Cjroen <2wartïjexels in h TEXEL HET VERHAAL VAN ZIJN WORDING Mon 'Ar V.I.O.S. concerteerde M'T muz WOENSDAG 16 AUGUSTUS 1950 TEXELSE 63e JAARGANG. No. 6452 Uitgave N.V- vh. Langeveld DeRooij 3oekhandel Drukkerij Bibliotheek Den Burg - Texel - Postbus 11 - Tel 11 „Texel moet zoveel mogelijk on gerept blijven, in 't bijzonder zijn duinen en stranden. (Thijsse). Wie na een tocht van 40 km. over 't vlakke, vrijwel boomloze land van N. Hollands noorderkwartier vanaf de Helderse zeedijk over het water kijkt, ziet daar in de verte een streep van het eiland Texel liggen. Aan de horizon strek ken zich gelige duinen uit en witte stranden, omspoeld door de blauwe golven van het Marsdiep, maar ook door de zelfs bij rustig weer dreigende witte kop pen van de grondzeeën bij de Hors in het westen. Veel verder naar links liggen de kokende schuimkoppen van de Razende Bol. Ergens in het midden, boven de duinen, rijst het karakteristieke witte kerktorentje van Den Hoorn op. Niet altijd is de aan blik van 't zuiden uit het zelfde geweest. Wie Texel in 1939 voor het laatst heeft ge zien, zal nu, bij zijn terugkeer tien jaar later, wel even ver baasd opkijken. Indertijd lag daar voor de kust immers het duin van het voormalige On rust, dat zo'n typische aan blik bood van deze kant uit, maar nu volle dig is verdwe nen. in 1940 werd 't nl. tijdens een he- .liet voormalige Onrust, dat zo'n typische aanblik bood. vige najaarsstorm vrijwel weggeslagen* alleen een stuk zandplaat is er nog over gebleven. En dat is de enige wandaad niet als we het zo mogeu noemen die de zee gedurende deze laatste jaren ten opzich te van Texel gepleegd heeft. Wanneer we het noordon van het eiland bereiken kunnen we daar een kras staaltje van meemaken De oostkust van Eierland is aan sterke afslag onderhevig, al jaren iang en tegenwoordig wel in die mate, dat het afknagingsproces zichtbaar vor- Het poldcrtje Dc Volharding heeft het onderspit moeten delven dert. Stukken duin ïollen zo maar naar beneden, onze voetstappen van een uur geleden worden al weer gedeeltelijk verzwolgen.het is werkelijk een enigszins angstig gezicht. Het poldertje de Volharding heeft het onderspit moe ten delven en alleen, bij laag water kun je nog over de fundamenten van de achtergebleven gebouwen lopen. Hoe is dat nu vroeger allemaal ge gaan. Texel heeft niet altijd de vorm van nu gehad, dat zal niemand verwon deren. Eertijds was het zelfs maar een klein eilandje, ver in zee liggend en met veel minder dan de helft van de tegen woordige oppervlakte. Ver naar het noorden lag Eierland, niet veel meer dan een zandplaat met wat duinen, die ech ter wel vrij hoog waren, terwijl ook naar het zuiden de toestand toentertijd geheel anders was dan nu. Het vaste land van Noord-Holland, als we die drassige met water bedekte plek grond toen tenmniste al zo konden noemen, hield op bij De Hen. De (Noord) Westfriese zeedijk en in het verlengde daarvan de oude Schoorlse zeedijk tot aan De Hen toe vormden de grens met de zee. Verder lagen er alleen nog wat eilanden, meest verlaten of althans zeer eenzaam, waarvan het noordelijkste de oude kustplaats Huisduinen droeg. Zo lag daar dus dat oude Texel, omge ven en beschermd door duinen in het westen en zuiden, door dijken in het noorden en oosten. Wie nu met de boot in Oudeschild aankomt, komt direct in dit oude land terecht, wat ook heel goed te zien is. De schapen, de onregelmatig gevormde d.w.z. verkavelde landerijen, meest omgeven door zgn. tuinwalletjes, de talrijke slootjes en kreken, de vele vogels en planten, dat alles geeft het land een geheel eigen uiterlijk en vormt wel een groot contrast met het nuchtere rechtlijnige bouwland in het noorden. Hoe nu dit oude land of deze oude kern, zoals we zouden kunnen zeggen in vroeger tijden is ontstaan, daarover is niet zo veel bekend. Wel weten we dat dit deel uit 25 polders bestaat en ook de namen hiervan zijn alle bekend. Maar jaartallen of zo worden nergens opgege ven. Wie zou ze trouwens opgeschreven moeten hebben? In die tijd vond men 't aanleggen van dijken en polders niet belangrijk genoeg om over uit te weiden, het was al mooi, dat het werk gebeurde en verder hield men zich bezig met de zeevaart, met oorlogvoeren (vnl. verde diging tegen invallen want agressief wa ren de Texelaars niet) en de dagelijkse strijd om het bestaan, toen ongetwijfeld veel zwaarder dan nu. Zo komt het ook dat er van de volgen de bedijkingen en landaanwinsten nog betrekkelijk weinig bekend is. Wel schij nen deze het eerste plaats gevonden te hebben, daar waar in het westen duin- gronden en zandplaten lagen tot in de lichting van het tegenwoordige de Koog. Achtereenvolgens moeten zo de 3 Kogen of buitenlanden aangewonnen zijn, nl Gerritsland, Everstekoog en de Koog. De Gerritslanderdijk en de Pij- pendijk, beide ongeveer west-oost lopend, geven nog de oude grenzen aan: op een flinke kaart van Texel zijn ze wel te inden. In ieder geval was het eiland aanzienlijk in grootte toegenomen, maar de vorm was enigszins eigenaardig tenge volge van de diepe inham in het noorden Een klein driehoekje werd daarvan 't eerst aan de zee onttrokken en zo ont stond het zgn. Burger-Nieüwland, dwz. nieuw ten opzichte van het oudere land waarop de hoofdplaats Den Burg lag en nog ligt. Dat wat we nu gezien hebben is dan eigenlijk de eerste etappe in de wor dingsgeschiedenis van Texel. Het geheel is tamelijk vaag, gehuld in de nevelen van het grijs verleden. Jaartallen en ex acte feiten zijn er betrekkelijk weinig, dikwijls helemaal niet over bekend. Maar van wat er in de 16e eeuw, zover zijn we dus nu, heeft plaats gevonden, zijn we al veel beter op de hoogte. Er werd toen vlijtig gepolderd, drooggelegd en bedijkt in het zuiden van het eiland, stukje bij beetje, steeds weer iets erbij een soort offensief op kleine schaal tegen de zee. Misschien was men voorzichtig geworden na de ervaringen met de polder Waal en Burg in het noorden, die in 1532 totaal overstroomde? Hoe het ook zij, aan deze zijde van het eiland werd een aaneenschakeling van kleine successen verkregen, waarvan 4 aangewonnen pol ders het resultaat was. (Het zijn achter eenvolgens het Weezenspijk, de Grie of het Grietje zoals sommige auteurs ver melden, het Hoornder-Nieuwland en de Kuil of Binnenkuil. Het Hoornder- Nieuwland is als grootste ruim 121, maai de Grie als kleinste niet meer dan een 8V2 ha. grootDaarbij zou het voorlopig blijven, want een vijfde bedijkingspro ces had aanvankelijk wel succes, maai de daardoor gevormde Buiten-Kuil ging later weer verlorenen blééf onder water. De hierop volgende eeuw geeft grote en belangrijke gebeurtenissen te zien. Zo werd in het jaar 1612 definitief de Waal en Burgerpolder drooggelegd, waarvoor in 1436 al de eerste pogingen onder nomen waren Hierdoor verdween de diepe inham in het noorden vrijwel ge heel en verkreeg het eiland weer een meer afgeronde vorm. De tweede wijzi ging vond plaats met betrekking tot Eierland. Dit was nog steeds een eiland op zichzelf, maar hoe de toestand tussen dit land en Texel precies was, laat zich niet meer reconstrueren. Ongetwijfeld la gen hier zandplaten, doorsneden door geulen op de manier als tegenwoordig de Bosplaat bij Terschelling en mis schien gedeeltelijk met duinen of duin- tjes bezet. Van een zeegat als het Mars diep met plaatsen van ruim 30 meter diepte kan geen sprake geweest zijn. Misschien ook zaten de eilanden aan el kaar vast, als bij eb de gronden droog liepen. In ieder geval was de situatie zo GEEN SPEELGOED! .oCIl Sommige kinderen beschouwen onze nieuwe postzegelautcmaten als een stuk speelgoed. Zij proberen op alle manieren op illegale weg postzegels uit deze appa- laten te halen hetgeen toch nooit lukt j maar wel is het gevolg van hun balda digheid, dat de automaten oeschadigd worden. Als dat geknoei zo doorgaat zul len de automaten straks onbruikbaar zijn. Daarom verzoeken wij ouders en onderwijzers namens de P.T.T. de jeugd aan het verstand te brengen, dat die au tomaten door hen met rust gelaten moe ten worden. Helpt die waarschuwing niet, dan zal de P.T.T. zich tot de poli tie moeten wenden en als die optreedt zijn de overtreders er vandaag of morgen gloeiend bij! WATER. Wat de regenval betreft steekt deze zomer wel scherp af bij die van 1948, toen ons eiland verdorde. Toen reden er wagens met grote tanks cf vehikels met melkbussen naar de „Eendracht", waar een onuitputtelijke bron voor het nodige vocht zorgde. Daar stonden de wagens-voor-drink water alle dagen in de rij. De pomp werd al s morgens om drie uur in werking gezet en tot 's avonds acht uur duurde de wa- terverstrekking voort. Die pomp leverde 10 m3 per uur. (De fabriek gebruikt zelf 40 m3 per dag!) Nu beleeft men dagen, dat boer noch burger naar de Schilderweg komen om water te halen: men heeft voldoende op de boerderij of bij de burgerwoning. Slechts wie geen welwater bezitten en een geringe goot om het regenwater naar de put te leiden, halen nu en dan water. dat het in 1629 mogelijk bleek de grote onderneming tot het aanleggen van een soort afsluitdijk op touw te zetten, een dijk die moest lopen van de Koger dui nen tot Eierland toe. En werkelijk kwam in het daarop volgende jaar deze zand dijk, want dat was het, gereed. Het suc ces was volkomen, want al spoedig sto ven er ook nog nieuwe duinen tegen op, nu aangegroeid tot een geheel duinland schap, terwijl oostelijk slikgronden e.d. werden gevormd. Nooit meer sindsdien zijn Texel en Eierland van eikaar ge scheiden geweest. Tegenwoordig kun je nog langs een fietspad rijden, dat langs de binenkant van die ruim 3 eeuwen ge leden aangelegde dijk loopt. In de vorige eeuw is veel land bijge- wonnen en dus naar verhouding van jonge datum. We onderscheiden dan ook een ouder zuidelijk en een jonger noor delijk deel en over het geheel zijn de verschillen goed te zien in 't landschap Zo is 't noordelijk deel in grote recht hoekige stukken verkaveld, heeft dien tengevolge ook lijnrechte wegen, is prac- tisch boomloos en bestaat hoofdzakelijk uit bouwland. Vergelijk dat nu eens met het zuidelijk deel! De duinlandschappen zijn door de eeuwen heen gevormd en hiervoor geldt deze scherpe indeling oud- nieuw dan ook niet. Het nieuwe land bestaat op het ogen blik uit 3 polders, waarvan de Eierland- se polder, verreweg de grootste, een op pervlakte van ruim 3300 ha. beslaat en daarmee de oudste kern van het eiland enigszins naar de kroon steekt. De tech nische middelen van de 19e eeuw ver oorloofden een dergelijke onderneming, die toch in 1835 al afgesloten werd. De polder bestaat uit prima cultuurgrond, op een kleine strook zand tegen de ou de zanddijk na. Het plaatsje De Cocks- dorp is, zoals meteen hieruit blijkt, van jonge datum. In 1846 werd de Eendracht- polder bedijkt, waarna de zee nog slechts een diepe, ver landinwaarts dringende ..De Cocksdorp, Tcxels jongste dorp.. inham vormde Het gebied werd ge bruikt voor de visserij en oesterteelt, ter wijl de bij eb droogvallende gronden een ontzaggelijk vcgelgebied moeten hebben gevormd. Van dit laatste weten we echter niet méér, want wel verhalen de oudere schrijvers over de wiervisse rij ter plaatse, de vismethoden, de kwa liteit van de oesters, maar de vogels on dervinden geringere belangstelling en komen er met slechts enkele woorden af. En dat nog in gunstige gevallen. Door dat de gedaanteverwisseling van zee in land in 1876 plaats vond, vinden we op verschillende oudere kaarten dit gebied nog als water aangegeven. Het enige di recte voordeel vormde het feit, dat de lengte van de zeedijken in hoge mate be kort werd want de grond bleek vnl. uit zand te bestaan en dan, dat de zee niet zo ver meer het land kon indrin gen. Texel had hiermee uiteindelijk zijn bekende afgeronde vorm verkregen: nog geen eeuw geleden! ..(Zie vervolg vierde pagina). Nee, die fraaie, oude ge veltjes zouden wij niet wil len missen! Temeer, omdat er in de loop der jaren zo veel gesneuveld zijn. Door brand, door verbouw, door de tand des tijds. Ze zijn zo gezellig, er gaat zo'n rust en vertrouwen van uit. Ze wekken onze be wondering voor de kunst zinnige bouwers uit vroe ger eeuwen. Herinnering aan en hechte band met 't grijs verleden. Daarom zal iedereen 't toejuichen, dat destijds Monumentenzorg werd gesticht, een instan tie, welke een wakend oog houdt om ieder gevaar, dat die oude geveltjes bedreigt, af te wenden. De moker, het vuur, en wat dies meer zij. De toren van de N.H. kerk en dit ge veltje kunnen elkaar bij het krieken van de dag niet meer begroeten: het gevel tje is gesloopt ten behoeve van de uit te breiden Boerenleenbank- in het Park. U ziet, het had geen zin om dat geveltje, hoe mooi het ook was, te sparen, omdat het toch niet gezien werd. in ieder geval betekent het niets ten aanzien van net dorpsschoon van Den Burg. Dit geveltje is dezer dagen gesloopt: De Coop. Boerenleenbank had meer ruimte nodig, uitbreiding naar voren ging niet anders zou men de Raad- huizianen maar het (riante) uitzicht op 1 de Binnenburg en zijn (druk) verkeer ontnemen en wilde men naar achter uit breiden dan moest het geveltje wel ver dwijnen. Monumentenzorg is gezwicht. De Boerenleenbank aan de Vismarkt. Wie werkt maakt fouten. Toen op de 6e Augustus van het jaar 1930 dus 20 jaar geleden de Coop. Boerenleen bank haar nieuw gebouw aan de Vis markt opende, kon men in de achter muur een zeer oud gevalletje ontdek ken: dat was de achtergevel van een der huisjes, welke voordien bewoond werden door de heer Aris Ponger „Ontdekken": achter het nieuwe gebouw van de Coop. Boerenleenbank liep en ioopt geen straat. Om het geveltje te kunnen be wonderen en wie wist dat het er was? moest men het kerkhof aan de Bin nenburg betreden of het van verre aan schouwen door de takken van de bomen Oud moest plaats maken voor nieuw. TEXELSE MARKT. Den Burg, 14 Aug. 1950. Aangevoerd' 80 lammeren f 40-f 55. 17 schapen f 85- f 100. 25 graskalveren f 280-f 350. 8 pin ken f 450-f 550. 3 koeien f 800-f 950. 22 biggen f 55-f 65. Een behoorlijk aantal personen was Zaterdagavond in het Park te Den Burg, bijeengekomen om te luisteren naar het concert, dat het kleine fanfarecorps V.I. O.S. van Oost daai gaf. VIOS: vooruit gang is ons streven. Welnu, dit kleine corps heeft uitstekende kwaliteiten. ,.Het muziekcorps van Oost". Oost badgas ten is een gehucht en mogen we dan ons (zonne)petje niet eerbiedig van de (tegen de zon beschermde) schedel lich ten ter ere van dit handje vol muzikan ten?! Ach, drie van deze kleine corpsen zouden de ruime muzieknis nauwelijks hebben gevuld, maar zé dorsten het dan toch maar aan om hier voor het voetlicht te treden. Uit het kleine, bijna onbeken de gehucht Oost in het hartje van Den Burg, de hoofdstad van het eiland! Klein maar dapper en met de taaiheid, die zulke kleine corpsen eigen is. Met de trouw die het kenmerkt: het mannen koor moest verstek laten gaan, maar V.I. O.S. zei: „Wij komen toch!" En ze hiel den woord. Ze vergastten ons op een zeer behoorlijk uitgevoerd concert. De diverse nummers werden pittig gebla zen, zuiver. Vol bezieling stond daar de dirigent, de heer K. Smidt, die voort gaat op het goede pad, dat VIOS onder leiding van de heer Flokstra heeft inge slagen. Ja, ontegenzeggelijk moet men vooruitgang boeken als men van zulk 'n interesse blijk geeft. Onder de muzikan ten merkten wij twee zeer jeugdige le den op. De muziekstandaard moest zeker tot het minimum worden ingekrompen om hun gelegenheid te geven tot het le zen van de muziek! Een eenvoudig concert, een eenvoudi ge muziekavond. De ware muzieklief hebbers waren present en vele anderen. Schoon weer, bladstil. Jammer overigens dat verschillende malen voetstappen in het knarsende grint werden gezet, ter- w ij 1 gemusiceerd werd. Dat hoort niet. Het stoort erg en op eenmaal dachten wij „Gelukkig, hier begint het crescendo. Speelt het corps? Wacht u dan aan de ingang van ons Park tot het in uitvoe ring zijnde nummer geblazen is. Aller dank! EEN STRAATJE OM. Dat doet Amor op Donderdagavond. Dan voert de bekende toneelvereniging Sint Jan in „Casino" het blijspel op Amor gaat een straatje om". Waarom de brave huwelijksmakelaar dat doet? In welke hachelijke situaties diverse klei ne mensenkinderen komen te verkerem cn hoe genadig dit korte leven dikwijls is, dat alles wordt geschetst 1» dit alleraardigste blijspel dat reeds enig» duizenden een genoeglijke avond in het „Casino" heeft bezorgd. „KINDEREN VAN DE STRAAT". Komend weekeinde draait in Texeli Bioscoop Theater de Deense film „Kin deren van de Straat". Hier volgen enkele regels uit verschil lende persrecensies, welke allemaal, niet één uitgezonderd, zeer gunstig waren: Alg. Handelsblad: Binnen een paar weken het tweede goede werk uit Dene marken. Het frisse, natuurlijke spel van deze kinderen doet even echt en onge kunsteld aan als, bv., de naar het leven getekende potjes en pannetjes in de keu ken van moeder. Het Vrije Volk: .die zal stellig een groot publiek aanspreken, en een voor beeld kunnen zijn voor allen, die met de zorg voor de jeugd te maken hebben. De Volkskrant: .Reden waarom wij deze film van harte aan ieder aanbeve len, temeer om de onverdeelde vreugde, welke het zien van zich natuurlijk-ge dragende kinderen voor de camera ieder rechtgeaard mensenhart oplevert. „Kin deren van de straat" is om vele redenen dé film voor de vacantie! Het Parool: De geest is zó aantrekke lijk en de humor zó menselijk, dat „Kin deren van de straat", waarin, nét als in „Ditte", het kostelijk zoontje van de re gisseur optreedt, me aanmerkelijk meer heeft gedaan dan de gemiddelde routine film. De Tijd: Een aantrekkelijke film, een voudig van opzet, met intelligentie uit gewerkt. De film is voor alle leeftijden en dat mag gerust, want alle leeftijden kunnen er wat van leren.

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Texelsche Courant | 1950 | | pagina 1