1
Groen 'Twartsjexeh in het harL,
<4^
Oosterend houdt
herinnering
levend aan
interessant
verleden
Schilderachtig
dorp vooral
attractief voor
onze toeristen
Algemeen weeshuis heeft nieuw gebouw
WOENSDAG 8 OKTOBER 1958
TEXELSE
73e JA
COURAN
[Jitgave N.V. v.h. Langeveld de Rooij
)oekhandel Drukkerij Bibliotheek
Den Burg - Texel Postbus 11 - Tel. 11
Verschijnt woensdags en zaterdags
Bank: R'damse Bank, Coöp. Boerenl.
Bank. Postgiro 652. - Abonn.pr. ƒ2,25 p.
kwart, -f 20 ct incasso. Adv. 10 ct p. mm
(Slot)
Die monumentenlijst heeft overigens
niet alle topgevels „vastgelegd": in de
Peperstraat is in ieder geval een woning
onvermeld gebleven. Misschien is de
man, die tot taak had de zaak te inven
tariseren de tel op een gegc-ven moment
kwijt geraakt.
Een der fraaiste huizen ook de rijks
monumentenlijst vermeldt dit is Pe
erstraat 24, houten voorschot met ver-
ierselen, een zeer brede gang, de entree
ervan aan een zijmuur. In stijl is ook de
lek, een Friese stoeltjesklok uil de 17de
jpuw, het geheel is opgelust ?»-'.! met oor-
onden of getuigschriften, uitg -reikt ter
jelegmheid van successen op grote land-
10'iwtentoonstellingen, kort na de eeuw
wisseling gehouden. Een grote kelder,
met de en groene vloerteg?'s, de be
kende estrikken, een smal reepje blauwe
tegeltjes.
Aan de straatzijde de opkamer, van
waar lit een bedlegerige pati- n'. de ko-
mendi en gaande man in de Peperstraat
op do voet kan volgen.
Peperstraat 22 is het pand, waarin de
fetnilie Timmer jarenlang een bakkerij
gevestigd had. Hier valt vooral de mooie
deur op, het oud-bruin doet het goed,
vooral in het late (gouden) zonlicht. Pe
perstraat 10, zo van buitenaf een huisje
dat pasklaar gemaakt zou zijr- voer het
g^zin van een kabouter, maar treedt u
'o nnen, dan valt het u op, hoeveel ruimte
?r in zit.
Harmonieuze combinatie
Over het algemeen zitten de oude wo
ningen nog goed in de verf. Groen viert
daarbij de boventoon. Is er trouwens har
monieuzer combinatie denkbaar dan het
groen van deur en kozijn met het (smet
teloos) wit van de muren7 Het smette
loos wit ook van de gordijnen, het geel
van de stoepen?
Een compliment ook voor de zorg aan
pand Peperstraat nr 2 besteed. Maar ja,
als deze eigenaar een man van het
schildersvak is, niet waar! Dat pand heb
ben ze eertijds trouwens ook een merk
waardige snit bezorgd: let u eens op de
manier, waarop het achterhuis aan het
voorste deel is geklonken. Twee afzon
derlijke gevelstijlen waren daarvan het
gevolg.
Vrije keus
Maar dat is juist het aantrekkelijke
van de vroegere (vrije) bouw: men was
niet gebonden aan een bepa'alde stijl,
geen wethouder, die op de kast (of uit
het raam) sprong om je te herinneren
aan artikel zus of zo van de woning-
bouwwet. Als je maar met 'n landschap
pelijk verantwoord geheel voor de dag
kwam. Ook was je niet aan een rooilijn
gebonden: bekijkt u daartoe maar eens
de stand van de huizen aan de.Hoek
straat. De naam zelf spreekt voor zich.
Een plaatje schoten we ook van Pe
perstraat 15, waarin de familie Timmer
destijds een sigarenzaak vestigde. Toen
dat plan in de maak was kwamen de
moeilijkheden los- men mocht niet zó
maar gaan breken: het pand was immers
een vertegenwoordiging van de gedeelte
lijk vergane glorie! Het slot was Sigaren
magazijn „De Luifel". Het' is goed ge
slaagd, vindt u niet?
Door de Nieuwstraat waarin, de
naam zegt 'het al weer, weinig te koop
was op het gebied, dat ons ditmaal de
schijnwerper op Oosterend deed richten
(want alleen wordt nr 9 vermeld), maar
de vermaarde Hoekstraat nr 19 heeft een
grote oppervlakte bouwgrond opgeslokt.
Een gebouw met tal van hokjes en wij
beklagen de huisvrouw, die daarin aan
de slag moet! In een kast zijn onlangs
door een actieve metselaar blauwe tegel
tjes ontdekt en prompt aan de haak
geslagen. Bij dat slaan is echter nogal
eens een tegeltje gesneuveld, want het
pleisterwerk was goed in die dagen.
Ontruimd
Hoekstraat 21 pronkt met potten vol
geraniums voor de ramen. Er hangen ook
Dit is sigarenmagazijn „De Luifel" van
de familie Timmer. Het staat aan de Pe
perstraat en is enkele jaren geleden ge
heel gerestaureerd.
doet nog enigszins dienst als opslagruim
te. Een bont allerlei: sleetjes, heining,
draad, een stapel oude autobanden.
Wacht het op de sloper? Hoekstraat 30
toont duidelijk de sporen van verval. Het
verval van krachten brengt vooral de
wrakke gevel in een moeilijke situatie,
maar de sinaasappelen en perziken lig
gen er even rustig als in het pand van
de collega aan de Peperstraat!
Dan naar de Bosweg nr 31. „Dat zal
het wel zijn" meent een ingezetene, als
wij op een even buiten het dorp gelegen
boerderij wijzen Een gebouw, dat het in
het Texelse landschap uitstekend doet
met zijn rieten dak en lang voorhuis.
Maar het is allang niet meer bewoond.
Wie er het laatst gewoond heeft? De
gids (van middelbare leeftijd) moet de
(brede) schouders ophalen en keert met
een vriendelijke armslag naar het heden
terug, want wie laat een warme maal
tijd in de steek voor iets, dat al weer zo
ver achter je ligt?!
Weststraat 15. „Een gesneden make
laar". Niet (meer te vinden, Kerkplein
4 en 10 idem. Dan de Schoolstraat in
waar de panden 9, 11, 13, 15 en 17 broe
derlijk in coöperatief verband de regen
buien opvangen onder één en het zelfde
rode pannendak. Schoolstraat 14 staat
leeg. Huwlustigen, slaat m\r slag! Even
doorbijten en je bent onder de pannen!
Trots bezit
Twee volle uren dwaalden we door de
verledentijd, maar het is geen verleden
tijd: Oosterend kan trots zijn op dit be
zit, dat het dorp zijn bijzondere karakter
verleent. Of zou het trots moeten zijn
op z'n nieuwbouw?? Laten we eens heel
nuchter zijn: een slaapkamer in een mo
dern huis lijkt óns aantrekkelijker dan
het bivakkeren onder een beschoten kap,
waaruit Vader Tijd nu en dan en voor
al bij krachtige wind het kalkgruis
omlaag laat dwarrelen. Wij huldigen de
vrouwen, die in de oude huizen moeten
werken en die huizen er zo keurig ver
zorgd bij laten staan. Hoeveel gemakke
lijker heeft men het in de nieuwbouw
Dat in Oosterend, Den Burg, Den Hoorn
en Oudeschild nog zoveel oude, uit de
tijd zijnde woningen worden gebruikt en
niet onbewoonbaar verklaard zijn, is zui
ver te danken aan de woningnood. En
toch, toch willen we die oude huizen niet
kwijt. Daarom ook is in de Tweede Ka
mer een wet in voorbereiding welke een
doelmatiger bescherming van het monu-
mentenbezit tot gevolg zal hebben. Daar
bij wordt een onderscheid gemaakt tussen
die monumenten, die van zo groot be
lang worden geacht, dat zij recht hebben
op steun van rijkswege en die monumen
ten, wier behoud van plaatselijk belang
BOOTDIENSTREGELING T.E.S.O
geldig tot en met 30 mei 1959
Werkdagen:
Van Texel: 5.20 7.40 10.30 12.55
15.30 18.00
van Den Helder: 6.30 9.15 11.40 14.20
16.40 19.35
Zon- en alg. erkende chr. feestdagen:
van Texel: 7.30 10.30 16.00 18.2!
van Den Helder: 9.20 11.30 17.15 19.35
TEXELSE MARKT
Aangevoerd maandag 6 oktober 1958
72 schapen 60—80; 73 lammeren 40—55;
62 biggen 4560; 7 koeien 700850; 24
graskalveren 300350; 1 paard 650; 1
veulen 400.
HOOG WATER
Hoog water ter rede van Oudeschild:
8 okt. 2,24 en 15.37, 9 okt. 4.03 en 17.18;
10 okt. 5.39 en 18.50; 11 okt. 7.02 en 20.02
Aan het strand ongeveer een uur eer
der hoog water.
AGENDA VAN DE
CULTURELE RAAD
Donderdag 9 oktober
Den Burg, „De Zwaan", Onderlinge
vond R.K. Ontwikkelingsclub.
Vrijdag 10 oktober
Zuid-Eierland, „Bethel", Bazar t.b.v. de
Ned. Herv. Kerk.
Zaterdag 11 oktober
Den Burg, Kindervoorstelling en Avond
voorstelling ï.v.m. 10-jarig bestaan van
buurtver. Weverstraat.
Zuid-Eierland, „Bethel", Bazar t.b.v. de
Ned Herv. Kerk.
Oosterend, Voorlichtingsavond Zeevisse
rij, Spreker J. A. van Aken over „Con-
struktie van Scheepsschroeven.
CONSULTATIEBUREAU VOOR DE
RHEUMATIEKBESTRIJDING
A.s. vrijdag 10 oktober wordt er GEEN
consultatiebureau gehouden, in plaats
daarvan vrijdag 17 oktober.
DOOPSGEZINDE GEMEENTE
Hedenavond, woensdag 8 oktober,
zusterkring Oudeschild.
BEETJE MEER EERBIED
Het gebeurt nog dikwijls, dat wegge
bruikers niet de minste eerbied betonen
bij het passeren van een rouwstoet. Velen
wachten niet tot deze gepasseerd is, maar
rijden deze, zonder vaart te temperen,
voorbij. Men zou wat dat betreft toch wel
een lesje kunnen nemen aan de wegge
bruikers aan de Vastewal, waar men zich
aan de kant van deweg opstelt totdat de
rouwwagen en de eerste volgauto's ge
passeerd zijn. Onlangs joeg een motor
rijder met knetterende motor een rouw
stoet voorbij. Een beetje meer eerbied
voor de overledene en de familie is zeker
niet te veel gevergd??
„WAAROM VERKIEZEN WIJ DE
WADDENEILANDEN"
Dit is de titel van de voordracht, welke
dr. J. F. Dijkstra, Amersfoort, op de Wad
denconferentie hoopt te houden. Deze
conferentie vindt plaats op 22 en 23 ok
tober op het eiland Schiermonnikoog.
Het lijkt ons een dankbaar onderwerp,
want er bestaat nu eenmaal zo veel aan
leiding om juist de Waddeneilanden voor
onze vakantie uit te kiezen, niet waar.
Dr. Dijkstra zal zich overigens stellig
niet tot die vraag bepalen, maar er vooral
waardevolle tips aan toe willen voegen,
adviezen, waarmede de diverse VW's
haar voordeel zullen kunnen doen.
Het gezelschap, dat deze Waddencon
ferentie zal bezoeken, vertrekt woensdag
de 22ste uit Oostmahorn. De boot van de
onderneming „Wagenborg's Passagiers-
diensten" doet er volgens het programma
een uurtje over. De deelnemsrs worden
op Schiermonnikoog in hotels en pensions
ondergebracht, 's Middags volgt een offi
ciële ontvangst door het gemeentebestuur
in hotel „Van der Werff". De grote alge
mene vergadering wordt donderdagoch
tend gehouden in hotel „Schiermon
nikoog". In Hotel „Duinzicht" wordt een
gemeenschappelijke koffiemaaltijd gehou
den, waarna het gemeentebestuur van 6-7
uur een aperitief in dat gebouw aanbiedt,
's Avonds om half acht begint een diner
in hotel „Van der Werff", waarna men
zich naar hotel „Schiermonnikoog" be
geeft om daar nog enige tijd gezellig sa
men te zijn. Vrijdagochtend kan men met
de boot, die om half negen van het eiland
stoomt weer naar het Vasteland terug
Wie haast hebben kunnen, zo maken we
uit het programma op, reeds de avond te
voren om zeven uur het eiland verlaten,
maar wie zal haast hebben? En de Texe
laars kunnen hun gouden boltje loch niet
meer bereiken.
OEFENTRIAL IN DU1VENDRECHT
Zondag j.l. werd een Trial gehouden in
Duivendrecht. Onze jongens hebben het
er weer best afgebracht. In de Nieuwe-
lingenklasse behaalden C. Dros en E.
Moojen respectievelijk de le en 2e prijs
De Motorclub Vechtstreek had daar
aan een spoordijk een schitterende trial
uitgezet. Gezien de mogelijkheden, welke
de terreinen daar bieden, hebben ze er
van gemaakt wat er van te maken was.
Hier waren geen hoge klims, maar lastige
moddergaten in veengrond. Er waren
ruim 40 deelnemers. Het weer was schit
terend en er was veel publiek.
Nadat alle deelnemers eerst een oefen
ronde hadden gereden begon de wedstrijd
welke uit 3 ronden bestond. Om plm. 5
uur was de wedstrijd afgelopen en tegen
6 uur kon de voorzitter in café Kóoyman
te Duivendrecht de prijzen bekend ma
ken. Hij gaf eerst een overzicht van de
algemene prestaties, omdat hier senioren
junioren en nieuwelingen allemaal het
zelfde parcours reden. Hieronder het
overzicht van de eerste 10'
1. J A. v. Etten, Amsterdam, sen., 9 str.
2. Fr. v. Etten, Amsterdam, jun., 19 str.
3. C. Dros, Texel, nieuweling, 20 str.
4. G. Mouw, Amsterdam, junior, 21 str,
5. H. Vink, Maasland, senior, 26 str.
6. G. Mul, Wieringerwaard, jun., 27 str.
7. Groeneweg, Haarl.-meer, jun., 43 str
8. E. Moojen, Texel, nieuweling, 44 str
9. D. v. Putten, Deventer, senior, 48 str
10. D. v. Wieringen, Anna Paulowna,
junior, 50 str.
Met de in qebruikname van het nieuwe gebouw van het Algemeen Weeshuis
is een lang gekoesterde v/ens in vervulling gegaan, want reeds vele jaren ge
leden werd door de redactie van de Texelse Courant gewezen op de behoefte
aan een nieuw gebouw. Die wens werd geuit naar aanleiding van een felle
brand, die op 22 januari 1940 een deel van het gebouw verwoestte. Zoals bekend
stond dit tehuis aan de Parkstraat, op de plaats, waar na de oorlog een post
kantoor is verrezen. Ja, het was een totaal verouderd gebouw, waarin de wezen
waren qehuisvest. Je stelde je dan ook de vraag hoe het mogelijk was, dat men
nimmer besloot tot een modern tehuis, waar het Algemeen Weeshuis toch ze
ker over de benodigde gelden beschikte!
Hoe lang het oude gebouw aan de
Parkstraat gestaan heeft is niet bekend.
Wel weten wij, dat het weeshuis gesticht
werd in het jaar 1573 en wel op de plaats,
waar op de noodlottige zesde april van
het jaar 1945 gierende granaten het ge
bouw totaal verwoestten.
Eerst een klooster
Bekend is ook, dat het weeshuis, het
allereerste weeshuis, een verbouwd kloos
ter is geweest. In de middeleeuwen stond
daar n.l. een nonnenklooster, gewijd aan
de Heilige Agnes, het St. Agnietenkloos-
ter Van dit klooster zelf is heel weinig
bekend. De overlevering wil, dat Gravin
Ada van Holland er enige tijd gevangen
heeft gezeten. Hoe dit klooster er uitzag,
is niet bekend. In zijn omstreeks 1750 ge
schreven boekje over Texel vertelt de
Haagse kunstschilder Pieter van Cuyck
ons, dat Den Burg een Weeshuis bezit.
„Het is van een klooster gemaakt en men
heeft er enige woningen bij. die ten be
hoeve der Wezen verhuurd worden". Het
valt te betreuren, dat Van Cuyck niet wat
meer belangstelling voor de geschiedenis
van het „Gemeen Weeshuis" aan de dag
heeft gelegd. Hij had daar n.l. nog de
gelegenheid toe. Wij niet meer doordat.
omstreeks 1780 de Weesmeesters op
het rampzalige idee kwamen grote kof
fers met oude documenten aan het vuur
prijs te geven. De heren gingen van de
gedachte uit, dat toch niemand de stuk
ken lezen kon. Hierdoor is dus stellig een
belangrijk stuk geschiedenis van het
Weeshuis en misschien ook wel van het
oude klooster voor het nageslacht ver
loren gegaan.
Restanten van kloostermuur
In ieder geval zijn alle experts het er
over eens, dat ons Park vroeger de tuin
van het St. Agnietenklooster is geweest
De kloostermuur, waarvan nog een res
tant is overgebleven en de Oostzijde van
het kerkhof rond de kerk aan de Binnen-
burg afsluit, liep langs de Nieuwstraat,
de Parkstraat en de Groeneplaats. Toen
tegen het begin van de 19de eeuw zoveel
in het centrum van Den Burg werd bij
gebouwd, moeten deze muren zijn ge
sloopt. Dit moet dan reeds vóór het jaar
1826 zijn gebeurd, want in dat jaar
schrijft een bezoeker van Den Burg, dat
van het klooster niet meer over is dan
één oude muur, staande in de tuin van
het Weeshuis.
Pieter van Cuyck heeft de veronder
stelling, dat het Weeshuis ontstaan is
door verbouwing van het klooster, be
vestigd
Godvruchtige vrouwen
De heer J. A. van der Vlis, zegt in zijn
standaardwerk „Texel". „In het centrum
van Den Burg zag men tot voor enkele
jaren de overblijfselen van het vijftiende
eeuwse kloostertje, waar godvruchtige
vrouwen leefden volgens de regel- van
Sint Francuscus' derde orde.
Toen ten tijde der reformatie van het
klooster een weeshuis werd gemaakt ver
anderde de naam kloostertuin in Wezen-
tuin. (Vorig jaar is de naam Wezentuin
in ere hersteld, maar wij herhalen het
wij vragen ons af, waarom men niet
helemaal tot het (grijs) verleden is te
ruggekeerd en de naam kloostertuin niet
in de herinnering terug heeft gebracht).
Het bouwen van een school aan de
Nieuwstraat (die wij tegenwoordig Burg
wal noemen) en van huizen aan de Groe
neplaats had tot gevolg, dat een groot
stuk van de kloostermuur werd afge
broken.
Geschenk van Prins Willem I
In de Texelaar van 21 oktober 1896
staat vermeld, dat het weeshuis (toen 20
wezen tellende en wel 6 jongens en 14
meisjes „terwijl nog twee jongens buiten
het tehuis zijn") reeds drie eeuwen be
stond. In het jaar 1573 schonk Prins Wil
lem I het toenmaals verlaten klooster aan
het eiland om het tot Algemeen Weeshuis
in te richten.
Eerst een arme stichting
Eerst zo vervolgde de schrijver
was de stichting arm, maar later verbe
terde de financiële toestand door het ont
vangen van legaten en door de opbrengst
der putten, welke het water leverden
voor de schepen, die van de rede van
Texel uitzeilden. Het weeshuis exploi
teerde reeds in 1648 een put aan de voet
van de Hoge Berg, waaruit zoet water,
bestemd o.a. voor op de rede liggende
schepen, onttrokken werd. In 1783 nam
het weeshuis een nieuwe put in gebruik
op een stuk land, waar naderhand de nog
steeds bestaande Wezenplaats werd ge
bouwd
Leden van één gezin
„Thans (1896) zijn de inkomsten ruim
voldoende om in de verpleging der wezen
te voorzien. Ons weeshuis heeft heel veel
voor bij andere gestichten van dien aard,
waar het gestichtsleven veel schaduw
zijden met zich brengt. Hier zijn de wezen
leden van één gezin, waarvan de vader
en moeder, als opvoeders, de eersten zijn.
Een opzichtelijke klederdracht wordt in
het huis niet gevonden: tot 1795 gingen
de wezen half groen, half zwart gekleed,
doch sedert dien tijd is het in het oog lo
pen der kleding gaandeweg verminderd".
Het boek „Texel" voegt daar nog een en
ander aan toe: „Niet alleen de algemene
Texelse klederdracht, ook die van de
Texelse wezen is in onbruik geraakt Bo
ven een poortje van het oude klooster in
Den Burg zag men tot voor enkele jaren
een afbeelding van een paar Texelse we
zen: zij waren gekleed half in het groen,
half in het zwart. In 1796 besloten de
weesmeesters om de jongens in zwart
„corsaay" en de meisjes in zwarte „saai"
te kleden, „daar een wees tezijn nog iets
onteerends nog schandigst behelsd en dus
de kleding der weeskinderen halfzwart
en halfgroen zeer belachelijk voor de
Maatschappij is".
In 1896 wordt wél prijzend gezegd, dat
„het weeshuis in de laatste tijd door de
zorg van de heren regenten zeer is opge
knapt, maar door het aanbrengen van
een speel- en een tweede ziekenkamer
/ou de inrichting nog zeer verbeteren".
Of die wensen in vervulling zijn ge
gaan? In elk geval vroeg de redactie van
de Texelaar anno 1940 zich met ernst af
of de op 29 januari 1940 door brand aan
gerichte verwoestingen de sinds lang be
staande plannen voor de stichting van 'n
nieuw gebouw dichter bij de verwezen
lijking had gebracht. „Velen hopen het".
(Ér waren toen elf kinderen in gehuisvest
waarvan zeven wezen). Tweerërlei doel
zou daarbij worden bereikt, le. Een doel
matiger huisvesting, een gebouw, dat be
antwoordt aan de redelijke eisen welke
aan een dergelijk tehuis moeten worden
gesteld (practisch, hygiënisch, gezellig;
rijk aan licht en lucht). 2e oplossing van
een verkeersprobleem. Wij gaan, zo ver
volgde de redactie, uit van de gedachte,
dat er niet alleen een nieuw Weeshuis
komt, maar dat tevens het oude ver
dwijnt of althans van dit oude bouwsel
een stuk wordt afgebroken om de Park
straat een ruimer toegang te geven.
Het is dus allemaal een beetje anders
gelopen dan men verwacht had. Het heeft
nog ruim 18 jaar moeten duren, eer men
een nieuw, modern en doelmatig gebouw
in gebruik kon nemen. Uiteraard zijn de
oorlog en de bouwmoeilijkheden geduren
de de eerste jaren na de oorlog daar ten
volle debet aan.
