Onzekere toekomst in PCB-zee
Zeeht
plechi
Zeehonden
plechtig
losgelaten
4
-
|u
Tweede blad Texelse Courant, dinsdag 5 juli 1977
De Phoca in het woelige water van het Eierlandse Gat op weg naar het Engelse vaarwater De kisten met zeehonden staan zowel
op het schip als op het getrokken boot/e
Het was een ontroerend gezicht: vijf zeehonden, die na jarenlan-
lange gevangenschap de vrijheid tegemoet gingen. Het gebeurde
zaterdagmiddag op een zandbank aan het Engelse vaarwater in het
zeehondenreservaat bij De Cocksdorp. De zeehonden kwamen uit
de bassins van het Natuurrecreatiecentrum en de invrijheidstelling
maakte deel uit van de pogingen om de zeehondenstand in de Wad
denzee te herstellen.
Want zoals bekend is de zeehond in het westelijke deel van de Wadden
zee praktisch uitgestorven, zo goed als zeker als gevolg van vergiftiging
door bepaalde chemische stoffen, de polychloorbyfenylen (pcb's) die van
allerlei industriën afkomstig zijn en al jarenlang in het zeewater terecht ko-
Krachtiger dan ooit is de aktic om te
bereiken dat het lozen van de pcb's en
andere vergiften wordt gestaakt. Maar
zelfs als deze aktie onmiddellijk het ge
wenste resultaat zou hebben, zou het
gunstige gevolg pas over jaren zijn te
merken. Als er niet méér gebeurt is de
zeehond ten dode opgeschreven. Om dat
te voorkomen wil men ook de andere
oorzaken van de schrikbarende achter
uitgang wegnemen: de verontrusting. Er
moeten streng beschermde rustgebieden
worden aangewezen waar de zeehonden
gelegenheid krijgen de weinige jongen
die nog geboren worden te verzorgen.
En als dan ook nog regelmatig gezonde
robben, afkomstig uit onder meer Pie-
terburen en het NRC op Texel, in de
Waddenzee worden uitgezet is er een
kleine kans dat er nog wat zeehonden
leven tegen de tijd dat het gunstige af-
fekt van het verdwijnen van de PCB's
merkbaar wordt.
Het uitzetten van de vijf van Texel
afkomstige zeehonden had een prakti
sche en een propagandistisch doel. In
verband met dat laatste werd het losla
ten als plechtigheid uitgevoerd door
Jonkheer Mr. F. C. M van Rijckevorsel,
hoofd van de hoofdafdeling natuur- en
landschapsbehoud van het ministerie
van CRM.
Top-ambtcnaar
Aanvankelijk zou staatssecretaris drs
W Meijer dit gebaar maken, maar hij
was op het laatste moment verhinderd.
Het maakte niet zoveel uit. Ook Mr. Van
Rijckevorsel heeft een klinkende naam
Hij iseen vooral voor Texel bijzonder
belangrijke topambtenaar, die gestalte
heeft gegeven aan het idee van de na
tionale landschapsparken en al veel
CRM-geld voor Texel heeft beschikbaar
gesteld, ohder andere voor de uitvoering
van het fietspadenplan en het tuinwal-
lenhersjel. Gehoopt wordt dat hij ook
royaal over de brug zal komen om de
gemeentelijke bijdrageregeling (onder
deel van het bestemmingsplan buitenge
bied) te financieren. Zoals bekend heeft
de gemeenteraad zich uitgesproken dat
particulieren die voor onevenredig hoge
kosten komen te staan als gevolg van de
landschappelijke eisen zoals deze gelden
voor het oude land van Texel, door de
gemeente schadeloos zullen worden ge
steld.
Kom over dc brug
Alleen als het ministerie helpt, kan
daarvan wat terecht komen Wethouder
Jook Nauta maakte vrijdag van de ge
legenheid handig gebruik om daarop
nog eens bij Mr. Van Rijckevorsel aan
te dringen. Hij wees er tevens op dat
Texel niets voor een landschapspark
voelt en veel liever zelf verantwoorde
lijk is voor de instandhouding van een
aantrekkelijk landschap, echter wel re
kening houdend met andere belangen
„Texelaars zijn geen zeehondjes die je
zomaar in een reservaat kunt zetten",
aldus Nauta.
Overleving?
Of dat met zeehondjes inderdaad kan,
is overigens nog maar nauwelijks geble
ken. Van de vijf robben die zaterdag
middag de vrijheid kregen zijn er vier in
het Natuurrecreatiecentrum geboren; de
vijfde spoelde als jong dier aan. Ze heb
ben nooit geleerd in de vrije natuur le
vende vis te vangen. Ze hadden zoge
zegd de kost voor het kauwen en waren
dus danig verwend. Door de betrekkelijk
steriele omstandigheden waaronder zij
zijn opgegroeid hebben ze ook geen
grote weerstand tegen parasieten kun
nen opbouwen. Toch mag men enige
hoop hebben dat de zeehonden het een
paar jaar zullen uithouden want in de
praktijk is inmiddels gebleken dat het
vangen van levende vis snel wordt aan
geleerd. Van tot dusver in vrijheid ge
stelde zeehonden zijn zelden dode exem
plaren teruggevonden. In één geval werd
een dier verdronken aangetroffen in een
visfuik. De lichamelijke konditie was
uitstekend zodat in ieder geval het be
wijs is geleverd dat het kan.
Onder getuige van Mr. Van Rijckevor
sel en de andere genodigden werden de
(van een merk voorziene) zeehonden 's
morgens in het Natuurrecreatiecentrum
in kooien gezet en per jeep naar het red
dingboothuis bij de vuurtoren gebracht
Hier werden ze overgeladen op het nieu
we bewakingsvaartuig „Phoca" van
Staatsbosbeheer. Ook werden nog en
kele kisten op een bootje gezet die door
de „Phoca" werd getrokken. Het onder
zoekingsvaartuig „Eider" van het NIOZ
voer ook mee. Deze boot verleende gast
vrijheid aan pers en televisie. Een ploeg
van NCRV's aktualiteitenrubriek „Hier
en nu" maakte een reportage die zater
dagavond werd uitgezonden.
Steile bank
Na een uurtje varen werd het Engelse
vaarwater bereikt. Deze slenk is het
verlengde van de Jack IJst. Hier bevindt
zich een steile bank naast diep water.
Dat is een voor zeehonden aantrekke
lijke situatie want ze kunnen bij gevaar
snel het veilige water induiken.
Het overbrengen van de kisten van
zeehonden naar deze bank was een om
slachtig karwei waarbij alle autoritei
ten en wetenschapsmensen een handje
meehielpen Omdat de „Phoca" en de
„Eider" de bank niet dicht genoeg kon
den benaderen werden de kisten over
gezet m kleinere boten die vervolgens
aan land werden getrokken De kisten
werden een stukje de bank opgebracht
en naast elkaar gezet, waarna Mr Van
Rijckevorsel (langzaam zodat de televi
sie het mooi kon opnemen) de deurtjes
opende.
Ontroerend
De robben leken maar matig ingeno
men te zijn met de hun geboden vrij
heid. Menig dier had een duwtje nodig
om zijn hok te willen verlaten, maar
tenslotte toch schuifelden de vijf in een
compact groepje en met toenemende
snelheid de bank op, in de richting van
het snel stromende water aan de andere
kant. Af en toe stopten ze en keken met
grote treurige ogen achterom. Bij wijze
van groet? Of als verwijt omdat het ei
genlijk een rotstreek is om na een paar
jaar verwennerij in die smerige gifzee
gegooid te worden?
Huilen
Het gezelschap was echter algemeen
vertederd en zelfs ontroerd. „Ach, ze
huilen....", zei het 12-jarige zoontje
van Van Rijckevorsel meewarig. Hij wist
niet dat een zeehond, ook als hij uren
in de zon heeft gelegen, altijd natte tra
nende ogen heeft. Gerrit Jan de Haan
van het Natuurrecreatiecentrum keek
zijn pleegkinderen met een stroef ge
zicht na en zei dat hij er het beste van
hoopte. Zeehonden zijn geen vissen of
wormen. Ook mensen die niet sentimen
teel zijn krijgen een gevoelsband met
zulke dieren, vooral als je er net als
met een hond dagelijks mee omgaat
en er sprake is van wederzijds begrip
Van dat gevoel maken de natuurbe
schermers gebruik die de rob terug wil
len hebben in de Waddenzee. Iedereen
vindt zeehonden boeiend en aandoenlijk.
De ogen van een jonge zeehond berei
ken meer dan het beste wetenschappelij
ke betoog over onze bedreigde natuur.
Het doodslaan van jonge zeehonden in
Canada verwekt meer verontrusting dan
het in vergelijkbare aantallen van hon
ger omkomen van kinderen in de derde
wereld.
Pond vergif
Aan wetenschappelijke betogen man
keerde het zaterdag overigens niet, Dr.
Jan Duinker van het NIOZ legde in het
auditorium van het Natuurrecreatie
centrum uit hoe de in uiterst kleine hoe
veelheden in het zeewater terechtgeko
men gifstoffen via de voedselketen in
de weefsels van zeehonden worden op
geslagen Hij had eens een zeehond ont
leed waarin zich maar liefst 500 gram
aan pcb's bleek te bevinden. Deze poly-
chloorbifenylen worden al sedert de
twintiger jaren gemaakt en in allerlei
stoffen toegepast. Via een ingewikkelde
analysemethode kan de aanwezigheid
van de stof in de verschillende organis
men worden aangetoond. Zweedse on
derzoekers ontdekten dat de pcb's pa
thologische veronderingen veroorzaken
in de baarmoeder van de zeehond, wat
remmend werkt op de voortplanting. De
in de Waddenzee voorkomende pcb's
komen hoofdzakelijk uit de Rijn Naast
de pcb's zijn er ook andere schadelijke
stoffen. Het is mogelijk dat sommige
stoffen in het lichaam van de zeehond
worden omgezet in nieuwe verbindingen
die nog giftiger zijn. Zo wordt het be
kende DDT omgezet in DDE. Er zijn nog
veel mysteries die door voorgaand on
derzoek opgelost kunnen worden. Zo
moet onder andere worden vastgesteld
wat het schadelijk effekt is van de na-
tuurvreemde stoffen tesémen, dus de in
vloed die zij op elkaar hebben.
Symbolische boei
Dr Jan van Haaften van het Rijksin
stituut voor Natuurbeheer (RIN) houdt
zich sedert de vijftiger jaren regelmatig
bezig met tellingen van de zeehonden in
het Waddengebied. Van hem zijn de
jaarlijkse, alarmerende cijfers over de
achteruitgang afkomstig.
Van Haaften vertelde over de zeehon-
denjacht in het verleden waaraan in
1962 een definitief eind kwam. Vanaf 1
april 1964 bestaat het bewaakte zeehon
denreservaat „Het Eijerlandse Gat", een
oppervlakte van 20.000 hectare, waarvan
ongeveer de helft bij eb droog valt. In
de praktijk kon echter niet „hard" tegen
de verontrusting (visserij en toerisme)
worden opgetreden. Door „overreding"
probeerde men de mensen uit het reser
vaat weg te houden. De instelling van
het reservaat heeft niet kunnen voor
komen dat de zeehondenstand steeds
verder achteruit ging. Van 240 stuks m
1964 slonk de populatie tot 23 in 1976.
Volgens Van Haaften moet in ieder
geval de verontrusting voor vakantie
gangers worden gestopt. Het treft on
gelukkig dat de vakantiedrukte samen
valt met de werp- en zoogtijd van de
zeehonden. Hij pleitte voor dc instelling
van meerdere bewaakte gebieden, voor
zien van duidelijke betonning.
Om die wens kracht bij te zetten
werd zaterdagmiddag op de terugweg
naar De Cocksdorp op sybolische wijze
een boei uitgezet. Het was er een van
een nieuw type, in gele kleur uitge
voerd.
Ook Peter Reijnders (op Texel werk
zaam voor het RIN en als zodanig ge
detacheerd bij het NIOZ) gaf een uit
eenzetting over de sombere problema
tiek rond de zeehond, Hij schetste de
grote betekenis van de Waddenzee voor
de instandhouding van de soort. Ook hij
pleitte voor het op korte termijn aanwij
zen van rustgebieden om de overlevings
kansen zo groot mogelijk te maken. De
bestrijding van de waterverontreiniging,
is een maatregel van langere termijn.
Verdergaand onderzoek is nodig. Via het
Rijnoverleg kan een eind worden ge
maakt aan lozing van pcb's en andere
vergiften, maar het zal niet eenvoudig
zijn om na te gaan waar deze giften al
lemaal vandaan komen. Peter Reijnders
wijst er graag op dat de zeehond op zich
zeif helemaal niet zo'n kwetsbaar dier
is. Jarenlang is er intensief op gejaagd
terwijl de visserij altijd al voor veront
rusting heeft gezorgd. Niettemin waren
er altijd duizenden zeehonden die niet
in aantal achteruit gingen en zelfs alge
meen als een plaag werden beschouwd.
De dieren waren dus bestand tegen de
bewuste bestrijding door de mens. Maar
wat jacht en premiestelsel niet heeft
kunnen bereiken, gebeurt nu wel door
de onbewuste bestrijding: het lozen van
natuurvreemde afvalstoffen in het mi
lieu. Dat de zeehond daaraan ten gronde
gaat is ernstig, maar het probleem krijgt
zijn juiste proporties als het sterven van
de zeehond wordt gezien als een signaal.
Ons hele milieu, maar de mens bij hoort,
wordt ernstig en accuut bedreigd.
De kisten met zeehonden worden naar de bank gebracht.
CS®"
Stuk voor stuk verlieten de robben hun kisten en schuifalden naa r het water. Op de achtergrond van links naar rechts Ir. Peter
Reijnders, Gerrit J. de Haan, Ir Maarten Mantle, Dr Jan Duinker, Marius Eelman, Dr. Jan van Haaften en Jhr. Mr. Van Rijcke
vorsel.
