Mode-Revue
De waarde van fmit
Bloei en verval
in
de 15de eeuw
3e tijd van de
stamppotten
nadert weer
voor het lichaam
van ons gewest
HET KAAS- EN
BROODVOLK
Zaterdag 28 September 1940
Vierde blad
>P WEG NAAR EEN NIEUWE MODE?
Vij moeten toegeven, dat het model links
p bovenstaande afbeelding, eenigszins
Teemdsoortig aandoet met zijn vleermuis-
chtige armsgaten en de blouse in twee
leuren, welke onder de breede ceintuur
iet opvallend gedrapeerde zakken, door-
)opt. Maar zij, die er prijs op stellen,, wer-
elijk zeer modern gekleed te gaan, zul-
ïn er niet tegen op zien het te gaan dra-
en. Natuurlijk kan men de zaak ook wat
ustiger opvatten en de gulden middenweg
iezen. Het effect behoeft er daarom niet
ïinder om te worden.
DE WINTERMANTEL.
!en van de kleedingstukken, welke op het
ogenblik in het middelpunt van de be-
mgstelling staan, is de wintermantel. Dit
lar zijn het groote ruiten of breede stree-
en, die het meest gezocht zijn. Bovendien-
ijn zij voorzien van diepe plooien en zeer
uim. Dikwijls hangen zij geheel vrij naar
eneden, niet zelden echter ook door een
eintuur in de taille opgehouden, zooals
nze afbeelding laat zien! Een stukje bont
luit den hals en de armsgaten af, zoodat
ie deelen het warmst zijn, waar dat het
ïeest noodig is.
Een der grootste attracties van den kou-
en wintertijd zijn de zoo typisch-Holland-
sche stamppotten, die ons beter- dan de
leeste andere gerechlen dat prettige gevoel
an verzadigd-zijn en warmte vermogen ge
en en waarnaar we. als de koele herfst
ijn intrede doet. al gaan verlangen.
Vooral dit jaar dienen we onze. sstamp-
otten in eere te houden, daar ze immers
Is „eenpansgerecht" weinig brandstof ver
en en bovendien de huiselijke gezelligheid
sterke mate verhoogen. die wij in de ko
tende winterdagen met verduisjterings- en
ndere moeilijkheden minder dan ooit zul>
m kunnen missen. Hoe plezierig is het.
oor de huisgenootcn om. van de donkere
ille straat gekomen, in de eigen vertrouw-
e sfeer zoo'n kostelijken, dampenden- pöt
oercnkool, hutspot, roode kool. zuurkool,
ivoyekool en wat onze bodem verder nog
iedt, op tafel te zien verschijnen!
Zoo'n stamppot wordt in de meeste ge-
inncn als een volledigen maaltijd, be-
diouwd en dat kan hij ook* inderdaad
ijnmits hij op- de juiste wijze is-be-
nd. He» feit, dat dit gerecht ons liet pret-
ge gevoel geeft van „iets stevigs- in de
laag te hebben", wil namelijk nog lang
iet zeggen, dat het 'een volledig voedsel
ormt en ons dus in de' juiste verhouding
e voedingsstoffen geeft, die we- noodig
ebben vom- het onderhoud, de energie,
en weerstand en den groei van- ons li-
haam. Dit toch moet in ,de eerste plaats
et resultaat van onze maaltijden zijn en
oo'n kostelijke ITollaridsche stamppot
ient derhalve niet alleen smakelijk en ste-
ig te zijn doch vooral op de moderne
oor vocdingskundigen aanbevolen manier,
laargemaakt.
Ge wilt hierover iets naders hooren?.
Wel waar afkoken "van groenten en
aardappelen, zooals nu wel alom bekend
zal zijn uit den böoze 'is, daar bierdoor zeer,
waardevolle bestanddeeien verloren gaan,
zetten we den stamppot m?t slechts zeer
weinig water op, terwijl .we bovendien, de
aardappelen niet schillen hierdoor gaan
al weer zeer belangrijke stoffen verloren
o.a. een groot percentageVitamine C
doch afboencn en ontpitten en de groen
ten .slechts spaarzaam schoonmaken, aan
gezien ook ile nerven, worteltjes etc. waar
de hebben. Wanneer dan na een half uiir
groenten en aardappelen gaar zijn en de
pan bijna droog is, stampen we het ge
recht met. melk door elkaar, waardoor de
voedingswaarde aanzienlijk verhoogd wordt,
daar melk o.a. dierlijk eiwit, vet. kalk en
vitamines bevat. "Bovendien wordt de
stamppot bierdoor veel smeuïger dan wan
neet- we bij het stampen-water gebruiken.
Voor eventueele vleeschlo'oze dagen, zijn
er uitstekende oplossingen-, die misschien
ietwat ongewoon lijlten, doch voedingswaar
de en smaak zeer verhoogen. Wanneer we
b.v. 250300 gr. Kaas door een stamppot
voor vier personen verwerken, krijgen we
uit voedingsoogpunt gezien een uitstekend
resultaat, terwijl de zachte, roomige smaak
van jonge kaas of wol de pittige smaak van
oudere soorten voor velen een ware ver
rassing zal zijn. Ook kunnen we peulvruch
ten door een vleeschloozen stamppot ver
werken. b.v. witte boóncn of groene erw
ten bij hutspot, witte böojien.bij zuurkool,
'bruine bdonon bij koolraap, wit-te boonen
of capucfjners bij savoyekóol. groene erw
ten bij boerenkool. Wij nemen daarvoor
dan 1 kg aardappelen en 300 gr. peulyrnch-
te.n in plaats van de gebruikelijke' 2
kg aardappelen. Hierdoor behoeft de stamp
pot,, wat; voedingswaarde betreft,evenmin
onder te' doen voor een stamppot met'
vieesch. terwijl' bovendien', het eiwit uit. de
erwten en boonen op welhaast Tdéale'wijze
door dat der melk wordt aangevykl.
Verwerk dus in èlk geval melk door. den
stampRot en ge zult met recht van een „vol
ledigen" maaltijd kunnen -spreken, waar
door gij zelf en de huisgenootcn mek een
„stevige onderlaag"; goed gevoed, ecn: lan
gen winterdag door-zult komen.
Manya Beukman.
Sinds de oudste tijden behooren de vluch
ten tot'de meest begeerde bestanddeeien van
de menschelijke voeding, ofschoón ze bijv.
in- tegenstelling met vieesch arm zijn aan
eiwit, en 'in tegenstelling bijv. met -koter
.rr— arm aan vetten. Hun watergehalte'is ook
niét als een voordeel te. beschouwen; D& bui
tengewoon groote voedingswaarde van het
-fruit moet dan ook voornamelijk, gezocht
worden in zijn- suikergehalte-en zijn kool
hydraten.
Een uitzondering hierop maken echter ó,a.
olijven-, bananen en noten' (-waaronder dus
opk amandelen), die wel een groote-hoeveel
heid vet en eiwit bevatten' en naar verhou
ding,zeer arm aan water' zijn. Het eiwit van
deze vruchten, dat slechts-door een bijzónder
dun -velletje of vliesje is afgesloten,; is,ge
makkelijk te vertéren jéiiskqh*vrijwel -gehfeel
worden gebruikt.
Van de andere vrucliteix- is.'het gehalte Jvan
koolhydraten ongeveer van lO tot 30 procent
de voornaamste voédihgsfaefór.'Üc onrijpe
vruchten «bevatten een groote hoeveelheid'
zetmeel, terwijl het rijpe fruit meer .ofrloshare
koolhydraten bevat,zooals rietsuiker, drui-
vensuiker en «vruclitênsu^jiar. Daar 'bij 'over
vloedige» toevoer van koolhydraten dé be-
noodigde hoeveelheid eiwit »vqor' het'.lichaam
daalt, zoo is het met behulp van .fruitvoeding
mogelijk, de henphdigde»hoeveelheid dierlijk
voedsel-te •verminderen.* Verder hangt ;de vóe-.
dingswaarde .van'het-fruiHafwamdedioe.v.éel-
heid organische zuren, zooals cjjrqen-. wijn-,
en appclztiur etc. Vruchten, -die gerijpt zijn
bij warm en droog'wéér zijn liet armst aan
'zuren; ook bij-bet bewaren (van bijv. .appe
len) neemt de hoeveelheid zuren af.
Naast de' zuren spelen de zouten, vooral
van kalium en phosphor.een belangrijke ról.
Daar het fruit in tegenstelling met de
meeste groenten veelal rauw wordt ge
geten, worden de zouten liet lichaam volko
men toegevoegd. Terwijl de gekookte groen
ten een deel van hun zoutgehalte verliezen,
doordien meestal het water, waarin de groen
ten zijn gekookt, wordt weggeworpen (geluk
kig stapt men in den laatsten tijd meer en
meer af van die gewoonte, de groente in ruim
DE JACHT OP EEN SPOOK.
Engelsche kasteelen en spoken zijn twee
begrippen, die nauw met elkaar verband
houden. De Amerikanen zijn echter nuch
terder in dit. opzicht. Onlangs loofde na
melijk de eigenaar van een groot oud huis
in de omgeving van Wichita (Kansas) een
belooning van 100 dollar uit voor dengene,
die het „Iniisspook", waarover enkele be-
woneis geklaagd hadden, uit den weg zou
weten te ruimen. Het nachtelijk gehuil, ge
steun, gekraak, gepiep, gerammel en ge
knars hield de bewoners uit bun slaap. De
huiseigenaar was zoo modern, dat hij de
mogelijkheid liet doorschemeren, dat de
oorzaak van bet nachtelijk lawaai we! een
fout in de constructie of een ouderdoms
kwaal van bet buis kon zijn. F.n inderdaad
vond een ondernemende jongeman het
„spook", d.w.z. de constructiefout. De huis
eigenaar liet deze toen verbeteren, en stel
de den jongeman dé 100 dollar ter band.
Daarna bleek, dat de eigenaar geen betere
reclame voor zijn -huis had kunnen maken,
want bij werd als bet ware bestormd met
aanvragen tot onderhuur van het huis.
water op te zetten), is het zoutverlies van
vruchten, ook als ze gekookt worden, gelijk
nul, daar meestal immers ook het sap wordt
meegenoten.
De-aangename smaak van het fruit wordt
meestal, behalve door de vermenging van
suikerstoffen en vruchtenzuren, door de zoo
genaamde aroniasloffen, die ineesfal uit
et'hehische oliën 'bestaan, gevormd. Als ze vol
komen rijp -zijn, zijn de vruchten het rijkst
aan aromastnlfen, die .weliswaar door warm
te vernietigd worden of verandering onder
gaan, zoodat het gekookte fruit nimmer die
heerlijke geur kan hebben als het versche.
En te.nslolte is de hoeveelheid vitaminen
in he.t ooft van zeer. groote beteekenjs voor
het gezonde, nog groeiendelichaam, (dus
vooral voor kinderen), doch ook voor de in
standhouding van de gezondheid eener vol
wassene. Het is hoofdzakelijk .vitamine C,
die wij in de rauwe vruchten aantreffen, en
die een uitstekend voorbehoedmiddel is tegen
inwendige bloedingen,, terwijl het tevens een
voortreffelijk middel is voor het afweren van
besmettelijke ziekten. Tenslotte heeft vitami
ne C ook een: uitstekende werking op de ge
slachtshormonen. Terwijl de overige vitami
nen in zeer geringe hoeveelheden gebruikt
hoeven te worden om goeden invloed te ver
krijgen, moet vitamine C in betrekkelijk
groote hoeveelheden genuttigd worden, om
een heilzamen invloed te kunnen uitoefenen.
Daarom raden wij dan ook een ieder ten
sterkste aan, zooveel mogelijk rauwe vruch
ten te eten, nu dit thans zoo goed mogelijk is.
Er zijn immers genoeg appels en peren. Kin
dereu geve men, indien eenigszins mogelijk,
geregeld een eigen gemaakte kwast van sui
ker, citroen en water; want citroenen hebben
een zeer boog percentage aan vitamine C.
Dit is ook vooral liet geval met tomaten, wel
ke ook in dezen tijd volop te krijgen zijn, en
die in geen enkel opzicht wat betreft de
voedingswaarde behoeven onder te doen
voor de'thans afwezige sinaasappelen.
UIT DE HISTORIE VAN
WESTFRIESLAND
Van trotsche Hoornsche „karvee-
len" tot de ellende van het rui-
tergeld.
Het. is-■bekend genoeg, dat tijden, van wel
stand worden gevolgd door perioden van
achteruitgang, dat de vrede geregeld wordt
onderbroken door.oorlogen alleen we ver
geten liet wel eens. Over het algemeen is.de
mensch, zoozeer in beslag genomen door
zijn béslommeringgen van liet oogenblik.
dat hem veelal de lust ontbreekt zich te
verdiepen in datgene, wat is'geweest; Al zou
hij daaruit een goede dosis -moed kunnen
putten. Want tot dusverre was het zoo, dat
weliswaar veroverde welvaart soms te gron
de ging, uit de ruinen van het verleden
bloeide steeds weer op een nieuwe schoon
heid, die vaak grooler was, dan die welke
verloren ging.
Een periode van groote .verwarring was
die der Hoeksche- en Kabeljauwscbe twis
ten, die in 'West-Friesland voerde tot het op
treden van het Kaas en Broodvolk. Al de
ze'namen zijn vermoedelijk in de "herinne
ring, van de méesten onzer lezers zoozeer
vervaagd, dat ze er, behalve de naam zelf,
weinig meer van weten. Jntusschen was de
tijd'interessant genoeg om er énkele regelen
aan te wijden. Tiet was de periode, die volg
de, op een betrekkelijk gi boten', bloei en toen
de tijd 'der' 'onlusten voorhij was, was bet
eenmaal welvarende West'-FViësland her
schapen in een arm géweèt, waar talrijke
ruïnes een herinnering - vormden' aan een
goed7 verleden.
Een artikel 'van P. J. Blok over het Kaas-
en Broodvolk, verschenen in „Verslagen en
„Medèdeelingen der Koninklijke Ak'adernie
„van Wetenschappen", jaargang .1894 bevat
een belangwekkende beschouwing over dit
.'onderwerp, waaruit we 'enkele gegevens wil
len putten.
,\Yc vindon' er een beschrijving-van het wel
varende West-Friesland uit de." dagen'.voor
de' woejinggeh, die,zorgzaam ;is samengesteld
uit'de -betrekkelijk weinige gegevens, .welke
ons'uit.; dien tijd nog resten.
Omstreeks 1477 hield (de bevolking van. het
WestrÉriesclic. platteland-zich-in ."hoofdzaak
bezig met veeteelt en zuivelbereiding. Hon
derden, ja duizenden koeien en ossen graas
den op de malsche weiden, bemest door de
dieren zelve en het vruchtbaarmakend slik
uit de slooten, die de landerijen scheidden.
Te Hoorn placht men, des zomers op de wei
den in den onttrek bij de 1000, des winters
bij de 500 ossen te onderhouden om. ze voor
al op.de groote -Lu'casmarkt' (18 Oct.) te
Haarlem te koop te bieden. Medemblik
bracht daar evenzoo gewoonlijk 8 900 bees
ten te markt. Dagelijks gingen uit 'dc'West-
Friesche zeeplaatsen tal van schepen met
boter en kaas naar de groote markten te De
venter en te Alkmaar. Medemblik had gere
geld 12 schepen op" Deventer in de vaart. De
zeeplaatsen, dorpen en steden, bloeiden bo
vendien door de haringvisscherij op Noord
en Zuiderzee en de groote scheepvaart op
Hamburg, do Oostzee en Engeland. Vooral
de handel in Poolsch én Russisch koren, in
Noorsoh hout, in Deensche ossen, in in-
landseh laken was zeer levendig, reeds se
dert langer dan een eeuw te voren. Hoorn be
zat 40 groote zeeschepen tegen meer dan 100
kleinere voor de binnenlandsche vaart; de
Hoornsche „karveelen".- hier in dezen tijd het
eerst gebouwd, waren beroemd om haar
snelheid en zeewaardigheid. Enkhuizen tel
de 32'koopvaardijschepen,- die voeren op
„Oost en „West" d.i..op de Oostzee en Enge
land. bovendien 12 schenen op Hamburg en
een groot aantal yischschuitèn.
De machtige arm van den Bourgondisch en
heersrher het was in de dagen van de gra
ven ujt het Bourgondische huis beveiligde
'die drukke scheepvaart on Noord- en Oost
zee tegen den toen daar dikwijls gepleegden
zeeroof en de nie tminder gebruikelijke be
moeilijking .door concurrenten van buitens
lands. Te Enkhuizen en Hoorn bloeide ver
der nog. eén aanzien, liike lakennijverheid,
van ouds ook in deze Friesche 'stréken ge
dreven.
Zelfs van kleine plaatsen als (Oude)
Niedorp én Winkel .voer men gere
geld „met coopmanscappe" naar Oost
.Friesland .(d.i. Friesland aan de
•overzijde der Zuiderzee) en nam men
een levendig aandeel aan de haring
visscherij. Bij- de meren'en poelen
leéfdé men van de jacht op-watervo
gels.
Deze bloei en welvaart waren het resul
taat van nog geen twee eeuwen grafelijke
■heerschappij, waarover men derhalve aller
reden had zich te mogen verheugen. Uit zijn
oorspronkelijke armoede had het gewest
zich opgewerkt tot een nog nimmer geken
de hoogtij.
Over één zaak echter werd herhaaldelijk
geklaagd, namelijk over de zware lasten, die
de Bourgondische regeering haar onderda
nen oplegde.
En men moest voorzichtig zijn mei de West
Friesche bevolking, dat bewees haar vroege
re geschiedenis. Nog leefde wellicht, onder
haar een vage herinnering aan opstanden
die juist, in deze streken hun oorsprong of
ten minste krachtige steun hadden gevon
den.
In de 12de eeuw vernemen wij van een
opstand der Kennemer boeren tegen den in-
heemschen adel, waarbij ook de Westfriezen
zich hadden aangesloten; in-het. midden van
de 13de eeuw was van Kennemerland en
.West-Friesland een poging uitgegaan om de
geheele diocees van Utrecht tot een boeren
republiek te maken; na den dood van Floris
V was hier een sterke gisting merkbaar ge
weest en had het pas onderworpen West-
Friesche volk gedreigd zich van het Holland
sche juk te bevrijden!
De woelingen van 1426 tenslotte als ge
volg waarvan verschillende stadsrechten ver
loren gingen, die echter grootendeels spoe
dig waren teruggegeven - waren niet. alleen
gericht, tegen het. Bourgondische ge
slacht. doch ook weer tegen den adel
van Kennemerland, de oude vijanden dei-
West friezen.
Zoo heerschte er dus bloei onder de bewoners
van ons gewest, wier koppig en halsstarrig
karakter stellig mee was gevormd door de
omstandigheid, dat ze zich sedert eeuwen
en eeuwen hadden verheugd in een bijna
volkomen vrijheid.
De ommekeer kwam plotseling. Even plot
seling als we dat in onze dagen soms zien
geschieden.
Het was de slag bij Nancy, waarin Karei
de Stoute, hertog van Bourgondië, werd ver
slagen en waarin hij zelf sneuvelde, die de
ommekeer bracht. Het gezag van het regee-
rende huis had er een ontzettende schok
door gekregen en de jonge erfgename van
de Bourgondische heerschappij, Maria,
zoowel als die van haar weldra ingeroepen
beschermer, Maximiliaan van Oostenrijk,
werden op een zware proef gesteld.
Voor zoover Holland betreft, werd getracht
de opkomende storm te bezweren door de
verleeninge van een Groot-Privilege dat de
vorstelijke macht aanzienlijk beperkte, De
poging bleek echter tevergeefsch. He? gezag
der regeering werd ér nog meer door onder
broken en binnen enkele jaren was in deze ge
westen de opstand in vollen gang.
We stonden te midden van de Hoeksche
en Kabeljauwscbe twisten, waarhij de partij-
der Iloekschen voornamelijk, zij het niet
uitsluitend, werd gevormd door de edelen,
die der Kabeljamvschen vooral door de ste
den. an neer we nu even in de herinnering
terugroepen, hoe we zoo even nog vermeld
den, dat de Westfriezen ook na de komst der
graven van Holland, nog herhaaldelijk in
strijd waren geweest met de Kennemer adel,
dan is het niet verwonderlijk, dat de woel in
gen zich ook uitbreidden tot over het bloei
ende W'esffriesche land.
Gedurende deze woelingen, die duurden
van 1479 tot 1490 geraakte bier ailes uit de
voegen.
Hoorn was hiar voornamelijk het mid
delpunt der twisten, doordat de srhout
Marlen Velaer, een trouw dienaar der
Bougondisehe regeering, die gewelddadig
was afgezet, hulp had gezocht hij de Ka-
heljauwsclien. In de Hoornsche kroniek
kan men lezen, boe „niet alleen de ste
den. maer oock de dorpen warén vol
„haets endc mistrouwen?: deene buerman
„jae deene bloedvriendt gingh dander op
„sijn lijf on des vechtens. des doodsmijtens
„ende des verjagens was nimmermeer een
„eynde".
Nu eens dreef de eene partij hoven, dan
de andere en beide wreekten zich op hun
tegenstanders, zoodra en zooveel zij dit.
vermochten. Vooral de verovering van
Hoorn door de Kabeljamvschen in 1482
leverde stad en land over aan een woeste
soldatesca: kloosters en kerken werden be
roofd. huizen geplunderd en in brand ge
stoken, tal van ingezetenen in koelen
bloede vermoord, de koeien voor spotprij
zen door de overwinnaars verkocht, de
meubelen van de geplunderde huizen met
scheepsladingen vol naar elders vervoerd
en te koop aangeboden.
Jaar op jaar werden in Westfriesland
de lasten hooger, het opbrengen daarvan
leverde door den toenemenden achteruit
gang in zaken steeds grooter moeilijkheden
De visscherij op de Zuiderzee en de Noord
zee verliep geheel, daar geen haringbuis
zich meer in zee durfde wagen. De handel
op de Oostzee, Friesland, Engeland en De
venter stond stil. want de Hoeksche, Fran-
sche en Engelsche zeeroovers hadden vrij
spel.
Vooral het zoogenaamde „ruitergeld" een
buitengewone belasting, sedert 1477 van alle
ingezetenen, arm en rijk zonder onder
scheid geheven, drukte zwaar, niet liet
minst op de „schamele gemeente" Doordat
de heffing iedere maand moest worden be
taald. kwam er geen einde aan. terwijl ze
met de meeste hardheid werd ingevorderd,
zoodat velen have en goed moesten ver-
koopen.
Het werd nog erger, toen de vermogende
hoeren het. steeds onveiliger wordende
plateland verlieten en zich eerst in de
ommuurde steden, later zelfs in Amster
dam en Haarlem gingen vestigen. Dit ver
trek drukte te zwaarder, wijl de regeering
de lasten voor de gemeenten niet vermin
derde. terwijl de uitgewekenen voortaan
daar werden belast, waar ze hun verblijf-
nlaats hadden gevestigd.
Sommigen ..vertogen" eenvoudig en lieten
„haere plaetse verganckelick leggen".
Het wondere feit doet zich voor. dat we
ditzelfde verschijnsel nu een tiental jaren
geleden ten plattenlande ook hebben be
leefd!
Het eenmaal rijke Westfriesland verarmde
en ontvolkte. F.r ontstond zelfs hongers
nood. de waterwolf deed zich gelden, kort
om liet was ellende van het begin tot het
einde. De stpeds toenemende ontevreden
heid ontlaadde zich ten slotte in de bewe
ging van het ..Kaas. en Broodvolk". die
zich voornamelijk concentreerde te Alk
maar.
