ERGETEN NAMEN UIT EEN
EN EEN VERDER VERLEDEN
NABIJ
i ii.mmki ws
Viering Oud en Nieuw
Fokke KeijserDirk CLoman
en Leendert den Berger
Het was een bewogen jaar voor
de Texelse kotter visserij
BRIGADIER PIET EN DE SPORTCOMPUTER
DERDE BLAD
TEXELSE COURANT
MAANDAG 30 DECEMBER 1968
COPYRIC-HT STUDIO AVAN
Neptuncs, god van dc zee, kijkt met sombere
blik uit over de resten van wat eens de
fraaie lusthof van „Brakestein" was. Wat
verderop (foto rechts) temidden van verwaar
loosde Rhododendrons, staat Ceres, de godin
van de landbouwe met haar hoorn des over
beds. Zal dit tweetal nog eens naar de
Grocneplaats worden overgebracht?
Als het nieuwe jaar een half uur
oud is, begint in City-theater de verto
ning van de spektakelfilm „Koningen
van de zon", een verhaal uit de tijd
der Inca's. Een uitvoerige beschrijving
van de inhoud kregen onze lezers al
in het vorige nummer. (Toegang boven
14 jaar).
Woensdagmiddag, nieuwjaarsdag,
draait een vrolijke rolprent voor jong
en oud. „Stad op stelten" met Oliver
Hardy en Stan Laurel. Het is niet nodig
te zeggen, dat de film bestaat uit een
aaneenschakeling van gekke gebeurte
nissen. Deze keer hebben de „dikke en
de dunne" de taak een jong meisje,
Mary Roberts geheten, de eigendoms
akte van een goudmijn te overhandi
gen. Ze gaan op weg, maar Laurel kan
zijn mond niet houden. De akte komt
daardoor in verkeerde handen en het
valt niet mee om het kostbare papier
terug te krijgen. Voordat Stan en Ollie
de akte weer in bezit hebben en aan
de rechtmatige eigenaresse kunnen
overhandigen, hebben zich heel wat
komische situaties voorgedaan, waar
aan de bioscoopbezoekers met niet al
te hoge culturele verwachtingen met
volle teugen kunnen genieten. (Alle
leeftijden).
André en Charlotte hebben een jacht
met zeer bijzonder casco ontwonpen.
Het blijkt een successchip te zijn,
want de regatta van San Remo wordt
met glans gewonnen. Maar André heeft
nog een ander jaoht ontworpen. Als
dat te water wordt gelaten zipkt het
onmiddellijk; de berekeningen hebben
niet gekloptAldus het begin van
„Zo gezegd, zo gedaan", een amusante
film, die woensdag-, zaterdag-, zondag
en maandagavond en zondagmiddag
wordt vertoond. De werf eigenaar is
razend. Hij verscheurt echter niet al
leen de tekeningen van het mislukte
jacht, maar ook die van het succes-
ontwerp, waarvoor reeds tal van or
ders zijn genoteerd. Dit jacht „Le petit
baigneur" móet koste wat het kost
voor de werf behouden blijven. De
meest dolle pogingen worden onderno
men om de ontslagen ontwerper terug
te vinden. Na veel ongelooflijke avon
turen slaagt de werfeigenaar erin An
dré weer voor zich te winnen. Het feit,
dat nu de zeer merkwaardige familie
leden van de ontwerper ook bij de za
kelijke leiding van het bedrijf moeten
worden betrokken, doet voor de toe
komst echter het ergste vrezen. In de
hoofdrol Louis de iFunes. (In kleuren
alle leeftijden).
OLIEBOLLEN OP OUDEJAARSDAG
Traditiegetrouw zal de padvinders-
groep „De Zwalkers" op oudejaarsdag
weer oliebollen bakken. De oliebollen
kunnen vanaf elf uur 's morgens wor
den afgehaald bij het troephuis aan de
Beatrixlaan. In Den Burg en ook in de
buitendorpen wordt huis-aan-huis ge
vent.
OOSTEREND Ook „Excelsior"
biedt op Oudejaarsdag oliebollen te
koop aan en ook huzarenslaatjes, des
kundig bereid door „tante Nout". De
bollen kunnen van half drie tot half
vijf in het Gebouw voor Chr. Belangen
worden afgehaald. Bestellingen kun
nen bij de leden worden opgegeven.
Met genoegen vestig ik de aan
dacht op de filmvoorstelling
(City-theater) in de nieuwjaars
nacht. De film begint om half één
en is bestemd voor jongeren tus
sen 14 en 25 jaar. Voor alle ran
gen is de toegangsprijs ƒ1,25.
Graag vertrouw ik erop, dat
kinderen beneden 14 jaar oud-en-
nieuw thuis vieren. Dat is gezel
liger en minder riskant.
Verder reken ik op de mede
werking van de volwassenen bo
ven 25 jaar. Het centrum van
Den Burg is een aantrekkelijk
ontmoetingspunt. Dat kan het
ook vóór en na de jaarwisseling
zijn, mits wc ons verstand ge
bruiken. Vorig jaar is bewezen,
dat het mogelijk is.
Van harte hoop ik, dat het ini
tiatief van mej. Pen en de Stich
ting Cultureel Werk Texel ook
dit jaar een sukses wordt.
Texel, 28 december 1968.
Dc burgemeester van Texel,
W. H. Sprenger
innerend aan het wapen van Den Burg.
Een mooi hardstenen voetstuk van
een zonnewijzer en enkele andere
sculpturen zijn ook nog in de tuin te
vinden.
Niet uitsluitend als een eerbetoon
aan Den Berger, eerder om te komen
Toen in het jaar 1906 Fokke Keijser
zijn 25-jarig jubileum als wethouder
vierde, schonk hij een stukje grond ter
grootte van twee aren aan de ge
meente Texel om te gebruiken bij een
verbetering van de toegang tot Den
Burg ter hoogte van het tegenwoordige
„Groentje". Dit voorbeeld, voortko
mend uit echte burgerzin, heeft helaas
maar weinig navolging gevonden.
Bij opening van zijn testament, na
dat hij in 1910 was overleden, bleek
dat hij de gemeenschap opnieuw had
bedacht, nu met een bedrag van
f2000,vrij van successierechten, ter
verfraaiing van Den Burg. Slechts één
voorwaarde had Keijser gesteld: de
gemeente zou te allen tijde het graf,
waarin hij met zijn vrouw rusten zou,
moeten onderhouden. Wij nemen aan,
dat dit graf ook nu nog bestaat en dat
de gemeente de voorwaarde is blijven
vervullen. Er bestaan nu eenmaal
voor ons óók verplichtingen tegen
over het voorgeslacht en tenslotte
heeft de gemeenteraad het legaat in
zijn zitting van 3 maart 1910 met al
gemene stemmen aanvaard. Nu is de
naam Fokke Keijser vrijwel in de ver
getelheid geraakt, zodat men kan na
gaan, hoe het andere namen verging,
veel ouder nog, die eens op het eiland
een bekend klank hadden en met ere
werden genoemd.
Burgemeester Pieter Keijser Szn.
overleed in 1864, hij werd opgevolgd
door Dirk Cornelis Loman, een man,
die aanvankelijk als volontair werk
zaam was op de hoeve Ruimzicht aan
de Hoofdweg. Hij was getrouwd met
de Texelse Maria Kievit en hij bleef
tot 1889 burgemeester, een kwarteeuw
lang dus. In de jaren 1888-1897 was hij
ook dijkgraaf van de polder Eierland,
en na zijn Texelse jaren, toen hij zich
gevestigd had in Amsterdam, was hij
nog een jaar lid van Provinciale Sta
ten. Deze domineeszoon heeft een zeer
werkzaam leven gehad wat o.a. blijkt
uit zijn vele nevenfuncties.
Als bij veel Texelse burgemeesters
ging zijn belangstelling uit naar goed
onderwijs. Hiervan getuigde de school
aan de Burgwal, die in 1873 werd ge
bouwd en waarvan de eerste steen,
zoals er op vermeld staat, -door D. C
Loman werd gelegd. Het gebouw had
geen bijzondere waarde, dezer dagen is
het grotendeels afgebroken. De her
denkingssteen is wel van waarde, om
dat ze de herinnering levend houdt
aan een man, die veel, zelfs zéér veel
voor zijn Texelaars heeft gedaan. Het
eiland is bepaald arm aan gedenkste
nen, herinnerend aan het verleden en
aan leden van ons voorgeslacht, die
zich voor de gemeenschap verdienste
lijk hebben gemaakt. Loman's naam en
daden zijn praktisch vergeten, men
weet niet eens meer hoe hij zich ten
tijde van de grote economische crisis
in de tachtiger jaren van de vorige
eeuw beij verdere om vele tot wanhoop
gedrevenen steun te verlenen. Vooral
in Eierland scheen de toestand hope
loos, honderden zochten hun heil in
emigratie naar Amerika. Vergeten is
het waardevolle rapport dat Loman
over het eiland aan de landsregering
heeft uitgebracht. Pas in 1890 ver
scheen het in druk, een exemplaar be
vindt zich in het gemeentearchief.
Aan het einde van zijn rapport geeft
hij een samenvatting nadat hij in vele
bladzijden de oorzaken van de achter
uitgang heeft besproken en wijst hij
wegen, die tot verbetering kunnen
leiden. Toen een jaar of tien later van
een echte opleving in de eilandecono
mie sprake was en veel nieuws tot ont
wikkeling kwam, zijn Loman's aanbe
velingen voor verschillende taken bij
na alle gevolgd. Er kwamen betere
pachtcontraeten, men ging meer kunst
mest gebruiken, het geld- en crediet-
wezen werd beter geregeld o.a. door de
oprichting van een coöperatieve bank
en met het geven van vakonderricht
werd een begin gemaakt. Loman's
naam is het waard om aan de verge
telheid ontrukt te worden.
Brakestein, genoemd naar het ge
slacht Braak, welks leden veelal als
hoge officieren de oorlogsmarine heb
ben gediend, is in 1786 door Leendert
den Berger tot een typisch achttiende
eeuwse buitenplaats gemaakt. Van de
mooie tuin met kunstig geschoren heg
gen, met gazons en velerlei soorten
bomen en van het voorname huis is
niet veel overgebleven. Den Berger
leefde in een tijd dat het land door
partijschappen verdeeld was, overal
stonden patriotten en pnnsgezinden fel
tegenover elkaar. Toen de patriotten
met behulp van hun Franse vrienden
op Texel de macht in handen kregen,
verweten zij Den Berger dat hij een
„baantjesjager" was. Bekleedde hij niet
dertien verschillende betrekkingen, die
het mogelijk maakten op Brakestein
een grote staat te voeren?
Bijna twee eeuwen later weten wij
dat Den Berger voor het eiland een
man van grote verdienste is geweest,
vér uitstekend boven zijn omgeving.
Het laat ons onverschillig hoe destijds
zijn politieke opvattingen waren, wij
beoordelen hem naar zijn daden. De
patriotten veroordeelden hem als een
felle oranjeklant, ze noemden hem
zelfs „de vloek van Texel". Wij in onze
tijd weten dat de „Opzichter van 's
Lands Werken" een buitengewoon
kundig man was. Zijn vele nagelaten
handschriftkaarten, soms in mooie
kleuren, brengen ons nu nog in ver
rukking. Het is jammer dat ze in het
archief van de Amsterdamse Universi
teitsbibliotheek wat moeilijk bereik
baar zijn. Enkele zouden heel goed ge
reproduceerd kunnen worden, ze zou
den een aantrekkelijkheid vormen voor
de vertrekken waarin de technische
diensten van de gemeente onderge
bracht zijn.
Naar plannen en tekeningen van
Leendert den Berger is de haven van
Oudeschild gemaakt, een haven, die
een later geslacht tot de helft van zijn
oorspronkelijke oppervlakte heeft te
ruggebracht. De verlenging van de
Schilsloot van het Jeneverbuurtje tot
de haven was ook zijn werk. De be
doeling hiervan was, dat niet alleen
grote schepen op de rede, maar
ook de visserlui en de kaagschippers
voor wie de haven in de eerste plaats
bestemd was, daar gemakkelijk het
zoete water konden innemen dat in
grote vaten werd aangevoerd uit de
putten bij Brakestein.
Brakestein is tegenwoordig maar een
schim van wat het eens is geweest. In
de oude tuin herinneren twee grote en
knap gebeeldhouwde figuren op zware
voetstukken, hier en daar beschadigd
of met mos overgroeid nog aan de man
die eens „eerstaanwezend ingenieur"
op Texel was. De beelden zijn volgens
sommigen voorstellingen van Ceres, de
godin van de landbouw en van Nep
tunes, de god van de zee. Wij echter
houden het er op dat ze zonder meer
Het Land en De Zee symboniseren, het
land en de zee waar Den Berger zijn
werk vond. Een der beelden draagt
een hoorn des overvloeds en is getooid
met een gekanteelde kroon, sterk her
tot een synthese van dc nieuwe en de
oude tijd zouden naar onze opvatting
de beelden geplaatst kunnen worden
voor het nieuwe raadhuis op de Groe-
neplaats.dat langzamerhand zijn vol
tooiing nadert. Vóór ze geheel tot ver
val komen zou een vrij kostbare
restauratie nodig zijn en allicht zou de
plaatsing in overleg met de architecten
dienen te geschieden. Tot welgevallen
van de Texelse burgerij en om ervan
te getuigen, dat men leeft in het heden,
echter beseffend dat dit heden onver
brekelijk met het verleden verbonden
is.
VL.
We kunnen ens haast niet voorstel
len, dat er alweer een cijfer aan onze
jaartelling is toegevoegd. Het was een
jaar waarin zwarte dagen voorkwa
men, ook voor wat de Texelse visserij
betreft. Tot dusver mocht ik steeds bij
de jaarwisselingen melden dat de
Texelse vloot voor ongelukken bewaard
was gebleven, maar in 1968 zijn ons
twee jonge mensen door een ongeluk
ontvallen. Ze raakten door onopgehel
derde oorzaak overboord en verdron
ken. Een troost was dat wij hun stoffe
lijke resten hebben kunnen bergen om
aan de aarde toe te vertrouwen. Dat kan
niet worden gezegd van de omgekome
nen van de vergane UK 91. Het schip
verdween met man en muis in de
diepte. Dc kotter werd bij toeval door
de marine ontdekt, maar bij een dui-
keronderzoek bleek dat zich in het
schip geen slachtoffers meer bevonden.
Moge dc nabestaanden de kracht krij
gen de verliezen te dragen.
serij is de garnalenvisserij, zo bleek
weer eens overduidelijk. De kleine,
specifieke garnalenschepen worden
door het uitreiken van garnalenver-
gunningen aan grotere noordzeekotters
in de hoek gedreven. Iedere kotter, ook
de allerzwaarste, kan nu tijdens de
wintermaanden de garnalenvisserij be
oefenen. Het resultaat; enorme aanvoe
ren en een enorme doordraai van gar
nalen. Nee, met een dergelijk beleid
kweekt men geen gezonde bedrijven.
De nog steeds in experimenteel sta
dium verkerende garnalenpelmachine
zou in deze situatie verbetering kun
nen brengen. Moge voor deze tak van
visserij 1969 uitkomst bieden.
Dit korte overzicht wil ik besluiten
met alle Texelaars, in het bijzonder
mijn collega-vissers een gezegend
nieuwjaar toe te wensen.
J. TH. BOOM
Wat de visserij overigens betreft zijn
er naast goede ook enkele minder
goede dingen te vernielden. Enkele
schippers hebben de strijd moeten sta
ken en hebben hun schepen verkocht.
Gedwongen door pech en het niet kun
nen oplossen van het bemannings-
vraagstuk, moesten zij hun bedrijf be
ëindigen.
Niet slecht
Toch moeten we zeggen dat de
Texelse vissers over het algemeen een
goede boterham hebben verdiend. De
tong was nog in voldoende mate te
vangen al moet erbij worden opge
merkt, dat de enorme toename van het
gemiddeld aantal pk's per kotter daar
niet vreemd aan is.
Enkele nieuwe schepen werden aan
de vloot toegevoegd en van elders
werden enkele kotters overgenomen.
Deze tweedehands kotters werden ge
kocht door mensen die tot dusver
steeds als knecht op deel hebben geva
ren, een feit dat aantoont, dat 'het
maatschapssysteem de mogelijkheden
biedt om voor zichzelf iets te begin
nen.
De haringvisserij was voor lang niet
alle schepen best te noemen. Er wer
den enkele hoge besommingen ge
maakt, maar van een best seizoen mo
gen we niet spreken.
Kwetsbaar
Een heel kwetsbare tak van de vis-
195. Een poosje geleden hebben we de
detective Shylock Hommeles, alias
brigadier Piet, in de steek gelaten, ter
wijl hij op weg was naar Rijkhuyzen.
Eerst had hij met smidje Verholen wil
len onderhandelen, maar toen had hij
een ander plannetje bedacht. Hij had
stilletjes zijn intrek genomen in de
herberg en had net gedaan of hij een
toerist was, die rust kwam zoeken in
de eenzaamheid van de bossen in de
buurt. Op die manier had hij opge
merkt kunnen bespieden wat zich alle
maal om en in het dorp en om de
sportcomputer afspeelde. En blijkbaar
was hij een bijzonder goede detective,
want niemand had hem gezien. Hij was
als het ware opgelost in zijn omgeving:
niemand merkte hem op
Ja ja, de brigges deed dus net of hij
een soort vakantieganger was, die rust
zocht in de bossen. Daar leek het ook
werkelijk veel op, want elke ochtend
héél vroeg ging hij wandelen. Doch
denk dan niet, dat hij genoot van het
gekwinkeleer van de vroege vogels.
Niks hoor. Altijd was hij met zijn ge
dachten bij de sportcomputer.
„Er ontbreekt een belangrijk stuk
aan de legpuzzelmompelde hij
telkens weer. „En dat stuk heet Kille
Bill.... Waarom houdt die zich zoge
naamd zo rustig....? Gomperdepippel!
De gedachte laat me maar niet los, dat
Bill nog eens héél onverwachts komt
opduiken om zijn slag te slaan.
En terwijl hij zo peinsde, keek hij
•dromerig van de Koerheuvel af de val
lei van de Gravendrechtse Beek in. En
daar hoorde hij plotseling stemmen
Zingende stemmen van vrolijke solda
ten, die van oordeel waren, dat ze
eigenlijk veel beter bij moeder thuis
hadden kunnen blijven.... En kijk,
daar lopen ze. Het waren de kwartier
makers voor de grote taptoe. Een dap-
»pere troep
