Amerika's neutraliteit?
TIï>°
Je
1
GOTENHAFEN,
1
Aan
het
front
Wat steekt er achter
Duitschlands nieuwste
Oostzeehauen
,Daar was een plekje met een
spelend kind"
Werkelijke vredesgezindheid of ooriogswinstzucht?
la geen land t«r wereld ia ar haaat
van den beginne af aan zoo fel an
vernietigend over bat Nazi regiem
geschreven ala in Amerika. Toch, al
zal de nentraliteltawet naar alle
waaracbi|nli)kheid wel volgens
Rooeevelt'a wenach gewijzigd wor
den, leeft de overtuiging, dat Ame
rika nooit meer eigen soldaten op
vreemden bodem behoort te laten
vechten er zéér, zéér sterk.
Senator Borah heeft nou voor het uitbre
ken \nn don oorlog verklaard, dat er geen
twijfel over kon bestaan, wie de annvaller
tou zijn. Democratie is bijna heilig voor
d^n Amerikaan. \Vgt dan. Indien er van
Ideologische neutraliteit dn* vrijwel geen
aprake i». lipt er achter de sterke overtui
ging, dat Amerika iiolttirk buiten bet con
flict moet blijven? Is bet alleen de wensch,
om. zelf buiten schot blijvend, Knjreland en
Frankrijk de kastanjes uit het vuur te la
ten balen en inmiddels non groo'e oorlogs
winsten In de wacht te kunnen sleepen? De
groep, die in Amerika voor strikte neutrali
teit pleit, bevat, aldus de N. R. Crt te veel
Idealisten, te veel van Amerika's beste lei
ders en nobelste noesten, om een dergelijke
verklaring aanvaardbaar te doen rijn. Tot
begrip van Amerikas houding intake neu
traliteit moet men echter terugpaan tot den
eersten wereldoorlop en de gevolgen van
dien voor de Ver. Stalen.
Ontgoocheling.
Voor teer velen uit het volk was het en
thousiaste idealisme, waarmee men WH-
aon's „War for Democracy" (oorlog voor
de democratie) en «War to end War" (oor
log om den oorlog te doen beëindigen) was
ingegaan, echt geweest. \'a Versa! lies en na
de ineenstorting van Wilson'a gezondheid,
trachtte Amerika *00 snel mogelijk de go
heele oorlogsepisode te vergeten. De voor
looplg ook vni rustige wereldsituatie waar
In de democratie Inderdaad de gevestigde
staatsvorm scheen te zijn, droeg bij tot 't
gevoel van veiligheid.
Dit allo* veranderde volslagen enkele Ja
reii na IHlTO. I»e democratie in Duitschland
bleek plotseling weggevaagd, oorlogsgeva
ren In het Oosten, zoowel als in het We*
trn; toonden het fiasco aan verkregen met
de ..War 10 end War". Bovendien had de
geweldige crisis met haar nasleep van
pronte werkloosheid, het Amerikannsrhe
vertrouwen in den be«taanden maatschap-
wn vorm ernstig geschokt. Amerika lag
étiid open voor het uit Kuropa overge
waaid* pacifisme. Onder deze omstandig-
beden kwam In 1931 het Scnant's onder
zoek naar de munitirfabricage en de eco
nomische achtergrond van Amerika's toe
treden tot de Allianre tot stand. De Com
missie van Onderzoek .waarvan Senator
Vandenberg deel uitmaakte, stond onder
voorzitterschap van Senator Nvr, heiden
thans leiders van het isolatieblok. De uit
komsten en ondervragingen vormden ge-
durende „front page news".
De munitiefahricage bleek in Amerika nog
op v«V»r-oorlogschen en uiterst bedenke! ij
ken voet geschoeid. Niet alleen overdadige
Winsten, maar ook tegenwerking van ont-
wapenlngsronferentles en door het départe
ment van hultenlandsché taken onderno
men vredespogingen, werden aan het licht
gebracht.
D« fnvloed van Wallstrtét.
Terwijl de zeer machtige organisatie van
Oud strijders met veel nadrvik eiechte dat
oorlogswinsten voor eens en altijd onmoge
lijk zouden worden gemaakt, verdiepte de
commissie zich steeds verder in de motie
ven die Amerika tot deelneming aan den
oorlog hadden gebracht. Hoewei men geen
önrecbtmaiige daden kon aantoonen. werd
er toch een scherp licht geworpen op de
geste van eenigf groote banken en vooral
van het Huls. J. P. Morgan en Co ..Wall-
atreet". de verzamelnaam voor alle* wat
,.BIg Business" Is. allerminst populair In
deze laren van economische misère bleek
ecp grootcn Invloed op de regeering van
Wilson uitgeoefend te hebben en voor een
groot deel aaneprakelijk te zijn geweest
voor Amerika's deelneming aan den we
reldoorlog.
Het gevoel misleid, bedrogen te zijn. deed
tal van Amerikanen de oorlogsepisodes met
afkeer beschouwen.
Da crisis.
Inmiddels tvas de economische toestand
er annleldlng toe geworden om allerwegen
naar de oorzaken van de heerachende ont
reddering te zoeken. Onder de door New
Deal sterk verhoogde sociale belangstelling
werd aandacht geschonken aan miserabele
toestanden die al jaren be«taan hadden
maar gedurende de na-onrlocsrhé welvaart*
Jaren niet tot den gezichtskring van het
groote publiek waren doorgedrongen.
Het milnbmtwapparaat vooral In de
vetkool-miinen bleek al voor UW vee! ie
groot te zijn geweost. Een onderzoek naar
de redenen van deze overuitbrpjdjng bracht
ook hier de oorlogsprodnrtte als oorzaak
aan den dag. Tal van mllnen. slecht ge-
bouwd. roofbouw bedrijvend en zonder
eenige aandacht van zuinig gebruik van
natuurlijke rijkdommen geèvploteerd. ble
ken gedurende de oorlogsjaren in gébruik
genomen.
Fn de noriogasrhtilden!
Finland alleen betaalde!
Amerika was msegeeléepL
Met schrik herinnerde men zich hoe Ame
rika door de oorlogskoorts nwegraleept
was. toen dit van hoogerhand noodlg ge
oordeel werd. Vage en daardoor alarmee
rende plannen, om dit a!»ea in dien noorfit
té terha.cn. weiden door dé N)éCommissie.
1 aan dan dag gebracht. Het resultaat van dit
ailea was dat nven in breeds kringen van
net Amcrika'insrhe volk tot de conclusie 1
kwam. dat Auterika zonder ne<len ten oor-
log was getrokken dat deze oorlog niet ge
diend had am een eind te maken aan den
oorlog, noch om de wereld veilig ie stollen
voor de democratie de Europeeaché toe
stand bewees dit afdoende dat ten alotte
binnenslands de oorlog lot uithuitiixr «n
verwoesting van mensriielljke en natuurlij
ke hulpbronnen geleid had en onder het
mom va verrijking groote occonotiiisc.be ont
wrichting luid veruoraaakt. Bovendien in
stond er. vrijwel sinds Rooatvêlt aan de
macht gekomen wi.h*. bij de conaervaliéve
oppositie gmote angst voor «Ie sterk toege
nomen macht van de federale regeoring.
Vraat voor aen dictatuur in de
Var. Staten.
De vrees deze macht in oorlog tot een
dictatuur te zien uitgroeien, maakte beu
zoo mogelijk nog huiviger voor v reetnde in
minging. Daar z.ij van het fascisme vaak
weinig meer wilden begrij|»en, dan dat het
een sterke centrale regeering met zich me
de brengt, kon men hen hooren vragen hoe
Amerika de democratie kon verdedigen
waar hun eigen President toch al bijna
dictator was?
Tegenover deze onzinnige beschul
diging, stond de sarzcling van groo
te groepen binnen de New Deal zelf,
die hel gevoel hadden dat Amerika
weinig kon uitrichten voor het bin
nenslands bewezen had in staat te
zijn de democnatie te verwezenlij
ken, voor dus de enorme Ame ri
ka arische problemen van groote
werkloosheid, van ontgrensden rijk
dom en onbegrensde armoede, van
geweldadigen strijd van werknemers
en werkgevers en bist but nol
least het schrijnende negerv rang-
stuk. althans een eindvveegs verder
tot een oplossing gébracht waren.
Da nautralitcitswat.
Onder deze omstandigheden kwam de
neutraliteitswet tot stand, die bet. met eeni
ae wijzigingen tot nufoe uithield. Inderdaad
Amerika stelde wettelijk vast dat het uit
den oorlog van 19U wilde blijven. Maar
tocli ook om de vergissing, toen gemankt,
nooit te herhalen. Intuasdien is gedurende
ile laatste jaren de anti nazi stemming sterk
tuegenomen. Zdó sterk, dat Amerika op
nieuw zal trachten «Ie wereld veilig te stel
len voor de democratie? Het volk. «lat snel
vergeet, snel geemotionneerd makt. heeft
bet stijgende verontwaardiging de geschie
denis \nn hel laatste jaar gevolgd: Mun
chen, de No\eml>er-pogroin, Praag. Polen.
Maar juist onder hei sociaal-voelend ver
antwoordelijk «leel der natie is de tegen
stand legen elke inmenging nog aeer sterk.
Zeker, er is een groep, die sinds Wilson de
gedachte aan collectieve veiligheid niet
heeft oitgcgeven. De vele moeilijkheden en
misverstanden der laatste jaren tusschen
Engeland en Amerika, vooral omtrent de
tegenover Japan te voeren |H>litick, «te gr
heele Fransch-Rngelsche houding inzake
China. Alvewdnir, Spanje en Tsjcchoslowa-
kije. heeft hun getal niet vergroot Veel
setrker is de groep waartoe men mag aan
nemen dat Moosevelt behoort, die meent.
meter, hetgeen overigens voldoende
de schepen, dis de Oostzee bevaren.
REEDS THANS VEEL WERK VOOR
OOTENHATEN.
*it
dat Amerika het nooit rustig zou kunnen
toezien «lat Engeland en Frankrijk versla
gen werden. De enorme ontwikkeling van
het luciitw ajien. «Ie sterke handolsinv loed en
propaganda in Zuid Amerika lieoft er toe
bijgedragen deze groep te versterken. De
krachten, die voor herziening van de wet
werken, zien zich ironischerwijze, maar niet
•geheel onverwachts, gewieund door sommige
van Rooeevelt'a bitterste tegenstandets on
der de Captains of Industry. nauw verbon-
tien met de Republikelvteclie Partij. De oor
logswinsten zijn zeer verleidelijk.
Zoo schijnt het wel zeker dat het Nye-Bo
rnh Vandenberg-blok niet ster genoeg zal
blijken om «Ie herziening der neutraliteits
wet tegen te houden. Ook niet ondanks mo-
geluken steun van eenige conservatieve demo
crate. doodsvijanden van Roosevelt. «He
zonder zich 't minst te bekommeren 0111 de
gevolgen, nooit «le gekgenlteid ongebruikt
voorbij zullen laten gaan om Roosevelt een
hak te zetten.
Amerika stséds dichter bij de
democraten.
Vérder dan herziening van de neutrali
teitswet zal men echter voorloopig niet
gaan. Toch is het duidelijk, dat men in
Amerika steeds scherper hot gevaar van «le
cnmiiHinnzi-vvcrelditeschouwing van de Revo
lulion des NihUsmus. begint in te zien, dat
steeds minder menscJien <le tegenstelling En
gelumi— Duitschland als hoofdzakelijk een
machtstrijd tusschen de haves en have-nots
bescltouwen. Geen der isolationisten kan
zich ontveinzen dat het ingrijpen van Rus
land Amerika wederom «lichter bij de de
mocraten heeft gebracht, noch «lat een
ingrijpen van Japan Amerika in den oorlog
zou kunnen betrekken.
Door vrouwen beroofd
Een duur uitje.
Dinsdagavond heeft aen vreemdeling in
Amsterdam kennis gemaakt met twee vrou
wen. een 2S-jarigc en een 23-jarige uit de
Mnrnixstraat, met wie hij is uitgegaan. La
ter is de man mee naar de woning gegaan
cn toen hij des nachts weer op straat stond,
was hij zijn credietbrief cn 15 pond sterling
kwijt Hij deed aangifte bij de politie, die
bij een huiszoeking den credietbrief terug
vond. De vrouwen werden op het bureau
Leidscheplein ingesloten.
Toen de Duitschors Gdlngcn binnenrukten.
laden en lossen van kolen. erts. kunstmest
en ander gestort goed, dat geen hooge
waarde vertegenwoordigt I)e havens dien
den voor liet stukgoederen verkeer, opslag
van hout enz. Door in zee uitgebouwde
pieren wordt te sterke golfslag in de haven
voorkomen. Aan verzanding staat deze laat
ste niet bloot, daar zij hiertegen wordt be
schut door het schiereiland Hela. Daarcn-
boren kan zij, wat op dOM hoogten van
zeer groot belang is. vrijwel ijsvrij wonion
genoemd. De diepte is zeer voldoende, na
melijk gemiddeld 10 meter langs de kaden,
in de buitenhaven zelfs tot 12 meter. Niet
alleen schepen van 3000 tot 5000 register-
tons kunnen Gdvnia nanloopon (inttlsschei
is de naam van de haven, naar men weet,
veranderd in Gotcnhafen), tloch ook groo
tore zeeschepen T.er vergelijking dienc, dat
«le gemiddelde diepte In de havens van
Stettin, Dantzig cn Koningsbergen over het
algemeen niet meer bedraagt dan 6 k 8
Er is ruimschoots voor opslagruimte
zorgd, in modern ingerichte loodsen
pakhuizen. De/e zijn 57 in getal en
schikken over bijna 250.000 vierkante m»y
vloerruimte. De graansilo kan 10.000 t*
bevatten, «te petroleumtanks 24.000 H L, 4
melnssetanks 15.500 ton. Men vindt er sp.
ciale opslagruimte voor fruit, zuidvrucht*
ten tabak, katoen en wol, evenals ko*.
huizon voor vleesch en visch. Men treft
een groot aantal kranen aan. alsmede
vende kranen, kolentippen enz. Het statit
en het spoorwegemplacement getuigen
ruime opvattingen en van de verwachtiltl
dat het verkeer zich in de toekomst no
sterk zal uitbreiden. De werf is van weinf
het eekenis. Do verbinding met het achtei
land is uitsluitend aangewezen op dej
spoorweg, waarvan hierboven reeds sprak
was. Het scheepvaartverkeer v ia «le Poolsch
binnenwateren, over den Welchseï. Danzia
haven en de Dantziger Bocht, bestond wel
doch speelde geen rol van beteekenis.
GOTENHArEN SPEELT EEN ROL
VOOR DUITSCHLANDS VOEDSEL
VOORZIENING.
De geheele politiek van da Poolsche macht»]
hebbers was er op gericht, de verscheping
van waardevolle goederen over Gdvnin te
leiden, terwijl men Dantzig de verwerking
van het minder kostbare massagoed, als
kolen, erts, hout, e.d. overliet. Hierin zal
thans in zooverre wijziging komen. dat
Duitschland natuurlijk Dantzig zooveel mo
gelijk zal bevoordeden. Aan den anderen
kant zal Gotcnhafen goede diensten kunnen
bewijzen, b.v. voor den uitvoer van Oost-
Silezische kolen naar de Bnltische en Scan
dinavische landen die vermoedelijk niet ge
noeg uit Engeland zullen kunnen krijgen. In
ruid daarvoor verwacht Duitschland dan
Zweedsch erts, Finsch hout. Estlandsche
olie. Letlandsche boter en andere
artikelen, waaraan het behoefte heeft. Zoo
zal Gotenhafen reeds onmiddellijk een groo
te rol spelen.
1
VAN ARMOEDIG V1SSCHERSDORP TOT
MODERN GEOUTILLEERD HAVEN
COMPLEX.
EEN MACHTIG WAPEN IN DUITSCH-
LAND 3 HANDEN.
(Bijzondere correspondentie).
DANTZIG. Sept. 19®.
Duitschland la door de overgave
van Gdvnia of Gdinjren de grootste
en tevens modernst geoutilleerde
haven van de gnnsche Oostzee rij
ker geworden. Hoewel Dantzig van
het Rijk werd gescheiden, om Po
len als „vri|e en onbelemmerde toe
gang tot de Oostzee" te dienen,
werden van Poolsche zijde dadelijk
grootscheepsche plannen uitgewerkt
tot het stichten van een moderne
haven in de onmiddellijke nabij
heid. Hiertoe werd Gdlngcn uitver
koren. te dien tijde een klein, on
beduidend vlsschersdorpje op 14
K M. afstand. In den loop der Jaren
zijn deze plannen inderdaad ook
voor het rrootste deel verwezenlijkt.
Aanvankelijk scheen Polen niet veel haast
te maken met den aanleg van de nieuwe
haven: doch in Ifltfi zette men eensklaps
In een Amerikaansch aandoend tempo
door. Dit hing samen met de gevolgen van
de mijnstaking in Engeland, waardoor in
«le Scandinav ische en Balkanstaten. en onk
elders, een tekort aan kolen ontstond, waar
in Polen zijn bést deed te voorzien door
den aanvoer van kolen uit Poolsch Opper-
Silezie. Aanvankelijk gingen deze kolen
over Danlzig, later over Gdynia.
SNEL GROEIDE DE HAVENPLAATS.
Hoe snel deze havenplaats groeide, blijkt
wel hieruit, dat zij in 1K0 cjl 5000 inwo
ners telde, in 1938 evenwel 100.000. I>e ha
venwerken konden weldra !>ogen op de
nieuwste laad- en loslnrichtlngen. I)e kos
ten van aanleg, onder leiding van Deen-
sché en Frtnsché waterbouwkundigen, wa
ren enorm. Zij werden gehae! uit de staats
kas bestreden, zij het dan dat dientengevol
ge verschillende andere regeeringsprojecten.
die niet minder nuttig en noodzakelijk wa
ren. niet of slechts ten deel werden uitge
voerd. Ook de annleg van den spoorweg
G«lvnla—Berent—Brornl«ergHohensalza
Zdunska Wola—Kattowitz. dus de recht-
streeksche verbinding met de kolendistric-
ten. kostte schatten; hiervoor werd een lec
nlng gesloten met Schnelder-CreusoL Dnt
de havcnaanleg van Gdvnia zulke groote
somman verslond, is voor een groot deel
te wijten aan het feit. dat de grond buiten
gewoon slap I*. waardoor d« fundeeringen
ongemeen zwaar moesten worden gemaakt,
wilde men kadeverzakkingen, enz., voorko
men.
DE BELANGRIJKSTE. MODERNSTE
HAVEN IN DE OOSTZEE.
Men kan zich een voorstelling maken van
de omvang der haven, voor zoover zij op 't
oogenhlik gereed en In gebruik is. wanneer
men weet dat zij een oppervlakte beslaat
van bijna 900 H A hiervan neemt het wa
teroppervlak in de havens dus zonder de
reede ?2l H A. In. Er zijn drie ka«len. die
als lan«ltong« n vooruitsteken en drie bin
nenwaaris gebouwde hsvenbekkena. De ka
«kn warden in hoofdzaak gebezigd voor hét
Thans, moeder, sta ik diep in 't vreemde land,
Ik weet niet meer, hoe lang het is geleden,
Dat men mij opriep en ik aan ging treden
Als zooveel and'rcn in ons vaderland.
Want voorwaarts gaat hel immer aan de fronten,
Al drijft een rookwolk langs de horizonten.
De dood is dichtbij. Ieder... Ieder uur.
Hij loert ontgichtbaar langs de breede stroomen,
Die uit de bergen naar de vlakten komen,
Dan zwijgt in schijn het scherp vijand'lijk vuur,
Maar... even later tuimlen kameraden
Voorover in de zon op stille paden...
Zoo is de strijd en strijden hardt den geest.
Maar toch, o moeder, zijn er soms gedachten,
Die één seconde aarz'len doen en wachten.
En laten zien. wat vroeger is gewalst!
Een vluchtig beeld, dat komt en gaat vervagen,
En even vasthoudt aan vervlogen dagen.
't Was bij een kleine hulpelooze stad,
Toen de eskaders door het luchtruim Joegen.
En de granaten door de daken sloegen.
En i/i de tuinen langs het klinkerpad.
Daar was een plekje met een spelend kind
En heel de wereld leek zoo zinneloos blind.
Een tuintje, moeder, als in onze straat.
En één seconde heb ik „neen" geroepen.
Maar voorwaarts trokken altijd weer de troepen,
En doffe trommen roffelden de maat!....
Toen gromden in de verte de kanonnen.
Een nieuwe stag was langs het front begonnen!...
Ik weet het niet. waarheen mijn weg nog leidt.
En of ik ooit tot U terug zal keeren.
Wij vragen niet, wij strijden en marcheeren, 1
Straks wacht ook mij misschien vergetelheid!
Maar komt de wereld eenmaal tot bezinning.
Is er dan nog „de roem" der overwinning?!
(Nadruk verboden.)
September 1939.
KROES.