TWEE ZAKEN: ÉÉN DOEL
Opkomst van de Texelse
kottervisserij
Ruilverkaveling en Streekontwikkeling
Huishoudelijke Voorlieh ting
had op Texel bekende klank
Eerste kwam
in 1927....
VOORLICHTING DOOR DE
STANDSORGANISATIES
i
Nog eenmaal actief
op tentoonstelling
Er is ons gevraagd om in dit speciale
nummer van de Texelse Courant het
einde van de Streekontwikkeling
„Texel" te bekijken in verband met de
ruilverkaveling, die ook m haai laatste
fase is. Die opdrachtis niet zo moei
lijk, omdat dit verband al vele malen
is gelegd. Het beeld, waarin de ruil
verkaveling gezien wordt als het appa
raat, dat de boeren in handen ge
geven wordt en de Streekontwikkeling,
die hen dan leert om met dit apparaat
om te gaan, wordt langzamerhand af
gezaagd. De moeilijkheid is dus
om net eens op een andere
manier te zeggen. Zoals ik het in de
rubriek voor Landbouw en Veeteelt"
al zo dikwijls heb gedaan, wil ik ook
dit keer weer uitgaan van een gesprek,
dat ik met één van de Texelse agra
riërs had.
Mijn gesprekspartner was een boer
met een bedrijf van een voor ons eiland
gemiddelde grootte. De verkaveling op
zijn bedrijf is al enkele jaren achter de
rug. Zijn bedrijfsgebouwen zijn van de
oude Texelse stijl waarm nog weinig
verbeteringen zijn aangebracht. Hij
moet bet nog doen met ouderwetse
stallen die als gevolg van het feit dat
het aantal stuks rundvee groter is dan
het aantal waarvoor het bedrijfsgebouw
indertijd is gezet, nog ondoelmatiger
zijn geworden. Door omstandigheden is
hij niet in de gelegenheid ingrijpende
verbeteringen aan te brengen.
Door het werk van de ruilverkave
ling heeft er een hergroepering en een
samenvoegmg van een aantal kavels
plaats gehad, maar het was in dit geval
onmogelijk alle grond bij het bedrijfs
gebouw te brengen. Het grootste deel
ligt in één kavel bij de boerderij, het
andere deel op een afstand van een
paar kilometer Nog geen ideale toe
stand derhalve.
„Je groeit er zo maar in"
Toch had deze agrariër niets van „de
klagende boer", zoals hij graag door
niet-agrariërs wordt uitgeschilderd. Hij
was in veel opzichten tevreden Hij ver
telde me zo maar ongevraagd en naar
ik mag aannemen ook niet om mij „de
mond te smeren", dat hij steeds meer
de voordelen van de ruilverkaveling
begon te ondervinden. Terwijl diverse
boeren op bedrijven van dezelfde groot
te en met bedrijfsgebouwen, die beter
ingericht zijn het telkens maar weer
hebben over het „slaafse" van het boe-
renberoep, liet hij een heel ander ge
luid horen. Hij vertelde mij eerlijk, dat
hij beslist niet zou durven beweren,
dat hij op zijn bedrijf een druk leven
had. En hij meende dit in de eerste
plaats te moeten toeschrijven aan de
voordelen, die de ruilverkaveling voor
zijn bedrijf had bewerkt.
Of hij dan geen wensen meer had?
Als U het voorgaande goed gelezen hebt
zult U begrijpen, dat dit wel het geval
was. Het liefst zou hij een nieuwe stal
willen bouwen, die hem de mogelijk-
Ook in het streekontwikkelingsge-
bied Texel hebben de standsorganisa
ties (C.B.T.B., H.M. v. L. en L.T.B,) de
voorlichting op agrarisch-sociaal ge
bied verzorgd. Het doel van deze voor
lichting is in het algemeen de verrui
ming van het inzicht in de ontwikke
lingen in land- en tuinbouw en op het
platteland. De stormachtige verande
ringen in de bedrijven hebben ook hun
gevolgen voor de sociale en financiële
verhoudingen in de gezinnen.
In de afgelopen jaren hebben de voor
lichters van de standsorganisaties ver
schillende aktiviteiten voorbereid of
uitgevoerd Om enkele voorbeelden te
noemen; lezingen over de veranderin
gen in de landbouw, het voortgezet on
derwijs en de verhouding landbouw -
recreatie op Texel. In samenwerking
met het Gemeentebestuur zijn in de
meeste dorpen forumavonden gehouden
over Texel als woon- en werkgebied.
Voor boeren, tuinders en hun echtgeno
ten zijn financiermgskursussen georga
niseerd over bedrijfsfinanciering. kre
dietmogelijkheden, gezinsfinanciering,
bedrijfsopvolging en erfrecht. In de
winter 1965/66 waren er drie forum
avonden over het voortgezet onderwijs
met medewerking van de direktrice en
direkteuren van de verschillende scho
len. Ook is een kaderkursus gehouden
voor de bestuursleden van de platte
landsorganisaties. Tenslotte zal te Den
Burg van 21 tot en met 25 februari voor
de tweede maal de beroepententoon-
stelling komen van het Ministerie van
Sociale Zaken en Arbeidsvoorziening.
Al deze aktiviteiten zijn voorbereid
in overleg met Werkgroep Agrarisch-
Sociale Voorlichting van de Streekont-
wikkelingskommissie onder voorzitter
schap van de heer Th R. Hin te Oude-
schild. Wij hopen, dat hiermee het be
oogde doel zo goed mogelijk is bereikt.
In de tentoonstelling van de Streek
ontwikkeling, die van 23 tot en met 25
februari zal zijn te bezichtigen in „De
Oranjeboom" en het „Casino", zal een
kleine stand zijn opgesteld van de voor
lichtingsdienst van de drie standsorga
nisaties (in het „Casino"). Steeds zal
een van onze voorlichters aanwezig zijn.
Voor een advies of nadere afspraak kan
men hier terecht Wij denken aan zaken
op het gebied van- onderwijs- en be
roepskeuze, bedrijfsopvolging, bedrijfs
beëindiging, boedelscheiding, samen
werkingsvormen. subsidiemogelijkhe
den, bedrijfsfinanciering e.d.
Maakt u eens een praatje met de
voorlichter van uw organisatie
Namens de drie Hollandse
Landbouworganisaties,
J. D. Dorgelo.
heid gaf 20 - 25 melkkoeien te gaan
houden. Op mijn vraag of hij dit geen
groot aantal voor een eenmansbedrijf
vond, was zijn antwoord: „Daar zou ik
een aantal jaren geleden heel erg tegen
op hebben gezien, maar nu niet meer".
En vervolgde hij: „Het is ook met de
kwestie van het aantal melkkoeien per
man als met heel veel dingen: Je groeit
er zo maar in".
Hier ligt het verband
Naar ik meen raken hier het werk
van de Ruilverkaveling en van de
Streekontwikkeling elkaar direct. Deze
boer kwam er rond voor uit, dat de
veranderingen, die de ruilverkaveling
op zijn bedrijf heeft gebracht voor hem
een grote arbeidsbesparing betekenen.
Die arbeidsbesparing is voor een deel
ten goede gekomen aan de betere leef
baarheid. Maar dat niet alleen. Deze
boer ziet, met behoud van de betere
leefbaarheid, ook nog kans om de vee
stapel belangrijk uit te breiden.
Tot voor enkele jaren werd het de
landbouw voorlichters als een „on
deugd" aangerekend als het pleit werd
gevoerd voor een aantal van 20 melk
koeien per man Dan zou je als boer pas
goed „slaaf' van het werk worden. De
boer uit dit gesprek sprak het eerlijk
uit, dat hij de verzorging van 20 - 25
melkkoeien in een goed ingerichte stal
helemaal geen toer vond. Het werd
door hemvniet ondervonden als „een
noodlot" waaraan niet te ontkomen is,
maar heel gewoon als een vrucht van
de nieuwe mogelijkheden, die er geko
men zijn. En bij die nieuwe mogelijk
heden denk ik niet alleen aan de ver-
De huishoudelijke voorlichting van
de streekontwikkeling is op Texel ,een
bekende instelling geworden. Zoals de
naam al aanduidt, heeft de H.H.V. zich
bezig gehouden met huishouden en ge
zin. Door cursussen, excursies, demon
straties, lezingen etc., maar ook indivi
duele voorlichting, hebben vele Texelse
ECONOMISCHE BASIS BOLLEN
TEELT KAN OP TEXEL STERKER
WORDEN
(Vervolg van 3de pag. tweede blad)
veel aandacht te worden besteed.
3. Op te zure zandgronden is een regel
matige goed uitgevoerde bekalking
voor de teelt van tulpen en hyacinten
noodzakelijk.
4. De schuuraccommodatie kan op veel
bedrijven nog worden verbeterd.
5. Een van de belangrijkste knelpunten
is de zoetwatervoorziening tijdens
het groeiseizoen. Het zou van groot
belang zijn het overschot aan zoet
water in de wintermaanden te kun
nen reserveren.
De Rijkstuinbouwconsulent,
ir. P. J. Stadhouders.
Een der voorliclitingsobjecten: ecu juist inge
richte keuken
huisvrouwen met de huishoudelijke
voorlichting kennis gemaakt. Op de
tentoonstelling is ook een stand van de
Streekontwikkeling ingericht. Men
krijgt hier een beknopt overzicht van
alle zaken, waarop in de afgelopen
jaren speciaal de aandacht is gevestigd.
Allereerst was dat de woning en de
inrichting ervan. Reeds voordat de
Streekontwikkeling actief werd, be
stond een werkgroep huishoudelijke
voorlichting, die zich met de woning
bezig hield. Zo was er het huis in de
Prins Hendrikpolder, dat voor de nieuw
te bouwen boerderijen als voorlich
tingswoning was ingericht.
Tijdens de Streekontwikkeling zijn
verschillende verbouwingen openge
steld voor het publiek, de z.g. voorlich
tingsobjecten. Deze objecten hebben het
publiek laten zien hoe men iets kan
veranderen en verbeteren. Op de ten
toonstelling ziet men er verschillende
foto's van. Daarnaast zijn er stalen
vloerbedekking, gordijnen enz., waar
men deskundig advies over kan krij
gen.
Vervolgens zijn er bloemschikdemon
straties, door verschillende huisvrou
wen, winnaressen van een bloemschik
wedstrijd. Hier ziet u ook een aantal
machinaal melken zien.
De grote aandacht aan nieuwe metho
den bij hooien en kuilen was niet alleen
gericht op een betere kwaliteit van
hooi en kuilgras, maar ook op bespa
ring en verlichting van de arbeid.
Ook voor de akkerbouwbedrijven zijn
er zo enkele zaken te noemen. We den
ken speciaal aan de teelt van suiker
bieten. Als blijkt, dat het gebruik van
precisiezaad. precisiezaaimachines en
chemische onkruidbestrijdingsmiddelen
op Texel bijzonder snel is ongeburgerd,
dan is dit mede te danken aan het feit,
dat de voorlichtingsdienst hieraan bij
zondere aandacht heeft gegeven. Een
zelfde snelle ontwikkeling is voor ons
eiland waar te nemen op het gebied van
het maaidorsen. In enkele jaren is men
volledig overgegaan van het dorsen in
zakken r.aar het dorsen in de tank
Agrariërs stonden open voor
deze ontwikkelingen
We willen er met nadruk op wijzen,
dat de snelle aanpassing aan nieuwe
methoden niet alleen en zelfs niet in de
eerste plaats is te danken aan het werk
van de landbouwvoorlichting. Het aller
belangrijkste is geweest, dat de Texelse
boeren bereid waren nieuwe wegen te
gaan.
Bij het begin van het werk van de
Streekontwikkeling is meermalen ge
dacht en ook gezegd, dat voor ons ge
bied Streekverbetering en Streekont
wikkeling niet helemaal op hun plaats
waren, omdat ons eiland op agrarisch
gebied zeker niet als „achtergebleven"
kon worden bestempeld. Als we thans
mogen vaststellen, dat er tijdens en
door het werk van de Streekontwikke
ling een snelle aanpassing aan nieuwe
methoden is tot stand gekomen, dan is
dit geen gevolg van het feit, dat ons
eiland agrarisch „op achter" was, maar
dan is dat te danken aan de wijze,
warop de Texelse agrariërs op de inten
sieve voorlichting tijdens de Streekont-
wikkelingstijd hebben gereageerd.
C. v. Gr.
Dit gebouwtje aan de Kogerstraat te Den Burg
was jarenlang het „zenuwcentrum" van de
ruilverkaveling.
beteringen door de ruilverkaveling,
maar aan alle andere zaken, die de laat
ste jaren naar voren zijn gekomen.
Aandeel Streekontwikkeling
Evolueren is een moeilijke en hache
lijke zaak. Het wil zoveel zeggen als de
waarde van een bepaalde actie achteraf
gaan vaststellen Persoonlijk ben ik er
altijd wat huiverig voor om te gaan
zoeken naar resultaten en dan het ver
band tussen de gevoerde actie en het
resultaat vast te stellen. Dit ligt bij het
werk van de ruilverkaveling nog iets
eenvoudiger, dan bij het werk van de
Streekontwikkeling. Toch meen ik in
alle bescheidenheid enige punten te
mogen noemen.
Als mijn gesprekspartner opmerkt,
dat hij op het moment niet meer schrikt
als er gesproken wordt van 20 - 25
melkkoeien per man. dan is dit in zeke
re zin ook een vrucht van het werk van
de landbouwvoorlichting. En dan niet
alleen in deze zin, dat de landbouw-
voorlichters de veehouders daarop heb
ben voorbereid. Ik geloof, dat er ook
dit geweest is: Door de landbouwvoor-
lichters is gewezen op de mogelijkhe
den, die er zijn om de produktieomvang
te vergroten. Daarom is er voorlichting
gegeven over nieuwbouw en verbouw
van stallen. Daarom is er gesproken
over het gebruik van voerkarren, uit
mestinstallaties en drijfmeststallen. In
dit licht moet U de demonstraties en de
voorlichting op het gebied van het
Voor het schrijven van een artikel
over de visserij zou men kunnen terug
gaan tot de tijd van de Batavieren.
Zoals de geschiedenisboeken ons ver
tellen, was de visserij mét de jacht
toen al een belangrijke broodwinning.
Zover zal ik de historie niet induiken
en mij beperken tot de geschiedenis
van de Texelse visserij. De gegevens,
die ik hiervoor verzamelde, kwamen
hoofdzakelijk van een 81-jarige Oude
schilder visser, aangevuld met eigen
herinneringen en informaties.
model van de schepen niet geheel te
vreden. Op zichzelf waren het heel
goede zeeschepen, maar door het model
(ronde zijden en platte bodem) waren ze
log en nogal sterk aan slingering on
derhevig. Ook vroegen deze schepen
teveel energie van het motorvermogen
voor zichzelf.
Er werd dus gezocht naar een
scheepsmodel waaraan deze bezwaren
niet kleefden. Verschillende instanties
hebben daaraan gedokterd met het re
sultaat, dat in 1927 door de heer P.
Drijver de eerste kotter de haven van
Oudeschild werd binnengeloodst, voor
zien van een 80 pk. motor, ket begin
van de kottervloot was er en dit begin
is tot de tweede wereldoorlog tot elf
kotters uitgegroeid.
De crisisjaren brachten veel zorg,
Zon zestig jaar terug bestond de
Texelse vloot uit 186 vaartuigen, meest
blazers van verschillende grootte. Oos
terend nam daarvan het leeuwendeel
voor zijn rekening; ongeveer 85 sche
pen. Dan werden nog vijf schuiten ge
ëxploiteerd door Cocksdorpers en onge
veer 40 door de vissers van Oudeschild.
Nu zal men opmerken: 85 5 40
130. Waar zijn die andere gebleven?
Wel, die anderen zullen vletten en
boten zijn geweest, gebruikt voor de
haring-kamervisserij en de binnen
visserij. We kunnen dus de conclusie
trekken, dat tijdens de eeuwwisseling
de haven van Texel in de weekenden
geheel vol lag met vissersvaartuigen.
Maar door de zeer slechte uitkomsten
in die jaren zijn vele vissers gedwongen
geweest hun schepen te verkopen en
ander werk te zoeken.
Vertrek
Velen vertrokken van Texel en be
manden in de grote zeehavens de sleep
boten. Enkelen kwamen terecht bij
Bosman. Dit proces voltrok zich het
snelst in Oosterend omdat de Ooster-
ender schepen zich minder goed leen
den voor het bevissen van de Wadden
zee en de wiermaaienj. Eén kern kon
evenwel, doorvoede bedrijfsvoering en
aankomende jongens, het hoofd boven
water houden. Het is deze kern, waaruit
de huidige kottervloot is gegroeid. Tij
dens de eerste wereldoorlog waren de
uitkomsten ook iets beter geworden.
In 1918 kocht de heer C. Drijver uit
Oosterend de 'eerste blazer, voorzien
van een 35 pk. Kromhoutmotor. In
1922 was de economische situatie voor
de Noordzeevisseij al zoveel beter ge
worden dat de gebroeders v.d. Vis zich
konden permitteren een motorbotter te
laten bouwen, voorzien van een 45 pk.
motor. Zo groeide de kleine vloot ge
stadig verder uit. Wat de kwaliteit
van de schepen en het vakmanschap
van de opvarenden betreft, kon men
goed voor de dag komen.
Ander model
Toch was men met het toenmalige
goede vazen, geschikt voor het opmaken
van bloemstukjes.
Voeding
Aan voeding is veel aandacht be
steed. Er zijn vele demonstraties, ver
scheidene kookcursussen en enkele
dieetcursussen georganiseerd. Op de
tentoonstelling hier ook aandacht aan
besteed d.m.v. foto's en folders, en een
gedekte tafel. Een eenvoudig, maar net
jes gedekte taefl, bevordert de sfeer,
de rust en daarmee de eetlust en spijs-
(Zie vervolg achterpagina eerste blad)
Beeld uit bet verleden
maar men slaagde erin het hoofd boven
water te houden, door vakmanschap en
goede schepen. Een gunstige omstandig
heid in deze moeilijke tijd vormden ook
de „eigen jongens" die meewerkten
Na de oorlog ging de ontwikkeling
met rasse schreden voort. Vele nieuwe
kotters werden toegevoegd of vervingen
de oudere. De schepen werden van
steeds zwaardere motoren voorzien en
met volle teugen profiteerde de Texe
laars van de mogelijkheden, die de mo
derne elektronica bood. Navigatie- en
visopsporingsapparatuur hebben alge
meen ingang gevonden.
Als we bedenken dat kort na de
tweede wereldoorlog een 21 meter-kot
ter met 150 pk motor een zeer efficiënt
scheepstype genoemd mocht worden,
terwijl nu schepen van 25 meter en
500 pk geen uitzonderingen meer zijn,
dan kan toch wel van een verbazend
snelle ontwikkeling worden gesproken.
Oudeschild
Voor Oudeschild liggen de zaken ech
ter anders. Door de kleinere schepen
met geringe diepgang, specialiseerde
men zich daar op de Waddenzee
visserij. In de zomermaanden gingen ze
zeegras maaien en bewerkten dat op de
wal als de uitkomsten van de garnalen
visserij niet best waren. Enkelen visten
op „krukels" en paling. Aangezien dit
ook gebeurde op plaatsen waar zeegras
groeite, waren die weinig diepgaande
schepen ook wel nodig.
De afsluiting van de Zuiderzee in
1932 deed de toekomst voor Oudeschild
er somber uitzien. Het zeegras wilde
niet meer groeien, waardoor ook de
paling- en krukelvisserij verdween.
Bovendien werden de garnalen in de
crisistijd heel slecht verkoopbaar. Luxe
levensmiddelen kon men immers niet
meer kopen; de export stond stil. Met
het gevolg dat de vloot van Oudeschild,
zij het wat later, toch dezelfde kant
opging als die van Oosterend. Verschil
lende Oudeschilder vissers zijn toen de
Noordzeevisserij gaan beoefenen, met
gunstig resultaat. Door de grote bloei
van TESO kon een aantal vissers wor
den opgevangen en enkelen hebben
zich, weer met hulp van eigen jongens,
staande kunnen houden. Zij hebben zich
door de betere uitkomsten na 1945 kun
nen moderniseren.
Gelukkig ontstaat er nu voor Oude
schild ook weer een vissersvloot. Het
dorp is zes noordzeekotters rijk en ook
de garnalenvloot is weer op de goede
weg. Misschien is er door hulp van
overheidswege nog iets meer te berei
ken.
J. Th. Boom,
voorzitter Visserij vereniging Texel
