Een zonderling stadsrecht Een waterschuttel in Artis Geïnterneerde Duitschers vluchten uit Pnrt Elizabeth Verborgen werkloosheid Prijsopdrijving Zaterdag 17 Augustus 1940 DiEFde Wad UIT DE HISTORIE VAN WEST-FRIESLAND Nederlandsche en Duitsche journalisten bijeen Knaapje verdronken Verboden opkoopen van militaire goederen Duitsche oorlogsmarine maakt twee schepen buit De oorlog tegen Engeland Hoe de „kleine steden' ontstonden Tot de vele bijzonderheden, welke de vo rige week door den heer Dorhout werdtcn aangestipt, toen deze op den 15dcn West- frieaendag zijn inleiding hield over de oude historie van dit gewest, behoorde o.a. het allereigenaardigste stadisreeht, dat hier eenmaal heeft bestaan. Dit mag zonder «enigen twijfel ecnig op de wereld worden genoemd en het is daarom zeker de moeite waard er eens even bij stil te staan. Merk waardige bijzonderheden geeft een werk van Mr. M. S. Pols, getiteld „Westfriesche stads rechten" en verschenen in 1SSS. Reeds kort na de onderwerping van West- Friesland, op 25 Maart 1289, verleende Floris V het. stadsrecht aan Medemblik hij een handvest, dat eensluidend was met het Alkmaarsche, dateerend uit 125-1 Dit Aikmaarsche handvest was op zijn beurt weer een copie van het Haarlcrnsche van 1245. Gcruinuen tijd bleef Medemblik de eenige stad in West-Friesland. Eerst op 28 Januari 1355 verkreeg. Enkhuizen het stadsrecht van graaf Willem V en op 27 Maart 1356 volg de, onder den zelfden graaf, Hoorn. Bij Medemblik en Hoorn werd dé rechts man der plaatsen vermoedelijk ongewijzigd gelaten, bij Enkhuizen echter vertoonden zich voor het eerst de eigenaardigheden van het latere typisch-Westfriesche stadis reeht. De stad werd namelijk gevormd door samenvoeging van twee aan elkander gren zende plaatsen, Enkhuizen en Gommers- kerspel. Dit voorbeeld werd sedert, gevolgd en lang zaam eerst, doch allengs sneller, zien we dan in West-Friesland tal van „steden" ont staan, totdat tenslotte het gcheele gewest in steden is opgedeeld. In 1364 vereenigde hertog Albrecht de dorpen Grootebrock en Bovenkarspel en maakte er een stad van met den naam Broek. Het handvest i,s eensluidend aan dat, van Medemblik en Enkhuizen. Tn 1402 werd aan de stad Broek toegevoegd het dorp Lutjebroek en niet lang daarna het dorp Iloogkarspel. Hiermee is verrezen de ccrsle typische >Vest-Friesche plattelands-stad, die spoedig idonr meerdere andere wordt gevolgd. Op 21 December 1402 werd Schellinkbout in Drechterland tot stad verheven, al weer snaar het handvest van Medemblik. In 140S werden Berkhout, de Gooreru 'Avenhorn. Mijsen, Oudendijk, Beets, Grost- huizen, Schanvoude en een deel van Schar dam onder toekenning van stadsrecht met Hoorn vcreenigd. I-Iet hoogtepunt der nieuwe orde werd echter bereikt in de jaren 3413-1415. p In 1413 werd het baljuwschap van Me- diemblik, Drechterland en Houlnvoudierani- ibadht omvattend, opgeheven. Het dijkgraaf- schap. voor dien door den baljuw bediend, werd aan den kastelein van Medemblik opgedragen. Enkele dooien van hef platte land werden voorts hij bestaande steden in gelijfd. terwijl de rest werd verdeeld in ze ven schoutambachten, elk meerdere dorpen omvattend. In 1414 werd aan ieder van deze schoutambachten het stadsrecht gegeven. Deze zeven nieuwgevormde steden ontvin gen den naam van een der dorpen, waaruit ze bestonden. Tiet waren: Westwoude, I-Iem, Boogvvoudc, A bliek er k, Wognum en Sijbe- karspel. In tegenstelling tot Medcmbli'k, Enk- ihuizen en Honrn worden de plattelands- steden de „kleine steden" genoemd. In 1415 kwam een soortgelijke regeling ten aanzien van het Westcrhaljuwschap, dat het NVedorper en het, Geestmerambacht omvatte. Het eerste werd gesplitst in vier steden: Nyedorp, Barsingerhorn. Schagen en Winkel. In liet Geestemrambacht ontstond jcle stad Langendijk. terwijl Koedijk, Vroone (St, Pancras), Ou dorp en Oterleek bij Alk- imaar werden gevoegd. Texel ontving het stadsrecht in 1415, Wie- ringen kreeg in hetzelfde jaar zekere voor rechten. die in 1432 werden gewijzigd in een pomtrecht. Daarmee was, zooals reeds gezegd, vrij wel geheel West-Friesland opgedeeld in «steden". Men zal zich afvragen, wat deze aller zonderlingste organisatie eigenlijk te betee- kenen had. Helaas ontbreken daaromtrent, voor zoover wij weten, nauwkeurig gege vens. Men kan zich derhalve slechts ver diepen in gissingen. Mr. Pols tracht dit raadsel voor ons te ontsKiiercn en waar hij daarbij komt tot zeer aanvaardbare veron derstellingen. meenon wij niet beter te kun nen doen. dan zijn beschouwingen in het kort weer te geven. Het soms geuite vermoeden, dat graaf Willem VI zich liet leiden door de zucht om West-Friesland gunstig te stemimen voor zijn verlangen om de opvolging in zijn erf landen aan zijn dochter Jacoba te verzeke ren. acht, hij niet afdoende. Wel heeft Willem VT zich in de laatste jaren voor zijn door! laten leiden door het streven den weg voor zijn dochter te effe nen hij stierf in 1415 en Eikelenherg geeft hieromtrent enkele bijzonderheden doch dit kan de doorvoering der nieuwe Organisatie slechts hebben bespoedigd er riet de reden voor zijn geweest. De grond lagen voor de „sfedenorganisafie" werdien CPlegd. lane voordat er een erfopvolgimrs- kwestie-.Tacoba bestond en het Wcst-Frie- sche stadsrecht moet dus wortelen in an dere overwegingen. Mr. Pols meent lint eigenlijke motief der Verleende stadsrechten te moeten zoeken in de zorg voor een verbetering van de recht spraak. De schrijver wijst er in dit verband op, dat in West-Friesland destijds toestanden heerschten, welke op zijn minst eigenaardig mochten worden genoemd. Vóór de onderwerping van het gewest in 1289, bestond er stellig geen adel. De kern van de bevolking bestond uit „buren". Het waren vrije burgers, meest boeren. Het grootgrondbezit was vermoedelijk onbekend. Er waren dus geen heeren, doch evenmin schijnt er een eigenlijke geestelijke stand te zijn geweest, noch goederenbezit van de kerft of kloosters. Ook na de onderwerping behielden de dorpen hun zelfbestuur, het bleven vrije ambachten of gemeenten. De diijkzorg schijnt verder aan de lokale overheden toevertrouwd te zijn geweest. Zoo bestaat, dus het vermoeden, dat er sprake is geweest van groote decentralisatie, waaraan in menig opzicht, o.a. ten aanzien van de rechtspraak, groote bezwaren waren verbondien. Dat er groote misstanden ontstonden, blijkt uit de legende, die Hofdijk blijkbaar heeft uitgekozen om op dramatisch wijze het ontstaaan Van Alkmaar te schetsen en waarbij Graaf Willem II, een man uit het volk uit eigen beweging ondervroeg, ten einde zoodoende achter een door den schout gepleegd onrecht te komen. Mr. Pols ver meldt dit feit, waarvan hij een bevestiging in de grafelijke registers zegt te hebben ge vonden. Men zou dus mogen vermoeden, dat de nieuwe organisatie ten doel had, te komien tot meerdiere rechtszekerheid en centrali satie. Verschillende factoren komen deze ge dachte bevestigen. In de eerste plaats bevatte het stedelijk handvest steeds een ordening van de recht spraak. In de tweedie plaats wordt in de gegeven handvesten dikwijls melding gemaakt van het „slechte regiment", dat tot dusverre beersclite. Derden-s is lief opvallend, dat de verschillende handvesten prac'tisch ge sproken volkomen eensluidend zijn. Dit wijst stellig op de wil om meerdere eenheid te brengen, terwijl de resoluutheid, waar mee het oude geheel terzijde wordt gescho ven eenerzijds zijn grondslag kan hebbep gehad in een al te groote versnippering en decentralisatie, die het tot basis nemen van het hcerschendc gewoonterecht tot een on begonnenheid maakte, anderzijds e>en zekere bereidwilligheid verraadt bij de bevolking om met het oude te breken. De tallooze strubbelingen, waaraan die eeuwen zoo rijk waren, hadden ten gevol gen, d'at de ontstane toestand spoedig weer werd veranderd. Dit echter doet niets af aan het feit, dat West-Friesland eenmaal een sted-enoreanisatïe heeft gekend, die zonder overdrijving ecnig in de wereld mag worden genoemd. ONTVANGST DOOR DEN RAAD VAN VOORLICHTING De Raad van Voorlichting voor de Neder landsche pers, heeft Donderdagmiddag in den tuin van kasteel Oud-Wassenaar, een thee aangeboden aan een aantal vooraan staande Duitsche en Nederlandsche journa listen, waarbij als gast aanwezig was de Rijkscommissaris voor de bezette Neder landsche gebieden, Rijksminister Seyss- Inquart. Dr. Goedewagen, voorzitter van den Raad van Voorlichting het lichaam, dat zich ten doel gesteld heeft, de Nederlandsche pers in- de door de veranderde omstandig heden gewenschte hanen te leiden en dat tevens de stichting eener Nederlandsche perskamer voorbereidt sprak eeuige be groetingswoorden tot den Rijkscommissa ris, diens medewerkers en de Duitsche jour nalisten. Hij wees er op. dat de Hollanders mcnschen zijn, die den Duitschers door het bloed en door den geest verwant zijn. Tlior- becke heeft het dikwijls uitgesproken: on ze cultuur behoorde en behoort met de Duitsche cultuur tezamen tot één stam, de Germaansche stam. De mcnschen, die hier leven, zijn u in wezen verwant en zijn ten •deele met U door het lot verbonden. Wij zullen moeten samenwerken. Wij zullen el kander steeds weer moeten ontmoeten. Nadat dr. Karl Scharping van de- persaf- deoling van de Duitsche rijksregeering nog eenige woorden had gesproken, waarbij hij zeid.e dat het hem verheugde dat in Neder land zoo weinig schade door het oorlogs geweld was aangericht vergeleken met Frankrijk en België en nadat de Rijkscom missaris de Nederlandsche journalisten had uitgenoodigd in September a.s. een bezoek aan Berlijn te brengen, bracht het .gezel schap den tijd verder in een geanimeerd gesprek door. Tropenschoonheid in het aquarium. In de kleine zaal van. het „Artis aquarium" trekt, rechts bij het binnengaan, een bij zonder mooie collectie tropische kustvis- schen in een welig begroeid aquarium de aandacht, Blankzilvercn psettus argenteus 1., hoogruggig, bijna driehoekig van vorm en met sierlijke flivweelzwarte banden over kop en voorste lichaamshelft., schieten er als lichtend op blikkeren-de schijven door het kristalheldere water, omdarteld door bontgevlekte argus-visschen (scatophagus argus bodd.) en in gezelschap van een zeldzame, fijngestreepte, donkervinnige ba- lantiocheilus melanopterus blkr. Vlak onder den waterspiegel van dit bassin zwemt dan nog een forsch exemplaar van den merkwaardigen schuttervisch (toxo- tes jaculator pallas), die uit zijn omhoog- gerichten bek waterdroppels spuwt naar bo ven het water vliegende of langs overhan gende takken loopendc insecten, die zoo doende met droppels beschoten, in het wa ter en hun belager ten prooi vallen. Alle genoemde soorten zijn kustvisschen uit de Java-zee, die zoowel in het kustwater als in hot brakke en zoete water van rivier mondingen leven. Maar ook elders in de kleine zaal be vinden zich tal van schitterend gekleurde en geteekendc tropische visschen en visch- jes uit Oost en West, waaronder vaak zeld zaam forsc.h ontwikkelde exemplaren van soorten, die als siervischjcs bij de liefheb bers van-kamer-aquaria welbekend zijn In de groote zaal, aan de zijde der zee water-bassins, kan men nog een gloedvol gekleurde, fluweelig donkerroode vuurkool koraal visch (amphi-prion ephippium fre- nafus bev.) bewonderen, in gezelschap van sierlijke oranje-witte drieband-koraalvisch- ies (amphiprïon percula cuv.) en glasbaars jes (crytopterus hicirris cuv.). Een bijzonderheid, te vinden in een der groote zoelwaterbassïns aan de andere zijde der groote zaal. is de puntius schawnefeld'i blkr.. een groote Oost-Indische barbeel van 'zeldzame schoonheid, tot nog toe het eerste en eenigste exemplaar sinds 1930 in het aquarium van „Artis" aanwezig. Bij het spelen aan den waterkant is een 6-jarig knaapje aan de Lange Haven te Schiedam, te water geraakt en verdronken. Enkele Duitsche militairen sprongen on middellijk te water, doch zij konden het jongetje niet vinden. Na 10 minuten slaag de een lid van de Schiedamsche Reddings brigade erin het slachtoffer boven te bren gen. Twee doktoren poogden geruimen tijd de levensgeesten op te wekken, doch mochten hierin niet slagen. Bij den opkooper A. K. te Den Haag, ver voegde zicli dezer dagen een militair met een bakfiets, waarop zich militaire kleeding be vond, die de militair Ie koop aanbood. Hij vertelde daartoe gemachtigd te zijn door zijn chef. Ondanks het feit, dat het opkoopen van militaire klceding is verboden, werd op het aanbod toch ingegaan Zoo wisselden 40 mi litaire werkpakken, 40 dekens en een partij onderkleeding van eigenaar. Er werd 45 gulden voor betaald. De opkooper schreef deze goederen niet in zijn register in. De politie, die achter het geval kwam, nam de kleeding in beslag en slaagde er ook in, den militair op te sporen, die bleek te zijn de 37-jarige soldaat van den opbouwdienst A. D.D.U., afkomstig uit IJmitiden en gelegerd te Rijswijk. De politie aldaar onderzoekt de zaak verder. Tegen den opkooper is proces-verbaal opge maakt, evenals tegen den schoenmaker TAV. S., die van denzelfden soldaat 40 paar mili taire schoenen gekocht had. Houtvlotten op een zijrivier van den Donau (foto „Welt bi ld") OORLOGSSCHEPEN EN VLIEG TUIGEN MAKEN JACHT. Volgens berichten uit Mozambique heeft de vlucht van 120 geïnterneer de Duitsche burgers met het schip „Queen Ann" uit de haven van Port Elizabeth tot gevolg gehad, dat de Engelsche marinestations in ge heel Zuid-Afrika in een toestand van groot alarm, verkeeren. De 120 Duitschers, waaronder zicli leden der bemanningen yan Duitsche koopvaar dijschepen bevonden, die bij het uitbreken van den oorlog in Afrikaansche havens wa ren gearresteerd, zijn maandenlaug in een kamp in Uptington geïnterneerd. Ongeveer drie weken geleden werden zij naar Port Elizabeth gebracht, waar zij moesten helpen laden en lossen. Donderdag morgen was de „Queen Ann", een oud type vrachtschip van S00 ton, dat koloniale waren naar Engeland zou brengen, van de reede van Port Elizabeth verdwenen. Pas in de middaguren werd ontdekt, dat van de Duitsche gevangenen, die in de opslag plaatsen waren ondergebracht, er 120 ont braken en dat de wacht gekneveld op den grond lag. Naar alle waarschijnlijkheid is het den Duitschers gelukt de scheepswacht te over meesteren cn het schip uit de haven te krij gen. Alle oorlogsschepen, die in de Zuid- Afrikaanschc wateren kruisen, zijn radiotelc- grafisch van het gebeurde on de hoogte ge steld. Het marinestation in Kaapstad heeft Begin Juli is onder leiding van Dr. F. H. Fentener van Vlissingên een nationaal co mité van economische samenwerking in het leven geroepen, hetwelk zich tot doel heeft gesteld: ten eerste een doeltreffende coör dinatie tusschen alle bedrijfstakken en ge ledingen van ons bedrijfsleven (zooals han del, nijverheid, scheepvaart, landbouw, enz.) tot stand te brengen. Ten tweede het contact met de autoriteiten te bevorderen en te vergemakkelijken. Ten derde aan de aanpassing, die op economisch gebied thans noodig is gebleken, leiding te geven. In verband hiermede was een der eerste opgaven, welke het comité zich gesteld heeft, zich zoo snel mo gelijk een duidelijk beeld van de be staande werkloosheid te vormen, met name ten aanzien van de z.g. verborgen werkloosheid, een nieuw begrip, onder hetwelk valt het ge brek aan werkgelegenheid (voorna melijk doordat niet over de noodige grondstoffen wordt beschikt) voor die arbeiders, die de bedrijven in gevolge het verbod tot ontslag in dienst moeten houden. Hoe groot het aantal dergenen is, dat onder deze categorie valt, is niet vast te stellen uit de cijfers van de arbeidsbeurzen. De eenige mogelijkheid om gegevens om trent den omvang van deze verlxjrgen werk loosheid te verkrijgen is het instellen van een enquête onder het bedrijfsleven. Naar wij van den secretaris van de Ka mer van Koophandel en Fabrieken voor het gebied Utrecht vernemen, beeft de Kamer eenigen tijd geleden reeds een voorloopige enquête onder de voornaamste binnen haar ressort gevestigde bedrijven gehouden, ten- 1 einde zich omtrent deze materie eeniger mate te oriënteeren en aldus de aandacht van de autoriteiten op het acute karakter van dit vraagstuk te vestigen. Het is ech ter duidelijk, dat voor het verkrijgen van een volledig en duidelijk overzicht nood zakelijk is. dat een dergelijk onderzoek niet slechts regionaal, doch in de eerste plaats landelijk geschiedt. Zeer verheugend is het daarom, dat het nationale comité er in is mogen slagen om het voor de behandeling van deze aangelegenheid zoo hij uitstek deskundige Centraal Bureau voor de Sta tistiek bereid te vinden, hiertoe haar me dewerking te verleenen. Naar wij thans vernemen zal bovenge noemd bureau aan het einde van deze week met de enquête naar de verborgen werk loosheid een aanvang maken. onmiddellijk een torpedojager en twee tor pedobooten uitgezonden om aan de jacht op de „Queen Ann" deel te nemen. Boven dien worden door het ZuicLAfrikaansclie luchtwapen verkenningsvluchten langs de kust gemaakt. Zaterdagmorgen berichtte do bemanning van een vischkotter, dat zij Vrijdag omstreeks drie uur in den middag ter hoogte van Dürban werd' ingehaald door een schip van het type der „Queen Ann". Daar echter het schip de Britsche vlag voerde en de bemanning uniformen der Engefsche koopvaardij droeg, koesterde zij geen enkele verdenking. Men neemt aan, dat de Duitschers zullen probcercn Madagascar of Italiaansch Somaliland te bereiken. In een kleine haven aan de westkust van Frankrijk liggen twee buitgemaakte schepen, n.I. een groot Xoorsch tankschip van 9300 ton en een Nederlandsch schip van 9700 brt. Het Noorsche schip, waarvan thans de Duitsche oorlogsvlag wappert, is door Duit sche zeestrijdkrachten op den Atlantischen Oceaan aangehouden en opgebracht. Het was onderweg van Engeland naar 't Panama-ka naal om een lading olie voor Groot-Brittan- nië in te nemen. Het Nederlandsche scMp, dat eveneens op den Atlantischen oceaan ter hoogte van den equator werd aangehouden en opgebracht, kwam van Panama en Curagao cn was met een lading ijzer, papier, olie en stukgoederen op weg naar Engeland. Behalve do beman ning bevonden zich aan boord zes Amerika nen, waaronder een zendeling met zijn vrouw cn dochter. De verhouding tusschen de bemanning cn het prijscommando was goed. Evenals de bemanning van het Noorsche schip genoten ook zij alle mogelijke vrijheden. Mc! lachen de gezichten liepen zij rond en verheugden zich erop weer spoedig naar huis te kunnen terugkeeren. Er zijn nu eenmaal menschcn, die door de distributiemaatregelen min der krijgen dan zij verlangen en er zijn helaas ook menschcn, die trach ten hiervan op schandelijke wijze misbruik te maken door de goede ren, die verlangd worden, tegen fantastisch hooge prijzen te leveren. Zoo heeft de politie te Amsterdam kort geleden een man aangehouden, die ervan beschuldigd wordt thee verkocht te hebben voor niet minder clan zes gulden per pond. Deze man zal zich voor den officier van justitie voor deze handelwijze moeten ver antwoorden. Een andere winkelier in Zuid heeft zich eveneens schuldig gemaakt aan prijsopdrij ving. Deze had van de blikken soep, waar voor de winkelprijs 23 cent bedroeg, het prijsje afgehaald en deze artikelen voor 30 cent verkocht. Dat een dergelijk optreden niet toelaat baar is, spreekt vanzelf. Er zijn echter nog altijd kooplustigen, die het opdrijven van prijzen in zooverre aanmoedigen, dat zij zich bereid verklaren abnormale prijzen te betalen. Zij maken zich eveneens schuldig aan een strafbaar feit. Een gepensionneerd majoor van het Brit sche leger, die met een schip uit Engeland te Lissabon is aangekomen, lieert, volgens D.N.B. tegen persvertegenwoordigers ver klaard, dat hij voor de zaak van Engeland geen penny meer geeft. Hij is ervan over tuigd, dat vele Engelschen, die thans reeds van mecning zijn, dat de oorlog zijn hoogte punt heeft bereikt, vreeselijk ontgoocheld zullen worden, wanneer de Duitschers eerst met hun werkeijk offensief tegen Enge land beginnen. Hij heeft met vele Engelsche officieren gesproken en door hen meeningen horen verkondigen,, die ten tijde van Nel sou als buitengewoon moedig, ten tijde van den wereldoorlog als weinig vernuftig en nu in den oorlog van 1940 als totaal verouderd be schouwd moeten worden. OVERBRENGING VAN HET KLOOSTER VAN VALAMO NAAR FINLAND. Het Nederlandsch perskantoor te Berlijn meldt: Het beroemde Grieksch-Orthodoxe kloos ter Valamo gelegen aan het Ladogamccr in Karelie, dal. thans dus Russisch gebied is, is verlaten door de monnikken, die naar Fin land getrokken zijn. liet nieuwe klooster op een landgoed te Papinnieni is in den loop der laatste weken door 200 monniken be trokken. AMERIKAANSCHE UITZENDINGEN VOOR ENGELAND. Vanaf a.s. Maandag zullen van New York" en Boston uit dagelijks om 17.00 uur op de ultrakorte golf radioprogramma's worden uil, gezonden om de Engelsche bevolking moed in te spreken. De uitzendingen kunnen in de Vereenigde Staten niet beluisterd worden.

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Schager Courant | 1940 | | pagina 9