FILM
éMsmmo
„Proteus"na vele
jaren weer op Texel
„Casablanca"
Speurtocht naar
herkomst
Uit tiet handelsregister
gonger
Brieven onder nurrnner'
OOOOOOOOOOQQ
FEUILLETON:
anoniem
uitpraten?]
bel 072
155555.
^t/Jy////////////A
Bonte avond voor
oudere
Oudeschilders
Auto beschadigd
Koffieochtend
agrarische vrouwen
Promotie
dr. H. J. INIeijens
Rectificatie
191 JINSDAG 20 OKTOBER 1981
TEXELSE COURANT
PAGINA 5
Op woensdag 28 oktober wordt de
jaarlijkse koffieochtend gehouden voor
alle agrarische vrouwen in de Witte
Burcht te Den Burg, aanvang 9.15 uur.
De heer Rademaker uit Gouda zal dan
een inleiding houden over kleinschalige
woonprojecten voor gehandicapte
boerenzoons, die op aangepaste wijze
op de boerderij kunnen blijven werken.
Financiëel is dit mogelijk door een deel
van de opbrengst van ,,Telebingo".
Alle vrouwen van LTB leden uit kring
,,de Noord" waaronder Texel resor-
teert, houden een kontaktdag op don
derdag 5 november in hotel Vreeburg in
Anna Paulowna. Gepraat wordt over
een bewust bestedingspatroon, millieu-
zaken en je eigen plaats in gezin, bedrijf
en samenleving. Inleidsters zijn Legien
Kromkamp, journaliste en Marga
Nannes van de LTB. Aanvang 9.15 uur.
Inschrijvingen: Autosloopbedrijf Kaan
Eigenaar P: J. Kaan, Schoonoordsingel
12a, Den Burg. Xantippe Productions/
Dutch Energy Music/Beeld en Geluid
servicedienst Hazepad 8b, Breda. Filiaal
Xantippe Productions, Dorpsstraat 6,
De Koog. Groothandel in geluidsop
namen en verhuur van geluidsinstal
laties. Filiaal onder rechtstreeks beheer
hoofdzaak.
Wijzigingen: ,,'t Swarte Schaep",
Kogerstraat 100. Den Burg. Vervaar
digen van kunstnijverheidsartikelen enz.
Thans mede bemiddeling bij afsluiten
van contracten voor mannequins en
fotomodellen onder de naam ,,'t Swarte
Schaep".
Tieners kopiëerden zijn kleding en
manier van praten, z'n fanmail rees tot
ongekende proporties en Warner (film
maatschappij), realiseerde dat hun
,,standby-star" Flumphry Bogart ineens
sex-appeal gekregen had en zocht een
goede manier om dat te presenteren.
Bogart maakte achtereenvolgens
Action in the North Atlantic", All
through the night" en „Across the
passific", stuk voorstuk prima films, die
echter niets bijzonders deden voor zijn
image. Zijn faam als onverbiddelijk
hartebreker werd pas gevestigd met de
film „Casablanca". Toen producent Hal
Wallis Warner Brothers vertelde, dat hij
Bogart wilde hebben voor de roman
tische rol van Rick, schijnt Jack Warner
te hebben uitgeroepen: „Floe kom je
erbij, alsof er iemand bestaat die Bogart
zou willen kussen". Maar Wallis had zijn
tegenspeelster al: Ingrid Bergman, die
De ouders van de kapitein waren
Klaas Simonsz. Kikkert en Catharina
Lucasd. Wentel, een tak die ook in het
voorgeslacht van Mr. Pieter van Vollen-
hove voorkomt, zo werd door de
geschiedkundigen ontdekt.
door Tom Lodewijk.
zich over haar een oordeel dat niet ver
bezijden de waarheid was, maar tegelijk
was dat andere compartiment druk
bezig. Gardenier! Ergens- ergens brand
de flauw een rood lichtjel
Gerda had haar verhaal nog lang niet
uit toen de zaak voor Hemelrijk zo klaar
was als een klontje. Een doodgewone
huwelijkszwendelaar met de bekende
trucjes. Wonder dat deze bijdehante
tante daar ingetippeld was, maar op dit
gebied gebeurden dagelijks wonderen,
wist hij. En J. J. A. Hemelrijk, hoewel
geen romantisch man, had een hekel
aan dit soort oplichters. Hij kon voor een
handige oplichter een soort beroeps
matige bewondering opbrengen, ze wa
ren soms bijna geniaal, maar dit soort
bleef daar beneden. Te goedkoop, te
minderwaardig. Verbeeldden zich heel
wat, omdat ze een vrouw de kop op hol
konden jagen. Hemelrijk, een onaan
zienlijke man, niet het type waar de
vrouwen naar keken, was misschien een
beetje jaloers op het makkelijke succes
van deze mooie jongens. Hoe het zij, hij
mocht ze niet, en had met vreugde des
harten, enkele van deze knapen helpen
brengen naar een plaats, waar ze van
vrouwengezelschap lang verstoken wa
ren.
Terwijl Gerda verder praatte, maakten
hij terloops enkele aantekeningen in een
kriebelig, moeilijk te ontcijferen rond-
schriftpootje.
„Wanneer hebt u die Gardenier voor
het laatst gesproken?", vroeg hij.
„Twee maanden zowat geleden",
herinnerde Gerda zich. „Toen kreeg ik
opeens een briefje dat hij voor zaken
naar Duitsland moest en wel een week
of vier weg zou blijven."
„En hij is sinds niet meer komen
opdagen. Waar was die brief gepost?"
„Amsterdam."
Hemelrijk haalde de schouders op.
ledereen kon in Amsterdam een brief
posten.
„Had u de indruk dat hij in Amster
dam woonde?"
„Nee. Hij zei, dat hij nu hier, dan daar
in een hotel woonde, in verband met zijn
zaken." Ze snoof minachtend met haar
neus.
„Hebt u een kwitantie, een schuld
bekentenis of zoiets voor die tien
duizend gulden? Iets zwart op wit over
de aankoop van die bungalow?"
„Nee. Ik heb met moeite dat terrein
gevonden. De mensen kenden hem wel,
hij was er een paar keer geweest, maar
er was niets van hem bij."
„Was hij er toen samen met u?"
„Ja, en ik kreeg de indruk dat hij
geregeld met die mensen in contact
was. Hij deed of het allemaal van hem
was."
„Jaja."
De Snuf stond op van achter zijn
bureau. „Mevrouw, ik hoop binnen
enkele weken, misschien eerder als het
meeloopt, u iets naders te kunnen be
richten. U hoort dan wel van mij."
Gerda keek teleurgesteld. Ze had zich
van dit gesprek meer voorgesteld, en
was bang dat ook het geld dat ze hier als
voorschot had moeten neertellen in het
water gesmeten zou blijken.
Maar ze zat nu eenmaal in dit schuitje
en niet geschoten was altijd mis. En de
gedachte dat die mooiprater met zijn
auto buiten schot zou blijven was haar
helemaal onverdraaglijk.
J. J. A. Hemelrijk keek haar door de
gordijnen na, toen ze de straat uit
stevende; ze was niet het soort om
medelijden mee te krijgen, maar meneer
Gardenier was wèl het soort waarop de
Snuf met enig genoegen jacht maakte.
Hij stond zinnend voor de kast met de
groene gordijnen en vond een map,
waarin hij ijverig begon te bladeren....
Nog geen drie weken later zat JJA.
Hemelrijk in Gerda's salon met de haard
met de nimmer brandende houtblokken
enigszins geïrriteerd door de papagaai in
de koperen kooi, en geen gebruik
makend van de asbak met de Groet uit
Valkenburg, want hij rookte nooit „in
dienst".
Gerda, ondanks alles geïmponeerd
dat die 'droogbloeier' al zo snel op
kwam dagen, zat schijnbaar op haar
gemak, maar uitermate gespannen in
een van de grote crapeauds
Hemelrijk, met zijn kleurloze stem, gaf
exact verslag van zijn bevindingen,
waarbij hij angstvallig vermeed een
naam te noemen en steeds sprak over
„betrokkene". Uit niets was gebleken
aldus Hemelrijk die constant zijn aan
tekeningen raadpleegde dat betrokkene
een zakenreis naar Duitsland onder
nam of had ondernomen. Betrokkene
had zijn tenten opgeslagen in een klein
hotel in Dordrecht. Hij ging enkele
dagen in de week en soms ook gedu-
(een jaar voor zijn dood) met Jantje
Visser.
In die tijd was het gebruikelijk dat als
er schilderijen van schepen werden ge
maakt, dit veelal in opdracht geschied
de van de kapitein. Hieruit trekken
Dekker en Uitgeest de conclusie dat
het schilderij in 1857 in opdracht van de
Texelaar Kikkert gemaakt moet zijn.
Veiling
Hoe het schilderij uiteindelijk op een
veiling in Sappemeer is beland is nog
niet bekend. Een vraag waar Klaas Uit
geest ook wel achter wil komen, maar
wat zo goed als zeker niet meer is uit te
zoeken. Wel is Uitgeest gaan naspeu
ren of er nog nazaten van de
genoemde kapitein te achterhalen
waren. Dat bleek inderdaad het geval
te zijn. Het zou te ver voeren om hier
de hele stamboom van die Kikkerttak
weer te geven, maar duidelijk werd dat
nazaten van de kapitein vooral op Ter
schelling en in Amerika hebben ge
woond. Na het overlijden van de kapi
tein is zijn vrouw Jantje Visser met een
dochter en een zoon (één uit het eerste
huwelijk) naar Terschelling vertrokken
en weer getrouwd met een logement
houder.
lei t
I schilderij van links de „Proteus" en rechts het als brik getuigde Franse schip.
Klaas Uitgeest uit De Koog,
Di 'es woed verzamelaar en
inderzoeker van alles wat met
roegere scheepvaart te ma
ileken heeft, ontdekte onlangs
lat een enige tijd geleden in
iappermeer gekocht schilderij
w|ran Texelse afkomst is. Een
oevalligheid, die na veel
1 speurwerk een interessant
tukje geschiedenis laat zien.
Het immense schilderij van ander-
lalf bij twee meter toont de drie-
lastbark „Proteus" zeilend naast
en als brik getuigd Frans schip. Een
loep vaart van het Franse schip
ir de driemaster. Onderaan het
childerij is een potvis of een haai
eschilderd en hoewel de sloepen
een walvissloepen zijn had Klaas
litgeest toch de indruk te doen te
ebben met een sfeertekening uit de
roegere walvisvaart. Niet
ermoedend dat het schilderij een
edeeltelijk Texelse achtergrond
had, werden enkele deskundigen op
maritiem en walvisvaartgebied
gevraagd de geschiedenis van de
„Proteus" na te gaan. De heer P.
Dekker, auteur van een groot aantal
publicaties over de walvisvaart wist
het een en ander over het schip te
achterhalen en publiceerde deze
in het blad voor de scheepvaart en
scheepsbouw „De Blauwe Wimpel".
Het scheepsjournaal van de
„Proteus" werd echter niet
gevonden. Wel werd achterhaald,
wie opdracht heeft gegeven de
schepen te schilderen. Dat bleek een
Texelaar te zijn.
Aanvankelijk waren ook de landelijke
maritieme geschiedkundigen van
geest concluderen dat de geschilderde
potvis (of haai?) een artistieke „uit
spatting" van de schilder is geweest
alhoewel het mogelijk is dat het schip
geramd is door een potvis. Beschadi
gingen aan het schip zijn echter niet
geschilderd. Volgens de zeetijdingen uit
het Handelsblad is het schip op 31 juli
1872 bij Stirholtz vergaan tijdens een
reis met een lading zout van Liverpool
naar Stettin. De bemanning werd gered
en hiermee kwam een einde aan de
lange vaartijd (34 jaar) van de „Pro
teus". Het speuren naar de verschil
lende gezagvoerders van het schip
bleek een hele klus te zijn. Uiteindelijk
werden alle kapiteins van het schip
achterhaald. Twaalf gezagvoerders
Hulpdienst N FiofUrx) Noord
»oe «n tociëf nood
Dag en nacht bereikbaar
mening dat het hier een schilderij over
de walvisvaart betrof. Bij het uitzoeken
van de „levensloop" van de
„Proteus" werd echter duidelijk dat dit
schip nooit voor walvisvaart is uitge
zeild.
De „Proteus" is in 1838 gebouwd op
de werf Nijverheid van Gips en Zn. in
Schiedam. De grootste rederij in de
Maasmonding, De Groot, Roelands en
Co. is waarschijnlijk de opdrachtgever
voor de bouw geweest en het schip
heeft naast zestien andere schepen,
altijd voor deze onderneming gevaren.
De „Proteus" kwam regelmatig in aan
merking voor bevrachting door de
Nederlandse Handel Maatschappij naar
Oost-lndië en het Verre Oosten. In de
rapporten van de rederij wordt niet
gerept over gebruik voor de walvis
vangst, waaruit P. Dekker en Klaas Uit
wenden in die vierendertig jaar geteld,
waarbij het jaartal 1857 het belang
rijkste is, omdat het schilderij toen
werd gemaakt door R. J. Berg
Commando
In de periode 1855-1861 was Adriaan
Klaasz. Kikkert kapitein op de „Pro
teus". Hij was op 19 mei 1821 geboren
op Texel en overleed op 3 juni 1861 op
zee tijdens een reis. Toen Kikkert aan
boord stierf werd het commando over
genomen door de eerste stuurman. Uit
archieven van de burgerlijke stand is
duidelijk geworden dat de kinderen van
Kikkert allen zijn geboren toen vader
reizen maakte met de „Proteus" naar
Nederlands Indië. Het gezin moet in
Oudeschild gewoond hebben. Adriaan
Klaasz. Kikkert trouwde tweemaal. In
1848 met Trijntje Zunderdorp en in 1860
26 Toen hij gepensioneerd werd,
acht hij er niet aan 's morgens met een
etje boodschappen voor moeder de
M rouw te gaan doen. Hij ging voor
ichzelf beginnen en adverteerde be-
cheiden. Die advertenties waren lang
iet altijd nodig want de reputatie van
nuf deed genoeg. Maar wie niet
dverteert wordt vergeten, dacht He-
lelrijk en als een man die opging in zijn
eroep, hoopte hij op die manier ook
eg eens in aanraking te komen met
ïzondere gevalletjes. Maar hij trok zijn
lufneus op voor echtscheidingszaak-
5, het „volgen" van een der partijen
ei die zo mogelijk „in flagrant delicht"
betrappen en de andere partij ma-
Iriaal te verschaffen voor een eis.
Daarom staarde hij weinig enthou-
ist naar Gerda Poons, want hij ver
goedde zoiets. Hij zat zich, met één oor
isterend al te bezinnen op een net
Wijzend antwoord, toen hij gewaar
werd dat het hier niet om een al te
frivole echtgenoot ging.
„De naam van die eh.... persoon?"
vroeg hij.
„Gardenier", zei Gerda, een beetje
spits, omdat ze net zo lekker op dreef
was. Henri Gardenier."
De neusvleugel bewoog even.
„Ja, gaat u verder."
Gerda ging verder, maar minder ent
housiast. Ze kreeg de indruk dat ze hier
verkeerd was. Die ouwe sok daar achter
het bureau leek haar maar een dooie
diender, een diender in ieder geval,
maar die nog niet wist dat ie al dood
was. Ze had heel andere verwachtingen
gekoesterd want ze las wel eens een
detective
J. J. A. Hemelrijk had, zei hij zelf wel
eens, tweedelige hersens. De ene kant
van zijn brein werkte onafhankelijk van
de andere. Hem ontging niets van wat
Gerda zei en ondertussen vormde hij
„Maltese Falcon" drie keer gezien had
en volgens Wallis brandde van verlang
en om de liefdesscènes met Bogart te
spelen. Casablanca was één van de
succesvolste films uit de oorlogsjaren.
En voor Bogart betekende het de start
van een carrière als romantische ster,
ondanks het feit dat hij niet jong was en
eigenlijk te klein en te tenger. Het
publiek aanbad hem. Hij was hun
nieuwe, lispelende anti-held, de jongen
die het allemaal geen moer kon schelen,
de James Dean van de veertiger jaren.
Het verhaal
Bogart drijft in de 2e wereldoorlog
een nachtclub in de neutrale vrijhaven
„Casablanca". Daar ontmoet hij na jaren
Ilse (Bergman) zijn grote liefde, die hem
destijds onverwachts verlaten heeft. Zij
en haar man „verzetsheld" worden
achtervolgd door de Gestapo. De enige
die hen kan helpen aan een visum naar
de vrijheid is Bogart. Voordat op een
druilerige avond met op de achtergrond
een glanzende „Dakota" de beroemde
afscheidsscène tussen Bogart en het
echtpaar plaatsvindt, heeft men (op
nieuw) kennis kunnen maken met een
nog altijd ijzersterke film waarbij men
zich nauwelijks realiseert dat hij in 1942
is gemaakt.
„Casablanca" is donderdag te zien in
de serie Filmganger.
rende het weekeinde, per auto op
stap...
„Waarheen?" gooide Gerda er fel
tussendoor.
Hemelrijk keek gepijnigd, zó duidelijk
dat hij zonder een woord te zeggen
afdoende duidelijk maakte dat hij wens
te uit te spreken en daarnè bereid was
eventuele vragen te beantwoorden. Het
kleine kleurloze mannetje wist een dui
delijk ovenwicht op de energieke wedu
we te doen gelden.
en ganse dagen bracht betrokke
ne door met vissen in de Biesbosch,
waarbij, merkte Hemelrijk droog op,
„uit niets was gebleken dat hij hiermee
zakelijke belangen diende. Men zou de
indruk kunnen krijgen dat betrokkene
een soort „onderduikperiode" door
maakte.
Voorts was het rode lampje in Hemel-
rijks geheugen helderder gaan stralen na
raadpleging van enkele oude dossiers,
terwijl zijn vele contacten met collega's
overal in het land, die hem bij zijn
onderzoek zeer te stade waren geko
men, de figuur van betrokkene wel iets
scherper hadden doen aftekenen. Be
trokkene was nog altijd aan het gevang
ontkomen, maar soms was het op het
randje af geweest. Maar ze hadden hem
nooit iets kunnen maken.
(wordt vervolgd)
De gemeenschap Oudeschild houdt
zaterdag 31 oktober een „ouderwetse"
bonte avond in dorpshuis 't Skiltje,
bestemd voor Oudeschilders van 55 jaar
en ouder, terwijl ook oud-Oudeschilders
van 55 jaar en ouder welkom zijn. Het
programma bestaat uit muziek, voor-
drachtjes, spel en het vertonen van films
die tijdens de havenfeesten zijn ge
maakt. Begonnen wordt om 19.30 uur
en de toegang is gratis.
W. van Tatenhoven uit Oosterend
slaagde te Rijswijk voor het vakdiploma
transportondernemer.
Onbekenden hebben vrijdagmiddag
de auto van een Texelse beschadigd.
Aan het rechtervoorspatbord van de
auto, die in de Kikkertstraat in De
Cocksdorp geparkeerd stond, waren
krassen toegebracht. Schade ongeveer
F5000,
Ook zijn enkele kinderen opgevoed
door Jacob Bruin, havenmeester van
Oudeschild. Om kort te gaan, inmiddels
heeft Klaas Uitgeest contact gehad met
een nazaat van Adriaan Klaasz. Kikkert
uit Heiloo om te vertellen dat het
schilderij van zijn grootvader weer een
plaatsje heeft gevonden op Texel.
In de Erasmus Universiteit te Rotter
dam promoveerde op 30 september de
Texelaar Herman J. Neijens tot doctor
in de geneeskunde met een proefschrift
getiteld:,.Bronchial Responsiveness in
Children". Het onderzoek betreft stu
dies naar het reagerend vermogen van
de luchtwegen en longen. Storingen
hierin blijken klachten bij astmatische
ziekten te kunnen verklaren.
In het bericht in de vorige krant over
het nieuwe jeugdkoor is het telefoon
nummer van de heer Lubbers verkeerd
vermeld. Het juiste nummer is:
02220-4831
de fiets brengt je
van deur tot deur
naar je werk?
op de fiets!
