4deursHupmobil6
HEROPENING
Haardkachels
GOTENHAFEN,
Amerika's neutraliteit],
C. «EZELMAN Jzn.
een net
MEISJE
Stoffen en Manufacturen
Schoonen en Opslaan van
Tarwe, Gerst, Haver en
Rogge.
ZATERDAG 30 SEPTEMBER, N.M. 4 UUR
van onze geheel verbouwde en gemoderniseerde Winkelzaak in
S. JONGKIND
Nieuwstraat 8.
Telef. 45.
HIPPOLYTUSHOEF.
Nog steeds concurreerend de meest bekende
merken
als: Olga Salamander Thekla Ibis
Prinses Solon Carola Baldur
- J. DE LEEUW. -
Duitschlands nieuwste
Oostzeehaven
Zeer voordeeüg te koop:
geheel nagezien en voorzien van
nieuwe banden en accu.
Proefrit gaarne toegestaan.
Door vrouwen beroofd
Wat steekt er achter
WICPINOCRWAARD. TeL »4.
beveelt zich beleefd aan voor
het
Gevraagd:
voor dag of dag en nacht, zclf-
atandig kunnende wasschen,
bil J. VONK. Julianadorp.
loopuitpark ia—15.
Wij noodig<-n U uit een klikje te komen nemen en hopen onze Cliënten zoo cou
lant mogelijk te kunnen blijven bedienen zooal» U al sinds ruim 25 jaar van ons ge
wend zijl.
Aanbevelend.
DOET ALSNOG UW VOORDEEL.
Beleefd aanbevelend.
MOLENVAART 7t. ANNA PAULOWNA.TELEF. Hl
Brieven onder no. 4<& Bur. van dit blad.
VAN ARMOEDIG VISSCHERSDORP TOT
MODERN GEOUTILLEERD HAVEN
COMPLEX.
EEN MACHTIG WAPEN IN DUITSCH
LANDS HANDEN.
(Bijzondcra correspondentie).
DANTZIG, Sept IK».
Dultachland Is door de overgave
van Gdynla of Gdlngon de grootste
en tevens modernst geoutilleerde
haven van de gansche Ooatzee rij
ker geworden. Hoewel Dantzlg van
het Itijk werd gescheiden, om Po
len ala „vrije en onbelemmerde toe
gang lot de Oostzee" te dienen,
werden van Poolse!»® zijde dadelijk
grootscheepsche plannen uitgewerkt
tot het stichten van een moderne
haven In da onmiddellijke nabij
heid. Hiertoe werd Gdlngon uitver
koren. te dien tijde een klein, on
beduidend vlaacheradorpje op 14
K M. afatand. In den loop der jaren
zijn deze plannen. Inderdaad ook
voor het grootste deel verwezenlijkt
Aanvankelijk scheen Polen niet veel haast
ta maken met den aanleg van da nisuwe
haven: doch In 19M zetta men eensklaps
ln aen Amerlkaanach aandoend tempo
door. Dit hing samen met de gevolgen van
da mijnstaking In F.neeland. waardoor In
de Scandinavische en Balkanstaten. en ook
Hdere. een tekort aan kolen ontstond, waar
In Polen zijn bast deed ta voorzien door
den aanvoer van kolen uit Poolsch Opper-
Sileztë. Aanvankelijk gingen deze kolen
over Dantzlg. later over Gdynla.
SNEL GROEIDE DE HAVENPLAATS.
Hoe snel deze havenplaats groeide, blijkt
wel hlenjit. dat ai) In HÖfl c.a. WW» inwo
nen» talde. in 1938 tvenwel 100 0(10. !»a ha
venwerken konden weldra bogen «P
nieuwste laad- en loalnrichtingen. De koe
ten van aanleg, onder leiding van Dtcn-
ach* en Fransche waterbouwkundigen. *a
ren enorm. Zij werden geheel uit de staat*
kas boetreden, zij het dan dat dientangevol
ga verschillende andere regeeringsprojecten
die niet minder nuttig en noodrakeluk wa
ren. niet of slechts ten deel werden uitga
voord Ook de aanleg san «len spoorweg
Gdvnia~Re rent—Bromberg—Hohensalza—
Zdunska Wola-Kattoarlt*. dus de recht
ftreek«rhe verbinding mei de kotendlslric-
ten. kostte schatten; hiervoor werd een lee
ning gesloten met Schneider-Creusot. Dat
de havenaanleg van Gdvnia zulke groote
somm*n verslond, is voor een groot deel
te wijten aan het telt. dat da grond bulten
gewoon slap Is, waardoor de fundeerinren
ongemeen zwaar moesten worden gemaakt,
wild# men kadaverzakkingen, enz-, voorko
men.
DE BELANGRIJKSTE. MODERNSTE
HAVEN IN DE OOSTZEE.
Men kan zich aeg voorstelling maken van
de omvang der haven, voor zoover zij op 't
oogenblik gereed «n in gebruik is. wanneer
inen weet dat zij een oppervlakte beslaat
van bijna 000 H A.: hiervan neemt het wa
teroppervlak in de havens dus zonder de
reodc 22i H A. in. Kr zijn drie kaden, die
als landtongen vooruitsteken en drie bin
nenwaarts gebouwde havenbekkena* De ka-
don werden in hoofdzaak get>e/.lgd voor het
laden en lossen van kolen. erts. kunstmest
en ander gestort goed. dat geen hooge
waarde vertegenwoordigt De havens dien
den voor het stnkgoederenverkeer. opslag
van hout enz. Door in teo uitgebouwde
pieren wordt te sterke golfslag in de haven
voorkomen. Aan verznnding stnnt deze laat
ste niet bloot, daar tij hiertegen wordt be
schut door het schiereiland Hein. Daaren
boven kan zij, wat op deze hoogten van
zeer groot belang is. vrijwel Ijsvrij worden
genoemd. De diepte Is zeer voldoende, na
melijk gcniiddcid 10 meter langs de kaden,
in de buitenhaven zelfs tot 12 meter. Niet
alleen schepen van 3000 tot 5000 register
tons kunnen Gdynla aanloopen (intussche-z
is de naam van de haven, naar men weet.
veranderd in Gofcnhafcn). doch ook groo-
tcre zeeschepen T er vergelijking dienc, dut
•te gemiddelde diepte in de havens van
Stettin, Dantzlg en Koningsbergen over het
algemeen niet meer bedraagt dan f> k 8
meter, hetgeen overigens voldoende is voor
de schepen, die de Oostzee bevaren.
REEDS THANS VEEL WERK VOOR
OOTENKArEN.
Er is ruimschoots voor opslagruimte ge
zorgd. in modern ingerichte loodsen en
pakhuizen. Deze zijn 57 in getal en be
schikken over bijna 250.000 vierkante meter
vloerruimte De graansilo kan 10.000 ton
bevatten, de petroleumtanks 21.000 II.L, «Ie
melassetauks 15500 ton. Men vindt er spe
cialo oiudagi uinite voor fruit, zuidvruchten,
ten tabak, katoen en wol. evenals koel
huizen voor vlacsch en visch. Men treft ei
een groot aantal kranen aan. alsmede drij
vende kranen, kolentippen enz. Het station
en het spoorwegemplacement getuigen van
ruime opvattingen en van de verwachting.
Toen de DulUchers Gdlngen binnenrukten.
dat het verkeer zich In de toekomst nog
sterk zal uitbreiden. Dc werf is van weinig
iKMeekenis. De verbinding met het achter
land ia uitsluitend aangewezen op den
spoorweg, waarvan hierboven reeds sprake
vvaa. Het scheepvaart v erkeer v ia de Poolscho
binnenwateren, over den Weichiel, Ranzig-
haven en «Ie. Dnntzigcr Bocht, bestond wel,
doch speelde geen rol van bcteckenis.
GOTENHArEN SPEELT EEN ROL
VOOR DUITSCHLANDS VOEDSEL
VOORZIENING.
De geheele politiek van de Poolsche macht
hebbers was er op gericht, de verscheping
van waardevolle goederen over Gdynla te
leiden, terwijl men Dantzig de verwerking
van het minder kostbare massagoed, als
kolen, erts, hout, e.d. overliet. Hierin zal
thans in zooverre wijziging komen, dat
Dultachland natuurlijk Dantzig zooveel mo
gelijk zal bevoordeel en. Aan don anderen
kant zal Gotenbafen goede diensten kunnen
bewijzen, b.v. voor den uitvoer van Oost-
Si lezische kolen naar de BalUsche en Scan
dinavische landen die vermoedelijk niet ge
noeg uit Engeland zullen kunnen krijgen. In
ruid daarvoor verwacht Duitschland dan
Zweodsch erts, Finsch hout. Estlandsche
olie, L e 11 a n d s c h e boter en andere
artikelen, waarman het behoefte heeft. Zoo
zal Gotenhnfen reeds onmiddellijk een groo-
te rol spelen.
Een duur uitja.
Dinsdagavond heeft een vreemdeling in
Amsterdam kennis gemaakt met twee vrou
won. «en 2S jarige en een 23-jarige uit de
Marnixslraat, met wie hij Is uitgegaan. La
ter is de man mee naar de woning gegaan
en toen hij des nachts weer op straat stond,
was hij zijn credielbrief en 15 pond sterling
kwijt Hij deed aangifte bij de politie, flie
bij een huiszoeking den credielbrief terug
vond. De vrouwen werden op liet bureau
Leidscbeplcio ingesloten.
Werkelijke vredesgezindheid of oorlogswinstzucht}
In gaan land ter wereld la ar haast
van dan beglnna al aan zoo fel en
vernietigend «var het Naxi regiem
geschreven els ln Amerika. Toch, al
zal da noutralltaltswat naar alla
waarschijnlijkheid wal volgens
Rooecvslt's wensch gewijzigd wor
den, leeft de overtuiging, dat Ame
rika nooit moor oigen soldaten op
vroomden bodem behoort te laten
vechten ar zéér, zéér stsrk.
Senator Borah heeft nog voor het uitbre
ken van den oorlog verklaard, dat er geen
twijfel over kon bestaan, wie de aanvaller
zou zijn. Democratie is bijna heilig voor
den Amerikaan. Wat dan, indien er van
ideologische neutraliteit dus vrijwel geen
sprake is. ligt er achter de sterke overtui
ging, dat Amerika politiek buiten het con
flict moet blijven? Is het alleen de wensch,
om. zelf buiten schot blijvend. Engeland en
Frankrijk de kastanjes uit het vuur te la
ten halen en inmiddels nog groote oorlogs
winsten in de wacht te kunnen sleepen? De
groep, «He In Amerika voor strikte neutrali
teit pleit, bevat, aldus de N. R. CrL. te vee!
idealisten, te veel van Amerika's beste lei
ders en nobelste geesten, om een dergelijke
verklaring aanvaardbaar te doen zijn. Tot
begrip van Amerika* houding inzake neu
traliteit moet men echter teruggaan tot den
eersten wereldoorlog en de gevolgen van
dien voor de Ver. Staten.
Ontgoocheling.
Voor zeer velen uit het volk was het en
thousiaste idealisme, waarmee men Wil
ton'a „War for Democracy" (oorlog voor
de democratie) en „War to end War" (oor
log om den oorlog te doen beëindigen) was
ingegaan, echt geweest. Na Versailles en na
de ineenstorting van Wilton't gezondheid,
trachtte Amerika zoo snel mogelijk de ge
heel e oorlogsepisode te vergeten. De voor
loopig ook vrij rustige wereldsituatie waar
in de democratie inderdaad de gevestigde
staatsvorm scheen te zijn, droeg bij tot 't
gevoel van veiligheid.
Dit alles veranderde volslagen enkele fa-
ren na 1030. De democratie ln Duitschland
bleek plotseling weggevaagd, oorlogsgeva
ren in het Oosten, zoowel als in het Wes
ten. toonden het fiasco aan verkregen met
de „War to end War". Bovendien had de
geweldige crisis met haar nasleep van
groote werkloosheid, het Amerikaansche
vertrouwen In den bestaanden maatschap-
wij-vorm ernsflg geschokt. Amerika lag
wijd open voor het uit Europa overge
waaide pacifisme. Onder deze omstandig
heden kwam in 1034 het Senaat's onder
zoek naar de munitiefahrirage en de eco
nomische achtergrond van Amerika's toe
treden tot de Alliance tot stand. De Com
missie van Onderzoek .waarvan Senator
Vandenherg deel uitmaakte, stond onder
voorzitterschap van Senator Nve, belden
thans leiders van hef isolatiehlok. De uit
komsten en ondervragingen vormden ge
turende „front page news".
De munitiefahrirage bleek in Amerika nog
op vóór-oorlogschen en uiterst bedenkelij
ken voet geschoeid. Niet alleen overdadige
winsten, maar ook tegenwerking van ont
wapeningsconferenties en door het departe
ment van huitenlandsche raken onderno
men vredespogingen, werden aan het licht
gebracht
Ds Invloed van Wsllstreat.
Terwijl de zeer machtige organisatie van
oud strijders met veel nadruk eischte dat
oorlogswinsten voor eens en altijd onmoge
lijk zouden worden gemaakt, \erdicpte de
commi»sie zich steeds verder in de motie
ven die Amerika tof deelneming aan den
oorlog hadden gebracht. Hoewel men geen
onrechtmatige daden kon aanfoonen. werd
er toch een scherp llchl geworpen op de
geste van e<m»ge groot#, banken en vooral
van het Huis J p. Morgan en Cn. „Wall
«treet". de verzamelnaam voor alles wal
Big Business" is. allerminst populair in
deze jaren van economische misëre bleek
een grooten invloed op de regcering van
Wilson uitgeoefend te hehh«m en voor een
groot deel aaneprakelijk te zijn geweest
voor Amerika's deelneming aan den we
reldoorlog
Het gevoel misleid, bedrogen te zijn. deed
tal van Amerikanen de oorlogsepisodes met
afkeer beschouwen.
Ds crisis.
Inmiddels was de economische toestand
er aanleiding toe geworden om allerwegen
naar de oorzaken van de heersrlwnde ont-
-erfderine te roeken. Onder de door New
Deal sterk verhoogde sociale belangstelling
«onl aandacht geschonken aan miserabele
toestanden die al jaren bestaan hadden
maar gedurende de na-oorlogsche welvaart*
jaren niet tot den gezichtskring van het
groote publiek waren doorgedrongen.
Het miinhouwnpparaat vooral in de
vetkool-miinen bleek al voor IftS veel te
groot te zijn geweest. F«en onderzoek naar
•Ie redenen van deze oveniitbreiding bracht
ook hier de ooriogsproductie aks oorzaak
san den dag. Tal van mijnen, slecht ge
houwri, roofbouw bedrijvend en zonder
««enige aandacht van zuinig gebruik van
rtatmirliike rijkdommen geevploteerd. ble
ken gedurende de oorlogsjaren in gebruik
genomen.
Rn de oortocsschulden!
Finland aliesn betaalde!
Amerika was mssgssle
Met schrik herinnerde men zich hoe Ai
rika door de oorlogskoorts meegesle
was. toen dit van hoogerhand noodlg
oordeeld werd. Vage en daardoor alarm,
rende plannen, om dit alles in dien noodl
te herhalen, werden door de Nye Commissu
aan den dag gebracht. Het resultaat van dil
alles was dat men in breedc kringen
het Amerikaansche volk tot de concl
kwam. dat Amerika zonder reden ten
log was getrokken dat deze oorlog niet
diend had am een eind te maken aan -lei
oorlog, noch om de wereld veilig te stellei
voor de democratie de Europeeschc toe
stand bewees dit afdoende dat ten siotts
binnenslands de oorlog tot uitbuiting
verwoesting van menschelijke en natuurlij,
ke hulpbronnen geleid had en onder het
mom va verrijking groote occonomischo out
wrichting had veroorzaakt. Bovendien be-
stond er. vrijwel sinds Rooseveit aan de
macht gekomen WQas. hij de conservatieve
oppositie-groote angst voor de sterk toege
nomen macht van de federale regcering.
Vreet voor een dictatuur in de
Ver. Staten.
De vrees deze macht in oorlog tot een
dictatuur te zien uitgroeien, maakte hen I
zoo mogelijk nog huiviger voor vreemde in
rit inging. Daar zij van het fascisme vaak
weinig meer wilden begrijpen, dan dat het
een sterke centrale regcering met zich me
de brengt, kon men hen hooren vragen hoe
Amerika de democratie kon verdedigen
waar hun eigen President toch al bijna
dictator was?
Tegenover dezo onzinnige beschul
diging, stond de aarzeling van groo
te groepen binnen de New Deal zelf,
die het gevoel hadden dat Amerika
weinig kon uitrichten voor het bin
nenslands bewezen had in staat te
zijn de democratie te verwezenlij
ken, voor dus de enorme Ameri
kaansche problemen van gepote
werkloosheid, van onbegrensde!» rijk
dom en onbegrensde armoede, van
geweldadigcn strijd van werknemers
en werkgevers en last bul nol
least het schrijnende ncgervraag-
stuk, althans een eind weegs verder
tot een oploösing gebracht waren.
De neutraliteitswet.
Onder deze omstandigheden kwam de
ueutraliteitswet tot stand, die het, met ©eni
ge wijzigingen tot nutoe uithield. Inderdaad
Amerika stelde wettelijk vast dat het uit
don oorlog van 1914 wilde blijven. Maar
toch ook om dc vergissing, toen gemaakt,
nooit te herhalen. Intu&schcn is gedurende
de laatste jaren de anti-nnzi-steiiuning sterk
toegenomen. Zóó sterk, dat Amerika op
nieuw zal trachten dc wereld veilig te stel
len voor dc democratie? Het volk, <lat snel
vergeet, snel geëmotionncerd raakt, heeft
het stijgende verontwaardiging de geschie
denis \an het laatste jaar gevolgd: Mun-
chen, de November pogrom, Praag. Polen.
Maar juist onder het sociaal-voelend ver
nut woordelijk deel der natie is do tegen
stand tegen elke inmenging nog roer sterk.
Zeker, er is een groep, die sinds Wilson de
gedachte aan collectieve veiligheid met
heeft opgegeven. De vele moeilijkheden en
misverstanden der laatste jaren tusschea
Engeland en Amerika, vooral omtrent de
tegenover Japan te voeren politiek, de ge
heele Franach Engelsche houding inzaka
China, Abessinli, Spanje en Tsjechoslowa-
kije. heeft hun getal niet vergroot. Veel
setrker is de groep waartoe men mag aan
nemen dat Rooseveit behoort, die meent,
dat Amerika het nooit rustig zou kunnen
toezien dat Engeland en Frankrijk versla
gen werden. De enorme ontwikkeling van
liet luchlwapen. de sterke handelsinvioed en
propaganda in Zuid-Amerika heeft er to©
bijgedragen deze groep te versterken. De
krachten, die voor herziening van de wet
werken, zien zich ironisrherw ijze, maar niet
geheel onverwachts, gesteund door sommige
van Roosevelt's bitterste tegenstanders on
der de Captains of Induatry. nauw verbon
den met de Republikeinsche Partij. l>e oor
logswinsten zijn zeer verleidelijk.
Zoo schijnt het wel zeker dat het Nye-Bo-
rah-Vandenberg blok niet ster genoeg zal
blijken om de herziening der neut ral iteita
wet tegen te houden. Ook niet ondanks mo
gelijken steun van eenige conservatieve demo
era te, doodsvijanden van Rooseveit, die
zonder zich 't minst te bekommeren om da
gevolgen, nooit de gelegenlteid ongebruikt
voorbij zullen laten gaan om Booeevelt eetf
hak te zetten.
Amerika steeds dichter Mf d*
democraten.
Verder dan herziening van de neutrali
teitswet zal men echter voorloopi* niet
«aan Toch is het duidelijk, dat men in
Amerika steeds scherper het gevaar van da
romznunazi-wereldbeschouwing van de Revo
bitton des Nihilsmus. begint in te zien, dat
steeds minder menschen de tegenstelling En
geland- Duitschland ak hoofdzakelijk een
machtstrijd tusachen de havca en h ave-nota
beschouwen. Geen der isolatiooisten kan
zich ontveinzen dat het Ingrijpen van Rus
land Amerika wederom dichter hij do de
mocraten heeft gebracht, noch dat een
ingrijpen van Japan Amerika in den oorlog
zou kunnen betrekken.