Cjroen <2wartïjexels in h
TEXEL
HET VERHAAL VAN ZIJN WORDING
Mon
'Ar
V.I.O.S. concerteerde
M'T
muz
WOENSDAG 16 AUGUSTUS 1950
TEXELSE
63e JAARGANG. No. 6452
Uitgave N.V- vh. Langeveld DeRooij
3oekhandel Drukkerij Bibliotheek
Den Burg - Texel - Postbus 11 - Tel 11
„Texel moet zoveel mogelijk on
gerept blijven, in 't bijzonder zijn
duinen en stranden. (Thijsse).
Wie na een tocht van 40 km. over 't vlakke, vrijwel boomloze land van N.
Hollands noorderkwartier vanaf de Helderse zeedijk over het water kijkt, ziet
daar in de verte een streep van het eiland Texel liggen. Aan de horizon strek
ken zich gelige duinen uit en witte stranden, omspoeld door de blauwe golven
van het Marsdiep, maar ook door de zelfs bij rustig weer dreigende witte kop
pen van de grondzeeën bij de Hors in het westen. Veel verder naar links liggen
de kokende schuimkoppen van de Razende Bol. Ergens in het midden, boven de
duinen, rijst het karakteristieke witte kerktorentje van Den Hoorn op.
Niet altijd is
de aan blik van 't
zuiden uit het
zelfde geweest.
Wie Texel in
1939 voor het
laatst heeft ge
zien, zal nu, bij
zijn terugkeer
tien jaar later,
wel even ver
baasd opkijken.
Indertijd lag
daar voor de
kust immers het
duin van het
voormalige On
rust, dat zo'n
typische aan
blik bood van
deze kant uit,
maar nu volle
dig is verdwe
nen. in 1940 werd 't nl. tijdens een he-
.liet voormalige Onrust, dat zo'n typische aanblik bood.
vige najaarsstorm vrijwel weggeslagen*
alleen een stuk zandplaat is er nog over
gebleven.
En dat is de enige wandaad niet als
we het zo mogeu noemen die de zee
gedurende deze laatste jaren ten opzich
te van Texel gepleegd heeft. Wanneer
we het noordon van het eiland bereiken
kunnen we daar een kras staaltje van
meemaken De oostkust van Eierland is
aan sterke afslag onderhevig, al jaren
iang en tegenwoordig wel in die mate,
dat het afknagingsproces zichtbaar vor-
Het poldcrtje Dc Volharding heeft
het onderspit moeten delven
dert. Stukken duin ïollen zo maar naar
beneden, onze voetstappen van een uur
geleden worden al weer gedeeltelijk
verzwolgen.het is werkelijk een
enigszins angstig gezicht. Het poldertje
de Volharding heeft het onderspit moe
ten delven en alleen, bij laag water kun
je nog over de fundamenten van de
achtergebleven gebouwen lopen.
Hoe is dat nu vroeger allemaal ge
gaan. Texel heeft niet altijd de vorm
van nu gehad, dat zal niemand verwon
deren. Eertijds was het zelfs maar een
klein eilandje, ver in zee liggend en met
veel minder dan de helft van de tegen
woordige oppervlakte. Ver naar het
noorden lag Eierland, niet veel meer dan
een zandplaat met wat duinen, die ech
ter wel vrij hoog waren, terwijl ook
naar het zuiden de toestand toentertijd
geheel anders was dan nu. Het vaste
land van Noord-Holland, als we die
drassige met water bedekte plek grond
toen tenmniste al zo konden noemen,
hield op bij De Hen. De (Noord)
Westfriese zeedijk en in het verlengde
daarvan de oude Schoorlse zeedijk tot
aan De Hen toe vormden de grens met
de zee. Verder lagen er alleen nog wat
eilanden, meest verlaten of althans zeer
eenzaam, waarvan het noordelijkste de
oude kustplaats Huisduinen droeg.
Zo lag daar dus dat oude Texel, omge
ven en beschermd door duinen in het
westen en zuiden, door dijken in het
noorden en oosten. Wie nu met de boot
in Oudeschild aankomt, komt direct in
dit oude land terecht, wat ook heel goed
te zien is. De schapen, de onregelmatig
gevormde d.w.z. verkavelde landerijen,
meest omgeven door zgn. tuinwalletjes,
de talrijke slootjes en kreken, de vele
vogels en planten, dat alles geeft het
land een geheel eigen uiterlijk en vormt
wel een groot contrast met het nuchtere
rechtlijnige bouwland in het noorden.
Hoe nu dit oude land of deze oude
kern, zoals we zouden kunnen zeggen in
vroeger tijden is ontstaan, daarover is
niet zo veel bekend. Wel weten we dat
dit deel uit 25 polders bestaat en ook de
namen hiervan zijn alle bekend. Maar
jaartallen of zo worden nergens opgege
ven. Wie zou ze trouwens opgeschreven
moeten hebben? In die tijd vond men 't
aanleggen van dijken en polders niet
belangrijk genoeg om over uit te weiden,
het was al mooi, dat het werk gebeurde
en verder hield men zich bezig met de
zeevaart, met oorlogvoeren (vnl. verde
diging tegen invallen want agressief wa
ren de Texelaars niet) en de dagelijkse
strijd om het bestaan, toen ongetwijfeld
veel zwaarder dan nu.
Zo komt het ook dat er van de volgen
de bedijkingen en landaanwinsten nog
betrekkelijk weinig bekend is. Wel schij
nen deze het eerste plaats gevonden te
hebben, daar waar in het westen duin-
gronden en zandplaten lagen tot in de
lichting van het tegenwoordige de
Koog. Achtereenvolgens moeten zo de 3
Kogen of buitenlanden aangewonnen
zijn, nl Gerritsland, Everstekoog en de
Koog. De Gerritslanderdijk en de Pij-
pendijk, beide ongeveer west-oost lopend,
geven nog de oude grenzen aan: op een
flinke kaart van Texel zijn ze wel te
inden. In ieder geval was het eiland
aanzienlijk in grootte toegenomen, maar
de vorm was enigszins eigenaardig tenge
volge van de diepe inham in het noorden
Een klein driehoekje werd daarvan 't
eerst aan de zee onttrokken en zo ont
stond het zgn. Burger-Nieüwland, dwz.
nieuw ten opzichte van het oudere land
waarop de hoofdplaats Den Burg lag en
nog ligt.
Dat wat we nu gezien hebben is dan
eigenlijk de eerste etappe in de wor
dingsgeschiedenis van Texel. Het geheel
is tamelijk vaag, gehuld in de nevelen
van het grijs verleden. Jaartallen en ex
acte feiten zijn er betrekkelijk weinig,
dikwijls helemaal niet over bekend.
Maar van wat er in de 16e eeuw, zover
zijn we dus nu, heeft plaats gevonden,
zijn we al veel beter op de hoogte. Er
werd toen vlijtig gepolderd, drooggelegd
en bedijkt in het zuiden van het eiland,
stukje bij beetje, steeds weer iets erbij
een soort offensief op kleine schaal tegen
de zee. Misschien was men voorzichtig
geworden na de ervaringen met de polder
Waal en Burg in het noorden, die in 1532
totaal overstroomde? Hoe het ook zij,
aan deze zijde van het eiland werd een
aaneenschakeling van kleine successen
verkregen, waarvan 4 aangewonnen pol
ders het resultaat was. (Het zijn achter
eenvolgens het Weezenspijk, de Grie of
het Grietje zoals sommige auteurs ver
melden, het Hoornder-Nieuwland en de
Kuil of Binnenkuil. Het Hoornder-
Nieuwland is als grootste ruim 121, maai
de Grie als kleinste niet meer dan een
8V2 ha. grootDaarbij zou het voorlopig
blijven, want een vijfde bedijkingspro
ces had aanvankelijk wel succes, maai
de daardoor gevormde Buiten-Kuil ging
later weer verlorenen blééf onder
water.
De hierop volgende eeuw geeft grote
en belangrijke gebeurtenissen te zien. Zo
werd in het jaar 1612 definitief de Waal
en Burgerpolder drooggelegd, waarvoor
in 1436 al de eerste pogingen onder
nomen waren Hierdoor verdween de
diepe inham in het noorden vrijwel ge
heel en verkreeg het eiland weer een
meer afgeronde vorm. De tweede wijzi
ging vond plaats met betrekking tot
Eierland. Dit was nog steeds een eiland
op zichzelf, maar hoe de toestand tussen
dit land en Texel precies was, laat zich
niet meer reconstrueren. Ongetwijfeld la
gen hier zandplaten, doorsneden door
geulen op de manier als tegenwoordig
de Bosplaat bij Terschelling en mis
schien gedeeltelijk met duinen of duin-
tjes bezet. Van een zeegat als het Mars
diep met plaatsen van ruim 30 meter
diepte kan geen sprake geweest zijn.
Misschien ook zaten de eilanden aan el
kaar vast, als bij eb de gronden droog
liepen. In ieder geval was de situatie zo
GEEN SPEELGOED!
.oCIl
Sommige kinderen beschouwen onze
nieuwe postzegelautcmaten als een stuk
speelgoed. Zij proberen op alle manieren
op illegale weg postzegels uit deze appa-
laten te halen hetgeen toch nooit lukt j
maar wel is het gevolg van hun balda
digheid, dat de automaten oeschadigd
worden. Als dat geknoei zo doorgaat zul
len de automaten straks onbruikbaar
zijn. Daarom verzoeken wij ouders en
onderwijzers namens de P.T.T. de jeugd
aan het verstand te brengen, dat die au
tomaten door hen met rust gelaten moe
ten worden. Helpt die waarschuwing
niet, dan zal de P.T.T. zich tot de poli
tie moeten wenden en als die optreedt
zijn de overtreders er vandaag of morgen
gloeiend bij!
WATER.
Wat de regenval betreft steekt deze
zomer wel scherp af bij die van 1948,
toen ons eiland verdorde. Toen reden
er wagens met grote tanks cf vehikels
met melkbussen naar de „Eendracht",
waar een onuitputtelijke bron voor het
nodige vocht zorgde. Daar stonden de
wagens-voor-drink water alle dagen in
de rij. De pomp werd al s morgens
om drie uur in werking gezet
en tot 's avonds acht uur duurde de wa-
terverstrekking voort. Die pomp leverde
10 m3 per uur. (De fabriek gebruikt
zelf 40 m3 per dag!)
Nu beleeft men dagen, dat boer noch
burger naar de Schilderweg komen om
water te halen: men heeft voldoende op
de boerderij of bij de burgerwoning.
Slechts wie geen welwater bezitten en
een geringe goot om het regenwater naar
de put te leiden, halen nu en dan water.
dat het in 1629 mogelijk bleek de grote
onderneming tot het aanleggen van een
soort afsluitdijk op touw te zetten, een
dijk die moest lopen van de Koger dui
nen tot Eierland toe. En werkelijk kwam
in het daarop volgende jaar deze zand
dijk, want dat was het, gereed. Het suc
ces was volkomen, want al spoedig sto
ven er ook nog nieuwe duinen tegen op,
nu aangegroeid tot een geheel duinland
schap, terwijl oostelijk slikgronden e.d.
werden gevormd. Nooit meer sindsdien
zijn Texel en Eierland van eikaar ge
scheiden geweest. Tegenwoordig kun je
nog langs een fietspad rijden, dat langs
de binenkant van die ruim 3 eeuwen ge
leden aangelegde dijk loopt.
In de vorige eeuw is veel land bijge-
wonnen en dus naar verhouding van
jonge datum. We onderscheiden dan ook
een ouder zuidelijk en een jonger noor
delijk deel en over het geheel zijn de
verschillen goed te zien in 't landschap
Zo is 't noordelijk deel in grote recht
hoekige stukken verkaveld, heeft dien
tengevolge ook lijnrechte wegen, is prac-
tisch boomloos en bestaat hoofdzakelijk
uit bouwland. Vergelijk dat nu eens met
het zuidelijk deel! De duinlandschappen
zijn door de eeuwen heen gevormd en
hiervoor geldt deze scherpe indeling oud-
nieuw dan ook niet.
Het nieuwe land bestaat op het ogen
blik uit 3 polders, waarvan de Eierland-
se polder, verreweg de grootste, een op
pervlakte van ruim 3300 ha. beslaat en
daarmee de oudste kern van het eiland
enigszins naar de kroon steekt. De tech
nische middelen van de 19e eeuw ver
oorloofden een dergelijke onderneming,
die toch in 1835 al afgesloten werd. De
polder bestaat uit prima cultuurgrond,
op een kleine strook zand tegen de ou
de zanddijk na. Het plaatsje De Cocks-
dorp is, zoals meteen hieruit blijkt, van
jonge datum. In 1846 werd de Eendracht-
polder bedijkt, waarna de zee nog slechts
een diepe, ver landinwaarts dringende
..De Cocksdorp, Tcxels jongste dorp..
inham vormde Het gebied werd ge
bruikt voor de visserij en oesterteelt, ter
wijl de bij eb droogvallende gronden
een ontzaggelijk vcgelgebied moeten
hebben gevormd. Van dit laatste weten
we echter niet méér, want wel verhalen
de oudere schrijvers over de wiervisse
rij ter plaatse, de vismethoden, de kwa
liteit van de oesters, maar de vogels on
dervinden geringere belangstelling en
komen er met slechts enkele woorden af.
En dat nog in gunstige gevallen. Door
dat de gedaanteverwisseling van zee in
land in 1876 plaats vond, vinden we op
verschillende oudere kaarten dit gebied
nog als water aangegeven. Het enige di
recte voordeel vormde het feit, dat de
lengte van de zeedijken in hoge mate be
kort werd want de grond bleek vnl.
uit zand te bestaan en dan, dat de zee
niet zo ver meer het land kon indrin
gen. Texel had hiermee uiteindelijk zijn
bekende afgeronde vorm verkregen: nog
geen eeuw geleden!
..(Zie vervolg vierde pagina).
Nee, die fraaie, oude ge
veltjes zouden wij niet wil
len missen! Temeer, omdat
er in de loop der jaren zo
veel gesneuveld zijn. Door
brand, door verbouw, door
de tand des tijds. Ze zijn
zo gezellig, er gaat zo'n
rust en vertrouwen van
uit. Ze wekken onze be
wondering voor de kunst
zinnige bouwers uit vroe
ger eeuwen. Herinnering
aan en hechte band met 't
grijs verleden. Daarom zal
iedereen 't toejuichen, dat
destijds Monumentenzorg
werd gesticht, een instan
tie, welke een wakend oog
houdt om ieder gevaar, dat
die oude geveltjes bedreigt,
af te wenden. De moker,
het vuur, en wat dies meer
zij.
De toren van de N.H. kerk en dit ge
veltje kunnen elkaar bij het krieken van
de dag niet meer begroeten: het gevel
tje is gesloopt ten behoeve van de uit
te breiden Boerenleenbank-
in het Park. U ziet, het had geen zin om
dat geveltje, hoe mooi het ook was, te
sparen, omdat het toch niet gezien werd.
in ieder geval betekent het niets ten
aanzien van net dorpsschoon van Den
Burg.
Dit geveltje is dezer dagen gesloopt:
De Coop. Boerenleenbank had meer
ruimte nodig, uitbreiding naar voren
ging niet anders zou men de Raad-
huizianen maar het (riante) uitzicht op
1 de Binnenburg en zijn (druk) verkeer
ontnemen en wilde men naar achter uit
breiden dan moest het geveltje wel ver
dwijnen.
Monumentenzorg is gezwicht.
De Boerenleenbank aan de Vismarkt.
Wie werkt maakt fouten. Toen op de
6e Augustus van het jaar 1930 dus 20
jaar geleden de Coop. Boerenleen
bank haar nieuw gebouw aan de Vis
markt opende, kon men in de achter
muur een zeer oud gevalletje ontdek
ken: dat was de achtergevel van een der
huisjes, welke voordien bewoond werden
door de heer Aris Ponger „Ontdekken":
achter het nieuwe gebouw van de Coop.
Boerenleenbank liep en ioopt geen
straat. Om het geveltje te kunnen be
wonderen en wie wist dat het er was?
moest men het kerkhof aan de Bin
nenburg betreden of het van verre aan
schouwen door de takken van de bomen
Oud moest plaats maken voor nieuw.
TEXELSE MARKT.
Den Burg, 14 Aug. 1950. Aangevoerd'
80 lammeren f 40-f 55. 17 schapen f 85-
f 100. 25 graskalveren f 280-f 350. 8 pin
ken f 450-f 550. 3 koeien f 800-f 950. 22
biggen f 55-f 65.
Een behoorlijk aantal personen was
Zaterdagavond in het Park te Den Burg,
bijeengekomen om te luisteren naar het
concert, dat het kleine fanfarecorps V.I.
O.S. van Oost daai gaf. VIOS: vooruit
gang is ons streven. Welnu, dit kleine
corps heeft uitstekende kwaliteiten. ,.Het
muziekcorps van Oost". Oost badgas
ten is een gehucht en mogen we dan
ons (zonne)petje niet eerbiedig van de
(tegen de zon beschermde) schedel lich
ten ter ere van dit handje vol muzikan
ten?! Ach, drie van deze kleine corpsen
zouden de ruime muzieknis nauwelijks
hebben gevuld, maar zé dorsten het dan
toch maar aan om hier voor het voetlicht
te treden. Uit het kleine, bijna onbeken
de gehucht Oost in het hartje van Den
Burg, de hoofdstad van het eiland!
Klein maar dapper en met de taaiheid,
die zulke kleine corpsen eigen is. Met de
trouw die het kenmerkt: het mannen
koor moest verstek laten gaan, maar V.I.
O.S. zei: „Wij komen toch!" En ze hiel
den woord. Ze vergastten ons op een
zeer behoorlijk uitgevoerd concert. De
diverse nummers werden pittig gebla
zen, zuiver. Vol bezieling stond daar de
dirigent, de heer K. Smidt, die voort
gaat op het goede pad, dat VIOS onder
leiding van de heer Flokstra heeft inge
slagen. Ja, ontegenzeggelijk moet men
vooruitgang boeken als men van zulk 'n
interesse blijk geeft. Onder de muzikan
ten merkten wij twee zeer jeugdige le
den op. De muziekstandaard moest zeker
tot het minimum worden ingekrompen
om hun gelegenheid te geven tot het le
zen van de muziek!
Een eenvoudig concert, een eenvoudi
ge muziekavond. De ware muzieklief
hebbers waren present en vele anderen.
Schoon weer, bladstil. Jammer overigens
dat verschillende malen voetstappen in
het knarsende grint werden gezet, ter-
w ij 1 gemusiceerd werd. Dat hoort niet.
Het stoort erg en op eenmaal dachten wij
„Gelukkig, hier begint het crescendo.
Speelt het corps? Wacht u dan aan de
ingang van ons Park tot het in uitvoe
ring zijnde nummer geblazen is.
Aller dank!
EEN STRAATJE OM.
Dat doet Amor op Donderdagavond.
Dan voert de bekende toneelvereniging
Sint Jan in „Casino" het blijspel op
Amor gaat een straatje om". Waarom
de brave huwelijksmakelaar dat doet?
In welke hachelijke situaties diverse klei
ne mensenkinderen komen te verkerem
cn hoe genadig dit korte leven
dikwijls is, dat alles wordt geschetst 1»
dit alleraardigste blijspel dat reeds enig»
duizenden een genoeglijke avond in het
„Casino" heeft bezorgd.
„KINDEREN VAN DE STRAAT".
Komend weekeinde draait in Texeli
Bioscoop Theater de Deense film „Kin
deren van de Straat".
Hier volgen enkele regels uit verschil
lende persrecensies, welke allemaal, niet
één uitgezonderd, zeer gunstig waren:
Alg. Handelsblad: Binnen een paar
weken het tweede goede werk uit Dene
marken. Het frisse, natuurlijke spel van
deze kinderen doet even echt en onge
kunsteld aan als, bv., de naar het leven
getekende potjes en pannetjes in de keu
ken van moeder.
Het Vrije Volk: .die zal stellig een
groot publiek aanspreken, en een voor
beeld kunnen zijn voor allen, die met de
zorg voor de jeugd te maken hebben.
De Volkskrant: .Reden waarom wij
deze film van harte aan ieder aanbeve
len, temeer om de onverdeelde vreugde,
welke het zien van zich natuurlijk-ge
dragende kinderen voor de camera ieder
rechtgeaard mensenhart oplevert. „Kin
deren van de straat" is om vele redenen
dé film voor de vacantie!
Het Parool: De geest is zó aantrekke
lijk en de humor zó menselijk, dat „Kin
deren van de straat", waarin, nét als in
„Ditte", het kostelijk zoontje van de re
gisseur optreedt, me aanmerkelijk meer
heeft gedaan dan de gemiddelde routine
film.
De Tijd: Een aantrekkelijke film, een
voudig van opzet, met intelligentie uit
gewerkt. De film is voor alle leeftijden
en dat mag gerust, want alle leeftijden
kunnen er wat van leren.