ÓPPERDOES
Misdaad en Rechtspraak
vóór 200 jaar
rots van kerkelijk leven
Vooral!
Een oude wensch
verv uld
Door het
Geestmerambacht
De Spaansche schatgraven
in 1767 te Callantsoog
Zaterdag 6 Juli 1940
Berde blad
De Ned. Herv. Kerk
grondig gerestaureerd
Slechts de Opperdoezer als aard
appel is gelijkvormig!
VAN „Opperdoes" is afgeleid
„Opperdoezer" en dit „Op
perdoezer" heeft tweeërlei be-
teekenis. De „Opperdoezers"
als aardappeltjes zijn mooi gelijk
en gelijkvormig en zéér bekend. De
„Opperdoezers" als mensch zijn niet
zoo gelijk en gelijkvormig en min
der bekend. Niet zoo gelijk en ge
lijkvormig, omdat de 1170 inwoners
zich Zondags over vier kerkgebou
wen verspreiden. De enkeling, die
daar niet aan mee doet, heeft zijn
eigen begrippen over het geordend
predikambt, doop en avondmaal,
hoewel hij zeker niet minder ge-
loovi'g is dan de overigen.
Hij behoort tot cle merkwaardige sekte
'der Mazereeuwers, die met enkele tientallen
baar eigen diensten houdt in een klein
kerkje te Enkhuizen. Het zijn navolgers
van Jan Mazereeuw, een braven Opperdoe
zer landbouwer uit de tweede helftder
achttiende eeuw, die als openbaringen ge
loofde in zijn eigen visioenen. Die als lijf
spreuk had „De kerkelijke menschen weten
niet hoe laat het is" en het eens was met
den dichter-kastelein Jan Zoet, die, waar
hij van de kerken hoegenaamd geen goeds
verwachtte, neerschreef:
„Het leste dat ik weet is 't preeken
eerst te laten
„Dat in de kerken nu wordt door den
geest gedaan
„Daar door dat zij elkaar vervloeken,
lasteren, haten,
„'Als wolven op den roof vol moeds ten
oorlog gaan.
Een van de „stiefkinderen van het Chris
tendom" zooals Dr. J. Lindeboom deze wil
de planten in het nette tuintje van onze
.Vaderlandsche Christelijkheid noemt.
De enkele aanhangers van Mazereeuws
leer, die van de tweehonderd uit zijn dagen
lijn overgebleven doen thans geen kip meer
kwaad en verstaan zich goed met de groote
re kerkelijke broeders.
Als een rots
Opperdoes zelf staat al eeuwen als een
rots van kerkelijk leven temidden van het
naar veler oordeel immers zoo „donkere"
Westfriesland. Het modernisme van 1850
kreeg er geen schijn van een kans, het wat
geïsoleerde dorpje, onder den rook van Me-
demlblik nochtans, bleef buiten het „Para
dijs der Publieke Opinie" zooals Heinise
Westfriesland immers betitelt, het stoorde
zich nimmer aan wat anderen zeiden, aan
critiek op oude vormen en gedachten, het
bleef zichzélf, het hield het bij het oude.
De redenen daarvoor in niets onderschei
den de Opperdoezers zich overigens van
de overige Westfriezen zijn slechts te
gissen. Weten doet men het niet, men coy
stateert slechts een intens godsdienstig
leven, van elke groep op eigen terrein, zon
der dat van kleindorpsche afgunst tus-
schon orthodoxen, gereformeerden en chris
telijk gereformeerden enz, enz. sprake
schijnt te zijn. Ook al weer een uitzonde
ring!
Geen wonder dus dat men met zijn kerk
gebouwen veel op heeft en dat het kerkbe
stuur van de Ned. Hervormde kerk hij het
steeds voortschrijdende verval van het meer
dan 300 jaar oude kerkgebouwtje in zak en
iissche zat. De kleine gemeente was zelf niet
in staat de hooge verbouw- of restauratie
kosten te betalen. Monumentenzorg werd in
don arm genomen en toen werd geconsta
teerd dat van het klassieke zestiende eeuw-
sche bouwwerk door veelvuldige restauraties
welke geen restauraties doch knoeieraties
zijn geweest, weinig is over gebleven.
DE HERVORMDE KERK VAN OPPER
DOES. DUIDELIJK IS TE ZIEN. DAT
DE TOREN SCHEEF STAAT.
Het bedrag bijeen.
Naarstig zijn nog andere geldbronnen aan
geboord en men heeft dezer dagen kunnen le
zen dat ook een aanzienlijke provinciale sub
sidie wordt verleend. Het gebouw krijgt nu
beter lot, het staat als eenig in den wijden
omtrek op de voorloopige lijst van Monu
mentenzorg en verdient dus grondig ge
restaureerd te worden. Er is veel verknoeid
zeiden wij.
Omstreeks 1850 wel het meest, toen men in
derdaad grondig een heele muur bepleister
de, ramen korter maakte, en nog veel meer
vandalisme bedreef. Architect Kramer uit
Hoorn, die op dit gebied zijn sporen heeft
verdiend, kreeg opdracht een plan temaken
tot een restauratie, waarmede de pieteit te
genover de oorspronkelijke bouwmeesters in
acht werd genomen.
Het is nu gebleken dat men zich
steeds vergist heeft in de oorzaak
van lekken en het scheef staan van
den toren. Niet zoo scheef als die
van Pijhacker, niet zoo schreef zelfs
als een der torens van Medemblik,
maar toch wel zoo dat langzaam
maar zeker het kerkgebouw wordt
ingedrukt. Men kan reeds duidelijk
zien dat de toren uit het lood staat.
Het is komen vast te staan dat de to-
DOOR alle eeuwen heen zijn er eerlijke
en rechtschapen menschep geweest,
door alle eeuwen heen ook was er
de misdaad.
Een in dit opzicht interessant boekje
boekje vonden we dezer dagen op het Alk-
maarsche archief. Het werd „met consent"
in 1768 gedrukt te Alkmaar bij Jacob
Maagh, ordinaris stadsdrukker en het be
vatte de sententiën bij den WelEd: Achtb:
Gerechte der Stad Alkmaar den 7den May
1768 gepronuncieert en geëxecuteert jegens
Nathan Moses, alias: Noisan Winnig,
Moses Marcus, en ook wel Abraham,
Marytje van Hove, alias: Alemondus, of
Almonde Sjouwels
en
Kornelis Labans, alias: Klein Keesje.
Men kan hieruit reeds leeren, dat het
bezit van „aliassen" niet een bijzonder ken
merk is van den tegenwoordigen tijd of een
vinding onzer moderne detective roman
schrijvers.
Overigens moet het op deze 7de Mei 1768
al een heel drukke dag voor den Alk-
maarschen scherprechter zijn geweest, want
alle drie gedetineerden die herhaaldelijk
waren gestraft met verblijf in rasp- en
spinhuizen, verbanning en van wie Nathan
Moses o.a. tweemaal was gebrandmerkt
werden veroordeeld „omimegebragt te wor-
„den ter plaatse daar men gewoon is alhier
„openbare Crimineele Justitie te doen en
„aldaar door den Scherpregter met de
„Koorde gestraft te worden, dat er de dood
„na volgt, en wijders dat het geëxecuteerde
„Ligbaam zal worden gebragt, buiten op
ren te zwaar is voor de fundamen
ten.
Getracht zal nu worden den toren
los van de kerk weer in het lood te
krijgen, glas in lood ramen zullen
worden aangebracht en het leelijke
pleisterwerk vervangen door oude
baksteen. Als door de gewijzigde om
standigheden de plannen evengoed
door kunnen gaan is voor de kleine
offervaardige gemeente een langge
koesterde wensch vervuld!
Uit grijze historie
Het kerkje dat in de tweede helft van de
zestiende eeuw is gebouwd moet toen ge
deeltelijk reeds uit oud materiaal zijn opge
trokken. In den Zuïdermuur vindt men „Reu
zemoppen" die afkomstig moeten zijn van
een ouder gebouw, vermoedelijk van het kerk
gebouw dat in 1517 door benden „Gelder-
sche Friezen" is verwoest. De toren die uit
de eerste helft der zestiende eeuw dateert
heeft waanschijnlijk ook al bij de vroegere
kerk gestaan. Daarvoor, zal in het oude
„Dois"-er zou ook nog een „Nederdoes" zijn
geweest, dat door de baren is verzwolgen, er
wel een houten kerkje geweest zijn. De eiken
preekstoel met snijwerk van van Petten is
van 1688, de koperen doopboog van 1653, de
klok gegoten door Joh. de Wou reeds van
1527. Zooals in vele Noordhollandsche kerk
gebouwen is het doophek een fraai stuk
werk.
Heerhugowaard krijgt
Heldersche gasten
De eerste trein, die 6.10 uur uit
Alkmaar vertrekt, zal vanaf
Maandag ook in Heerhugowaard
stoppen.
„het Ordinaris Galgeveld dezer stad, en al-
„daar anderen tot afschrik aan de Galg
„gehangen, en overgelaten tot een prooie
„voor de Vogelen des Hemels en de injurien
„van de Lugt".
Hoewel de drie misdadigers af en toe
hadden samengewerkt, willen we ons ten
aanzien van het zondenregister bepalen
tot Marytje van Hove, die voornamelijk de
omgeving van Alkmaar en West-Friesland
onveilig had gemaakt. Hoewel naar haar
eigen zeggen pas 21 jaar oud, stond ze be
kend als „half man, half vrouw". Dit
kwam waarschijnlijk omdat ze „zig niet en
„heeft ontzien om al van haar vroegere
„Jeugd, schoon van de Vrouwelijke Sexe,
„die kunne te verzaaken, zig te kleeden in
„het gewaad eens Mans, en alzoo zig te
„vertoonen, of zij waarlijk een Mansper
soon waare".
Het eerste misdrijf, dat haar in rekening
werd gebracht en dat door haar ook was
bekend, bestond uit een overval op een
boerenhuis in den polder de Braak, dicht
onder Medemblik, een en ander in samen
werking met enkele anderen, van wie ech
ter intusschen reeds een was geradbraakt
en een ander was opgehangen.
Nadat een knecht, die met een lantaarn
naar buiten kwam, was gebonden en in
een boet was ondergebracht, trokken en
kele van de samenzweerders naar binnen,
vrouw 50 cent en per kind 25 cent, tot een
maximum van f 250 per gezin per dag.
Dit geldt natuurlijk uitsluitend
voor hen, die de kosten van de eva
cuatie niet zelf kunnen dragen. Is
men in staat daarvoor zelf te zor
gen, dan komt men niet ten laste
van de gemeenschap.
Op onze vraag aan burgemeester Ritmees
ter of voor hen, die hun werk in Den Hel
der hebben ook dagelijks voor vervoer per
trein werd gezorgd, antwoordde deze ont
kennend.
„Wie zijn werk hier heeft, heeft zijn
inkomsten hier en kan dus voor
zichzelf zorgen," zoo redeneerde de
burgemeester.
Als de Helderschen uit Julianadorp rus
tien en veilig in hun tijdelijke woonplaats
Heerhugowaard zitten, wordt begonnen
met de geëvacueerden in Breezand en Anna
Paulowna en zal de toestand in andere
plaatsen van de omgeving worden bezien.
Ook Sohagen zal wel teveel bevolkt zijn.
Een en ander wordt met de noodige spoed
ter hand genomen.
Ten behoeve der in Heerhugowaard ge-
evacueerden zal vanaf Maandag a.s. de
eerste trein, die om 6.10 uit Alkmaar naar
Den Helder vertrekt, ook in Heerhugo
waard stoppen.
Voorts kunnen we, mededeelen, dat de
weekkaarten niet alleen geldig zijn voor
den trein van 6.10 uur uit Alkmaar, maar
ook voor den trein die om ongeveer half
acht uit Alkmaar vertrekt en in Den Helder
om half negen aankomt.
waar ze zich buit verzamelden, die in twee
pakken werd saamgebonden.
Marytje kreeg er echter een gering aan
deel van, omdat ze een meisje, dat gedu
rende den roof naar buiten was gekomen
en dat trachtte te ontvluchten, slechts in
een sloot had geworpen, waar het weer uit
had kunnen kruipen. Ze had dit meisje be
ter dienen tegen te houden, anders gezegd:
zo had het moeten vermoorden.
In samenwerking met weer anderen
van deze medeplichtigen waren er intus
schen'twee geradbraakt en een in het spin
huis te Amsterdam overleden had ze op
een' Zaterdag voor Paschen een huisbraak
en diefstal gepleegd bij een zekere Jan
Harmensz. te Hensbroek. De inbraak ge
schiedde „naast de deur, naar de kant van
„de brug van de Waart, door middel van
„een Ploegijzer, waarmede de oude Rabo-
„nus eenige steenen uit de voeting van de
„weeg heeft weggebroken en alzoo een ga't
„gemaakt, waar door hij in Huis gekropen
„zijnde, de deur van binnen heeft los ge-
„maakt en alle de anderen daardoor heeft
„ingelaaten".
De oogst bestond uit twee zakken karl,
vier dito met meel, eenig karlgaarn, een
trommel met thee, een dito met koffyboonen,
eenige kandy suiker, item gaarn, band,
veeters en wat Erreten. Een deel daarvan
werd te Venhuizen verkocht, de rest ver
deeld in het bosch bij de Lange Reis."
Met een ploegijzer werd ook de weg ge
opend tot een boerderij in de Buikslooter
meer, waar niet minder dan vier mannen
en een vrouw werden gebonden en waar
ten slotte werden gestolen contanten, goud,
zilver, linnen en andere goederen, „alsmee-
de den Boer zijn Broek, waar dat nog
eenig geld in was".
Deze excursie naar Buiksloot ging echter
buiten het gebruikelijk operatiegebied van
Marytje. Als regel sloeg ze haar slag meer
Noordelijk.
Zoo lezen we nog van een huisbraak,
diefstal en binding aan het huis, den per-
voorkome men: verstopping, slechte ont
lasting, overmatig vet, die de oorzaak
zijn van aambeien, rheumatiek, vale onreine
huid, hoofdpijnen, enz. door grondige
zuivering van bloed en ingewanden met
Dr. SdiiefTer's Stolwisselingzout.
Een weldaad voor het oiganlsmel
Flacon I 1.0$. Dubbele flacon I 1.7$ bij apotneker»
en vakdrogislen.
treft, kan worden geconstateerd, dat zij een
mooi, gelijk gewas te zien geven, dat mooi
rechtop blijft staan en niet gaat „legeren",
zooals we dat vaak op de zware kleigron
den van Zeeland, Zuid-Holland en Gronin
gen waarnemen. De erwten doen het dit
jaar bijzonder goed en geven alle hoop op
een zeer bevredigende opbrengst.
Ten aanzien van de tuinbouwproducten
kan worden geconstateerd, dat over 't ge
heel de stand goed tot zeer goed kan wor
den genoemd. Vooral de aardappels staan
er best voor. Maar opvallend was het. dat
er nog zoo weinig leege akkers ziin, d.w.z.
dat er nog zoo weinig zijn gerooia. Vooral
onder Zuidscharwoude, Noordseharwoude
en Oudkarspel en verder noordelijk is dat
het geval.
Uien zijn er ook heel wat verbouwd en
de stand belooft een goede oogst. Als zicfo
geen ziekten in het groeiproces gaan men
gen, dan zal het beschot ongetwijfeld zeer
bevredigend zijn Moge 't van de uitvoermo
gelijkheden voor dit artikel ook gezegd
worden.
Wortelen zagen we maar weinig, tuin-
booncn minder dan vorige jaren, maar sper
cieboonen en bruine booncn meer. De
stand laat niets te wenschen over.
Verschillende koolsoorten staan goed.
Er is dit jaar meer roode kool verbouwd
dan de laatste jaren, hoogstwaarschijnlijk
als gevolg van het feit, dat het vorige jaar
de in geringe hoeveelheid geteelde kool zoo
goed als van geen enkele koolziekte te lij
den had en ook als gevolg van de beper
king der koolteelt op boerenbedrijven, groo-
ter dan 10 H.A. in de polders. Helaas kon
den wij in de roode kool nu al in sterke
mate draaihartigheid constateeren. en ook,
hoewel in mindere mate in de Deènsche
witte en cele kool. Dit belooft dus maar
weinig goeds voor den a.s. winter.
Ten slotte zij nog opgemerkt, dat de tuin
ders er blijkbaar een eer in stellen, hun
land goed te onderhouden. Slechts zelden
kwam het voor, dat v.an vervuiling der
akkers kon worden gesproken.
LANGENDIJK.
DENK OM DE AARDAPPELENZIEKTE.
Het Kon. Ned. Meteor. Instituut te De
Bilt deelt mede:
In het etmaal van 's avonds 3 Juli tot
's avonds 4 Juli is in Noordholland, in de
omgeving van Oudkarspel en tusschen
Hoorn en Enkhuizen de. weersgesteldheid
kritiek geweest-voor. het optreden- van aard
appelziekte.
NOORDSCHARWOUDE.
De fa. Mol en Blom gaat, ondanks de moei
lijke tijdsomstandigheden voort, haar bedrijf
te vervolmaken. Zij heeft zich een prima
ziekenauto aangeschaft, terijl haar garage
installatie is uitgebreid met een complete
laschinstallatie.
soon en het huisgezin van den heer Nicolaas
Bornmer, pastoor in de Kaag, onder Span
broek. De daders trachtten weliswaar de
schuld af te schuiven op een broer van
den pastoor, Lourens Bommer, evenwel
zonder succes.
Degenen, die overigens mochten denken,
dat oplichterij een meer moderne schelmerij
is, vergissen zioh. Want ook daarop ver
stond Marytje zich.
In April 1767 was ze geweest met een
„gantschen Troep, zoo wel Mans- als
„Vrouwspersoonen, onder de Jurisdictie van
„Calantsoogh; dat zij zig aldaar heeft uit
gegeven den Zoon te zijn van eene andere
„oude Bedriegster en Landloopster, welke
„voorwendende een Doctores en Waarzeg
ster te zijn, die gegaan is aan het Huis
„van eene Neeltje Teunis, in Callantsoog
„woonagtig, cn aldaar aan eene Neeltje
„Eelmers heeft wijs gemaakt, dat .zij een
„Grooten Schat zoude verkrijgen, indien
„dezelve aan haar eenig goed en Geld toe-
overtrouwende".
De goedgeloovigc Neeltje Eelmers, die,
gelijk zoovelen uit onze dagen, wel graag
rijk wilde wezen, gaf haar eerst twee drie
guldens, twee enkele guldens en een rood
bonte neusdoek.
Later moest Neeltje nog eens afschuiven
en ze offerde drie guldens en een gouden
hoep ring.
Men zou kunnen denken, dat de Spaan-
sche schatgraver van heden zijn kennis
heeft opgedaan bij Marytje van Hove.
Marytje zou er in onze dagen vermoede-
lijker genadiger zijn afgekomen. Maar ze
had geregejd deel uitgemaakt van benden,
die stelend, roovend en schooiend en zoo
het moest zijn ook moordend het platte-^
land onveilig maakten. En vooral tegen
dezen benden placht men zeer streng op te
treden. Wellicht niet tan onrechte.
Hoe het ook zij, op 7 Mei 1768 eindigde
te Alkmaar haar aardsch bestaan. Geen
van hen, die deze man-vrouw aan de gaJg
hebben zien bengelen, zullen echter heb
ben kunnen vermoeden, dat Marytje ten
Hove nog bijna twee ecuwen later stof zon
opleveren voor een krantenartikel.
Als eersten van een vrijwillige,
doch door het Heldersche gemeente
bestuur ter hand genomen evacua
tie, zullen Maandagmorgen de tij
delijke bewoners van schuren en
hokken, in Julianadorp, naar Heer
hugowaard vertrekken. Men weet,
de gezondheidstoestand en andere
overwegingen, lieten de overbevol
king en slechte huisvesting in Ju
lianadorp niet langer toe en daarom
werd hier ingegrepen, voordat de
gevolgen van deze primitieve en.
benauwde huisvesting zich zouden
doen gevoelen.
Ieder in Julianadorp geëvacueerde, die
onder bovengenoemde omstandigheden is
gehuisvest, word gevraagd of hij vrijwillig
naar Heerhugowaard yvilde evacueeren, Is
men niet geneigd naar dit nieuwe oord te
gaan, dan moet men Maandag naar zijn
woning in Den Helder terugkeeren. In het
andere geval worden de menschen Maan
dag op kosten van de gemeente naar Heer
hugowaard vervoerd en daar wordt hun,
eveneens op kosten van de gemeente onder
dak bezorgd, daar worden hun maaltijden
verstrekt cn krijgt men dagelijks aan
zakgeld voor een man 75 cent. voor een
Een tocht door het Geestmerambaoht
den tegenwoordigen tijd van het jaar iis al
tijd een genot voor hen, die belang stellen
in den tuinbouw en oog hebben
voor den groei en den stand der j
wassen. We waren gisteren in de gelegen
heid een tochtje pers chuit door het Geest
merambacht te maken en wel door dat ge
deelte, waar de tuinders zijn aangesloten
bij de groenteveilingen van Noordischar-
woude en Broek op Langendijk. Allereerst
treft daarbij de groote verscheidenheid van
producten, welke in deze tuinbouwstreek
worden geteeld. Dat we te midden van al
lerlei tuinbouwgewassen er ook verscheide
ne aantreffen die aan den landbouw iiuhae-
rent zijn, is een gevolg van de teelfcbeper-
king, die in verband met de uitvoermoeilijk
heden moest worden ingevoerd. Wat deze
laatste producten betreft, valt het op, dat
daarbij een verschuiving heeft plaats ge
had naar de teelt van erwten. Tarwe, ha
ver en gerst wordt nu minder verbouwd
dan in den aanvang van de teeltbeperking.
Blijkbaar heeft de ervaring geleerd, dat de
teelt van de laatst genoemde gewassen
minder rendabel is dan die van erwten. Al
deze landbouwgewassen, staan er intus
schen goed voor. Wat de graansoorten be-
Een drukke
dag voor den
Alkmaarschen
scherperechter