.O. tot Z.W. wind,
plaatselijk ochtendmist, ove
gons gedeeltelijk bewolkt,
weinig of geen regen, koe
ler des nachts en des och
tends, overdag weinig ver
andering in temperatuur.
Verdere vooruitzichten: Onzeker