Cjroen warL-Jexelsin het harL,
Texelaars in de
negentiende eenw
De woningbouw op Texel
liNSDAG 27 FEBRUARI 1962
TEXELSE
75e JAARGANG No. 763«
COURANT
Uitgave N.V. vJi. Langeveld de Roo{j
Boek-, Kantoorboek- en Fotekandel
Handelsdrukkerij
Pefl Burg, Texel - Postbus 11 Tel. 2058
Verschijnt dinsdags en vrijdags.
Bank: Rotterdamse Bank; Coöp. Boerenleen
bank. Postgiro 652. Abonn.pr. ƒ2,25 p. kwart
25 ct. incasso. Advertenties: familieberichten
12 ct p. mm.; andere advert. 10 ct p. mm.
Den 28 november mijn acte ontvan-
n als gezaghebber ter zee in 'dienst
in de O.I.C. ter kamer alhier (Amster-
im) en tevens het commando bekomen
ui de paketboot „De Faam", met wel-
ik den 16 december ben gezeild uit
xel naar Batavia, aldaar gearriveerd
in 30en mei van het jaar 1792, van
aar weder vertrokken naar Palem-
ing den 13 juni van hetzelfde jaar. Op
n 19 juni werden wij in de straat
inka door eenige Maleische zeeroo-
rsvaartuigen geattaqueerd en hadden
n scherp gevecht met hun; kwamen
rvolgens den 26 juni te Palembang en
«Ier vandaar vertrokken den 13 juli
iar Batavia, aldaar gearriveerd den
augustus; den 8 september vertrok-
n naar Cheribon en den 26 weder te
itavia teruggekomen; den 31 october
92 weder vertrokken van Batavia
ar Malakka; den 15 november wer-
n wij in de straat Banka geatta-
eerd door eenige Maleische zeeroo-
rs van,het grootste en ergste soort en
dden een langdurig en woedend ge-
'cht met hen. Hebbende ik, met Gods
ilp, mijn onderhebbende schip het-
*lk zeer rijk geladen was, en hetwelk
der ander elf kisten met staven
ud en zilver aan boord had, voor de
t-C. behouden. Den 23 november
karnen wij ter reede van Malakka,
rtrokken weder vandaar naar Ben-
'en den 17 december, arriveerden in
1 T I
Wij woelen zonder
En 't gaat ons in
Wij woelen ons in
En vallen moe daar
Deze regels van Huygens schoten ons
W binnen toen wij onze gedachten lieten
ian over een reeks pas gelezen aante-
jningen uit het midden van de vorige
:uw, die in hoofdzaak betrekking heb-
en op Mr. Willem Bok, eens secretaris,
Dtaris, opperstrandvonder en kanton-
ïchter te Texel. De heugenis aan deze
an is op ons eiland practisch vergaan,
echts een grafsteen achter de kerk in
Binnenburg en de naam Boksberg,
jschilderd op het huis, dat staat aan
e kruising van Wilhelminalaan en
allerweg vormen enige sporen van een
fsoonlijkheid, die in het openbare
ven van Texel een rol van betekenis
ieft gespeeld.
Mr. Willem Bok leefde van 1800 tot
172, werd geboren in Uithoorn aan de
instel, kwam in 1827 op Texel en
rerleed aldaar 35 jaren later.
Een dagboek van de doopsgezinde
•edikant Jakob Huizinga (1809-1894),
(richten over het geslacht Bok en en-
:1e andere bronnen verschaften ons de
•gevens om hem en enkele zijner tijd-
noten enkele ogenblikken in de her
nering terug te roepen.
Willem Bok was de zoon van Hidde
Jok, die -in het jaar 1768 als jongetje
N in negen jaar reeds als „kajuitwach-
r" ging varen op de Porto Gally. Aan
>ord van verschillende schepen door-
ip hij alle rangen. Als gezagvoerder
:rst voor particuliere ondernemers,
ter voor de Oost-Indische Compagnie
tenslotte als kapitein-luitenant ter
e in dienst van de oorlogsmarine,
aakte hij vele zeereizen, uiteraard op
ilschepen. Dikwijls naar Suriname,
aar ook herhaaldelijk naar de Middel-
ndse Zee, de Levant, naar Oost-Indië
naar de Oostzee. Hij had om een
emansterm te gebruiken „de zee tot
imemelk" gevaren. Zijn leven verliep
dijk dat van vele zeelui in die dagen,
j woonden in Amsterdam, in Enkhui-
n of ook wel op Texel in de verschil-
nde dorpen. De Binnenburg in Den
ïrg was een gezochte straat, waar
el gezagvoerders woonden. Soms wa-
n ze enige jaren van huis, soms lieten
een weduwe, gewoonlijk met veel
nderen achter, maar dikwijls keerden
ook naar de Binnenburg terug om
iar dan tenslotte in ruste de laatste
ren van hun leven te slijten. Ook van
ze zeelui is in de herinnering op
ixel niet veel achtergebleven. Hidde
Dk stelde echter, toen hij pensioen-
inspraken deed gelden een lijst op met
jn staat van dienst. Daarin beschreef
j in het kort alle reizen, die hij ge-
lakt had. Om de lezer een idee te
:ven wat een zeereis vroeger bete
inde, menen wij woordelijk te mogen
ten volgen wat Hidde Bok over zijn
iftiende reis, anno 1791, opgetekend
*ft.
end voor kinderen en erven
't gewoel gelijk 't gewiegde kind:
slaap door allerlei bewind
heen, met d' oogen toe en sterven.
AAN ONZE LEZERS
Met genoegen kunnen wij be
richten, dat wij de heer J. A. van
der Vlis bereid hebben gevonden
enkele artikelen voor ons blad te
schrijven over Texelse toestanden
en persoonlijkheden in de vorige
eeuw. Wij vertrouwen, dat deze
artikelen er toe zullen bijdragen
de belangstelling voor de geschie
denis van ons eiland te verleven
digen. Op verzoek van de schrij
ver delen wij mede dat hij zich
aanbevolen houdt voor de toezen
ding van portretten, brieven, dag
boeken en andere gegevens, die
hem bij zijn nasporingen te pas
kunnen komen.
Mr. Willem Bok
Bengalen den 30 januari 1793; weder
vandaar gezeild naar de Kaap de
Goede Hoop den 20 februari, aldaar ge
arriveerd den 14 mei en weder ver
trokken naar Amsterdam den 1 augus
tus, den 1 november in Plymouth ge
arriveerd; den 15 december wederom
vertrokken en den 22 december 1793 in
Texel gearriveerd.
In totaal heeft Hidde Bok 16 van dit
soort reizen gemaakt, die bepaald geen
uitstapjes waren met de Nederlandse
Reis Vereniging of een soortgelijk be
drijf en die er zeker toe leidden om
van jonge kerels mannen te maken. Het
ligt voor de hand, dat Hidde Bok niet
de aard van een sentimentele juffrouw
had en dat hij zijn zoon Willem op
voedde overeenkomstig zijn zeemans
opvattingen.
Gedurende de Franse tijd woonde hij
in Amsterdam en kon ruim leven van
de renten, die zijn spaarpenningen op
brachten, maar toen Napoleon de tiër-
cering invoerde en zijn beleggingen in
staatspapieren aanzienlijk minder op
brachten, werd hij genoodzaakt een
voudiger te gaan leven om toch rond
te kunnen komen.
Toen Hidde in 1816 werd benoemd
tot Inspecteur van het Loodswezen in
Den Helder en tot havenmeester van
het Nieuwe Diep, bleef Willem in een
pension te Amsterdam achter. De ijve
rige jongen werkte hard voor zijn exa
men, zijn doel was om notaris te wor
den Hij was 22 jaar toen hij slaagde
voor zijn examen, maar hij ging verder
studeren en zag onderwijl uit naar een
positie. Zelf noteerde hij, dat hij in
maart 1827 met zijn moeder naar Texel
vertrok, waar hij bij besluit van Koning
Willem I tot secretaris der gemeente
en tot notaris was benoemd. Zéér tegen
zijn zin en zoals hij schreef „alléén op
aanbod en aandrang van het provin
ciaal gouvernement".
Ook op Texel vervolgde hij zijn stu
dies en zag deze tenslotte bekroond met
een promotie in de „beide rechten" te
Leiden in het jaar 1833. Op 12 juni van
dat jaar werd hij als advocaat voor het
Hooggerechtshof in Den Haag beëdigd.
Besluiten wij deze mededelingen over
Willem Bok's carrière met de vermel
ding, dat hij in 1839 benoemd werd tot
Opperstrandvonder in het ressort
Texel. „Als vergoeding voor het niet
TEXELAARS HOUDEN VAN TONEEL
Het ziet er naar uit dat zaterdag
avond drie lokaliteiten op Texel „uit
verkocht" zijn. Er worden n.l. op de
avond van de derde maart drie toneel
uitvoeringen gegeven.
Te Den Burg speelt „Sint Jan", te
De Koog is het „De Duinkanters" en in
De Waal zal ,,'t Amateurtje" voor het
voetlicht komen. Een beetje meer over
leg lijkt ons wel gewenst.
Via de agenda van de Stichting Cul
tureel Werk Texel is reeds lang van te
voren een avond te plannen. Of houden
verenigingen geen rekening met elkaar?
STAGNATIE BU HAVENWERKEN
AAN HET HORNTJE
Eind vorijge week heeft de grote
zandzuiger, die werkzaam is in de
nieuwe haven aan het Horntje, een
verkeerde slag geslagen. De mond van
de zandzuiger kwam vnj dicht bij de
glooiing aan de oostzijde De asfalt-
glooiing werd hierdoor over een afstand
van enkele meters weggezogen.
De schadepost is voor de aannemer
niet gering en de herstelwerkzaamhe
den zullen geruime tijd duren.
Het asfalt brokkelde weg als los
zand. De zuiger heeft ook een enorme
kracht. De werknemers in de omgeving
stonden met verbaasde ogen toe te zien,
maar konden op dat moment weinig
doen.
BUITENLANDS BEZOEK
Vorige week donderdag heeft een
Russische deputatie een bezoek ge
bracht aan ons eiland. Dit in verband
met een te stichten monument op de
Russenbegraafplaats.
Het gezelschap arriveerde vanaf Den
Oever met een politieboot. Het gezel
schap bestond uit een secretaris van de
Russische Ambassade, diens chauffeur
en enkele Hollanders. De bezoekers
hebben langs dezelfde weg de tocht
terug aanvaard.
CONSULTATIEBUREAU VOOR
ZUIGELINGEN
Woensdag 28 februari a.s. worden d*
moeders van de buitendorpen verwacht op de
volgende uren:
Den Hoorn 1.15 uur; Oosterend 2 00 uur;
De Cocksdorp 3.00 uur; De Koog 4.00 uur.
„MEEUWEN BOVEN SORRENTO
Noteert U even de datum voor het
plaatsbespreken? O, heeft u nog geen
kaart? Haast U dan om ei een te kopen,
want er zijn er niet veel meer.
De loting en het plaatsbespreken
vinden plaats in „De Oranjeboom".
Voor de uitvoering op 9 maart; zater
dag 3 maart om half 4. Voor de uitvoe-
rong op 10 maart: zondag 4 maart om
half elf.
DOOPSGEZINDE GEMEENTE
Men deelt mede, dat er dinsdagavond
Zusterkring is te Den Burg.
GEVONDEN EN VERLOREN
VOORWERPEN
tot en met 17 februari 1962
Gevonden te Den Burg. groene sjaal met
witte strepen; paar grijze kinderwanten; munt
biljet van ƒ2,50; linker lederen herenhand-
schoen; lederen voetbal; lege zwarte kinder-
portemonnee met knipsluiting; blauwe alpino
muts met voering; paar blauwe wanten met
gele boorden; grijswollen kinderwant; rood
wollen kinderwant; blauwwollen kinderwant;
zwarte regenbrock; grijze handschoen (links);
herenzakhorloge.
Verloren te Den Burg: donkerblauw kin
derwantje met wit blokje; grijs-witte dames-
jxirtemonnee met vakjes, inh. o.a. ƒ1,02;
luchtfiltcr van Puch motorfiets; damesarm
bandje met 3 bedeltjes; rechter bruine laars,
merk „Viking"; gele portefeuille met o.a.
ballpoint; bruingcbloemd schort; jongensbnl
met bruin montuur in zwarte metalen étui;
lichtblauwe wieldop van een Ford Taunus;
zwartlederen herenportemonnec met ongeveer
ƒ300,oranje-bruine paraplu; paar licht
beige dameshandschoenen; wiegklcedje (zeil)
met 4 lussen; kentekenplaat PF 59-29; paar
nieuwe gummilaarzen maat 37; dubbele
fietstas .bruin met geel afgezet); rood meis-
jesgymnastiekpakje; wieldop Ford (gebroken
wit met groene bies); bruine portemonnee
met ongeveer ƒ2 50.
Het bureau der rijkspolitie te Den Burg is
hiervoor geopend op werkdagen van 16.00 tot
18.00 uur.
naleven der belofte van het gouverne
ment om bij het overlijden van de nota
ris Abraham Kikkert mij alléén te
laten".
Men behoeft het portret van Mr.
Willem Bok, dat wij bij dit artikel af
drukken maar te bekijken om te weten,
dat hij geen man was om een loopje
met zich te laten nemen. Met een sterk
karakter, zich zijn gaven en capacitei
ten wél bewust, moest hij op het eiland
wel in botsing komen met de Texelse
notabelen, die tot dusverre gewend wa-
ren om zélf de lakens uit te delen. Met
de Keizers en de Koningen, de Roepers
en de Vlamingen heeft Mr. Willem Bok
dan ook heel wat strubbelingen gehad.
VI.
De leniging van de woningnood behoort tot die vraagstukken, waarvoor men
in Nederland na 1945, naar het lijkt, geen afdoende oplossing heeft weten te
vinden. De stagnatie in de nieuwbouw gedurende de oorlogsjaren en in het
bijzonder de verwoestingen tegen het einde van de oorlog, leidden tot een
ontstellende woningnood. Op Texel is die nood zeker niet minder dan elders.
breken; in het „Dorp" is 60% van het
aantal woningen ouder dan 50 jaar, in
Oosterend 58°/o. In de overige dorpen
zijn de percentages als volgt: De Waal
63, Oudeschild 52 en Den Hoorn 54.
In het hierna volgende zullen geen
gegevens vermeld worden omtrent het
nog bestaande tekort. Wel zal getracht
worden met behulp van cijfers enig
inzicht te geven in de spreiding van de
nieuwbouw over de onderscheidene
delen van Texel.
De bewoonde woningen zijn te ver
delen in
a. gewone woningen zonder bedrijf, dat
zijn woningen welke niet door bouw
of verbouw zijn bestemd voor de uit
oefening van beroep of bedrijf, noch
voor dat doel worden gebruikt.
b. woningen met bedryf d.w.z. mede
voor de uitoefening van een beroep
of bedrijf gebouwd of daartoe ver
bouwde woningen, alsmede gewone
woningen, waarvan een aantal ver
trekken, zonder daartoe te zijn ge
bouwd of verbouwd, voor uitoefe
ning van beroep of bedrijf worden
gebruikt.
De categorie woningen met bedrijf
wordt als regel onderverdeeld in;
1. boerderijen en tuinderswoningen;
2. overige woningen met bedrijf.
Het totale aantal bewoonde woningen
bedroeg op Texel op 31 mei 1960: 2626,
daarvan behoorden er 2047 (78°/o) tot de
categorie gewone woningen, 372 (14%)
tot de groep boerderijen en 207 (8%) tot
de overige woningen met bedrijf.
Het ligt voor de hand dat de boerde
rijen buiten de dorpskernen naar ver
houding het meest voorkomen. In de
kernen overwegen de gewone wonin
gen. Oudeschild en De Cocksdorp met
resp. 92 en 91% gewone woningen
staan hierin bovenaan. In beide dorpen
zijn de boerderijen nagenoeg afwezig.
„Overige woningen met bedrijf" komen
er in een zelfde mate voor als gemid
deld op het gehele eiland (±8%).
Den Burg is niet alleen het grootste
woonoord (815 of 40% van alle bewoon
de gewone woningen van de gemeente),
maar er worden ook mede als gevolg
van het grote aantal inwoners naar
verhouding de meeste overige wonin
gen met bedrijf aangetroffen (12%).
Ten opzichte van het gehele eiland her
bergt Den Burg niet minder dan 113 of
bijna 55% van het totale aantal overige
woningen met bedrijf.
De boerderijen overwegen in de zo
genaamde wijk: „verspreide huizen op
het Oude Land", 51,8% van het aantal
aldaar bewoonde woningen.
Van de dorpen telt Den Hoorn nog
de meeste boerderijen (hoe lang nog?).
Voor degenen, die precies willen we
ten hoe de 3 groepen bewoonde wonin
gen over de wijken verdeeld zijn, vol
gen hier de gedetailleerde cijfers:
In Eierland, B. Nieuwland, Waal en
Burg, het Noorden en de Eendracht
zijn de woningen betrekkelijk „jong".
Slechts 38% is er ouder dan 50 jaar. De
herbouw van boerderijen na 1945 en de
bouw van ruilverkavelingsboerderijen
is op die jeugd van invloed.
Den Burg staat er nog het beste voor.
Daar is maar 37% ouder dan 50 jaar.
Ook hier invloed van de herbouw
De Koog met slechts 10% woningen
gebouwd voor 1906 neemt een geheel
aparte plaats in. De opkomst van het
toerisme op Texel is duidelijk af te
lezen in de leeftijdsopbouw van de be
woonde woningen van De Koog. Deze
wordt hier afzonderlijk vermeld:
abs
12 10
36 28
40 31
40 31
128 100
Bij de telling van 1960 is wat het
bouwjaar betreft slechts een onder
scheid gemaakt tussen de woningen ge
bouwd voor 1946 en in 1946 of later.
In onderstaande tabel worden de
percentages vermeld van de woningen
na 1946 gebouwd voor de situatie in
1956 en 1960. Tevens wordt daarbij ver
meld de toeneming van het aantal van
de na-oorlogse woningen in de periode
1956 - 1960
Wijken, resp. percentage woningen na
1946 gebouwd, toestand 1956; idem toe
stand 1960 en toeneming (in van het
aantal van de na-oorlogse woningen:
47
6
55
—22
60
138
gebouwd voor 1906
1906 - '30
1931-'45
1946 - '56
Totaal
Den Burg 19
De Koog 31
Oosterend 11
De Waal 9
Oudeschild 10
Den Hoorn 8
B. Nieuwland, Waal en Burg, Êierland"
Eendracht en Het Noorden
18 23 28
De Kuil, H. Nieuwland 9 13 44
Verspreide huizen
28
33
17
7
16
19
op het Oude Land
Duingebied
De Cocksdorp
Geheel Texel
14
14
16
16
17
17
23
22
21
21
44
28
Uit dit overzicht blijkt dat in de jaren
1956 - 1960 Den Hoorn, Oudeschild en
Oosterend een deel van hun achter-
Wijken
Bewoonde
woningen
in 1960
(100%)
945
122
243
71
271
124
woningen
zonder bedrijf
boerderijen
248
45
104
92
258
46
21
2626
57
84
190
25
5
2047
Den Burg
De Koog
Oosterend
De Waal
Oudeschild
Den Hoorn
Verspreide huizen op het
Oude Land
De Kuil, H. Nieuwland
en P.H. Polder
Rond De Koog en
duingebied
De Cocksdorp
Eierland en Eendracht
Het Noorden
Burger Nieuwland
en Waal en Burg
Geheel Texel
Belangrijker is na te gaan in welke
delen van de gemeente na de oorlog
naar verhouding de meeste nieuwe
huizen zijn gebouwd. Bij de beoorde
ling van de hierna volgende cijfers
dient men te bedenken, dat sommige
delen meer, andere minder te lijden
hebben gehad van de Russenopstand.
De herbouw die daar 't gevolg van was
had niets te maken met de nieuwbouw,
die na 1945 nodig was om de algemene
achterstand in te halen.
Zowel in 1956 als 1960 zijn door het
CBS tellingen gehouden, waarbij de
ouderdom van de woningen in het ge
ding was
Eerst enige globale cijfers van het
gehele eiland in 1956: 44% van de be
woonde woningen (dus inclusief boer
derijen enz.) is gebouwd voor 1906. Deze
woningen waren dus in 1956 ouder dan
50 jaar; 25% is in dat jaar 26 - 50 jaar
oud, 16% is 11 - 25 jaar oud en nog
eens 16% is 0 - 10 jaar oud '(dus ge
bouwd na 1945).
De woningen ouder dan 50 jaar ko
men veel voor in de wijken De Cocks
dorp en Oosterend, waar, zoals hier
voor bleek, de boerderijen vrijwel ont-
abs
815
105
211
57
249
90
86.2
86,1
86,9
80.3
91,9
72,6
abs
17
6
9
10
2
19
1.8
4.9
3,7
14,1
0,7
15,3
overige
woningen
•met bedrijf
abs
113
11
23
4
20
15
135 47,5
24 53,3
54,8
91.3
73.7
54.4
23.8
77.9
147 51,8
21 46,7
46 44,2
61
21
13
372
23,6
45,6
61,9
14,2
3
207
12.0
9,0
9,4
5,6
7,4
12.1
0,7
1,0
8,7
2,7
14,3
7,9
stand hebben ingehaald. In De Koog
nam gedurende de laatste jaren het
aandeel van de na-oorlogse bouw nau
welijks toe. In De Waal nam het zelfs
af. De toeneming voor Den Burg over
trof het gemiddelde voor het gehele
eiland nog wel. Er vond de laatste jaren
echter duidelijk een afbuiging plaats
van de nieuwbouw naar andere delen
van de gemeente.
Deze afbuiging doet echter niets af
aan het feit dat, gezien het absolute
aantal na-oorlogse woningen dat in Den
Burg voor 1956 en voor 1960 gebouwd
werd, de concentratie in Den Burg nog
steeds voortgaat.
BOOTDIENSTREGELING N.V. T.EAO.
(geldig tot 26 mei 1962)
Werkdagen
van Texel: 5.20 7.40 10.30 13.00
15 30 18.00
van Den Helder: 6.30 9.15 11.40 14 20
16.40 19 35
Zon- en alg. erkende chr. feestdagen:
van Texel: 7.40 11.00 16 00 18.25
van Den Helder 9 00 12.10 17.15 19.35
