I2sie Jaargang
woensdag t> April 1939
No. "5349
lines?
ien
EERSTE BLAD.
DE NIEUWE TEXELSCHE COURANT
Abonnementsgelden
abonné's buiten Texel.
Wat ons wacht in een
„Moderne oorlog".
Een opgraving op het Westerkerkhof.
cf*f
iUWSTe]
muziektentfonds tex. fanfare.
tijken
TEXELSCHE COURANT
'r bij ons
nodellen I
IS SINDS 1 JULI 1930
IN DIT BLAD OPGENOMEN.
ITGAVE: N.V. Boekhandel en Drukkerij
v.h. Langeveld en De Rooij Den
Burg. Tel. 11. Postrek. 652.
ABONNEMENTENf0.75 per kwartaal,
buiten Den Burg tl.— lossenrs. 4 ct
iDVERTENTIES: 12 cent per regel
minimum 5 regels. Eenzelfde adv. voor
vier plaatsingen opgegeven, wordt drie
maal berekend. Vraagt ons zeer voor-
deelig tarief voor neringdoenden.
ItEXELAARTJES: 48 ct. (4 regels, ge
beel met kleine letter gezet.)
IHOOGWATER (ter reede van Texel v.m.
(nam. ongeveer een half uur later.)
6 7 8 9 10 11 April
[g.21 10,01 10,41 11.21 0,22 1.08
LICHT OP
RIJWIELEN en RI1TUIGEN 7 10
GEMEENTE TEXEL
STEMMING.
Burgemeester en Wethouders van Texel
brengen, ter openbare kennis, dat op
WOtNSDAG 19 APRIL 1939, van des
morgens acht uur tot des namiddags vijf
uur, zal geschieden de stemming ter ver
kiezing van de leden van de Provinciale
Staten van Noord-Holland.
STEMPLICHT.
Herinnerd wordt aan de verplichting,
opgelegd bij artikel 72, tweede lid, ter
Kieswet, dat ieder, die volgens de kie-
Ikiezerslijst bevoegd is tot de keuze mede
te werken, zich binnen den voor de stem
ming bepaalden tijd ter uitoefening van,
zijn kiesrecht moet aanmelden bij het
istembureau in het voor hem op de kie
zerslijst aangegeven stemdistrict.
Artikel 150 der Kieswet luidt:
De kiezier, die niet voldoet aan de ver
plichting, opgelegd bij art. 72, tweede
lid, wordt gestraft met geldboete van
ten hoogste drie gulden.
Indien tijdens het plegen van de over
treding nog geen twee jaar zijn verloopen,
sedert eene vroegere veroordeeling van
den schuldige wegens gelijke overtreding,
opherroepelijk is geworden, wordt geld
boete van ten hoogste tien gulden qpge-
legd.
Niet strafbaar is de kiezer, indien blijkt,
dat hij eene geldige reden van verhinde
ring heeft gehad of dat hij viel in de be
paling van artikel 61,
Het bewijs, dat de kiezer verzuimd
heeft de verplichting, opgelegd bjj art. 72,
tweede lid, na te komenk kan worden ge
leverd door overlegging van de lijst, hou
dende de namen, bedoeld in artikel 91.
De uitspraak is aan hooger beroep noch
cassatie onderworpen.
Tevens wordt de aandacht gevestigd
od:
a. Art. 150a der Kieswet, luidende:
Hij, die bij eene verkiezing als gemach
tigde stemt voor een persoon, wetende
dat deze overleden is, wordt gestraft
met hechtenis van ten hoogste een maand
of een geldboete van ten hoogste f 1000.-.
b. Art. 128 van het Wetboek van Straf
recht, luidende:
Rij, die opzettelijk zich voor een ander
uitgevende, aan eene krachtens wettelijk
voorschrift uitgeschreven verkiezing deel
neemt, wordt gestraft met gevangenis
straf van ten hoogste EEN JAAR.
Texel, 31 Maart 1939.
Burgem. en Wethouders voornoemd,
De Burgemeester, KAMP.
De Secretaris, JONKER.
Beleefd verzoeken wij onze abonné's
buiten Texel, voor zoover zij zulks nog niet
Sedaan hebben, het verschuldigde abonne
mentsgeld UITERLIJK 10 APRIL a.s. op onze
Postrekening 652 te willen doen overschrij-
V£n of te storten. Na die datum zullen de
Postkwitanties ter inning worden aange
boden. U kunt door tijdig betalen dus de
"jningskosteii besparen. Voor uw medewer-
"wg zeggen wij u dank.
De Administratie.
Nogmaals een S. O. S.,
Wij zijn nog niet aan 't bouwen.
De som moet toch bijeen:
Beschaamt niet ons vertrouwen,
enningmeester Jac. Kuijper,
budereind 38, Den Burg. v'
Uit de vele beschrijvingen van
bombardementen van open steden
kiezen wij de volgende, die uit
munt door strikte zakelijkheid.
De schrijver is Dr. W. W. Cad-
bury, medisch hoogleeraar aan
het Sun Yat Sen Medical College
te Canton.
Ter uitvoering van het Japansche drei
gement om de stad Canton te bombardee
ren, begon 28 Mei de moordpartij. Negen
dagen lang brachten de aanvallers dood
en verderf aan de burgers van de open
stad. Op 6 Juni, terwijl ik bezig was
de ronde te doen in het ziekenhuis, hoor-;
de ik het geratel van machinegeweren, die
de straten schoon veegden. Mannen, vrou
wen en kinderen holden in het wilde rond
om een schuilplaats te vinden. Bommen
begonnen spoedig te vallen. Vliegtuigen
gonsden slechts vijfhonderd voet hoog.
Het gebouw trilde van de ontploffing
van bommen in de buurt. Spoedig begon
nen de Roode Kruiseenheden de gewon
den binnen te brengen. Geen enkele ge
wonde soldaat. Allen onschuldige bur
gers. Naarmate de gewonden binnenkwa
men, gaf één van onze vrouwelijke art
sen ieder ©en onderhuidsche inspuiting
met morphine en anti-tetanus-serum. Voor
ongeveer zestig of zeventig was de ampu-
tatie van een arm of ©en been noodig.
Er waren vele gevallen van vefrwonding
van borst of buik. Aan zes operatieta
fels werd tot laat in de nacht geopereerd.
Het aantal gewonden, op deze eene dag
het ziekenhuis binnengebracht, bedroeg
154. Honderden werden in andere zie
kenhuizen opgenomen. De dooden lie
pen in de duizenden.
Onder de slachtoffers, die werden bin
nengebracht, was een dokter, die zelf be
zig was te helpen bij het Roode Kruis
werk. Hij werd getroffen toen een bom
viel voor het hoofdkwartier van het Roo
de Kruis. Hij was stervende; zijn beide
beenen waren vreeselijk verminkt. Zijn
vrouw en een kleine jongen stonden bij
hem, weenende. Naast hem lag een man
met één been, hopeloos verpletterd. Ook
hij lag te sterven.
Vijfmaal doken de vliegers naar het
Fransche ziekenhuis, waar de driekleur
duidelijk op het dak was geschilderd. De
bommen raakten en vernielden de kamer
voor X-stralen, het laboratorium en de
operatiekamer, waar alles klaar was om
operaties te beginnen. Een menigte merf-
schen, verdreven uit de schuilplaatsen
dicht bij het ziekenhuis, vluehtte naar een
froot gebouw van beton, dat pas ge-
ouwd was. De vliegers doken opnieuw
en wierpen een bom dicht in de buurt
en dan nog een in de rivier, volgepakt'
met booten. Tientallen mannen, vrouwen
en kinderen werden alleen hier al gedood.
Later in de middag zag ik veertig afschu
welijk verminkte lijken, neergelegd ter
identificatie.
Bij de slachtoffers, die in het zieken
huis waren binnengebracht, was zekere
mevr. Leung, die binnen enkele weken
een baby verwachtte. Eén been was ern
stig gewond. Haar man was gedood,
haar schoonmoeder en haar schoonzuster
werden ernstig gewond. Er was een ze
kere Poon, een koelie. Zijn gezin is er
gens in het binnenland. Hij zond ze gere
geld tien dollar in de maand. Zijn, ver
brijzeld been werd afgezet. Hij weende
bitter toen hij begreep, dat hij met één|
been zijn gezin niet meer zou kunncnj
onderhouden. Twee zusters werkten in
een winkel op de rivierkade. Zij zochten;
een schuilplaats, maar werden ernstig)
gewond. Er was ook een zekere Lam,
wiens halve gezicht was weggerij kt. Hij
stierf later. Zijn vrouw en zoontje en
zijn oude vader en moeder werden door,
hem onderhouden. Zijn broer en diens
vrouw en zoon werden eveneens gedood.,
Een ander, met vier kleine kinderen, werd
ernstig gewond en moest zijn rechter
been missen. Hij had een groentewinkel,
die in de algemeene ruïne totaal ver
loren ging. Hoh was een ambtenaatf
aan een klein stationnetje buiten de stad,
Een Japansche vlieger liet van 7000 voet
hoog vier bommen vallen. Een daarvan
trof Hoh's huis, wondde zijn vrouw, zijn
twee jonge kinderen en hemzelf. Naast
hem woonde de timmerman Cheung;
diens huis werd ook getroffen. Zijn va
der en zijn vieriarig dochtertje werden op
slag gedood. Zijn vrouw droeg het jong-
ste kind. Zij viel dood neer en een been
van het kindje werd afgerukt. Dit zijn
dan nog maar enkele van de honderderf
RESULTATEN VAN
DE OPGRAVING
(Slot.)
Hoewel de opgraving geen directe re
sultaten van belang gebracht heeft en
met zekerheid niets over het gebouw'
gevonden werd, is het, dank zij de gra
ving, toch mogelijk om, in combinatie
met enkele oude prenten, een idee te
krijgen van de Westerkerk.
Mij zijn bekend de volgende platen
in de provinciale atlas van het archief
van Noord-Holland;
1. Een teekening in inkt van C. Pronk,
1728, hierbij afgebeeld.
2. Een teekening in O.-I.-inkt door P.
van Cuyck, 1759.
3. Een gekleurde penteekening door H.
Tavernier, 1790.
4. Een conté-teekening, vermoedelijk
door C.W.Bruinvis, 1843.
Op de plaat van Pronk is het meeste
te zien van de ruines van de kerk. Al
de overige prenten geven alleen de torent
weer.
Het lijkt me niet gewaagd om uit
deze overigens niet zeer duidelijke af
beelding de conclusie te trekken, dat
er een verschil is tusschen kerk en to
ren. De kerk was blijkbaar één schip
breed, terwijl in tamelijk los verband de
toren er tegen stond. Ook ijhieeft de tee
kenaar een verschil in materiaal willen
weergeven, tusschen kerk en toren. Uit
het teit, dat de toren nog gaaf was,
mag g'een conclusie getrokken worden
daar deze als baken voor de scheepvaart
nog onderhouden werd. Het lijkt me toe,
dat de muren van de kerk van tufsteen
waren en die van de toren van gladdere
baksteen. Hierop wijzen, ook de vondsten.
Op de fundeering vond ik tufsteen-blok
ken, terwijl ik in het meest westelijke
deel, dus waar de toren gestaan heeft,
een stuk metselwerk vond vap roode
reuze-moppen. Deze punten leiden ertoe
om de kerk van Westerend te vergelijken
met de nog bestaande van Oosterend.
Dit is een éénschepig kruiskerkje met
een zware toren aan de westzijde. "De
westarm van het kruis is van tufsteen en
ujt de Romaansche tijd. Dit deel wordt
meestal in de 12e eeuw gedateerd. Het
dwarspand is uit de 15e eeuw en hel)
koor uit de 16e eeuw. Beide deelen zijn
van baksteen. De toren is in de 19e eeuw
geheel met baksteen bekleed. Oorspronke
lijk was dit een éénschepig tufsteenen
kerkje. Aan de noordmuur, met een dicht
gemetseld rondboog-raam en poortje, is
dat nog te zien. De zuidzijde is beplei
sterd. maar zal ongetwijfeld ook van
tufsteen zijn. Aan de binnenzijde kaal
men zien, hoe in de westmuur ruw ei1
ongelijk een gat is gehakt, waartegen del
toren geplaatst is. De tonen, waarvan dei
kern van baksteen is, werd onherstelbaar
verminkt door de bekleeding van het be
neden deel met pleisterkalk en van het
bovenstuk niet baksteen. Het portaal in
de toren is Romaanseh, maar later dan
de tufsteenen deelen. Bij de bekleeding1
heeft men niet het oude oppervlak na
gemaakt, want de inspringende nissen
zijn aan de O.W. en Z.-kant door ronde
bogen afgedekt en aan de N.-zijide door
spitsbogen, terwijl op een teekeningvai(
P. van Cuijck spitsbogen staan- Binnen is
te zien, dat het onderstuk van re u ze-mop-
peil is en het bovendeel van gewone bak
steen. Hier zijn dus drie bouwperioden
te onderscheiden. Vergelijkt men de on-
bekleede toren op de teekening van Van
Cuijck met de toren van De Westen^,
dan valt de groote overeenlkomst op. Bij,
beiden is het onderste deel van. de toi
ren massief en van een rondboogportaal
voorzien. Het bovendeel is verdeeld in
verdiepingen met in iedere wand twee
spitsboognissen. In De Westen zijn drie
verdiepingen, in Oosterend twee. De ta
melijk ronde spitsbogen op de teekening
van Pronk verklaren misschien, wnarorp
men te Oosterend in de nieuwe beklee-
ding ronde bogen heeft aangebracht.
Gezien de vondsten en, ue teekeningem
en na vergelijking met de kerk te Oos-
tenend, vermoed ik, dat de kerk te Wes*
terend er als volgt heeft uitgezien:
Een éénschepig tufsteenen kerk uit de
Romaansche tijd met tegen de westgevel
een baksteenen toren, waarvan hef on-i
derste deel nog Romaanseh was en het
bovenstuk Gothisch.
Uit historische gegevens is bekend, dat
in de eerste helft van de 10e eeuw td
Westerend een kerk was. De oudste scher
ven kunnen in die tijd geplaatst wordenii
De dateering van het tufsteenen deel iit
die tijd lijkt mij te vroeg. Liever plaats,
ik dat aan het einde van de 11e eeuw.
Het onderstuk van de toren moet uit da
12e eeuw zijn. Het bovendeel, dat op de
teekeningen zeer verschillend wordt weer
gegeven, zal wellicht direct bij het Ro
maansche deel aansluiten, dus vroeg-Go-
thisch zijn. Het zadeldak op de toyen en
de als fundeering gebruikte zwerfkeien
wijzen op verwantschap met kerken uit
de Friesch-Groningsche streken. Dat is
niet te verwonderen, daar de kerken op
Texel het bezit waren van het klooster;
te Ludingakerke in Friesland.
Drs. C. S. PONGER.
soortgelijke of nog vneesellijker geval
len, die wij in het ziekenhuis hebben be
handeld.
Ontleend aan een brochure, uitgege
ven door het Comité voor hul^iverlee-
ning aan de burgerbevolking van China,
waarin o.a. zitting hebben:
Oud-gouv. gen. van N.I. De Graeff,
Oud-minister Van Lidt de Jeude,
Ds. Banning, Ds. J.J. Buskes, de schrij
ver Anton van Duinkerken, oud-missiona
ris Pater Aloyz Goossens, prof. Kernf
kamp, N.V.V.-voorz. E.Kupers, Burge
meester De Monchy, Burgemeester Oud,
A.Stapelkamp (voorz. Chr. Nation. Vak
verbond, enz.
Secr.mevr. L. van Wessem, Apollo-
laan 75, Amsterdam; bijdragen kunnen
gestort of overgeschreven worden op giro
no. 2040 (Bankierskantoor N.V. Lissaen
Kann; er bij vermelden: CHINA-HULP.
llllllllllllllllllliuilllllllllllllllllllllllllllllluilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
ALGEMEENE TEXELSCHE
POLITIEVERORDENING.
SOCIËTEIT. Alvorens in een tapperij
sociëteit wordt gehouden, is de tapper
verplicht een afschrift of afdruk van
het reglement der sociëteit aan de Bur
gemeester toe te zenden. Art. 21.
