Cjroen <2wartsjexels in het harL,
Molen „De Traanroeier" eindelijk
officieel in gebruik gesteld
fl5.~
Volkomen automatisch - uniek in de wereld!
Logiesinformatiedienst V.V .V.
werkte dit seizoen uitstekend
Koelkasten? Gebr. Schoorl!
Plechtigheid verricht
door lr. Stokhuyzen
The red buil
<iEEF
MIJ MAAR
eh<xota<le</ianfc
De
naam
v__
J
f ooruit betalen bij de informatrice
Belangrijke zekerheid
voor exploitanten
Remington 25
Bakkers Ijzerhandel
VRIJDAG 17 SEPTEMBER 1965
79e JAARGANG No. 7999
TEXELSE^COURANT
Uitgave N.V. v/li Langeveld de Rooy
Postbus 11 - Den Burg, Texel - Tel. 2058
Rcdaktie: Harry de Graaf, Wilhelminalaan 33,
Dcu Burg, tel. 2058, 's avonds 2382.
Verschijnt dinsdags en vrijdags.
Bank: Nederl. Middenstandsbank; Coöp. Boe
renleenbank. Postgiro 652. Abonn.pr. 2,95 p.
kw. 30 ct incasso. Advert.: familieberichten
14 ct. p. mm.; andere advert. 12 ct. p. mm.
OUDESCHILD Een zeer groot
aantal genodigden, waaronder maar
liefst elf vertegenwoordigers van pers,
filmjournaal, radio en televisie, was
woensdagmiddag getuige van de offi
ciële ingbruikstelling van de molen
„De Traanroeiei" te Oudeschild. De
plechtigheid werd verricht door de
voorzitter van de vereniging „De Hol-
landsche Molen", de heer Ir. F. Stok
huyzen uit Leiden. Om half vier stapte
hij op de omloop van de molen en ont
koppelde de windvang, waardoor het
molenkruis zich in beweging zette.
Ademloos zagen de toeschouwers
vanaf de begane grond, hoe de glin
sterende wieken onder druk van de
matige wind steeds sneller begonnen
te draaien en hoe de jaloezie-kleppen
in elke wiek feilloos functioneerden.
Al gauw werd de installatie weer stop
gezet, om de aanwezigen de gelegen
heid te geven zonder gevaar het in
wendige van „De Traanroeier" te be
zichtigen.
Zoals bekend is de molen van Oude
schild eigendom van de gemeente
Texel, die hem indertijd in bouwvallige
staat voor ƒ7000,kocht. Na enige ja
ren van voorbereidend onderzoek,
waarbij de TEM, de gemeente en de
Stichting Electriciteitsop wekking dooi
wind- en waterradmolens betrokken
waren, werd in 1960 besloten „De
Traanroeier" voor de opwekking van
elektricitdit te bestemmen. Ervaring
hiermee had men reeds met twee ande
re elektriciteitsopwekkende windmo
lens nl. ,,De Kraai" in Westbroek en
tfDe Hoop" in Wervershoof, die beide
uitgerust zijn met een korenmaal- en
elektriciteitsopwekbedrijf. In tegen
stelling hiermee werd „De Traanroeier"
uitsluitend voor elektriciteitsopwek
king ingericht. Zeer uitvoerige en inge
wikkelde technische voorzieningen wa
ren nodig om de molen bovendien ge
heel automatisch te kunnen laten func
tioneren. zodat voortdurend toezicht
niet nodig zou zijn.
Ingrijpende verandering
De uitvoering van het werk duurde
zeer lang, aangezien eerst belangrijke
restauratiewerkzaamheden verricht
moesten worden. Romp en kap werden
voor een groot deel vernieuwd en ex
tra versterkt in verband met de krach
ten, die bij opwekking van elektriciteit
optreden. Aangezien de maalwerktui-
gen in de molen geen dienst meer kon
den doen, werden deze verwijderd en
vervangen door een modern drijfwerk
met gietijzeren drijfwielen met v-sna-
ren en stalen assen, lopende op zware
kogellagers. Zo werd het mogelijk een
op de begane grond gemonteerde elek
trische generator aan te drijven. Voorts
werd een geheel nieuw en automatisch
werkend wieksysteem aangebracht,
voorzien van zelfzwichtende jaloezie-
kleppen en vleugelvormige fokrem-
kleppen, die ervoor zorgen dat de mo
len bij storm of hevige windstoten niet
overbelast kan worden. Tenslotte
werd een elektrisch schakel-, bestu-
rings- en meetsysteem geconstrueerd,
waarmee de molen automatisch be
stuurd en beveiligd wordt.
Sinds september 1964 heeft de molen
proefgedraaid, waarbij nog verschillen
de verbeteringen in het wieksysteem en
het drijfwerk werden aangebracht. Ook
werd de molen geschilderd in de oor
spronkelijke Zaansc kleuren.
De wieken leveren bij 14 omwente
lingen per minuut voldoende kracht om
de generator 30 a 40 kWh te kunnen la
ten produceren. Verwacht wordt dat de
molen met gering toezicht regelmatig
gedurende het gehele jaal zal kunnen
draaien en in die tijd ca. 30.000 kWh in
het net van de TEM zal brengen.
Aan de plechtigheid van woensdag
middag werd een feestelijk tintje gege
ven door de gidsendrumband „Marga-
bar-daneing van
hotel
.Prinses Juliana'
Zaterdag- en
zondagavond
Harry Hamilton
en Linda Méron
retha Sinclair", die voor een muzikale
show zorgde.
Daarop begaf het gezelschap zich
naar het dorpshuis ,,'t Skiltje", waar
Mr. S. P. Baron Bentinck, voorzitter
van de Stichting Electriciteitsopwek-
king door wind- en waterradmolens,
als eerste het woord voerde. Hij sprak
er zijn waardering over uit. dat men
op Texel het experiment met een auto
matische elektriciteit opwekkende mo
len heeft aangedurfd, en dat zijn stich
ting daarbij de helpende hand mocht
bieden. De molen draait nu weer en
wökt elektriciteit op, die in het Texelse
elektriciteitsnet wordt gebracht. Hoe
wel de hoeveelheid opgewekte energie
niet zeer groot is, betekent de bijdrage
toch een brandstofbesparing voor de
TEM, waardoor belangrijk in de onder
houdskosten wordt bijgedragen. Baron
Bentinck roemde vooral Ir. F. D.
Pigeaud, die na jarenlange inspannin
gen zijn moeite beloond ziet. Het was
Ir. Pigeaud. die de opwekinstallatie
ontwierp in samenwerking met de N.V.
TEM.
Wereldprimeur
„De Traanroeier" in zijn nieuwe
vorm is uniek in de wereld. Nergens
anders vindt men een volkomen auto
matisch functionerende windmolen, die
geschikt is gemaakt voor elektriciteits
opwekking. Door de vele technische
snufjes, die voor het eerst in deze in
stallatie zijn toegepast, heeft men veel
researchwcrk kunnen verrichten, waar
mee men bij eventuele volgende soort
gelijke projecten zijn voordeel kan
doen.
Baron Bentinck hoopte, dat het
fraaie Texelse resultaat andere molen
eigenaars in Nederland zal inspireren
om ook hun molen voor elektriciteits
opwekking geschikt te laten maken,
waardoor het voortbestaan van deze
landschappelijke monumenten beter
verzekerd is.
Bewogen historie
Burgemeester C. De Koning vertelde
iets over de bewogen geschiedenis van
De Traanroeier. De molen werd in 1727
te Zaandam gebouwd als pelmolen en
in 1902 door de molenbouwer Klaas
Kuyper naar Texel overgebracht. Hij
werd vele jaren voor het malen van
graan gebruikt, maar met de komst van
de elektriciteit werd de exploitatie on
aantrekkelijk, omdat steeds minder
graan werd aangeboden. De toenmalige
eigenaar P. Dros wilde de molen slopen,
maar de gemeente zag toen reeds de
waarde van De Traanroeier als monu
ment en weigerde een sloopvergunning
af te geven. Inplaats daarvan werd de
molen op de monumentenlijst gezet en
voor ƒ7000,gekocht. Voorlopig ont
braken echter de middelen om de ver
vallen molen te restaureren en moest
men zich beperken tot provisorische
Gedurende een jaar nadat de molen gereed
was gekomen, werd nog met de wieken en de
opwekinstallatie geëxperimenteerd. In deze
periode moesten nog verschillende verbeterin
gen worden aangebracht. Op de foto ziet men
hoe de heren \V. Echnan (rechts) en l\ Riteco
bezig z(jn met het op juiste spanning brengen
van veren in de aluminium wieken. Duidelijk
ziet men de jaloezieën, die bjj harde wind
automatisch open gaan staan, zodat het ren
dement van de wiek afneemt en de molen
langzamer gaat draaien.
reparatie. Daarmee werd het verval
nauwelijks gestuit, zodat de molen er
zeer slecht aan toe was, toen de beno
digde géiden tenslotte wèl aanwezig
waren. Bij de aanvang van de restau
ratie bleek dat De Traairoeier er nog
aanzienlijk slechter bij stond dan was
verwacht, zodat de restauratie een zeer
omslachtig karwei werd waarvoor een
mopperende gemeenteraad enkele ma
len een aanvullende begrotingspost
moest goedkeuren. De heer De Koning
sprak woorden van waardering tot de
aanwezige raadsleden, die indertijd
ondanks hun bedenkingen, de desbe
treffende voorstéllen van B. en W.
goedkeurden, waardoor de restauratie
tenslotte tot een resultaat leidde, waar
op zij nu stellig trots zijn.
Texels trots
Ook Ir. F. Stokhuyzen meende, dat
de bewoners van Texel en in het bij
zonder die van Oudeschild, wel bijzon
der verheugd moeten zijn met hun ver
nieuwde molen. Hij vertelde het een en
ander over de technische snufjes, die in
Een verrukkelijke chocoladedrank met
slechts 1% vet Fris en pittig von smaak
Tosti lost de dorst, is lekker luchtig en
eerbiedigt de slonke lijn!
Naar de oorspong en de betekenis
van de naam „De Traanroeier", die de
molen van Oudeschild draagt, heeft men
lange tijd in het duister getast. Woens
dagmiddag tijdens de bijeenkomst in ,,'t
Skiltje" na de offiële ingebruikstelling
van de molen, was het de heer J. W'
Honig, bestuurslid >an de vereniging
„De Zaanse Molen" en conservator van
het Zaans museum, die tijdens ecu
korte speech een eind maakte aan vele
in omloop zijnde uiteenlopende vertel
sels. In de 17e en 18e eeuw trokken
veel Nederlanders naar de Noordelijke
IJszee ter walvisvangst. Na thuiskomst
ontving ieder bemanningslid het salaris
plus een premie voor elke gedode wal
vis en bovendien een premie op de hoe
veelheid gekookte traan. De hoeveel
heid traan moest derhalve gemeten
worden. Dat gebeurde met een pijlstok,
een zg. roede, door een beëdigd per
soon wiens beroep dan ook traanroeier
heette. Naar zo'n functionaris werd de
molen dus genoemd.
BELANGSTELLING VOOR TEXELSE
KLEUTERSCHOLEN NAM TOE
In de periode 1950-1961 is op Texel
de deelneming aan het kleuteronder
wijs sterk toegenomen. Dit blijkt uit de
onlangs gepubliceerde „Nota betreffen
de de behoefte aan opleidingsscholen
voor kleuterleidsters" van de staats
secretaris van onderwijs en weten
schappen
In 1950 ging 49,3°/o van de 5-jarige
kleuters op Texel naar het (kleuteron
derwijs, in 1961 81,3%. Voor het gehele
land bedroegen deze percentages resp.
66,0 en 85,1.
Hoewel de achterstand sedert 1950
aanmerkelijk is ingelopen, behoort
Texel in 1961 nog tot die gebieden met
de laagste deelneming. Alleen in Wie-
ringermeer en Wieringen is in Noord
holland de deelneming nog lager
(73,9%). Het gemiddelde voor Noord
holland bedraagt 92,9%. In de nota van
de staatssecretaris is tevens een poging
gedaan de belangstelling voor het kleu
teronderwijs in 1970 te ramen. Men
heeft zich daarbij niet beperkt tot het
totale aantal te verwachten leerlingen,
maar dit aantal ook nog gesplitst naar
richting.
Voor Texel kwam men op een aantal
kleuters van 4 5 6 jaar van 291
voor openbaar en bijzonder neutraal
onderwijs, 80 voor protestants christe
lijk onderwijs en 125 voor rooms-katho-
liek onderwijs, of in totaal 496.
De directeur van de VVV Texel, de
heer J. W. Dekker, is zeer tevreden
over de wijze waarop in het afgelopen
seizoen de logies-informatiedienst heeft
gefunctioneerd. Vele honderden men
sen, die naar Texel kwamen, zonder
van tevoren logies te hebben besproken,
konden volgens dit systeem effektief
worden geholpen.
Voor de inwerkingtreding van de
logiesinformatiedienst kwam het vaak
voor dat mensen, die „op de bonnefooi"
naar Texel kwamen, bij de VW naar
een hotel, pension of logies-met-ontbijt
adres informeerden. De WV ging dan
na of ergens nog plaats was en liet de
exploitant weten, dat een kamer be
schikbaar moest worden gehouden.
Veelal gebeurde het, dat de betrokken
gast in de loop van de dag een naar zijn
smaak gunstiger onderkomen vond en
niets meer van zich liet horen. De ex
ploitant hield dus voor niets een kamer
vrij. hetgeen een forse schadepost be
tekende. Mede naar aanleiding van
klachten over dit gedrag van de gasten,
werd in 1964 experimenteel en op be
scheiden schaal met een logiesinforma
tiedienst gewerkt. De proef slaagde
voortreffelijk en in het afgelopen jaar
is het systeem overal op het eiland toe-
gepast.
Werkwijze
Als een naar een hotel- of pension
kamer zoekende gast zich bij een VW-
kantoor meldt, wordt in overleg met de
informatrice een bedrijf uitgezocht dat
accommodatie biedt en prijzen bedingt,
die naar de zin van de betrokken gast
„De Traanroeier" zijn toegepast, maar
wees erop, dat dit alles is gedaan om de
werkende molen in stand te kunnen
houden. Ook hij bracht naar voren, dat
Ir. Pigeaud de man is geweest, die de
gerestaureerde werkende molen als een
vrucht van vooral zijn inspanningen
mag beschouwen.
De heer Pigeaud zelf, die vervolgens
aan het woord kwam, wimpelde alle lóf
af. Hij vond dat het fraaie resultaat
juist te danken is aan de zeer vele per
sonen en instellingen, die bereid waren
met hem mee te werken. Hij noemde
o.a. de heer J. Veldstra van gemeente
weiken, de molenbouwer Chris Bremer,
en de gemeente Texel. Ook sprak hij
woorden van lof tot de heer W. Eelman.
die zich tijdens het éénjarige proefbe
drijf van de molen als monteur zeer
verdienstelijk maakte. Hij hoopte, dat
hij nog jarenlang als „molenaar" het
toezicht op de installatie zou uitoefe
nen.
De heer B. Kleinhuis, directeur van
de N.V. TEM, las de brief voor, die Ir
Pigeaud op 9 december 1954 aan hem
schreef en waarin hij voor het eerst het
voorstel deed, de molen van Oude
schild geschikt te maken voor elektri
citeitsopwekking. Meer dan elf jaar is
er dus overheen gegaan alvorens de
plannen waren uitgevoerd! Wat betreft
de energie, die de installatie opwekt,
merkte de TEM-directeur op dat het
onzin is te denken „dat Texel nu kookt
op storm" zoals onlangs in een tijd
schriftartikel werd opgemerkt. De
50.000 kWh. die de molen af
geeft, is maar weinig in vergelijking
met de 12 miljoen kWh van de centrale
te Den Burg.
zijn. Uit de lijst van vrije accommoda
tie kan men op een eenvoudige wijze
een keus maken. Dan wordt het geko
zen hotel, pension of het huis dat logies
met ontbijt verstrékt telefonisch mee
gedeeld, dat men op de betrokken gast
dient te rekenen. Tevens wordt door de
informatrice een bon ingevuld, waarop
de naam van de gast wordt gezet, als
mede enkele persoonlijke gegevens en
de naam van de gekozen logiesgelegen-
heid. De gast betaalt nu aan de infor
matrice de logiesprijs voor de eerste
nacht, welk bedrag later weer naar de
exploitant wordt overgemaakt. Met de
ingevulde bon gaat de gast 's avonds
naar het gekozen hotel of pension,
waar hij de eerste nacht kan door
brengen. De gast heeft dus betaald en
zal zich dus bijna zeker bij het eenmaal
gekozen hotel melden. Als hij het niet
mocht doen, is er ook geen vuiltje aan
de lucht. De besproken hotelkamer
blijft dan weliswaar leeg, maar er is
voor betaald!
Vrije accommodatie
Het is duidelijk, dat dit systeem
(Zie vervolg pagina 2)
AANGEWEZEN TOT DIJKWEG
Gedeputeerde Staten hebben besloten
het rijwielpad Eijerlandse Duinen aan
te wijzen als dijkweg. Bovendien heb
ben G.S. besloten, dat op dit fietspad
het verkeer van brommers is toege
staan. B. en W. van Texel hadden om
deze maatregelen verzocht in hun brie
ven van 2 resp. 26 april 1965.
ZONDAGSDIENST DOKTOREN
van zaterdagmorgen 8 uur tot
maandagmorgen 8 uur:
Dokter VAN LOON, tel. (02220) 2016
(voor praktijken doktoren Coutinho.
Elias en Van Loon)
Dokter BARNARD, tel. (02220) 234
(voor praktijken doktoren Barnard
en Siebinga)
DIERENARTSEN
ingaande zaterdagmiddag 12 uur:
H. DE BOER, tel. (02220) 2527
WITTE KRUIS
ingaande vrijdag 24 uur tot en met
maandag 13 uur
Zr. MANNESSEN, Den Burg, tel.
(02220) 2414.
Texels enige koeltechn. bureau
telefoon 2550 - Den Burg
voor uw oude
elektr. scheerap-
paraat bij aan
koop van de
(tijdelijke aan
bieding)
