Niek Luiken 25 jaar rietdekker
Herwaardering voor oud handwerk
Brandgevaar van rieten
dak wordt sterk overdreven
'-'—V i
Le
texe
0 Het aanbrengen van een rieten dak kan weken duren. Het weer moet wel meewerken
Nlek Luiken (links) met zijn rechterhand Jacob Bakker.
27-
avon
vroi
Or
'ertr
wil(
den i
ru
wef
en
ïenbi
de Z.
de
op
ondi
nan r
ff one
Dui
lis" t
an d<
op za
igustu
uur.
bes
luch
van
alf uii
maal
regel
laartj
fluitbet
TOlda:
svragi
11 ui
el) en
mee
n
in on
oborg
en. I
t
Wier
'aken
klc
D zwa:
ien en
loef,
lboetie
o IVluli
rstraa
ope
m do
tot lf
van l
ft 'S
>ot 12.
tak, te
je het vergelijkt met de bouw
kosten van een pannendak
scheelt het haast niets Aanne
mer Pieter Jan Koorn heeft eens
twee calculaties gemaakt om
het verschil precies te weten
Uitgaande van nieuwbouw
maakt het weinig uit Het riet is
op zichzelf duurder maar de
kapconstructie kan iets lichter
worden uitgevoerd waardoor
het verschil vrijwel wordt ge
compenseerd". Maar Luiken
geeft toe dat het met het onder
houd iets anders ligt. Een pan
nendak gaat net zo lang mee
als het gebouw zelf, maar een
rieten dak moet na dertig tot
vijftig jaar worden vernieuwd
De levensduur is van allerlei
factoren afhankelijk Luiken ver
telt dat een dak van normale
dikte (26 centimeter) aan de
zuid- of zuidwestkant het hard
ste slijt door de zon en de
regen De noord- en oostkant
gaan veel langer mee. Luiken
heeft op Texel wel noordkanten
van daken vervangen die zowat
een eeuw tevoren moeten zijn
aangebracht.
Brand
Het meest gehoorde argument
tegen een rieten dak is het
brandgevaar. Het is uiteraard
een feit dat riet brandbaar is en
pannen niet Verzekeringsmaat
schappijen laten dat geducht
merken door een premie in re
kening te brengen die 3 tot 41/2
promille bedraagt, wat bij een
te verzekeren waarde van an
derhalve ton neerkomt op
ƒ450.tot ƒ675,per jaar
Niek Luiken vindt dat het
brandgevaar zwaar wordt over
dreven Afgezien van de prak
tijkervaring .Wanneer is er op
Texel voor het laatst een huis
met rieten kap afgebrand?") is
het een feit dat brand in 99 van
de 100 gevallen van binnenuit
ontstaat. Bij ontsteking van bui
tenaf moet er van moedwil of
blikseminslag sprake zijn Ont
steking van binnenuit is tegen
woordig te voorkomen door
brandwerende betimmering. Bij
aanwezigheid van een brand
vrije barrière tussen riet en de
woonruimte is er geen bijzon
der gevaar, maar bij het bepa
len van de premiehoogte hou
den veel verzekeringsmaat
schappijen daar met of nauwe
lijks rekening mee en ook niet
met de aanwezigheid van blus
middelen Luiken maakt daarom
graag reklame voor een verze
keringsmaatschappij die blijk
baar minder zwaar aan het
brandgevaar van net tilt en een
premie berekent van 2,5 pro
mille In geval van een open
haard is een vonkenvanger in
de schoorsteen (kosten ƒ60,
wel een vereiste.
Voordelen
Begrijpelijk dat Luiken de voor
delen van een rieten dak breed
uitmeet Een rieten kap is iso
lerend en ventilerend en zorgt
aldus voor een prettig woon
klimaat. Belangrijkste argument
is echter; het staat prachtig
Een rieten dak, vooral als het
nieuw is, is een lust voor het
oog Het is landschappelijk bo
vendien van grote waarde. Wie
kan zich het Texelse buitenge
bied voorstellen zonder de
schapenboeten en boerderijen
met netgedekte kappen? De
boeren hechten er zelf ook
waarde aan, blijkens het feit dat
vrijwel allen hun riet goed laten
Een nieuw rieten dak kan een metamorfose betekenen voor een
gebouw, zoals blijkt uit deze twee foto's van een boerderijtje in
Everstekoog.
„Nog een paar jaar en dan hoor ik tot de notabelen van Texel",
zegt de 48-jarige Nlek Luiken uit De Waal, rietdekker van beroep.
Hij zegt het spottend maar bedoelt aan te geven dat het rietdek
kersvak hoger wordt aangeslagen dan vroeger. Het vak onder
gaat een herwaardering in positieve zin, zeggen arbeidspsycho-
logen. Luiken herdenkt dit jaar dat hij op Texel een kwart eeuw
het vak uitoefent en vooral de laatste jaren heeft hij gemerkt dat
de mensen voor zijn bezigheid steeds meer interesse tonen. Als
hij aan de openbare weg bezig is, stoppen regelmatig mensen
om dit moeilijke handwerk geboeid gade te slaan. En ze vragen,
honderduit. Sprekend vanuit een letterlijk hoge positie geeft
Niek Luiken uitgebreid antwoord. Hij vertelt graag over zijn vak.
Net als de metselaar hanteert
de rietdekker precies dezelfde
werktuigen als een paar hon
derd jaar geleden. Het vak is in
geen enkel opzicht gemechani
seerd. Dat maakt het roman
tisch voor de mens in de twin
tigste eeuw, die als reactie op
het beton, plastic- en alumi-
mumtijdperk plotseling weer
oog krijgt voor het oude am
bachtelijke van spinnen, weven,
kantklossen maar ook voor het
bouwen van vroeger
Vakwerk
Rietdekken is daarbij een echt
vak dat respect afdwingt. Het is
een werk dat een doe het zeiver
in zijn vrije tijd nooit zal kunnen
uitvoeren, want je moet het ja
renlang hebben gedaan voordat
je het goed beheerst. ,,lk leer
nog elke dag", zegt Niek Lui
ken. die overigens met Texels
enige rietdekker is Er is ook
nog de 65-jarige Rikus Maas uit
Driehuizen die het klappen van
de zweep dus minstens zo goed
kent.
In tegenstelling tot Maas is
Luiken geen geboren Texelaar
(,,een handicap waarmee ik heb
leren leven") Hij komt uit
Hoogwoud en stamt uit een riet
dekkersfamilie Wie geen hoog
tevrees kende werd vroeger
vaak tot riet- of leidekker opge
leid Luikens grootvader stond
bekend als de ..hanenzetter van
Noordholland" omdat hij graag
bereid was hoge kerktorens te
beklimmen om daarop een haan
te plaatsen of voor reparatie te
verwijderen
Duur?
Rietdekken is een tijdrovend
handwerk en daarom niet goed
koop Het aanbrengen van een
nieuw rieten dak op een gemid
delde boerderij vergt ettelijke
weken en dat resulteert tegen
woordig in een prijs van 60,
per vierkante meter. Eén dak
kant van een boerderij vergt
dus al gauw drie tot vierduizend
gulden.
Luiken ,,Dat lijkt veel, maar als
nest bouwt op zo'n turen nok
Andere tijden
Vroeger maakten de boeren
een rieten dak omdat ze geen
pannen konden betalen Riet
was dus bepaald geen teken
van welvaart. Merkwaardiger
wijs ligt het tegenwoordig pre
cies andersom. Een rieten dak
dreigt statussymbool te worden
en wordt ook steeds meer op
gewone huizen in het dorp aan
gebracht De Texelse boeren
waren vroeger armer dan hun
Noordhollandse collega's Dus
veel riet en weinig pannen.
Toch is vrijwel elke boerderij of
schapenboet voorzien van en
kele rijen pannen aan de onder
kant Waarom? Er zijn verschil
lende redenen voor. Bij de
schapenboeten werd het ge
daan om te voorkomen dat
paarden het riet van het dak
vraten. Bij boerderijen gebeur
de het tevens om een eenvou
dige constructie van de (in ver
band met het opvangen van het
hemelwater) noodzakelijke dak
goot mogelijk te maken. Bij een
volledig rieten dak is de riet
kraag van onderen (omdat hij
schuin is weggesneden) wel
een halve meter breed zodat
kostbare (I) ijzeren haken nodig
zouden zijn om hieronder nog
een goot te kunnen bevestigen
Sinds Texel waterleiding heeft
worden bij het aanbrengen of
vernieuwen van het riet de pan
nen als regel weggelaten
Niet meer
ander de pannen
Niek Luiken bewoonde aan de
Bomendiek in De Waal een uit
de dertiger jaren stammend
huis met pannendak. Hij had
jarenlang het gevoel daarom
niet erg geloofwaardig te zijn
als hij zelf enthousiast vertelde
over de vele voordelen van een
rieten dak. Bij de jongste ver
bouwing van zijn woning heeft
hij een eind gemaakt aan die
frustratie want er zit nu een
prachtige rieten kap op.
Sinds drie jaar wordt Luiken
geassisteerd door de jeugdige
Jacob Bakker. Hij leert het vak
op de aloude wijze door lang
durig doen Hij heeft talent,
maar het zal toch zeker een jaar
of vijf duren voordat hij het vak
helemaal onder de knie heeft.
Onder auspiciën van de vakfe
deratie van riet- en strodek-
kerspatroons waarbij 500 Ne
derlandse rietdekkers zijn aan
gesloten is het mogelijk een
cursus te volgen die in feite be
staat uit een opleiding handels
kennis naast de praktijk. Vroe
ger was er bijna niemand meer
die het vak wilde leren maar te
genwoordig doen per jaar tien
tot vijftien jongens examen
Ook daaruit blijkt dat het riet-
dekkersberoep weer „in" is.
Werkwijze
Het riet wordt van onder naar
boven laagsgewijs aange
bracht Het maken van de on
derlaag is het fundament voor
de rest van het dak Als dat met
0 Het vastsjorren van het riet. In verband met het agressieve karakter
van het zout in de lucht, wordt op Texel meestal koperdraad gebruikt.
onderhouden en als het nodig is
bereid zijn flink in de beurs te
tasten om een dak te laten ver
nieuwen Luiken heeft er de
handen vol aan. Vroeger kwam
het nogal eens voor dat hij op
het vasteland ging werken; te
genwoordig heeft hij daar geen
tijd meer voor
Goed rietjaar
De levensduur van het dak
wordt ook bepaald door de
kwaliteit van het riet. Dat kan
fijn of grof, taai of stug zijn.
Dat hangt af van de groeiplaats
gebeurt, wordt het overige ook
gauw knoeiwerk De bosjes riet
worden met ijzer- en koper
draad aan de panlatten (die bij
vervanging var) een dak ook
meestal worden vernieuwd)
vastgebonden De stoppels
worden gelijk geklopt met een
klopper of drijfbord, een typisch
rietdekkersinstrument dat nogal
eens door antiekjagers wordt
gekaapt Dat gebeurt ook met
de ..goot en naald" het instru
ment waarmee de rietdekker
het riet aan het dak naait" Die
spullen zijn met in de handel en
moeten dus worden gemaakt
Luiken laat het doen bij smid
Louwtje Witte in De Waal Hij
heeft het gemaakt van een af
gedankte versnellingsbak van
een auto Om op het dak te
werken gebruikt Luiken voor de
eerste lagen een drukhoekstei-
ger die met touw door het riet
heen aan de sparren is opge
hangen. Hoger op gebruikt hij
dakstoelen en een balk die op
in het riet gestoken haken rust.
Nckvorsten
Op de nok wordt de zaak afge
werkt met blauwe of rode vor
sten, een soort grote boogvor
mige dakpannen Deze worden
met riet gevuld en met slappe
specie vastgezet Origineel-
Texels is hetpm in plaats van
deze stenen vorsten te werken
met zg turen, dat zijn graszo
den (gestoken uit taai oud gras
land) van 25 x 75 centimeter die
met het gras naar beneden op
de nok worden gelegd. Ze zijn
zodanig gesneden dat een
tweede zode met het gras naar
boven er precies inpast. Het ge
heel wordt daarna met eiken
pennen aan het riet genageld
Het is fraai maar constructief
met ideaal Turen worden daar
om alleen nog in het land
schapsreservaat van de Hoge-
berg toegepast. Het komt wel
voor dat een scholekster zijn
0 Texelse schapenboet, voorzien van nieuw riet met turen nok.
en de groeiomstandigheden In
een zonnig jaar groeit er riet
van betere kwaliteit als in een
regenachtige zomer. Luiken
spreekt over 1975 als een
,,goed rietjaar" Het riet dat de
afgelopen winter is geoogst
wordt thans verwerkt en zal
lang meegaan Goede rietjaren
en goede wijnjaren vallen
meestal samen, 't is maar een
weet Het meeste riet dat op
Texel wordt verwerkt komt van
het eiland zelf, het is onder
ideale biologische omstandig
heden gegroeid m de natte na
tuurmonumenten. Ongeveer een
derde moet worden geïmpor
teerd uit Overijssel of zelfs uit
landen als Oostenrijk en Polen