No 4045
Zaterdag 21 Augustus 1926
39»" Jaargang
Eccbtsvragen;
Texelsche Berichten
Lezing prof. dr. W. fl. REESOM
VÜLLE-MELK-REEP
Beter dan Goed: DE BESTE
Uitslag
Kloosterbalsem
MEMEUER'S
I EMEUEPS
ABONNEMENTEN:
UITGAVE;N.V.v/h LANGEVELD&DE ROOIJ DEN BURG OP TEXEL
ADVERTENTIËN:
TELEFOON: N°.11 POSTGIRO: N°.652 POSTBUS: N°. 11
Rechtskundige vragen, door een abonné
onderteekend en onder 't motto „Recht"
aan ons bureau (Parkstraat) ingezonden,
worden door onze rechtskundige mede
werker kosteloos beantwoord.
TEXELSCHE COURANT
DEN BURG: 50 ct. per drie Maanden.
Franco p. post door geheol Nederland 75 ct p. 3 maanden.
Losse nummers: 3 ct
DE TEXELSCHE COURANT VERSCHIJNT
WOENSDAG- EN ZATERDAGMORGEN
Van 1-5 regels: 50 ct ledero regol meer: 10 ct.
Dezolfde advertentie 4 maal goplaatsl wordt 3 maal borokond.
Bl| abonnomont lagere regelprljs.
ADVERTENTIËN
MOETEN DAAGS VOOR 'T VERSCHIJNEN
4 UUR NAM. IN ONS BEZIT ZIJN
»Laet uw licht alsoo schijnen voor de
menschen, dat sij uwe goede wercken
C~__j mogen sien."
De meest interessante veroveringen van de
wetenschap zijn vaak het moeilijkst voor een
publiek van niet-vakgeleerden te brengen, vooral
waar vorm en omvang aan de eischen van het
„populaire" gebonden zijn. Aan deze moeilijk
heid, aldus de technische medewerker van de
H.P., hebben voor een niet gering deel onze
geleerden zelf schuld, die zich, bijzondere ge
legenheden (intree-voordrachten) daargelaten, in
de regel niet verwaardigen, of de moeite schu
wen om in begrijpelijke taal over te brengen
wat zij te vertellen hebben. De enkele uitzon
deringen bevestigen de regel. Met het gevolg,
dat het publiek wèl zijn toonkunstenaars kent
en huldigt, wèl zijn tooneelspelers hoewel
het niet naar hen gaat zien en luisteren mis
schien zelfs zijn schilders en dichters, maar
volstrekt niet zijn beste en degelijkste geleerden
die maar zelden overwegen hoezeer onbekend
heid samengaat met onbemindheid. Erkend moet
worden populariseeren i s moeilijk, somtijds
onmogelijk en de ware geleerden zijn uiteraard
bescheiden, maar jammer blijft het, dat de
grootste geesten aldus vreemd staan tegenover
hun volk.
Hoezeer mogen we dus waardeeren, dat op
initiatief van prof. Keesom door het huldigings
comité van 3 Augustus 1.1. velen werden uitge-
noodigd tot het bijwonen eener lezing, waarin
de geleerde op bevattelijke wijze een en ander
in verband met zijn laboratoriumarbeid en het
juist opgelost heliumprobleem zou uiteenzetten
Dankbaar gaven velen aan die uitnoodiging ge
volg, zoodat de groote zaal van hotel Texel
geheel werd gevuld.
De heer burgemeester W. B. Oort opent met
een kort woord, waarin hij de sympathieke idee
van prof. Keesom huldigt. Daarop verkrijgt deze
het woord, wiens rede we hier beknopt laten
volgen
Dames en Heeren
De avond van de 3e Augustus is door de
vriendelijke hulde van Texel's burgeiij voor mij
en mijn familie een avond geweest, die we met
spoedig vergeten zullen. Ik heb mij toen afge-
vraagd, wat kan ik nu doen om te toonen hoe
zeer ik die vriendelijkheid op prijs heb gesteld.
En ik besloot u te vertellen over mijn werkkring
het natuurkundig laboratorium te Leiden.
Dit laboratorium, waarvan dr. W. J. de Haas
en ik de directie vormen, houdt zich bezig met
onderzoekingen bij lage temperaturen en is het
werk van prof. Kamerlingh Onnes. Wereldbe
kend, ja, wereldberoemd is het, daar geen labo
ratorium ter wereld zoo goed voor dergelijke
onderzoekingen is ingericht.
De stof kan voorkomen in gasvormige, vloei
bare en vaste toestand. Door afkoeling van een
gas, al of niet vergezeld van min of meer hooge
druk, kan men het tot vloeistof verdichten. Zoo
verkrijgt men vloeibare lucht vloeibaar kool
zuur enz. Vloeibaar koolzuur kent u het best in
metalen flesschen, waarin het onder 50-60 atm.
is gecomprimeerd. Lage temperaturen verkrijgt
men door gassen saam te persen tot vloeistof om
deze vervolgens met behulp van snelwerkende
zuigpompen te doen verdampen. Bij dit ver
dampen koelt de vloeistof zichzelf cn haar om
geving sterk af, zoodat ze als bij vloeibaar
koolzuur soms zelfs in vaste aggregatietoe-
stand overgaat.
Door een eigenaardig toeval vangt de ge
schiedenis van het vloeibaar maken van gassen
niet alleen aan in Nederland maar zij eindigt er
ook
In 1798 bracht van Marum te Haarlem am
moniak door samenpersing in vloeibare toestand
terwijl in 1908 prof. Kamerlingh Onnes-te Leiden
helium vloeibaar maakte.
De Engelschman Faraday maakte in 1823 o.a.
chloor(gas) vloeibaar, in 1835 mocht't Thilorier
gelukken koolzuur bij —90 graden C in groote
hoeveelheden vloeibaar te maken. Door gebruik
making van vast koolzuur en aanwending van
hooge druk wist Faraday „alle" gassen op zes na
in vloeibare toestand te brengen. De weerbars-
tige gassen, waterstof, stikstof, zuurstof, kool-
mononyde, stikstofoxyde en methaan, werden
door hem de permanente genoemd, wijl hij ze
op geenerlci wijze vloeibaar kon krijgen. In
1877 maakten Cailletet en Pictet resp. te Parijs
en Genève zuurstof vloeibaar. Toen prof. Kamer-
lingh Onnes in 1882 te Leiden tot hoogleeraar
in de natuurkunde werd benoemd begon hij
daar zijn laboratorium in te lichten.
Prof. Kamerlingh Onnes volgde bij zijn proef
nemingen de methode van Pictet, de cascade
methode, waarbij de temperatuur trapsgewijze
wordt verlaagd en gebruik wordt gemaakt van
chloormethyl, dat bij gewone temp» door druk
reeds vloeibaar te maken is, aethyleen en zuur
stof: resp. wordt dan een temperatuur bereikt
van —90 gr. C, 145 gr. C en 183 gr. C.
Bij deze lage [temp. kan gemakkelijk vloei
bare lucht worden verkregen. Bij toepassing van
het Linde-proces kan lucht in één gang vloei
baar worden gemaakt. Het spreekt vanzelf dat
in het laboratorium met de kou zuinig wordt
gewerkt, le uit economisch oogpunt, 2e
uit schoonheidsoogpunt.
Er zijn vaststaande gronden voor het besluit
dat lager temperaturen dan 273 gr. C. niet
mogelijk zijn. Vandaar dat men deze tempe
ratuur het absolute nulpunt noemt. Bij 253
gr. C. of 20 gr. abs. heeft waterstof haar kook
punt bereikt, bij 14 gr. abs. wordt ze vast. Wordt
ze dan nog sterker afgekoeld, dan kan de temp.
tot 10 4 11 gr. abs. komen.
Onderzoekingen brachten aan het licht, dat
ook helium en neon tot de permanente gassen
behoorden. Helium („zonnegas") werd in 1868
bij zoneclips in het spectrum van de chromosfeer
der zon ontdekt, een gas, dat op aarde nog niet
bekend was. In 1895 trof de Engelsche schei
kundige William Ramsay op aarde metalen aan,
die helium geoccludeerd houden. Helium is
een afbraakproduct van radium- en uranium
houdende stoffen. In Amerika zijn bronnen,
waaruit met helium vermengd gas voortkomt.
Daar helium een gering S.G. (eenige malen
kleiner dan lucht) heeft en niet brandbaar is,
worden luchtschepen meest met helium gevuld
Prof. Onnes heeft het probleem van het vloei
baarmaken met energie aangepakt en mocht
er in 1908 in slagen helium, voorgekoeld door
vloeibare waterstof, tot vloeistof te brengen bij
268 gr. C. of 5 gr. abs. Door verder afzuigen
met krachtig werkende pompen benaderde hij
het abs. nulpunt tot op 0,8 gr., wat een van
prof. Onnes' grootste verdiensten mag heeten.
Na de pauze vervolgt spreker:
Toen prof. Kamerlingh Onnes bij de laagste
door hem bereikte temperatuur helium niet in
vaste vorm kon brengen, moest naar andere
middelen worden omgezien. Orooter pompen
werden besteld, met ijver en toewijding verder
geëxperimenteerd, doch prof. Onnes mocht zijn
taak niet volbrengen, daar de dood hem van
ons nam.
Door mij werden pompen van groot vermo
gen geconstrueerd, die daarop in het laborato
rium werden opgesteld om te trachten nog
dichter bij het abs. nulpunt te komen en helium
vast te maken. Proeven te Leiden genomen
door dr. de Haas wezen er op, dat goed resul
taat kon worden verwacht wanneer vloeibaar
helium bij- zoo lage temp. aan hooge druk werd
onderworpen. Volgens de N.R.Crt. zou in Ame
rika in deze richting worden gewerkt met aan
wending van 20.000 Atm. druk. Ik verwachtte
dat zulk een druk niet vereischt werd en ge
bruikte pompen, die 400 Atm. druk konden be
reiken. Daarmee mocht het mij de 25e Juni
gelukken helium vast te maken bij 126 Atm.
druk. Bij 125 Atm. werd het weer vloeibaar.
Het verschijnsel was duidelijk, wekte aller ver
trouwen, maar mocht niet bekend worden ge
maakt, daar we nog meer zekerheid wenschten
Allerlei voorzorgsmaatregelen werden genomen
nauwkeuriger meetinstrumenten aangeschaft,'n
roerinrichting in het heliumbad aangebracht om
'n meer gelijkmatige temperatuur te verkrijgen.
De le Juli werd de proef herhaald, alles ver
liep als de vorige keer. Daarmee was de zaak
bevestigd. Door middel van een weekijzeren
ring, die binnen een draadklos door electriciteit
magnetisch werd gemaakt, en een metalen staafje
in het heliumbad werd het al of niet vloeibaar
zijn van het helium vastgesteld. Vast helium
is een volkomen doorschijnende massa, een
afscheiding tusschen vast er) vloeibaar helium
viel niet waar te nemen. Bij herhaalde proef
nemingen werd een lichte troebeling opgemerkt.
De 7e Juli heb ik voor een gezelschap Ameri-
kaansche professoren en studenten verscheidene
malen gedemonstreerd. De smeltingskromme
werd nauwkeurig opgemaakt en vertoont een
zeer merkwaardige buiging. Ze geelt de benoo-
digde druk aan bij bepaalde temperaturen tot
het vastmaken van helium hetwelk slechts
onder verhooging van druk geschieden kan.
Er wordt steeds aan mij gevraagd W«t toch
is de beteekenis van deze ontdekking, en mijn
antwoord luidt dan Voor het oogenblik heeft
ze slechts wetenschappelijke waarde. Van be
lang is het te weten, wat bij lage temperaturen
kunt Gij spoedig en zeker genezen
door de aangetaste plekken iederen
avond te behandelen met AKKER'»
met de stof gebeurt, ook dus wat er met helium
gebeurt. Economische beteekenis, beteekenis
voor de maatschappij heeft de ontdekking voor-
loopig niet en ik kan niet voorzien, dat dit de
eerste jaren wel het geval zal zijn. Maar: toen
Cailletet in 1877 zuurstof vloeibaar maakte, wist
men eerst ook niet, wat men er mee kon uitrichten.
Thans worden zuurstof en lucht in groote hoe
veelheden vloeibaar gemaakt Iedere groote fabriek
heeft thans een installatie voorhet bereiden van
vloeibare lucht. Hierin toch vindt men een
middel om de lucht in zijn hoofdbestanddeelen
te scheiden. Zuurstof wordt in flesschen ge
comprimeerd en bewijst haardienstbijautogeen-
lasschen, stikstof wordt bij de bereiding van
kunstmeststof aangewend, 't Succes van deze
ontdekkingen, dat eerst alleen een wetenschap
pelijk scheen, bleek later ook voor de maat
schappij niet gering.
Nu nog iets over de beteekenis van proef
nemingen bij lage temperaturen (de laagste op
aarde, in Siberië, waargenomen temperatuur is
52 gr. C)
De onderzoeker vraagt: Wat zijn de eigen
schappen der slof, hoe de intieme werking van de
kleinste deeltjes op elkaar. De werking dezer
moleculen kan 't best bij lage temperaturen
worden onderzocht. Door warmte, ook bij ge
wone tempeiatuur, hebben de moleculen een
groote snelheid, in gassen en vloeistoffen groo-
ter dan in vaste lichamen. Ze bewegen zich
niet vrij, doch in een bepaald systeem. De
groote beteekenis van het onderzoek bij lage
temperaturen is nu, dat onder deze omstandig-
hed^i die beweging langzamer geschiedt en dus
meer gelegenheid biedt de werking der mole
culen op elkaar te bestudeeren Bij 1 gr. abs.
heeft de moleculenbeweging 20 maal minder
snel plaats.
Daarmee is prof. Keesom aan het einde ge
komen van zijn rede, welke met onverdeelde
aandacht werd gevolgd. Spreker gaf zich alle
moeite op bevattelijke wijze zijn hoorders een
Idee te geven van de verrichtingen in het
Leidsche cryogeen-laboratorium, van de wijze,
waarop met verscheiden instrumenten uiterst
lage temperaturen worden verkregen en is
daarin mede dank zij een reeks lichtbeelden,
schetsmatige teekeningen en foto's, uitnemend
geslaagd. De geleerde spreker zegt dank voor
de aandacht, waarmee men hem heeft aangc
hoord en oogst een welverdiend applaus.
Daarop neemt de burgemeester nog even het
woord om zijn groote ingenomenheid te betui
gen met deze lezing. Het verheugt spreker
en hij citeert een gedeelte uit een aitikel In de
H.P. dat prof. Keesom zijn licht niet onder de
korenmaat zet, maar volop laat meegenieten
van wat hij als schat heeft. Drane naar weten
schap en vereering bracht velen hier, het beste
deel zal ongetwijfeld veel kennis van deze lezing
meedragen. Namens allen brengt spreker prof.
Keesom dank voor hetgeen hij deze avond heeft
willen vertellen, waarop ruimschoots voldaan
de aanwezigen hulstoe gaan.
Ingeval daarop prijs wordt gesteld, is
prof. Keesom bereid eens een paar liter vloei
bare lucht mee te nemen om daarmee hier te
demonstreeren.
Tuinbouw- en Pluimveevereeniging
„Texel."
Met ingang van 1 Januari 1927 wordt bij
voldoende deelname een eicrophaaldienst
geopend Procentenverlaging bij groote
aanvoer De obligatieschuld omgezet in
hypotheekschuld De Pluimveefilm.
Tuinbouw- en Pluimveever. „Texel" belegde
Dinsdag 1.1. in café den Burg een algemeene
ledenvergadering, welke goed bezocht mocht
heeten.
Te kwart over acht opent de heerj. S. Dijt
als vice-voorzitter met een hartelijk welkom de
vergadering. De heer N. Duinker, voorzitter,
kan wegens ongesteldheid niet tegenwoordig
zijn en zal om gezondheidsredenen het eiland
zelfs moeten verlaten.
De notulen zijn voor een onderzoek opge
zonden, weshalve het lezen van die der vorige
vergaée ing achterwege moet blijven.
Daarop licht de heer J. N. Rijk het bestuurs
voorstel tot het instellen van een eierophaaldienst
nader toe
Wanneer toezegging van 25 a 25000 eieren
per week wordt gedaan, zal ingaande 1 Januari
1927 een ophaaldienst geopend worden, waar
voor de kosten 17, pCt. van de verkoopwaarde
ïullen bedragen, hetwelk neerkomt op 10 4 11
cent per 100 stuks. Dan toch kan de dienst
zichzelf bedruipen. Bij gemelde aanvoer zullen
de onkosten voor partijen boven de 500 stuks
van 3 op 2 pCt worden gebracht. De ondernemer
zal zich van een vrachtauto bedienen, tweemaal
ons
per week o.a. rondgaan en de toekomende be
dragen in gesloten couverts overreiken.
Meermalen kwamen aanvragen bij het bestuur
binnen tot levering van 20 4 40.000 eieren per
weck, waaraan evenwel door geringe aanvoer
ter veiling niet kan worden voldaan. Werden
dit jaar op één veiling al eens 45000 stuks aan
geboden, veelal is de aanvoer beduidend lager.
Thans wil het bestuur trachten meer eieren aan
de markt te krijgen. Neemt de aanvoer flink
toe, dan zal het onkostcnpcrcentagc ook voor
kleine partijtjes lager worden gesteld. I hans
laat de kas dit niet toe. Bovendien wordt op
de groote veiling te Barneveld steeds 3 pCt.
berekend.
De vergadering juicht het voorstel toe, de
heer C. Eelman Cz. (de Koog) brengt het
bestuur hulde voor het initiatief in dezen, wijl
het een stap in de goeie richting is.
Besloten wordt tot organisatie van een ophaal
dienst over te gaan, als het onderzoek naar deel
name gunstig uitvalt.
Vervolgens brengt de voorzitter op verzoek
van de hypotheekhouder (tevens obligatiehouder)
een voorstel in stemming, strekkende de obli
gatieschuld in hypotheekschuld om te zetten.
Aangenomen met algemeene stemmen.
De heer C. Eelman Cz (de Koog) stelt voor
te trachten renteloozc voorschotten te verkrijgen
welke zouden kunnen worden afgelost naarmate
de welstand der vereeniging toenam. De heer
J. N. Rijk ziet hierin evenwel weinig heil, omdat
destijds slechts met groote moeite ondanks
veel propaganda eenige 5 pCt. obligaties
geplaatst konden worden, tot een totaal bedrag
van f 500.—
De heer J. Keijser Az. betwijfelt of er zooveel
propaganda voor gemaakt is.
De voorzitter deelt mee, dat nog obligaties
van f5 en f25 verkrijgbaar zijn, rente 5 pCt.
Vervolgens brengt de voorzitter het vertoonen
eener pluimveefilm ter sprake. Ze zal worden toe
gelicht door de bekende pluimveedeskundige
van Asperen Vervenne en verwierf elders reeds
veel succes. Wegens de hooge kosten zal de
vertooning zoowel voor leden als niet-leden
tegen f 0.25 toegankelijk zijn. Leden en hun gezin
zullen evenwel een streepje voor hebben.
Onder applaus wordt bij acclamatie tot het
vertoonen van deze leerzame film besloten.
Bij de rondvraag vestigt de heer J. F. Zijm
er de nadruk op, dat hij in geenendeele de
veiling te den Burg tegenwerkt, al schijnt het
bestuur zulks te vermoeden. Hij licht een cn
ander nader toe.
De heer H. Boon raadt een vast persoon met
het tellen der eieren te belasten. Vaak toch
komen koopers niet tot het opgegeven aantal
en meest zijn het dezelfde. Dit doet de heer
van Deventer opmerken, dat aanvoerders ook
wel minder aanvoeren dan wordt opgegeven
en meest dezelfde. De heerKoorn, administra
teur, zegt niet aan opzet te willen denken, en
wijst er op, dat te veel getelde eieren nimmer
worden gerapporteerd. Bij groote verschillen
acht hij kwaadwilligheid het minst te zoeken.
Aan het slot raadt de voorzitter kartonkistcn
aan te schaffen. Veel onaangenaamheden blij
ven dan aanvoerder en kooper gespaard. De
heer T. Koorn verklaart dergelijke kisten met
goed resultaat te gebruiken. Breukschade en fou
ten komen nooit of zelden meer voor.
De heer T. Zegel wijst op de groote betee
kenis van prima foktoomen en beveelt deskundig
pluimveeonderzoek warm aan. De heer van
Asperen Vervenne komt 9, 10 en 11 Sept. naar
Texel en zal bij een aantal leden, die zich laten
inschrijven, de pluimvecstapelaan een deskundig
onderzoek onderwerpen. Kosten 5 c. per kip
Vervolgens wordt de vergadering tegen half
10 door de voorzitter gesloten.