erkorgel van Den Hoorn werd gebouwd
jor de gebroeders Scheuer
tmmm wou .M
inte voortzetting van
lulturele jeugdserie
I§ Eerlijk Dden
irro en Engelien Kraal ontdekten:
>ld voor revisie
is bijeen
Dring aan op amnesty
Kollekte voor koninginnedag
leelgezelschap Proloog naar Texel
voor ouderen
Schrij fmachines
Damclub Texel
Derde blad Texelse Courant, vrijdag 22 maart 1974
orgel van de Nederlands Her-
,e kerk te Den Hoorn is dringend
en opknap- en reparatiebeurt
>ewel het nog bruikbaar is, ver
instrument veel wind omdat hij
itste restauratie (in 1957) ver
materialen zijn gebruikt. O.a.
lichting van schuimplastic blijkt
versleten. Op instinatie van or-
Jan Jongepier heeft de kerke
rsloten tot revisie door de fir-
mtrop te Zaandam, onder toe
an de orgelcommissie van de
erk. Dank zij enkele legaten en
ft is het benodigde geld (ca
al bijeen. Het is de bedoe-
jt karwei voor het komende zo-
zoen te voltooien.
>rgel wordt door kenners als het
an Texel beschouwd. Het verle-
het orgel was niet bekend.
n is een eind gemaakt door Harro
uit Amstelveen en zijn (oud
vrouw Engelien Kraal-Lap die
orgel nogal eens een (kerkdienst
iegeleid en mede daardoor voor
rument meer dan normale be
ling koesterden. De bouwer van
el was onbekend, maar Ihet was
tpaar Kraal-Lap opgevallen dat
rument een opvallende gelijke-
iont met hetorgel van de N.H.
Kuinre in Overijssel waarvan de
wel bekend was.
Verhaal
ior kort wist men over het orgel
Jders dan een mondeling overge-
Jverhaal dat onder andere werd
|eerd in de TEXELtoerist van
Ibel interieur vult het rijkversierde
meest op, Het is een juweel van
orgelbouwknnst uit de 18e eeuw
Éran omvang, dut het een flink ge-
I;/ de galerij aan de westzijde nodig
1et instrument was niet nieuw toen
kerk van Den Hoorn werd ge-
yolgeus de archieven is het er geko
ut begin van de 19e eeuw, en wel op
Iwaardige wijze. Niet dat de aan-
I een inwoner van een der oostelijke
Vise provincies iets bijzonders was,
1 van de lage prijs die deze er-
Af aar de man vroeg meer dan al-
jprijs Hij wilde het orgel namelijk
jar verkopen indien hij levenslang
mgesteld als organist, waarvoor hij
1tlijk salaris eiste. Deze poging om
taalde levensverzekering af te slui-
|/t\ en dat is de kerkvoogden duur
staan. Niet alleen engageerden zij
\e organist, maar bovendien werd
Ivist zo oud, dat de prijs van het or-
lo£ vrij hoog geworden is".
Is Harro en Engelien Kraal is
II overdreven om te spreken van
Teel van Europese orgelbouw-
Jioewel het voor Noordiholland
li instrument is. Bovendien is
J gebouwd in 1857. Het dateert
luit de 18e eeuw en is ook niet
Jgin van de 19e eeuw geplaatst.
bet orgel nieuw gebuwdo, dus
plaatsing kan geen sprake zijn.
Het orgel van de N.H kerk te Den Hoorn heeft een roodbruin geschilderde kas die aan
beide zijden veelhoutsnijwerk heeft. Op verschillende andere plaatsen is steeds het krul
lend bladmotief terug te vindenwat kenmerkend is voor de stijl van Scheuer. Meestal
werden in die 'tijd bovenop het orgel beelden geplaatst, muciseretide engelen of andere
figuren en muziekinstrumenten Scheuer heeft op de middelste toren een lier, twee ba
zuinen en violen gezet en op beide zij tor ens een versierde driehoek Deze versiering is bij
de restauratie in 1958 uit estetischeoverwegingen leeggehaald; er liep een grote hou
ten balk voor langs. Typerend voor orgels uit de tijd van Scheuer zijn vooral de blokjes-
randen aan de drie hoofdtorens, precies onder de behroningsdelen van het front. Het or
gel heeft een mechanische traktuur en bezit één klavier en een aangehangen pedaal. Na
de restauratie van 1958 is de u indvoorziening elektrisch geworden.
Wat is dan wèl als historisch juist te
beschouwen met betrekking tot dit or
gel? Harro en Engelien wijzen allereerst
op een verslag aangaande jhet nieuw
aangebouwde kerkorgel", opgenomen
in de notulen van kerkvoogden en nota
belen van de Hervormde Gemeente te
Den Hoorn, 1 juli 1857.
In de kerkeraadsveigadering van 3
maart 1856 werd door enige leden (ds.
R. G. J. Wieringa, Jan Bruin, Jan S.
Daalder en Siem Lap) medegedeeld dat
zij contact opgenomen hadden met de
heer J. G. H. Aiken, organist te Apel
doorn, die in het bezit was van een se
rafijnorgel (di. een huisorgel). Men was
op hem attent gemaakt door ds. Wen-
tink te Oude Sdhildt, en genoemde le
den hadden een onderzoek ingesteld
naar de mogelijkheid orgel en organist
voor de kerk van Den Hoorn te trekken
Voorgesteld werd het orgel over te ne
men en de Iheer Van Aken als organist
aan te stellen Een commissie zou zich
nader overtuigen van de kwaliteit van
het orgel en de bekwaamheden van de
organist Dit voorstel werd aan de kerk
voogdij voorgelegd en nog op dezefde
dag door hen aangenomen. De indie
ners van het voorstel werden nu tot le
den van de orgelcommissie benoemd.
Nadat de commissie de heer Van Aken
met zijn orgel had laten overkomen en
deze een proefbespeling had uitgevoerd,
volgde in de vergadering van 3 mei 1856
de aanstelling van hem tot organist Het
serafijnorgel bleek echter op de duur
niet te voldoen en nu werd ds. Wieringa
afgevaardigd om bij verschillende orgel
bouwers naar iets beters uit te zien.
ƒ2.300,
Uiteindelijk werd een akkoord getrof
fen met de gebroeders Scheuer uit Zwol
le, die „aannamen een nieuw kerkorgel
te maken voor de som van 2300 gulden".
Dit orgel werd plechtig in gebruik ge-
Franse invloed (merkbaar in o.a. de ver
sieringsmotieven, die ook bij Scheuer te
vinden zijn), die later betekenis had
voor de orgelbouw in Nederland, door
dat verschillende orgelmakers, die hun
vak daar hadden geleerd, naar ons land
vertrokken of Nederlandse opdrachten
kregen.
Bescheiden rol
Bij gebrek aan docümentele gegevens
is het moeilijk vast te stellen waar
Scheuer zijn opleiding genoten heeft of
wiens invloeden hij heeft ondergaan.
Daar komt bij dat hij beslist niet tot de
orgelmakers van de eerste rang behoor
de, maar een vrij bescheiden rol heeft
gespeeld, terwijl zijn werkzaamheden
zich lokaal hebben geconcentreerd om
zijn voornaamste woonplaats Zwolle,
met een enkele uitschieter naar Fries
land, vnl. in de tijd van de werkzaam
heden der „gebroeders Scheuer" vanaf
1840, dus in samenwerking met zijn zo
nen die in 1858 naar Zuid-Afrika ver
trokken.
Toen J. C. Scheuer in 1854 op 77-jari-
ge leeftijd overleed werd zijn orgelma
kerij nog 4 jaar voortgezet door zijn zo
nen, als de „gebroeders Saheuer". in die
tijd valt de bouw van het orgel te Kuin
re (O.) en dat van Den Hoorn, die op en
kele details heel veel op elkaar lijken.
verantwoordelijkheid van de re^«k*»»
Brieven van lezers - buiten
nomen in de namiddag-godsdienstoefe
ning van de le Pinksterdag 1857. Voor
ganger was ds. Wieringa en organist de
heer Van Aken.
In de kas is o.a. de volgende inscrip
tie gevonden:
F. WEIDNER 1857 - SCH.
Waarschijnlijk heeft F. Weidner de
gebroeders Scheuer bij de bouw gehol
pen. De naam van de orgelbouwers is
nergens te vinden, wel de eerste drie
letters. Vermoedelijk hebben zij wel 'hun
naam op het hout geverfd, maar is la
ter een deel van de letters uitgewist
Gegevens over de familie Scheuer die
het orgel gebouwd heeft kan men vinden
•in het (nog niet uitgegeven) boek van
W. D van der Kleij „De orgelmaker J.
C. Scheuer en Zonen".
Johan Ohristoff Scheuer werd in 1776
te Emlicheiim (Bentheim, Duitsland) of
Emlenkamp (archief Coevorden) gebo
ren. Hij vertrok in 1801 naar Coevorden
en trouwde daar twee jaar later met
Johanna Hendrik a Eek (geboren 1785).
Uit dit huwelijk zijn veel kinderen
voortgekomen, waarvan bekend is dat
drie zoons in de orgelmakerij gingen
(Jan Eek. geb. 1815, George Alb recht,
geb. 1823 en Ernst August, geb, 1829).
Toen Sdheuer zich in Coevorden ves
tigde was hij 25 jaar. In deze periode
was hij werkzaam als organist van de
Ned Herv. Gemeente te Coevorden
(1812 - 1823) en als orgelmaker. Waar
schijnlijk is Scheuer in de periode 1801 -
1808 bij een orgelmaker in het noorden
van Nederland als knecht werkzaam
geweest, omdat hij pas in 1808 zijn eer
ste orgel bouwde (Ned. Herv. kerk te
Dalfsen). Ook kan hij werkzaam ge
weest zijn als knecht vóór 1801 in een
orgelmakerij in Westfalen. Daar ont
stond in die tijd de Gourtain-school met
Lucio Uöhoa Requeira, zo heet de 27-
jarige advocaat en journalist uit Rio de
Janeiro. De heer Requeira verklaart op
21 april 1970 gearresteerd te zijn in Rio
door het Operatiecentrum voor Binnen
landse Verdediging (CODI) Toen hij
werd verhoord werd hij gemarteld.
Hij verklaart op verschillende manie
ren te zijn gemarteld:
elektrisch schokken, aan de ogen,
mond, genitaliën, anus.
het inbrengen van een stok in de
anus.
slagen op het hele lichaam;
onderdompeling in water, totdat hij
bijna verdronk,
de pau de arara; een ijzeren staaf,
dde op stellingen rust; daaraan wordt
de gevangene met handen en voeten
gebonden; in die hulpeloze houding
wordt hij gebrand met sigaretten
peukjes. geslagen op nieren en rug-
gegraat 'in het bijzijn van medege
vangenen;
injectis met waarheidsserum.
De martelingen werden in verschil
lende combinaties uitgevoerd Geduren
de geheel zijn gevangenschap onderging
hij psychologische martelingen
zogenaamde terechtstellingen en be
dreiging tot lichamelijke martelin
gen;
's Nachts werd hij wakker gemaakt
?n kreeg een zwarte kap over zijn
hoofd; zo werd hij naar een plaats
gebracht, waar men terechtstellingen
nabootsten.
Negen maanden lang heeft hij dit
dcor moeten maken. Op deze manier
probeerde men hem er toe te brengen
inlichtingen over bepaalde personen te
verstrek/ken.
Hij werd gedwongen naar Fayal de
Lira te kijken, toen die gemarteld
werd met de „waanzinnige tandarts".
Het betekent, dat de mond met een
bepaald instument open gehouden
wordt, terwijl de gevangene op een
„draakstoel" (elektrische stoel) ge
bonden wordt. Er wordt dan een
tandartsboor gebruikt en tegelijker
tijd elektrische schokken gegeven.
Requeira heeft gezien, dat op deze
manier bij drie verschillende gevan
genen de tanden werden gebroken
door de boor
De heer Requeira moest meer dan
een uur luisteren naar het ge
schreeuw van Fayal de Lira en het
gelach van zijn beulen.
Het was voor hem het ergste wat hij
ooit had meegemaakt. De artsen waren
in de gevangenis aanwezig, om ne te
gaan of het slachtoffer voldoende weer
stand bezat, om opnieuw gemarteld te
kunnen worden.
De heer Requeira verklaart; pas zes
maanden nadat hij gevangen werd gezet
voor een rechter van het militair ge
rechtshof te zijn geleid. Hij kreeg geen
proces en werd drie maanden later vrij
gelaten, waaruit blijkt dat er geen en
kele reden was om hem gevangen te ne
men en te houden.
Als u bij het lezen van dit bericht het
zelfde afschuwwekkende gevoel krijgt
als wij. doe dan mee aan de landelijke
aktie voor politieke gevangenen in Bra
zilië Wij, als werkgroep Amnesty op
Texel, sluiten ons daarbij, mèt misschien
vele lezers, bij deze aktie aan.
Twee „feestelijke" gebeurtenissen val
len samen met deze aktie. Op 15 maart:
de inauguratie van de nieuwe president
van Brazilië en op 31 maart: de 10e ver
jaardag van de militaire staatsgreep.
Wat kunnen wij doen
1. Een brief schrijven naar de Brazili
aanse ambassade en beleefd maar
dringend vragen om algemene am
nestie van alle politieke gevangenen
ter gelegenheid van de inauguratie.
Het adres: Zijne Excellentie de am
bassadeur van Brazilië. S. Exc. Car
los Sette Gomez Peredra, Mauritska-
de 19, 's-Gravenhage.
2. U kunt ook handtekeningen verza
melen en ze opsturen naar het kon-
takt-adres Warmoesstraat 38, Den
Burg. De lijsten liggen in de biblio
theek en zijn verkrijgbaar in de War
moesstraat.
3. Kranteknipsels sturen naar de Bra
ziliaanse ambassade, over martelin
gen, terechtzittingen en gevangenne
mingen in Brazilië. In een begelei
dende brief kunt u informeren, of
deze berichten waar zijn en zo ja of
aan deze praktijken een onmiddellijk
einde gemaakt (kan worden.
Werkgroep Amnesty International,
kontaktadres:
Warmoesstraat 38, Den Burg,
telefoon (02220) 3056
Evenals in voorgaande jaren organi
seert de Dorpscomissie Den Burg een
lijstkollekte in Den Burg en wijk B, met
de bedoeling de viering van o.a. het ko-
ninginnefeest voor jong en oud weer
mogelijk te maken. De kollekte wordt
gehouden in de week van 25 tot en met
30 maart a.s. Gezien het feit dat ook het
koninginnefeest een vrij kostbare zaak
gaat worden, doen wij een beroep op
alle inwoners dit keer met milde hand
te geven en ons daardoor te (helpen het
feest voor klein en groot weer te doen
slagen.
Dorpscommissie Den Burg
lev
llc scholen voor het voortgezet
op Texel geeft de in de laat-
en veelbesproken toneelgroep
uit Eindhoven volgende week
femeester De Koninghal twee
ide voorstellingen. Eén ervan
ielijk voor iedereen,
stellingen worden gegeven in
van de culturele jeugdserie,
leid en georganiseerd door de
Cultureel Werk Texel.
..Proloog" worden vóór mei
&cht een optreden van Theater
er *uet „Kieke boeh" en „Mr.
ow" en een optreden van ca-
schap „Mamix en Hanncke"
uix en Hanneke en het eerste
te optreden van het nog steeds
gezelschap Proloog wordt ge-
dinsdagavond 26 maart voor
3 en hoger van de scholen en
naam: „Revue van de veran-
dit« Ook niet-scholieren kunnen
terli meemaken. De toegangsprijs
rcfo 5,~~- Aanvang 20.00 uur.
ild.l U° ^er VGrandering" zegt Pro
loog mèt John Lennon in zijn song
„When you're cripled inside"; „Maat
schappij, je kunt wel doen alsof het al
lemaal zo goed met je gaat, maar één
ding verberg je niet onder al je vrolijk
heid en welvaart: dat je kreupel gaat
van binnen" Proloog noemt de mensen
die de vrolijkheid en welvaart huldigen
optimis ten-met-oogkleppen-op; later
echter: „pessimisten-met-een-bord-voor-
hun-kop". In zijn revue speelt Proloog
„vele stukjes van de wereld om je heen",
stelt die „stukjes" aan de kaak en komt
tot de slotsom: Echte verandering lukt
wel, maar dan wel samen en goed ge
organiseerd!
Van opbouwende strekking is ook
„Het verzwegen nieuws", waarin Neus
Ko een speurtocht maken door Gro
ningen en de Rijnmond en van die reis
erg veel blijken te leren. Dit spel wordt
woensdagmorgen in de Burgemeester
De Koninghal opgevoerd voor de eerste
en tweede klassen van de Rijksscholen
gemeenschap. Aanvang: 9.30 uur. Een
tweede uitvoering hiervan vindt even
eens in de Burgemeester De Koninghal
plaats, dezelfde dag, om 13.30 uur voor
de eerste en tweede 'klassen van het la
ger beroepsonderwijs.
„Wij denken dat de school er is om
de wereld te onderzoeken. Toneelwerk-
groep Proloog probeert in haar stukken
voor het onderwijs en het vormingswerk
steeds uit te pluizen waarom het in de
wereld is zoals het is. En hoe het beter
kan".
Proloog tot het onderwijzend perso
neel: „Zo'n voorstelling van Proloog is
best aardig. Nog aardiger zou het zijn
als ie ook doorwerkte in de klas, in de
school. Niet dat nou twee kinderen naar
Groningen en de Rijnmond moeten
worden gestuurd. Maar wel dat de infor
matie in het stuk een rol gaat spelen in
uw dagelijkse praktijk".
Kleuterscholen
en lagere scholen
Eveneens in het kader van de cultu
rele jeugdserie 'is het bezoek van het
poppentheater „Het Kleine Wereldto
neel" met „De avonturen van een onge
hoorzaam aapje". Ook deze voorstellin
gen worden alle in de Burgemeester De
Koninghal gegeven en zijn bestemd voor
de scholen voor het kleuter- en basison
derwijs op Texel.
Op dinsdagmorgen 2 april treedt het
poppentheater op voor de gehele kleu
terschool „De Woelige Hoek" en voor
de eerste en tweede klassen van de
Thijsseschool en de CVO-school. Aan
vang 9.30 uur. 's Middags om twee uur
voor de CVO-kleuterschool „De Buitel-
boet", de RK-kleuterscfhool „Maris Stel
la" en de eerste en tweede klassen van
de St. Jozefschool. Op woensdag 3 april
om 9.00 uur voor de kleuterscholen en
eerste en tweede klassen van de lagere
scholen van De Koog, De Waad, Oude-
sahild en Den Hoorn. Om 10.45 uur voor
de kleuterscholen en eerste en tweede
klassen van de lagere scholen van De
Cocksdorp, Midden- en Zuid-Ei reland
en Oosterend
De „hogere lagere-schoolklassen" ko
men pas op 19 april aan hun trekken
met de „Mr. Djokie Show" van het
Theater Wim Zomer, 's Morgens om half
elf voor de derde, vierde, vijfde en zesde
klas van de Thijsseschool, CVO-school
en o.l. school te De Waal. Om 13.30 uur
voor dezelfde klassen van de scholen in
Midden- en Zuid-Eierland, De Cocks
dorp, Oosterend, Oudeschild, Den Hoorn
en De Koog.
daarom kreeg een lelijke eend
evenveel
benzine als een amerikaan
(iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniHiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
MIIIHIIIIIItUIIIIOUIIIIIIIIIIIIIIIfHIIIII
Uitslagen van 19 maart 1974:
J. P. Hooijberg-J. Hooijberg 11
C. Meedendorp-P. Bakelaar 02
P Koodman-J. Vinke 20
J. P. Stam-B. Duin 11
G. Dros-C. Vinke 02
J. Schoo-W. Stam 20
J. van Heerwaarden-J. Vinke afgebr.
P. Kooiman won vlot van J. Vinke en
zodoende kon die nog aan een partij be
ginnen tegen J. van Heerwaarden. G.
Dros verkreeg een doorbraak ten koste
van een stuk. P. Bakelaar liep iets in op
J. P. Hooijberg, doordat de laatste met
een schijf meer in het eindspel niet tot
winst kon komen B. Diun gaf te vlot
remise.
In het jeugdkampioenschap van het
district eindigde B. Duin met H. Ste
vens op een gedeelde eerste plaats met
acht punten uit vijf partijen. Doordat
Duin van Stevens had verloren werd
hij als tweede geplaatst. In de hoofd
klasse werd C. Westerveld kampioen
met dertien punten uit acht partijen. J.
P. Hooijberg werd tweede met elf pun
ten. Zowel B. Duin als J P. Hooijberg
hebben hierdoor recht op deelname aan
ihet provinciaal kampioenschap in hun
klasse.
