Eigen boot gaf Texelaars
gevoel van eigenwaarde
70-jarig bestaan
in crisissfeer
Onzekerheid
Zelfs als TESO en gemeente het eens
worden over de nieuwe boot, dan staat
nog lang niet vast of Rijkswaterstaat de
havenbruggen van een extra verdieping
wil voorzien Zodat de kans erin zit dat
TESO straks met een dubbeldekker
vaart waarvan slechts één dek kan wor
den gebruikt.
Aangenomen mag worden dat men het
daarop niet zal laten aankomen. Op dit
moment is het nieuwe schip nog niet be
steld Al met al is het een complexe
en weinig aangename situatie waarin
TESO zich bevindt. Misschien daardoor
zijn er naar verhouding maar weinig
Texelaars met een uitgesproken oordeel
hierover. De zakelijke argumenten die
TESO in uitvoerige rapporten naar vo
ren he^ft gebracht voor de aanschaf
van een middelgrote" dubbeldekker
zijn tot dusver door niemand weerlegd
Maar dat wil niet zeggen dat dan ook
iedereen enthousiast is over de door
TESO gewenste oplossing. Het is een
beklemmend idee dat er straks nog aan-
De eerste eigen boot ,,De Dageraad' 356 passagiers, 325 pk, 9 mijl, gebouwd in
De „Marsdiep". 600 passagiers, 325 pk, 3 - 6 auto's. 1908.
Bij de samenstelling van bij.
gaand artikel over de geschiedenis
van TESO hebben wij het niet bij.
zonder moeilijk gehad want hel
speurwerk werd voor ons gedaan
door Dirk Kuiter uit Oudcschild
Deze TESO-werknemer legt al se
dert jaren intense belangstelling
aan de dag voor het reilen en zei.
len van de onderneming en verza
melt nauwgezet alles wat met
TESO heeft te maken. Ook de fo-
to's van de diverse schepen zijn
voor een deel afkomstig uit zijn
archief, voor een ander deel uit de
kollektie van de heer KI. Uitgeest.
De in 1860 gebouwde radarstoomboot „Kampioen" waarmee De Alkmaar Packet van
Bosman m 1882 de dienst Den Helder-Texel begon.
De eerste boot waarmee TESO de dienst onderhield was de gehuurde „Baron Ren-
gers' 400 passagiers 180 pk 9 mijl
De oprichting van TESO op 15 augustus 1907 is voor Texel méér
geweest dan het in het leven roepen van zomaar een vervoers
maatschappij. De Eigen stoombootonderneming was voor de Texe
laars van toen het overduidelijke bewijs dat zij hun zaken zelf kon
den regeten. Voor het eerst in de jongste geschiedenis kregen zij
gevoel van eigenwaarde. De eigen boot was het symbool van onaf
hankelijkheid en victorie. Het is nauwelijks overdreven om te stellen
dat die vijftiende augustus 1907 dezelfde gevoelens oproept als de
datum van onafhankelijkheid voor een jonge zelfstandige staat die
het koloniale juk heeft afgeworpen, zelfs bij mensen die de oprich
ting niet of niet bewust hebben meegemaakt en dat is toch het
overgrote deel van de thans levende Texelaars.
Stoombootrederij die in 1852 werd opge
richt onder directie van de notaris W. H.
Bruno Bok uit Den Burg en Paul van
Vlissingen uit Amsterdam Deze onder
neming beschikte over een kleine hou
ten raderboot „Ada van Holland". De
stoommachine was primitief; de ketels
werden gevoed met zeewater. Daarom
werd het schip een keer per week uit
de vaart genomen zodat het zout dat
zich in de ketels had afgezet, kon wor
den weggehakt Verbetering betekende
het in 1878 in de vaart brengen van een
ijzeren, 34 meter lange, raderstoomboot,
die ook Ada van Holland heette. De on
derneming kon het echter niet bolwer
ken. Het materiaal werd in 1882 over
genomen door de N.V. Maatschappij
Alkmaar Packet, onder directie van C.
Wie zich dat realiseert vindt het niet
zo vreemd dat mensen die het in de loop
der jaren waagden kritiek te hebben op
TESO, al gauw in het verdomboekje te
recht kwamen. Zelfs als ze geheel of ge
deeltelijk gelijk hadden, werd deze op
positie beschouwd als onmaatschappe
lijk, als on-Tcxels. De aandeelhouders
vergaderingen zijn gezellige bijeenkom
sten waar de zelfgenoegzaamheid hoog
tij viert. Als iemand daar betoogt dat hij
liever sterft dan mee te maken dat
TESO in overheidshanden komt, wordt
er nauwelijks gelachen. Een Texelaar
beschouwt zijn TESO-aandclen van
25,of ƒ5,als een kostbaar kleinood
en iedere rechtgeaarde eilandbewoner
weet ook met vuur te vertellen over die
woelige dagen van de onafhankelijk
heidsstrijd in het prille begin van deze
eeuw. Hoe ze door eendrachtige strijd
concurrent Bosman bevochten en hoe ze,
desnoods met dwang de vertegenwoor
digers en andere bezoekers van het ei
land er toe brachten gebruik te maken
van de enige juiste bootdienst.
Wie zich dat realiseert vindt het ook
niet vreemd dat TESO anno 1977 zo
driest en zonder medewerking van de
plaatselijke en cv^rkantse planologen
zijn zin wil doordrijven. Dat als gevolg
van een of andere landelijke wet de
overheid TESO de voet kan dwarszetten
wordt niet gepruimd. Nooit heeft TESO
subsidie willen accepteren om overheids
bemoeiing uit te sluiten. En nu dat zon
der subsidie toch dreigt te gebeuren
dringt zich de vraag op of het nog zin
vol is de onafhankelijke TESO te laten
voortbestaan. Dat is een nachtmerrie
achtige gedachte die de meeste mensen
het liefst van zich afzetten, al wordt
het zelfs de meest fanatieke TESO-aan-
hangers thans angstig te moede.
merkelijk meer auto's naar Texel zullen
komen. En hoe moet het in de verdere
toekomst? Nóg zo'n dubbeldekker erbij?
Je kunt toch niet blijven doorgroeien?
Het gemeentebestuur wil wel een (te)
grote boot, als de capaciteit daarvan in
het begin niet volledig wordt benut.
Maar hoe dat in de praktijk moet wor
den geregeld weet niemand. Het is niet
meer dan menselijk dat het gros van de
Texelaars dan denkt: ze zoeken het maar
uit. Het komt wel zoals het komen moet.
Voor het eerst in de geschiedenis wordt
het doen en laten van TESO met betrek
kelijke onverschilligheid gevolgd. Men
is nog slechts geïnteresseerd in de eind
beslissing; niet in de eindeloze discus
sie die daartoe moet leiden.
TESO was niet de eerste onderrieming
die een bootdienst tussen Texel en het
vasteland onderhield. Van 1699 dateert
een ordonnantie die betrekking had op
een beurtveer Amsterdam-Texel. In de
eerste helft van de 19e eeuw was er een
min of meer geregelde veerdienst Texel-
Den Helder die werd onderhouden door
een zeilschip, een schokker met de naam
„Bello". Als reserveschip fungeerde de
soortgelijke „Sjeesje" De overtocht
(eens per dag) duurde een tot anderhalf
uur. Bij slecht weer veel langer. In de
gemeenteraadsvergadering van 1835
werd deze verbinding „uiterst gebrek
kig" genoemd. Iets beter was het ge
steld met de N.V. Amsterdam-Texelsche
Bosman De Alkmaar Packet legde te
vens de raderstoomboot „De Kampioen"
in, een schip met een lengte van 28 me
ter en voorzien van een 100 pk stoom
machine Bosman was een grote naam
op het gebied van transport te water.
Hij was zakelijk betrokken bij tal van
bootdiensten, zoals Amsterdam-IJmui-
den, Zaandam-Haarlem, Harlingen-Ter-
schelling-Vlieland etc.
Ontevredenheid
De wijze waarop Bosman de lijn Den
Helder-Texel exploiteerde wekte onder
de Texelaars echter ontevredenheid In
1895 werd de Ada van Holland ver
bouwd en voorzien van een betere en
sterkere stoommachine van 125 pk. Te
gen de eeuwwisseling maakte dit schip
per dag drie vaarten. Vertrek van Texel
om 4.30, 8.00 en 14.00 uur. De Texelaars
vonden de tarieven te hoog en meendeji
dat de bootdienst er moest zijn in het
belang van de Texelaars en niet in de
eerste plaats in het belang van Bosman.
De heren J. P. Noordijk en J. H. Mooijen
smeedden plannen v.cor een eigen stoom-
bootdienst en klopten bij gemeente en
provincie aan om steun. Toen Bosman
dat hoorde verlaagde hij zijn tarieven
rigoureus: Van 0,75 naar ƒ0,50 voor een
enkele reis. Ook kwam er een vierde
afvaart bij. Het initiatief van Mooijen en
Noordijk liep hierdoor en door het feit
dat de provincie besloot toch maar geen
subsidie te geven, dood. Bosman bracht
het aantal diensten weer terug op twee.
Op Texel vertrok zich inmiddels ech
ter een mentaliteitsverandering. Men
wilde een betere veerdienst, een betere
haven, een tramlijn en een modern
badhotel. De toename van het toerisme
die deze stappen zouden veroorzaken
konden de op dat moment sterk achter
blijvende economie op het eiland opvij
zelen. Opnieuw probeerde Bosman de
ontevredenheid de kop in te drukken:
door het inleggen van een goedkope
boot in de zomerperiode op woensdag en
zondagen en door tariefsverlaging voor
de andere afvaarten. Maar ook nu ble
ven de Texelaars ontevreden. Ze vonden
de tarieven nog te hoog en klaagden
over de schepen van Bosman die niet
zeewaardig zouden zijn en over onvol
doende reddingmiddelen zouden be
schikken. Of het werkelijk zo ernstig
was gesteld met de Bosman-schepen valt
te betwijfelen. In ieder geval voldeden
ze aan de toenmalige wettelijke eisen en
Bosman maakte dat nadrukkelijk per
advertentie in de Texelse Courant be
kend „ter logenstraffing van de laster
lijke geruchten". Maar een feit is dat de
Texelaars langzamerhand bezeten raak
ten van het idee een eigen bootdienst te
beginnen. Ze begonnen (op 1 mei 1907)
onder leiding van dokter Adriaan Wage-
maker onderhandelingen met Bosman
en stelden daarbij vergaande eisen.
tarieven moesten werden verlaagd i
35 cent voor een enkele reis en vijft
cent voor een retour en er moest i
snelle boot worden ingelegd. De dor
Wagemaker in het leven geroepen
derhandelingscommissie had nu echt!
niet meer te maken met de heer C. Be
man maar met zijn zoon P. J. Bosma
die zijn vader per 1 januari van dat jaj
als directeur was opgevolgd. Deze vei
andering schijnt de voortgang van deo;
derhandelingen ncgal chaotisch te heb
ben gemaakt. Bosman jr beriep zij
veelal op onwetendheid. In ieder gov;
beloofde hij een nieuwe schroefstoo®
boot die per 1 mei 1908 zou worden op
gelegerd, de tarieven zouden worde
verlaagd en de schepen zouden worde
uitgerust met één sloep en 25 redding
vesten. Wagemaker nam daar geen
noegen mee en eiste een definitief gut
stiger antwoord binnen acht dagen.
Post
Tegelijk werd een brief aan de mini»
ter geschreven met het verzoek het post
contract met de Alkmaar Packet niet t
verlengen. In die tijd vormde het pos;
vervoer een naar verhouding zeer be
langrijk aandeel van de inkomsten va
de vervoersonderneming: jaarlijk
ƒ6.000,Dat al in een vroeg stadiur
werd getracht het postvervoer aan Bo>
man te ontfutselen is een aanwijzin
dat het plan om een eigen boot te begit
nen in feite al vast stond.
De onderhandelingssfeer ging
achteruit. Dokter Wagemaker motiveer
de de Texelaars door tijdens gloedvol!
redevoeringen op vergaderingen in
dorpen de machtswellust en onbetrouu
baarheid van Bosman breed uit te ro
ten. Bosman daarentegen sprak van
vaarlustige geneesheer die de eilander
terroriseert". Hij reageerde niet op he
ultimatum van de commissie. Het feite
lijke besluit om een eigen bootdienst i
beginnen viel op 18 juni 1907 op es
algemene vergadering Nu was er
nodig en dokter Wagemaker zette zie
elke avond persoonlijk in om dat bijee
te krijgen. Wagemaker, die in deze situ
atie toch al profiteerde van het vertros
wen dat hij als geneesheer bij voorbas
had, moet een goed maseapsychcloa
zijn geweest Met de eigen boot
schafte hij de Texelaars een bewijs va
eigenwaarde. Zijn beroep op de solidari
teit was vooral een succes omdat de aai
delen die hij verkocht niet duurder \vj
De ..Ada van Holland" (1877) van de Alkmaar Packet, later door TESO overgenomen
