De geschiedenis van een
rentmeesterswoning
BalmoM mde Heeren POLAK too Dei Bolder.
h
Schoutshuis herkrijgt
schitterende gevel
DU
□n
JU
i
opening van het concertgebouw
op ZATERDAG 14 NOVEMBER 1896,
1 1
jy
GEZELLIGE BIJEENKOMST
van den Meer JD. F LUNS,
avond» 8 uur precie».
Met welwillende medewerking van Mej. J. GEUS.
Opielnisterd floor Biiiet ran tel imelictoi „Triiilas
KOMISCHE VOORDRACHTEN m de Heeren E. Vlessing en Ph. Polak.
6-
Tot de bijeenkomst worden toeplaleo personen oio! beneden flos 16 jaar.
ENTRÉEKAARTEN
tot een beperkt getal Donderdag a. s. verkrijgbaar bij
P. Liettwen 75 ct. voor een heer en 50 ct. voor een dame.
LJ
1 f
i i
=L L
LTJJJ-lJ
Studie- en beroepen-
voorlichting op RSG
Openingstijden
Speelotheek
Waddenvereniging
vindt structuur
schema militaire
terreinen „teleur
stellend"
Dienst voor
belangstellenden
Ml IIJDAG 20 MAART 1981
TEXELSE COURANT
PAQINA 9
„Negen nuwe glasen vensters die ontbraken van de huse van
exelse: 1 op mijn heren groetcamer, 1 voer mijns heren earner bij
sr trap, 2 op die solder boven die sale, 3 in de coken, 1 op het
jge camerken daer Jan slaep ende 1 in die earner daer recht
ider".
Zo werden in de veertiende eeuw ruiten besteld voor de rentmeesters-
oning aan de Vismarkt. Later kwam op deze plaats het schoutshuis en uit-
ndelijk werd het pand onderdeel van Hotel Texel. Ruim vier eeuwen lang
ebben op die plek aan de Vismarkt grafelijke rentmeesters en schouten
Bwoond, de maire G. C. W. Reinbach huisde er in de Franse tijd, kortom:
in plek met geschiedenis.
G. Huisman, werkzaam bij architec-
nburo Texel, heeft in verband met de
stauratie deze geschiedenis op een
tje gezet en daarbij gebruik gemaakt
in verschillende boeken, die over
Bxel zijn verschenen. Huisman geeft
zijn beknopte „Geschiedschrijving
rer een rentmeesterswoning" de ver-
ideringen weer die het pand in de af-
ilopen vierhonderd jaar heeft
idergaan tot de huidige restauratie
tor De Lindeboom Beheer B.V. Zijn
rslag geeft ook aan dat het schouts-
jis en later burgemeesterswoning
eer authentiek en mooier gerestau-
erd zou kunnen worden. De gemeen-
raad heeft daaruit inmiddels zijn con-
usies getrokken. Zie nevenstaand arti-
I.
Een tekening die aan het verslag is
egevoegd, laat zien dat het schouts-
jis in 1894 is verminkt door een ge-
;elte van de voorgevel te veranderen
de trapgevel te slopen.
Huisman begint zijn „geschiedschrij-
ng" in 1369. Toen werd Floris van
drichem benoemd tot rentmeester en
sljuw van Texel. Een jaar later liet hij
sn rentmeesterswoning bouwen aan
tegenwoordige Vismarkt. De
ivels waren gemaakt van gebakken
:een, iets bijzonders in die tijd toen
Ie huizen op Texel van hout waren,
iervoor was in 1367 bij Oost al een
eenoven gebouwd, waarvoor allerlei
ateriaal, zoals turf en gereedschap uit
aarlem aangevoerd moest worden,
oris van Adrichem rapporteerde in
370 aan zijn heer, de graaf van Blois
Schoonhoven „Mijne Heren, een
uwe earner ghemaect mi 2 verwulden
Inaers met 1 waerderop met eenre
emer onder ende mit eenen zolre daer-
even". Wat zoveel betekent als: ik
3b een huis gebouwd met kamers,
jn zolder en twee gewelfde kelders,
'e kelders zijn een verhaal apart. Die
rerden, in tegenstelling tot het huis
ooit verwoest.
Sparrenkap
Jaar op jaar werd het huis aan de
Ismarkt en toebehorende aan de rent-
ieester (later schout genoemd) verbe-
srd. Gerrit van Oosterwijk verant-
oordde gelden voor: „Wagenschot,
3er men die vensteren in die trap af
iaecte, 50 keresperren en 50 wiker
jerren daer men die haenbalcken af
iseckte". Onder het rentmeesterschap
van Jan van Poelgeest (1376-1381)
werd o.a. een open haard met schoor
steen aangebracht. En zo kunnen we
nog wel even doorgaan. Het toen
malige rentmeestershuis stond verder
naar achteren dan het huidige gebouw.
Van de oude voorgevel (nu in feite bin
nenmuur van De Lindeboom) is weinig
bekend. Huisman kon achterhalen dat
de gevel versierd moet zijn geweest
met beelden van St. Joris en Johannes
de Doper.
Honderd jaar later waren weer uitga
ven voor de woning nodig: „Eerst
heeft de schout doen maecen 2 kasinen
want die mueren daer die oude kasinen
in stonden mits dat die verrottet
waeren, alheel begonnen te vervallen
enheeft in een kasien doen setten mijn
genadicher heren wapen ende in dat
andere mijn genadicher vrouwen
wapen" wat vrij vertaald betekent dat
schout Jan van Poelgeest twee verrotte
kozijnen liet vervangen door nieuwe
omdat de muren waar ze in stonden
begonnen te verzakken.
Rooftochten
In maart 1571 kwamen de Watergeu
zen op Texel. Zij hielden hier rooftoch
ten (het zg. brandschatten) en daar
door ging ook 't schoutshuis door brand
verloren. Slechts de kelders en waar
schijnlijk de voorgevel bleven gespaard.
De vier eeuwen oude kelders hebben
tot ongeveer 1841 dienst gedaan als ge
vangenis. De twee donkere gewelven
werden verhuurd door de schout aan
de gemeente en stonden in de volks
mond bekend als „Koning David".
Waar die naam vandaan komt, is niet
bekend, mogelijk ligt hier verwantschap
met het bijbelse verhaal David in de
leeuwenkuil" Over de „Koning David"
zijn in de Texelse geschiedschrijving
een groot aantal verhalen bekend.
Doodstraf
De macht van de schout was
groot. Hij had het laatste woord bij be
noeming van schoolmeesters en predi
kanten. Hij trad op als dijkgraaf, strand
vonder en natuurlijk als hoofd van de
„politie". Hij koos de burgemeesters
en schepenen en niemand kon zonder
zijn toestemming een bedrijf beginnen,
om maar eens een paar zaken te
noemen. Ook het aanbrengen en mede
berechten van misdadigers hoorde tot
zijn taak. Zo kwam op 23 januari 1711
t«r gelegenheid der
PROGRAMMA.
1.
Openingsrede.
2.
eeetmnrsch .Hulde aan Texel" van S.Pta. Viesaing
Door de Vereeniging „Triniteit."
petbf«Bed
Heb lief nw teel.
Woorden ran W. Meta Tz.
Muziek van S. Ph. Vleaalng.
Te tingen door Mej. J. Geus.
i.
IreedB Paitalile op de Opera Jerusalem v. Verdl.
Voor irfotl-eoio door den Heer Ph. Polak.
'oorVrtcht, getiteld ,'t Laatste Souvenir"
Uit te voeren door den Heer PK, Polak
l - 8*
t. Sreetkeftje, Mliurka vat L. André.
WÊiteb van Kunot.
Uit te voeren door Trinitae.
7.
fc^rdraeht, getiteld .Jorie Goedbloed"
Door den Beer E. Vlooting, (van A. de Winter)
PAUZE.
eent extra per pleet» ru
Sonate DlabelU voor Quatormalna an quartet.
Door Trinitae.
9.
Woorden van W. Meta Tz.
Muziek van S. Ph. Viesaing.
Te zingen door Mej. J. Geus.
10.
O. Roordicbe Deus drieg.
b Hongaeriche De»») ven Beech.
Uit te voeren door de versoniging Trinitae.
11.
Komische Voordracht «Dokter 0. K."
Door den Heer B. Vleesing. A. de Winter)
12.
Welkomstgroet, MarBch van S. Vléasing.
Uit tt roeren door Trinita».
IS.
Die LIchteDiteleer, Ooncerteeelier ran Lebltaki.
Door den fleer S. Ph. Vlsssing.
14
Terreiel.g.
Plee teen qje te toepreken op de openlngideg
'e aorgeu ia-i ïv eu bet lofeul.
i 10
de hoge Vierschaar onder voorzitter
schap van mr. Adriaan van der Graeff
met de leden van het gerecht bijeen om
Gerrit Nanse uit Oost te berechten. Van
getuigen hadden de rechters vernomen
dat Nanse zich aan sodomie had schul
dig gemaakt. In het rechtszittingsver-
slag stond het zo omschreven: „Be
klaagde had zich vermengd met een
schaapsbeest ten einde zijn vuile lust te
plegen ende vervolgens het begaan d'
afgruwelijke ende godeloze zonde".
Zonder folteringen bekende Nanse zijn
misdrijf, waarop schout Van der Graeff
de bijbel opensloeg bij het boek Leviti
cus, waarin stond geschreven
schuldigd waaronder het zeer ernstige
misdrijf het stelen van een schaap. Dat
werd beschouwd als een doodzonde en
daarom moest hij „aan den galge
gehangen worden, ende met den
koorde te werden gestraft datter de
dood na volgt, met confiscatie van zijn
goederen.
Aaltje Jans, moeder van zes
kinderen, werd op dezelfde dag als
Mulder gehangen omdat zij haar
kinderen tot diefstal had aangezet.
Herbouw
Na het afbranden van de rentmees
terswoning in 1571 door de geuzen,
werd in 1611 de eerste steen voor
herbouw gelegd door Jacob Reijers Zn
Voocht, de achtjarige zoon van de
toenmalige burgemeester van
Oosterend. Er werd een rechtshuis en
een schoutshuis gebouwd. Het rechts
huis (waar dus later de genoemde
doodstraffen werden uitgesproken)
werd links van de oude rentmeesters
woning gebouwd en het schoutshuis
kwam voor de veertig jaar eerder afge-
In 1841 besloot de gemeenteraad het
rechtshuis en toen inmiddels ai
raadhuis genoemde pand in te ruilen
voor een herenhuis op de Vismarkt dat
uitkeek op de Binnenburg. Het nieuwe
raadhuis bood meer ruimte. „Maar de
architectuur haalde het niet bij het
oude", zo stelde Van der Vlis in zijn
boek 't Lant van Texsel. In 1891 werd
het oude raadhuis afgebroken en vijf
jaar later verscheen op die plaats een
nieuw hotel, met de ingang, in
tegenstelling tot het raadhuis, aan de
Groeneplaatszijde.
Het schoutshuis werd bij het Hotel
getrokken en dat ging ten koste van de
trapgevel en het bovenste gedeelte van
de gevel. Eigenaar J. Flens opende het
„concertgebouw" dat op de openings
avond Hotel „Texel" werd gedoopt en
dus niet „De bruine beuk" zoals in de
Texelse Courant werd verondersteld.
Het gebouw werd door de Texelse
bevolking als een verrijking ervaren.
De Texelse Courant van 12
november 1896 beschreef het interieur
Tin'.muniiiRj
1
P
uLLi i
i l 1 L'-JJ
Twee schoutshuizon: Unies hot gebouw no 1894 on rochts hot oorspronkelijke pand in Hodoneiso ronaissonco sdji mot tr^tgovoi. DeÉdotijk is to
Hon dot do ramon van do bovonvordioping niet possen bij hot txtrspronkoHJko renaissancogedooito mot do gmto hardstenen toegangspartij.
>e opening van Hotoi Texel word in do Tosolso Courant van 1896 mot oon groots foostpro-
Vomme oongokoneiigd. Do verrassing (punt 14 van hot programma) viol echter oon bootje
ogen. Hot ptdjiiek word in do gelegenheid gestold oon tokst van hot liedjeToekomst Hip Hip
toon" oon to schaffen, voor iminimaalI vijf cent. Do opbrengst wos voor hot Admiraal Do
lUjtorfonds Oudeschiid. ongetwijfeld oon instelling die zich inzotte voor oon lleftiodig dooi.
„Daartoe als een man bij eenig vee zal
gelegen hebben, hij zal zekerlijk gedood
worden: ook zult gijlieden het beest
doden. En zo gebeurde. Na de ter dood
veroordeling werd Nanse naar de
Koning David gebracht waar hij zes
weken gevangen werd gehouden, voor
dat hij in het openbaar op de Vismarkt
werd verbrand.
Diefstal
Schout Van de Graeff wist, evenals
zijn opvolgers Reael en Huydecooper
de gewelven aan de Vismarkt ook
regelmatig te vullen en eiste meerdere
malen de doodstraf tegen Texelaats die
de „Regelen der wet" overtraden. Dat
ondervond ook Pieter Maartse Mulder
die van een aantal diefstallen werd be-
Woensdag 25 maart wordt voor
leerlingen van de midden- en hogere
idassen Havo en Atheneum en de
eindexamenklas Mavo een grote stu
die- en beroepenvooriichtingsavond
gehouden. Een groot aantal opleidin
gen hebben toegezegd stafleden
naar Texel te sturen voor het geven
van informatie. De avond begint om
19.30 uur in het gebouw van de
Rijksscholengemeenschap aan de
Haffelderweg.
Op 25 maart zullen de volgende
opleidingen in de RSG zijn vertegen
woordigd: HTS Alkmaar, HEAO Alk
maar, Universiteit van Amsterdam,
Pedagogische Academie Den Helder,
VW Den Helder, Gemini Ziekenhuis
Den Helder (opleiding verpleegkun
dige), Koninklijke Marine Den Haag,
Academie voor beeldende kunsten
„Artibus" Utrecht, Arnhemse toneel
school, Muziek Pedagogische
Academie Alkmaar, Hogere Hotelvak
school Den Haag.
Van Texel zal de heer M. Mantje in
formatie verschaffen over de hogere
Bosbouw- en Cultuurtechnische
School. Mej. Van der Star zal vertellen
over de fysio-therapie-opleiding.
Ouders en leerlingen, maar ook
andere belangstellenden, die zich nog
niet voor deze avond hebben opgege
ven, worden verzocht dit zo snel moge
lijk te doen. Volgens de decaan van
Havo/Atheneum en organisator van de
avond, drs. W. Boere, is het erg
belangrijk dat de leerling van nu zich
orienteert op een goede keuze voor de
toekomst. Opgave is mogelijk bij de
RSG, tel. (02220) 2958 of bij de heer
Boere, tel. (02220) 3112.
brande woning. In 1661 werd het huis
door Domeinen verkocht aan schout
Hendrick de Gooijer. Het was deze De
Gooijer, die in 1669 de voorgevel
wijzigde in Hollandse renaissance stijl
en de grote hardstenen toegangspoort
liet plaatsen. Het huis heeft in de loop
der eeuwen flink te lijden gehad, maar
was zo hecht opgetrokken, dat aan af
braak niet werd gedacht.
Ridderzaal
Een beschrijving uit het begin van de
negentiende eeuw spreekt over een
voorname ridderzaal met grote bruin en
wit marmeren tegels op de vloer. Hier
is niets van teruggevonden.
Ook werd gesproken over een fraaie
open haard. Deze heeft waarschijnlijk
tegen de oude voorgevel van de oude
rentmeesterswoning gestaan. Er zijn op
die plek namelijk restanten van een
haard gevonden.
van het nieuwe hotel als volgt:
„Wij moeten gulweg bekennen dat
onze verwachting niet werd be
schaamd. De ruime hoge zaal maakt,
met de kleurige landschapjes waarmee
de wanden zijn beschilderd, een aller
aangenaamste indruk en wanneer alles
nu een maal gereed is.... dan voor
zeker zal de totaal indruk er niet op zijn
verminderd".
Later werd ook de tuin bij het hotel,
die uitliep tot de Zwaan en Graven
straat, volgebouwd.
Ingaand vrijdag (heden) is de Speel
otheek Texel (gevestigd in dorpshuis de
Oude Ulo) geopend op de volgende
tijden: woensdag van 14.00-16.00 uur
en vrijdag van 15.00-17.00 uur.
De landelijke vereniging tot behoud
van de Waddenzee kwalificeert de in
houd van het onlangs gereedgekomen
Structuurschema Militaire Terreinen als
„teleurstellend". De vereniging stelt dat
in 1980 de regeringsnota „De Wadden
zee' gereed kwam en dat daarin wordt
geschreven dat de militaire activiteiten
in het Waddengebied moeten worden
gestabiliseerd en waar mogelijk vermin
derd. „Logischerwijze", schrijft de ver
eniging, „mag dan van het structuur
schema Militaire Terreinen worden ver
wacht dat aangegeven wordt welke ac
tiviteiten gehandhaafd blijven en -waar
onze interesse uitgaat- welke komen te
vervallen!' Volgens de Waddenvereni
ging geeft het Structuurschema geen
duidelijk antwoord op deze vraag. On
bekend is onder meer wat de conse
quenties zijn voor de activiteiten van het
amphibisch oefenkamp De Mokbaai op
Texel.
In een reactie van de Waddenvereniging
worden punten in de Waddenzee opge
noemd waar de activiteiten van defensie
strijdig zijn met het regeringsbeleid dat
uitgaat van vermindering van militaire
activiteiten. „Volgens een eeuwenoud
natuurlijk proces ontstaat zuidwestelijk
van Texel een naar dit eiland toe
groeiend nieuw waddeneiland, de Ra
zende Bol. Defensie claimt het nieuwe
eiland als schietschijf" staat in de brief.
Verder wordt gesteld dat van afbouw of
vermindering van de bestaande activi
teiten geen sprake is. De uitbreiding met
24 nieuwe marinehelicopters op De
Kooy in Den Helder gaat door en ook zal
vanaf De Kooy met straalvliegtuigen
worden gevlogen, hetgeen een heel
nieuwe activiteit is. Dit, samen met het
feit dat de militaire vliegvelden ook
gebruikt zullen mogen worden voor
recreatief en commercieel medegebruik,
betekent een vergroting van het aantal
vliegbewegingen boven het Waddenge
bied. Ook zullen de activiteiten boven de
Noordzee worden geïntensiveerd, het
geen volgens de Waddenvereniging tot
verbindings routes boven het Wadden
gebied zal leiden.
Verloren
Concluderend zegt de Waddenvere
niging: „We kunnen stellen dat het
Waddengebied als verloren kan worden
beschouwd indien de regering ook op
andere terreinen een beleid west tel i
voeren als nu door defensie voor de
komende 25 jaar wordt voorgesteld.
Alleen een daadkrachtige aanzet gericht
op behoud, bescherming en herstel van
het Waddengebied, zoals de doelstelling
van de nota „De Waddenzee" luidt, kan
ertoe leiden dat Nederlande deze „na
tuurlijke kunstschat" van internationaal
erkende allure kan behouden. Het
Structuurschema Militaire Terreinen
verdraagt zicht niet met de regerings
verklaring van het kabinet Van Agt, de
Planologische Kernbeslissing „De
Waddenzee" en allerminst met de na
tuur in het Waddengebied", aldus de
brief.
Zondagavond om zeven uur wordt in
de Gereformeerde kerk te Den Burg
een dienst voor belangstellenden
gehouden, waaraan wordt meegewerkt
door het Texels Christelijk Mannenkoor.
De dienst, onder leiding van Ds.
Blaauw, gaat over „lichtgevende
mensen".
De gemeenteraad is vorige week van harte akkoord gegaan
met de plannen van de Stichting Dorpsherstel Texel i.o. om de
monumentale gevel van het voormalige schoutshuis aan de
Vismarkt te Den Burg terug te brengen in de staat van voor
1894. Dat betekant dat de oorspronkelijke trapgevel met roe-
denruitjes (Hollandse renaissancestijl) terugkeert, zodat Den
Burg er een schitterend monument bijkrijgt.
Het is wel een extra uitgave van Texel. Dit bureau heeft echter geen
zakelijke bindingen met de stichting.
Dus ook andere architecten kunnen in
de arm worden genomen bij het ont
wikkelen van restauratie- en andere
herstelplannen. Niet alleen worden ad
viezen gegeven en ontwerpen gemaakt
voor derden, ook kan restauratie en
ander herstel van „nederzettingen"
door de stichting zelf worden aange
pakt. In dat geval wordt een pand aan
gekocht, gerestaureerd en weer
verkocht of geëxploiteerd. Stichtingen
zoals Dorpsherstel Texel zijn in
meerdere plaatsen van het land met vrij
veel succes actief. De initiatiefnemers
zijn nog op zoek naar enkele bestuurs
leden. Als die zijn aangeworven zal de
stichtingsacte door de notaris worden
verleden, waardoor de oprichting een
feit is.
744.000,— maar geen der raadsleden
had daar bezwaar tegen. Het geld zal
worden onttrokken aan de reserve voor
ontwikkeling en sanering. Meer voor de
hand liggend zou het geweest zijn om
de kosten te betalen uit het Fonds
Stadsverfraaiing, maar deze pot is
praktisch leeg.
Het besluit om de oorspronkelijke
gevel te herstellen is het gevolg van de
vragen die Jan van Asselt van Texels
Belang in de vorige raadsvergadering
stelde. Naar aanleiding daarvan kwam
de in oprichting zijnde stichting Dorps
herstel Texel in actie die voor een ont
werp en een begroting zorgde.
Particulieren
Deze stichting is een initiatief van
enkele particulieren, waaronder mede
werkers van het Architectenburo
Oude luister
Door de restauratie van het schouts
huis, waartoe nu is besloten, zal de
gevel er weer precies zo uitzien als
meer dan honderd jaar geleden. Het
maken van een historisch correct ont
werp was betrekkelijk eenvoudig,
omdat een opmeting uit het jaar 1864
werd gevonden.
In de raadsvergadering verklaarde
wethouder J. Nauta dat het college van
harte achter het initiatief staat. Het
betekent een verrijking van Den Burg.
Monumentenzorg moet nog wel
akkoord gaan met deze wijziging van
het oorspronkelijke restauratieplan,
maar het ziet er naar uit dat dit geen
problemen zal geven. De besprekingen
zijn grotendeels rond. De meerkosten
van 744.000,— worden onder andere
veroorzaakt door het feit dat de
staande gevel verder zal moeten
worden afgebroken en opnieuw opge
bouwd. Anders is de basis voor de
hoge nieuwe trapgevel ondeugdelijk. In
het oorspronkelijke plan was totaal
slopen niet nodig. De garantie is gege
ven dat het genoemde bedrag niet zal
worden overschreden.
