Handelaar van beroep
kweker uit overtuiging
Dorpscommissie
De Koog wil
subsidie voor
Kaaps-nol
'RIJDAG 30 DECEMBER 1983
TEXELSE COURANT
PAGINA 13
Aardappels. Ongeveer het meest concrete woord dat onze taal kent,
;amengesteld uit de aarde zelf en uit de opbrengst van die aarde. Het
Nederlandse volk heeft er zijn huidige omvang op bereikt. De aardap-
jel is het meest prozaïsche voedsel dat we tot ons nemen. Niemand
:al er lyrisch over worden en als de vraag: „Wat eten we vanavond?"
illeen beantwoord wordt met: „Aardappels",, kijkt de vrager je nog
>ens aan om te horen wanneer de interessante gerechten komen.
Toch is diezelfde aardappel voor een clubje mensen de kern waarom
lun vrijetijdsbesteding draait, voor jaren achtereen. Zij koesteren een
iefde voor de aardappel die slechts te vergelijken is met de liefde van
jen kleindierfokker voor zijn hangoorvoedster, zij dromen ervan hun
taam opgenomen te zien worden in de geniteurslijst voor aardappel-
'assen. En misschien dromen ze er ook wel een beetje van de gouden
lot aan het einde van de regenboog te vinden, het produceren van
len waardige opvolger voor het bintje
Ook Texel kent zo'n man. Het is de voor velen in andere hoedanighe
den bekende Gelein jansen, handelaar van beroep, aardappelkweker
uit overtuiging.
Gelein Jansen in zijn ,'<asje met een paar bessen in zijn hand
„Kijk, mijn vader was aardappelkeur-
Irneester in Eierland, waar ik ben gebo
ren. Het aardappelvak heeft mij ook al
tijd geïnteresseerd, op mijn vijftiende
|iep ik al te selecteren Dat doe ik nog al
toos, wekelijks controleer ik nog zeven
bunder op ziektes." Een selecteur loopt
poor het aardappelland en haalt alle zie
ke planten weg. De akkers worden ge
controleerd door de Nederlandse Alge
mene Keuringsdienst. Keurmeester is
Gelein ook nog geweest, maar daarover
later. „Achter ons huis had ik een veldje
toen ik een jaar of 16 was en daar zette
ik van alles op. Telkens als ik bij een boer
een ras tegenkwam dat ik nog niet ken
de, nam ik een aardappeltje mee en dat
kwam op het proefveldje. Zieke exempla
ren zette ik er ook in, gewoon om te kij
ken hoe dat er een jaar later uit zou zien.
Mijn vader vond dat vanzelf niet zo leuk,
zo'n zootje ongeregeld achter zijn huis
terwijl hij zelf keurmeester was, maar ik
wilde gewoon van de hoed en de rand
weten."
Gelein experimenteerde daar ook met
mutanten, dat zijn aardappels die door
een spontane wijziging in de erfelijk
heidsfactoren opeens veranderingen to
nen. „Ze had je vroeger de Woudster al
leen met een rood vel en een rode nerf
In het blad, maar zonder dat met een an-
ere soort gekruist was__ontstond
peens een witte Woudster. Rode
Eersteling is ook weer een mutant van de
witte. Met dergelijke afwijkende aardap
pels teelde ik dan weer door om te kijken
wat er zou gebeuren.
Engels
Het gesprek wordt gevoerd in de
fraaie oude Rover 3500 van Gelein, op
weg naar Emmeloord. Vlak achter een
vrachtwagen begint opeens de motor
kap onrustbarend op en neer te gaan.
Gelein stelt gerust: „Engelse wagen. Hij
rijdt heerlijk maar dergelijke dingen moet
je op de koop toenemen."
Als we in Emmeloord zijn vertelt hij dat
hij een jaar in Ens, vlakbij die plaats heeft
gewoond. „Toen ik van de landbouw
school kwam ben ik een jaar keur
meester geweest in de Noordoostpolder.
Ik woonde in Ens, maar elk weekend
ging ik op het mobyletje naar huis, wat
voor weer het ook was. Er was hier wer
kelijk helemaal niets te beleven, Texel
was veel leuker. Het enige aardige was
dat ik de telers die weinig vertrouwen in
fco'n jong broekie hadden toch vaak te
slim af kon zijn. Je moet niet vergeten
dat ik toen een jaar of achttien was en
dan is het voor die vaak veel oudere boe
ren niet zo makkelijk om je als keur
meester te accepteren. Dan stelden ze je
duidelijk op de proef."
We zijn op weg naar Hettema, het
grootste particuliere bedrijf in Nederland
dat pootgoed levert. In die hoedanigheid
Is het bekend, minder mensen weten
echter dat Hettema een eigen kweekaf-
deling heeft die zo'n 60 hobbykwekers
professioneel begeleidt. Deze amateurs
kunnen bij Hettema zaad met geselec
teerde eigenschappen krijgen, adviezen
van erfelijkheidsdeskundigen en, wat
aanmerkelijk belangrijker is, als ze een
productieras ontwikkelen, kan het be
drijf dat voor ze aan de man brengen,
wereldwijd als dat nodig is.
Verstandshuwelijk
Toch is de verbintenis tussen Hettema
en zijn kwekers niet louter een ver
standshuwelijk. Dat merk je als je met H
Hettema, directeur van het kweekbe-
drijf, in gesprek raakt. Deze straalt niet
alleen kennis van zaken, maar ook liefde
voor zijn vak uit. Hettema, die oogt als
een gevorderde vijftiger, is het type baas
dat zelf met plezier een bloeiend bedrijf
opbouwde Hij maakt grapjes met Ge
lein, blijkt elke Texelse aardappelteler die
feijn pootgoed bij Hettema koopt bij
naam te kennen en heeft gemeenschap
pelijke herinneringen met ze.
Dat is allemaal met zo verwonderlijk,
toen het kweekbedrijf in 1953 werd op
gezet was Hettema zelf bollenboer (,De
eerste met zes bunder in Friesland") èn
hobby-aardappelkweker. „Een ing.
Haisma uit Bergen deed met me mee.
Samen hebben we een stel kwekers om
Dns heen verzameld en contacten ge
legd op bijvoorbeeld de Franse markt.
Na verloop van tijd heeft Haisma toen
met een stel van onze kwekers van com
merciële rassen Transolanum N.V. opge
richt. Die kwekers zaten echter contrac
tueel nog aan ons vast, terwijl wij steeds
meer uitbreidden op de internationale
markt. Voor hun rassen hadden we al
leenvertegenwoordiging. Later hebben
de kwekers zich verenigd in Agrico, nu
de grootste coöperatie." Hettema is aan
voerder van de zes particuliere handela
ren in pootgoed die belangrijk zijn.
Op tijd
Inmiddels heeft Hettema allang weer
een eigen groep kwekers om zich heen
verzameld. Soms waren ze maar net op
tijd. Gelein: „U bent toen bij mij op be
zoek geweest om te vragen of ik bij u on
der contract wilde komen, maar drie we
ken later kwam iemand van een andere
firma hetzelfde vragen. Ik had geen bij
zondere voorkeuren, dus wie het eerst
kwam, die het eerst maalde." Hettema
„Toch heb ik nooit bewust onder ie
mands duiven geschoten, maar ik heb
wel de kwekersmarkt goed afgegraasd.
Elke Nederlandse kweker heb ik met een
bezoek vereerd en als er een nieuwe bij
komt ga ik die ook opzoeken. Uit die
nieuwe groep zijn ook al weer een stuk
of tien productierassen voortgekomen,
waaronder de Spunta, de Draga en -de
Renova
Proefeten
We praten nog een tijd door over de
verbintenis tussen hobby en markt, tus
sen geduld en professionalisme, tussen
ouderwets zaaien en oogsten en modern
manipuleren van erfelijkheidsfactoren
die de samenwerking tussen de kweker
en Hettema kenmerkt
Het sociale aspect wordt niet verge
ten. Met een zichtbaar genoegen vertelt
Gelein over de jaarlijkse kwekersdag.
Hoogtepunt is het proefeten: een tiental
soorten aardappels wordt gekookt, ge
bakken, gefrituurd of als chips neergezet
zonder naamsvermelding. De kwekers
moeten dan op grond van smaakeigen-
schappen het bintje en de eigenheimer
eruit halen. „Soms zijn er maar één of
twee die dat goed doen, maar het komt
ook voor dat een man of acht het goed
raadt Het is trouwens erg leuk om op
die manier geconfronteerd te worden
met de gevolgen van je hobby. Het kan
ook best zijn dat er nieuwe productieras
sen tussen zitten van Hettema, of zaai
lingen van één van ons."
De zaailing is de pieper in het tweede
stadium na het zaaien. Gelein: „Als je
een plant bevrucht komen er bessen aan
die 50 tot 150 zaadjes bevatten. Die
zaadjes dragen dan hopelijk de eigen
schappen die jij er in gestopt hebt. Die
bessen of papappels hebben ook een
fraaie Texelse naam, bij ons worden ze
köttebei genoemd. Dat zaad spoel je er
uit, je droogt en zaait het en dan krijg je
plantjes met kleine knolletjes. Die kan je
weer poten en dan heb je zaailingen."
Buitenland
Die zaailingen worden, als ze veelbe
lovend zijn tenminste, weer verder uitge
probeerd. Gelein heeft zelf een proef
veldje in Eierland bij de boer waar hij nog
steeds als selecteur werkt, maar er staan
ook aardappels van hem op proefvelden
in Zuid-Amerika, Egypte en Frankrijk.
Sommige soorten zijn al een jaar of
zeven in onderzoek, maar een echte
doorbraak naar een goed productieras
lijkt er nog niet in te zitten. Samen met
Hettema en twee andere kwekers is Ge
lein vorig jaar naar Frankrijk geweest om
de proefvelden daar te bekijken. „We kij
ken vaker buiten de grens. We zijn ook al
eens met een bus naar de Lüneburger
Heide geweest, we hebben excursies in
eigen land en we hebben natuurlijk de
jaarlijkse tentoonstelling."
Die tentoonstelling wordt net afgebro
ken als wij bij Hettema zijn. Lange rijen
kisten met per kist verschillende soorten
piepqrs. De kist die schuin staat toont
voortijdig geoogste aardappels, die er
boven volgroeide. Op die manier is te
zien hoe de groei verliep. Toevallig heeft
Gelein nu maar één soort staan, vorig
jaar had hij er echter dertig en volgend
jaar een stuk of vijftien. De inzendingen
worden door deskundigen beoordeeld
en voorzien van een advies over wel of
met doorgaan. „Verreweg de meeste ke
ren scoor ik rond de zeven met mijn in
zendingen. Dat betekent dat ik een vrij
constante, redelijk hoge kwaliteit weet
te bereiken. Als ze mij adviseren te stop-"
pen met een bepaalde soort, doe ik dat
overigens óók, ik ga dan niet tegen alles
in door."
Snelle jongens
De kantine waar we zitten te praten
wordt opeens gevuld met heren in snelle
kostuums Hettema vertelt dat het ver
kopers zijn die een vergadering in de
aangrenzende ruimte hebben. Ze zien er
uit of ze handelen in geavanceerde elec-
tronica in plaats van in piepers, maar uit
dit hele verhaal blijkt dan ook dat achter
die aardappel een wereld van avontuur,
romantiek en buitenlandse reizen ver
scholen ligt.
Hettema, afsluitend: „Wij hebben die
kwekers nodig, net zo hard als zij ons
nodig hebben. Het zal nooit gebeuren
dat we aan de hand van een lijst erfelijke
eigenschappen een aardappel op de te
kentafel ontwerpen. Die inspanning, die
door de kwekers geleverd wordt zal altijd
nodig zijn, zij vormen een gigantisch on
derdeel van onze researchafdeling."
25 Bunder
Weer terug in de auto vertelt Gelein
hoe het verder ging na zijn keurmeester
schap. „Toen ik uit militaire dienst kwam
nam ik op Texel ongeveer 25 bunder
aard-appelland aan om te selecteren.
Daar kon ik niet van bestaan zodat ik al
lerlei nevenactiviteiten ontwikkelde.
Toen was ik trouwens al aan het kruisen
geslagen. In de Noordoostpolder had ik
een zekere G. Kuik, de kweker van het
productieras Eba, ontmoet en die deed
dat. Hij wekte mijn belangstelling. Zaad
jes kocht ik bij de Stichting Plantenvere
deling in Wageningen en ik had ook
contacten met het Instituut voor Rasse-
nonderzoek van de Landbouwhoge
school. Ik ben ook lid van de Nederland
se Kwekersbond en daar heeft Hettema
van mij gehoord, denk ik. Ik had overal
op Texel proefveldjes totdat ik telkens
een paar rijen op het aardappelland van
J. van Exel in Eierland mocht
gebruiken."
Gelein's nevenactiviteiten waren nogal
divers. In de winter sorteerde hij aardap
pels, hij had op een gegeven moment
ook een paar bunder voor zichzelf staan
De opbrengst daarvan verkocht hij in
kleinverpakkingen aan kampwinkels.
Hij verhuurde bolderwagens, met agent
schappen over het hele eiland en een
jaar lang verkocht hij vanaf een boot in
de haven van Oudeschild schelpen. De
boot werd verkocht en Gelein raakte ge
leidelijk aan in de antiekhandel. „Samen
met Hans van der Klift ging ik veel naar
antiekbeurzen en op een bepaald mo
ment ging ik een soort winkel voeren
aan de Schoonoordsingel Toen de be
langstelling voor antiek begon te tanen,
heb ik alles in één keer verkocht."
Asiel
Ook op maatschappelijk terrein was
hij actief. „Samen met Karei Bakker en
Jaap Huisman richtten we het Asiel en
de Stichting Open Jeugdwerk op. Dat
was toen hard nodig, want er was niets
voor jongeren in Den Burg. We gingen
vaak dansen in de kantine van Dennen-
ocrd en in het gymzaaltje van 't Skiltje
traden altijd goeie bands op, Shocking
Blue, BZN (toen nog hard rock -red.) en
dergelijke. Er is toen jaren gepraat om
wat te kunnen vinden. Uiteindelijk
kwam er een mooi aanbod van tante
Guurtje Roeper, we konden haar schuur
aan de Haffelderweg krijgen. Die heette
de Twee Paardjes. Voor gebruik als
jeugdhonk werd hij afgekeurd en toen
heb ik hem maar voor mezelf gehuurd
als aardappelopslagplaats. Vroeger had
Dirk de Biest (Bakker) daar wat koetjes
en schaapjes, de Verenigde Schilders is
er ook nog in begonnen en Rab heeft er
zijn olie-auto's in gestald. Ik wilde er dus
piepers in opslaan, maar van lieverlee
werd het een dumphandel, die ik ook de
Twee Paardjes noemde. Later is dat weer
geluidloos overgegaan in
kledinghandel."
CDA
Het Asiel kwam aan de Burgwal, waar
nu weer architectenburo Jan Visser zit,
en het bleek zeer succesvol. Gelein
kwam voor de Stichting Open Jeugd
werk in de Stichting Cultureel Werk
waar geleidelijk aan zijn belangstelling
voor de plaatselijke politiek werd ge
wekt Hij zou acht jaar in cultureel werk
zitten, na de SOJ vaardigde het buurt
schap Zuid Eierland hem af. „Ik ging
toen ook altijd naar de gemeenteraads
vergaderingen als toehoorder. Ik ben lid
van het CDA geworden omdat ik van
huis uit Nederlands Hervormd ben en
omdat ik geloof in de verbinding van po
litiek en evangelie. Dat valt overigens in
de praktijk nogal tegen, het leggen van
die band."
Gelein is nu bezig aan zijn tweede ter
mijn als raadslid. Een derde zal volgens
hem niet volgen: „De combinatie met
de winkel is al moeilijk door het werk,
maar ook voor het publiek. Als ik het
heel druk heb is het niet altijd mogelijk
om uren over relatief onbelangrijke za
ken te praten. En zelfs op sinterklaasa
vond heb ik twee keer opgebeld over
raadszaken. Dan is de inbreuk op je pri
vacy wel erg groot. Bovendien ben je
soms met dingen bezig die je erg tegen
staan. Dan vraag je je wel eens af of je
keurig in het gelid door moet gaan en je
blauw ergeren of dat je moet stoppen.
Het evenwicht tussen bezig zijn met be
langrijke en onbenullige zaken slaat
soms door naar de verkeerde kant."
Ambtelijk
De kritiek die op dit moment op het
functioneren van de raad weerklinkt,
deelt hij niet: „Dat is niet zo beroerd. Je
moet niet vergeten dat er een verschil is
tussen het ambtelijk denken en, laten
we zeggen, het Texelse denken. Ik was
niet zo blij met het interview van Ben
Daalder bij zijn afscheid. Voor zijn
opstappen heb ik overigens begrip, hij
had het gewoon te druk."
Die uitspraak over het Texelse den
ken, die is misschien wel typerend
voor Gelein. Het gesprek tijdens de
rit van Emmeloord naar de boot ging
over politiek, aardappels en wat dies
meer zij. Op de boot besloten we
nog even naar zijn piepkliene kasje
in Eierland te rijden voor een foto.
Vanaf dat moment ging het gesprek
over Texel en zijn bewoners. Gelein
kent genoeg mooie verhalen om een
hele krant te kunnen vullen. Hij is
met hart en ziel aan het eiland
verbonden.
Als het bruisende eilandleven ech
ter iets te opgeklopt wordt is er altijd
nog de rust en de beslotenheid van
de kas, of de wijdsheid van het aard
appelland: „Ik zal het aardappel-
kweken nooit opgeven, wat er ook
gebeurt."
De dorpscommissie van De Koog
heeft het college gevraagd om een
subsidie in het exploitatietekort van
het winter-dorpshuis De Kaaps-nol.
Het tekort bedraagt f4.446—, een be
drag dat de RST (eigenaar van de
Kaaps-nol) niet wil bijleggen omdat
deze kosten volgens het pachtcon-
tract voor rekening van de dorps
commissie komen.
Tussen RST en dorpscommissie
bestaat al lange tijd onenigheid over wie
dit bedrag moet betalen vooral omdat de
pachtovereenkomst nogal vaag is, al
thans volgens de dorpscommissie. De
dorpscommissie wilde in het wintersei
zoen 1982-83 een grotere vinger in de ex
ploitatiepap en toen is een overeen
komst opgesteld waardoor de commis
sie daadwerkelijk deelnam aan het be
heer van het gebouw.
„De dorpscommissie heeft zich verke
ken op deze overeenkomst", aldus wet
houder Piet Zegers donderdagavond in
de raadscommissie welzijn. Hij had di
verse malen gepoogd te bemiddelen in
het conflict maar dat was niet gelukt. De
dorpscommissie hoopt het tekort nu van
de gemeente te krijgen en de commissie
Welzijn verwees de subsidie-aanvraag
naar de subsidiecommissie van de Wel-
zijnsstichting. Voor dit winterseizoen
worden geen exploitatietegenvallers
voor de dorpscommissie verwacht want
de pacht van de Kaaps-nol is weer ge
heel in handen van de RST.
De jaarlijkse tentoonstelling van Hettema's hobbykwekers De schuinstaande kisten bevatten
te vroeg gerooide aardappelen, de kisten daarboven het uiteindelijke resultaat.