ÓPPERDOES Misdaad en Rechtspraak vóór 200 jaar rots van kerkelijk leven Vooral! Een oude wensch verv uld Door het Geestmerambacht De Spaansche schatgraven in 1767 te Callantsoog Zaterdag 6 Juli 1940 Berde blad De Ned. Herv. Kerk grondig gerestaureerd Slechts de Opperdoezer als aard appel is gelijkvormig! VAN „Opperdoes" is afgeleid „Opperdoezer" en dit „Op perdoezer" heeft tweeërlei be- teekenis. De „Opperdoezers" als aardappeltjes zijn mooi gelijk en gelijkvormig en zéér bekend. De „Opperdoezers" als mensch zijn niet zoo gelijk en gelijkvormig en min der bekend. Niet zoo gelijk en ge lijkvormig, omdat de 1170 inwoners zich Zondags over vier kerkgebou wen verspreiden. De enkeling, die daar niet aan mee doet, heeft zijn eigen begrippen over het geordend predikambt, doop en avondmaal, hoewel hij zeker niet minder ge- loovi'g is dan de overigen. Hij behoort tot cle merkwaardige sekte 'der Mazereeuwers, die met enkele tientallen baar eigen diensten houdt in een klein kerkje te Enkhuizen. Het zijn navolgers van Jan Mazereeuw, een braven Opperdoe zer landbouwer uit de tweede helftder achttiende eeuw, die als openbaringen ge loofde in zijn eigen visioenen. Die als lijf spreuk had „De kerkelijke menschen weten niet hoe laat het is" en het eens was met den dichter-kastelein Jan Zoet, die, waar hij van de kerken hoegenaamd geen goeds verwachtte, neerschreef: „Het leste dat ik weet is 't preeken eerst te laten „Dat in de kerken nu wordt door den geest gedaan „Daar door dat zij elkaar vervloeken, lasteren, haten, „'Als wolven op den roof vol moeds ten oorlog gaan. Een van de „stiefkinderen van het Chris tendom" zooals Dr. J. Lindeboom deze wil de planten in het nette tuintje van onze .Vaderlandsche Christelijkheid noemt. De enkele aanhangers van Mazereeuws leer, die van de tweehonderd uit zijn dagen lijn overgebleven doen thans geen kip meer kwaad en verstaan zich goed met de groote re kerkelijke broeders. Als een rots Opperdoes zelf staat al eeuwen als een rots van kerkelijk leven temidden van het naar veler oordeel immers zoo „donkere" Westfriesland. Het modernisme van 1850 kreeg er geen schijn van een kans, het wat geïsoleerde dorpje, onder den rook van Me- demlblik nochtans, bleef buiten het „Para dijs der Publieke Opinie" zooals Heinise Westfriesland immers betitelt, het stoorde zich nimmer aan wat anderen zeiden, aan critiek op oude vormen en gedachten, het bleef zichzélf, het hield het bij het oude. De redenen daarvoor in niets onderschei den de Opperdoezers zich overigens van de overige Westfriezen zijn slechts te gissen. Weten doet men het niet, men coy stateert slechts een intens godsdienstig leven, van elke groep op eigen terrein, zon der dat van kleindorpsche afgunst tus- schon orthodoxen, gereformeerden en chris telijk gereformeerden enz, enz. sprake schijnt te zijn. Ook al weer een uitzonde ring! Geen wonder dus dat men met zijn kerk gebouwen veel op heeft en dat het kerkbe stuur van de Ned. Hervormde kerk hij het steeds voortschrijdende verval van het meer dan 300 jaar oude kerkgebouwtje in zak en iissche zat. De kleine gemeente was zelf niet in staat de hooge verbouw- of restauratie kosten te betalen. Monumentenzorg werd in don arm genomen en toen werd geconsta teerd dat van het klassieke zestiende eeuw- sche bouwwerk door veelvuldige restauraties welke geen restauraties doch knoeieraties zijn geweest, weinig is over gebleven. DE HERVORMDE KERK VAN OPPER DOES. DUIDELIJK IS TE ZIEN. DAT DE TOREN SCHEEF STAAT. Het bedrag bijeen. Naarstig zijn nog andere geldbronnen aan geboord en men heeft dezer dagen kunnen le zen dat ook een aanzienlijke provinciale sub sidie wordt verleend. Het gebouw krijgt nu beter lot, het staat als eenig in den wijden omtrek op de voorloopige lijst van Monu mentenzorg en verdient dus grondig ge restaureerd te worden. Er is veel verknoeid zeiden wij. Omstreeks 1850 wel het meest, toen men in derdaad grondig een heele muur bepleister de, ramen korter maakte, en nog veel meer vandalisme bedreef. Architect Kramer uit Hoorn, die op dit gebied zijn sporen heeft verdiend, kreeg opdracht een plan temaken tot een restauratie, waarmede de pieteit te genover de oorspronkelijke bouwmeesters in acht werd genomen. Het is nu gebleken dat men zich steeds vergist heeft in de oorzaak van lekken en het scheef staan van den toren. Niet zoo scheef als die van Pijhacker, niet zoo schreef zelfs als een der torens van Medemblik, maar toch wel zoo dat langzaam maar zeker het kerkgebouw wordt ingedrukt. Men kan reeds duidelijk zien dat de toren uit het lood staat. Het is komen vast te staan dat de to- DOOR alle eeuwen heen zijn er eerlijke en rechtschapen menschep geweest, door alle eeuwen heen ook was er de misdaad. Een in dit opzicht interessant boekje boekje vonden we dezer dagen op het Alk- maarsche archief. Het werd „met consent" in 1768 gedrukt te Alkmaar bij Jacob Maagh, ordinaris stadsdrukker en het be vatte de sententiën bij den WelEd: Achtb: Gerechte der Stad Alkmaar den 7den May 1768 gepronuncieert en geëxecuteert jegens Nathan Moses, alias: Noisan Winnig, Moses Marcus, en ook wel Abraham, Marytje van Hove, alias: Alemondus, of Almonde Sjouwels en Kornelis Labans, alias: Klein Keesje. Men kan hieruit reeds leeren, dat het bezit van „aliassen" niet een bijzonder ken merk is van den tegenwoordigen tijd of een vinding onzer moderne detective roman schrijvers. Overigens moet het op deze 7de Mei 1768 al een heel drukke dag voor den Alk- maarschen scherprechter zijn geweest, want alle drie gedetineerden die herhaaldelijk waren gestraft met verblijf in rasp- en spinhuizen, verbanning en van wie Nathan Moses o.a. tweemaal was gebrandmerkt werden veroordeeld „omimegebragt te wor- „den ter plaatse daar men gewoon is alhier „openbare Crimineele Justitie te doen en „aldaar door den Scherpregter met de „Koorde gestraft te worden, dat er de dood „na volgt, en wijders dat het geëxecuteerde „Ligbaam zal worden gebragt, buiten op ren te zwaar is voor de fundamen ten. Getracht zal nu worden den toren los van de kerk weer in het lood te krijgen, glas in lood ramen zullen worden aangebracht en het leelijke pleisterwerk vervangen door oude baksteen. Als door de gewijzigde om standigheden de plannen evengoed door kunnen gaan is voor de kleine offervaardige gemeente een langge koesterde wensch vervuld! Uit grijze historie Het kerkje dat in de tweede helft van de zestiende eeuw is gebouwd moet toen ge deeltelijk reeds uit oud materiaal zijn opge trokken. In den Zuïdermuur vindt men „Reu zemoppen" die afkomstig moeten zijn van een ouder gebouw, vermoedelijk van het kerk gebouw dat in 1517 door benden „Gelder- sche Friezen" is verwoest. De toren die uit de eerste helft der zestiende eeuw dateert heeft waanschijnlijk ook al bij de vroegere kerk gestaan. Daarvoor, zal in het oude „Dois"-er zou ook nog een „Nederdoes" zijn geweest, dat door de baren is verzwolgen, er wel een houten kerkje geweest zijn. De eiken preekstoel met snijwerk van van Petten is van 1688, de koperen doopboog van 1653, de klok gegoten door Joh. de Wou reeds van 1527. Zooals in vele Noordhollandsche kerk gebouwen is het doophek een fraai stuk werk. Heerhugowaard krijgt Heldersche gasten De eerste trein, die 6.10 uur uit Alkmaar vertrekt, zal vanaf Maandag ook in Heerhugowaard stoppen. „het Ordinaris Galgeveld dezer stad, en al- „daar anderen tot afschrik aan de Galg „gehangen, en overgelaten tot een prooie „voor de Vogelen des Hemels en de injurien „van de Lugt". Hoewel de drie misdadigers af en toe hadden samengewerkt, willen we ons ten aanzien van het zondenregister bepalen tot Marytje van Hove, die voornamelijk de omgeving van Alkmaar en West-Friesland onveilig had gemaakt. Hoewel naar haar eigen zeggen pas 21 jaar oud, stond ze be kend als „half man, half vrouw". Dit kwam waarschijnlijk omdat ze „zig niet en „heeft ontzien om al van haar vroegere „Jeugd, schoon van de Vrouwelijke Sexe, „die kunne te verzaaken, zig te kleeden in „het gewaad eens Mans, en alzoo zig te „vertoonen, of zij waarlijk een Mansper soon waare". Het eerste misdrijf, dat haar in rekening werd gebracht en dat door haar ook was bekend, bestond uit een overval op een boerenhuis in den polder de Braak, dicht onder Medemblik, een en ander in samen werking met enkele anderen, van wie ech ter intusschen reeds een was geradbraakt en een ander was opgehangen. Nadat een knecht, die met een lantaarn naar buiten kwam, was gebonden en in een boet was ondergebracht, trokken en kele van de samenzweerders naar binnen, vrouw 50 cent en per kind 25 cent, tot een maximum van f 250 per gezin per dag. Dit geldt natuurlijk uitsluitend voor hen, die de kosten van de eva cuatie niet zelf kunnen dragen. Is men in staat daarvoor zelf te zor gen, dan komt men niet ten laste van de gemeenschap. Op onze vraag aan burgemeester Ritmees ter of voor hen, die hun werk in Den Hel der hebben ook dagelijks voor vervoer per trein werd gezorgd, antwoordde deze ont kennend. „Wie zijn werk hier heeft, heeft zijn inkomsten hier en kan dus voor zichzelf zorgen," zoo redeneerde de burgemeester. Als de Helderschen uit Julianadorp rus tien en veilig in hun tijdelijke woonplaats Heerhugowaard zitten, wordt begonnen met de geëvacueerden in Breezand en Anna Paulowna en zal de toestand in andere plaatsen van de omgeving worden bezien. Ook Sohagen zal wel teveel bevolkt zijn. Een en ander wordt met de noodige spoed ter hand genomen. Ten behoeve der in Heerhugowaard ge- evacueerden zal vanaf Maandag a.s. de eerste trein, die om 6.10 uit Alkmaar naar Den Helder vertrekt, ook in Heerhugo waard stoppen. Voorts kunnen we, mededeelen, dat de weekkaarten niet alleen geldig zijn voor den trein van 6.10 uur uit Alkmaar, maar ook voor den trein die om ongeveer half acht uit Alkmaar vertrekt en in Den Helder om half negen aankomt. waar ze zich buit verzamelden, die in twee pakken werd saamgebonden. Marytje kreeg er echter een gering aan deel van, omdat ze een meisje, dat gedu rende den roof naar buiten was gekomen en dat trachtte te ontvluchten, slechts in een sloot had geworpen, waar het weer uit had kunnen kruipen. Ze had dit meisje be ter dienen tegen te houden, anders gezegd: zo had het moeten vermoorden. In samenwerking met weer anderen van deze medeplichtigen waren er intus schen'twee geradbraakt en een in het spin huis te Amsterdam overleden had ze op een' Zaterdag voor Paschen een huisbraak en diefstal gepleegd bij een zekere Jan Harmensz. te Hensbroek. De inbraak ge schiedde „naast de deur, naar de kant van „de brug van de Waart, door middel van „een Ploegijzer, waarmede de oude Rabo- „nus eenige steenen uit de voeting van de „weeg heeft weggebroken en alzoo een ga't „gemaakt, waar door hij in Huis gekropen „zijnde, de deur van binnen heeft los ge- „maakt en alle de anderen daardoor heeft „ingelaaten". De oogst bestond uit twee zakken karl, vier dito met meel, eenig karlgaarn, een trommel met thee, een dito met koffyboonen, eenige kandy suiker, item gaarn, band, veeters en wat Erreten. Een deel daarvan werd te Venhuizen verkocht, de rest ver deeld in het bosch bij de Lange Reis." Met een ploegijzer werd ook de weg ge opend tot een boerderij in de Buikslooter meer, waar niet minder dan vier mannen en een vrouw werden gebonden en waar ten slotte werden gestolen contanten, goud, zilver, linnen en andere goederen, „alsmee- de den Boer zijn Broek, waar dat nog eenig geld in was". Deze excursie naar Buiksloot ging echter buiten het gebruikelijk operatiegebied van Marytje. Als regel sloeg ze haar slag meer Noordelijk. Zoo lezen we nog van een huisbraak, diefstal en binding aan het huis, den per- voorkome men: verstopping, slechte ont lasting, overmatig vet, die de oorzaak zijn van aambeien, rheumatiek, vale onreine huid, hoofdpijnen, enz. door grondige zuivering van bloed en ingewanden met Dr. SdiiefTer's Stolwisselingzout. Een weldaad voor het oiganlsmel Flacon I 1.0$. Dubbele flacon I 1.7$ bij apotneker» en vakdrogislen. treft, kan worden geconstateerd, dat zij een mooi, gelijk gewas te zien geven, dat mooi rechtop blijft staan en niet gaat „legeren", zooals we dat vaak op de zware kleigron den van Zeeland, Zuid-Holland en Gronin gen waarnemen. De erwten doen het dit jaar bijzonder goed en geven alle hoop op een zeer bevredigende opbrengst. Ten aanzien van de tuinbouwproducten kan worden geconstateerd, dat over 't ge heel de stand goed tot zeer goed kan wor den genoemd. Vooral de aardappels staan er best voor. Maar opvallend was het. dat er nog zoo weinig leege akkers ziin, d.w.z. dat er nog zoo weinig zijn gerooia. Vooral onder Zuidscharwoude, Noordseharwoude en Oudkarspel en verder noordelijk is dat het geval. Uien zijn er ook heel wat verbouwd en de stand belooft een goede oogst. Als zicfo geen ziekten in het groeiproces gaan men gen, dan zal het beschot ongetwijfeld zeer bevredigend zijn Moge 't van de uitvoermo gelijkheden voor dit artikel ook gezegd worden. Wortelen zagen we maar weinig, tuin- booncn minder dan vorige jaren, maar sper cieboonen en bruine booncn meer. De stand laat niets te wenschen over. Verschillende koolsoorten staan goed. Er is dit jaar meer roode kool verbouwd dan de laatste jaren, hoogstwaarschijnlijk als gevolg van het feit, dat het vorige jaar de in geringe hoeveelheid geteelde kool zoo goed als van geen enkele koolziekte te lij den had en ook als gevolg van de beper king der koolteelt op boerenbedrijven, groo- ter dan 10 H.A. in de polders. Helaas kon den wij in de roode kool nu al in sterke mate draaihartigheid constateeren. en ook, hoewel in mindere mate in de Deènsche witte en cele kool. Dit belooft dus maar weinig goeds voor den a.s. winter. Ten slotte zij nog opgemerkt, dat de tuin ders er blijkbaar een eer in stellen, hun land goed te onderhouden. Slechts zelden kwam het voor, dat v.an vervuiling der akkers kon worden gesproken. LANGENDIJK. DENK OM DE AARDAPPELENZIEKTE. Het Kon. Ned. Meteor. Instituut te De Bilt deelt mede: In het etmaal van 's avonds 3 Juli tot 's avonds 4 Juli is in Noordholland, in de omgeving van Oudkarspel en tusschen Hoorn en Enkhuizen de. weersgesteldheid kritiek geweest-voor. het optreden- van aard appelziekte. NOORDSCHARWOUDE. De fa. Mol en Blom gaat, ondanks de moei lijke tijdsomstandigheden voort, haar bedrijf te vervolmaken. Zij heeft zich een prima ziekenauto aangeschaft, terijl haar garage installatie is uitgebreid met een complete laschinstallatie. soon en het huisgezin van den heer Nicolaas Bornmer, pastoor in de Kaag, onder Span broek. De daders trachtten weliswaar de schuld af te schuiven op een broer van den pastoor, Lourens Bommer, evenwel zonder succes. Degenen, die overigens mochten denken, dat oplichterij een meer moderne schelmerij is, vergissen zioh. Want ook daarop ver stond Marytje zich. In April 1767 was ze geweest met een „gantschen Troep, zoo wel Mans- als „Vrouwspersoonen, onder de Jurisdictie van „Calantsoogh; dat zij zig aldaar heeft uit gegeven den Zoon te zijn van eene andere „oude Bedriegster en Landloopster, welke „voorwendende een Doctores en Waarzeg ster te zijn, die gegaan is aan het Huis „van eene Neeltje Teunis, in Callantsoog „woonagtig, cn aldaar aan eene Neeltje „Eelmers heeft wijs gemaakt, dat .zij een „Grooten Schat zoude verkrijgen, indien „dezelve aan haar eenig goed en Geld toe- overtrouwende". De goedgeloovigc Neeltje Eelmers, die, gelijk zoovelen uit onze dagen, wel graag rijk wilde wezen, gaf haar eerst twee drie guldens, twee enkele guldens en een rood bonte neusdoek. Later moest Neeltje nog eens afschuiven en ze offerde drie guldens en een gouden hoep ring. Men zou kunnen denken, dat de Spaan- sche schatgraver van heden zijn kennis heeft opgedaan bij Marytje van Hove. Marytje zou er in onze dagen vermoede- lijker genadiger zijn afgekomen. Maar ze had geregejd deel uitgemaakt van benden, die stelend, roovend en schooiend en zoo het moest zijn ook moordend het platte-^ land onveilig maakten. En vooral tegen dezen benden placht men zeer streng op te treden. Wellicht niet tan onrechte. Hoe het ook zij, op 7 Mei 1768 eindigde te Alkmaar haar aardsch bestaan. Geen van hen, die deze man-vrouw aan de gaJg hebben zien bengelen, zullen echter heb ben kunnen vermoeden, dat Marytje ten Hove nog bijna twee ecuwen later stof zon opleveren voor een krantenartikel. Als eersten van een vrijwillige, doch door het Heldersche gemeente bestuur ter hand genomen evacua tie, zullen Maandagmorgen de tij delijke bewoners van schuren en hokken, in Julianadorp, naar Heer hugowaard vertrekken. Men weet, de gezondheidstoestand en andere overwegingen, lieten de overbevol king en slechte huisvesting in Ju lianadorp niet langer toe en daarom werd hier ingegrepen, voordat de gevolgen van deze primitieve en. benauwde huisvesting zich zouden doen gevoelen. Ieder in Julianadorp geëvacueerde, die onder bovengenoemde omstandigheden is gehuisvest, word gevraagd of hij vrijwillig naar Heerhugowaard yvilde evacueeren, Is men niet geneigd naar dit nieuwe oord te gaan, dan moet men Maandag naar zijn woning in Den Helder terugkeeren. In het andere geval worden de menschen Maan dag op kosten van de gemeente naar Heer hugowaard vervoerd en daar wordt hun, eveneens op kosten van de gemeente onder dak bezorgd, daar worden hun maaltijden verstrekt cn krijgt men dagelijks aan zakgeld voor een man 75 cent. voor een Een tocht door het Geestmerambaoht den tegenwoordigen tijd van het jaar iis al tijd een genot voor hen, die belang stellen in den tuinbouw en oog hebben voor den groei en den stand der j wassen. We waren gisteren in de gelegen heid een tochtje pers chuit door het Geest merambacht te maken en wel door dat ge deelte, waar de tuinders zijn aangesloten bij de groenteveilingen van Noordischar- woude en Broek op Langendijk. Allereerst treft daarbij de groote verscheidenheid van producten, welke in deze tuinbouwstreek worden geteeld. Dat we te midden van al lerlei tuinbouwgewassen er ook verscheide ne aantreffen die aan den landbouw iiuhae- rent zijn, is een gevolg van de teelfcbeper- king, die in verband met de uitvoermoeilijk heden moest worden ingevoerd. Wat deze laatste producten betreft, valt het op, dat daarbij een verschuiving heeft plaats ge had naar de teelt van erwten. Tarwe, ha ver en gerst wordt nu minder verbouwd dan in den aanvang van de teeltbeperking. Blijkbaar heeft de ervaring geleerd, dat de teelt van de laatst genoemde gewassen minder rendabel is dan die van erwten. Al deze landbouwgewassen, staan er intus schen goed voor. Wat de graansoorten be- Een drukke dag voor den Alkmaarschen scherperechter

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Schager Courant | 1940 | | pagina 9