UIMA
j róós zijn op eigen
Tesselse dialect
Lammetjes bij de vleet
GELEIN JANSEN OVER SUCCES SKEURKLENDER
Diefstal uit caravan
Spiegel kapot
'Klenders' vlogen
de winkel uit
-
I 1! NSDAG 6 JANUARI 1987
TEXELSE COURANT
PAGINA 9
van de werkgroep dialect hopen
van niet en doen er alles aan om
de profetische woorden in het
boek van dr. S. Keyser uit 1951
geen waarheid te laten worden.
Keyser waarschuwde dat onder in
vloed van zich op het eiland vesti
gende overkanters, het toerisme en
betere scholing in het jaar 2000 van
het Tessels dialect weinig meer
over zou zijn. Wellicht dat het uit
brengen van de „Tesselse skeur-
klender" voor de generatie van
1987 aanleiding vormt om het Tes
selse dialect niet verloren te laten
gaan.
Tussen 30 oktober en 9 december wer
den uit een caravan op een camping
bij De Cocksdorp een aantal luxe arti
kelen gestolen Verdwenen waren een
kleurentelevisie, een videorecorder, een
kruimeldief, een koffiezetapparaat en
een wereldontvanger Van de caravan
raakten twee ramen beschadigd, maar
onduidelijk is hoe de dief of dieven
waren binnengekomen. Gedupeerde is
een 39-jarige Amsterdamse, die dins
dag aangifte deed van de diefstal
Op het parkeerterrein aan de Vogelen
zang in Den Burg werd op oudejaars
dag van de auto van een 32-jarige
Texelse de buitenspiegel vernield
Dinsdag 6 januari
De Stichting Ondersteuning Welzijns
werk heeft in dorpshuis d'Ouwe ULO
een openbare bestuursvergadering;
20.00 uur.
Wellicht wordt de interesse
voor het Tessels door de kalen
der in een stroomversnelling
gebracht. In de winkel van
Langeveld en De Rooy, waar de
kalender als gratis geschenk
t.g.v. het 100-jarig bestaan van
de Texelse Courant kan worden
afgehaald, was vorige week
een ware stormloop op de
klenders". Na één dag waren
al 1250 exemplaren de deur uit.
Inmiddels zijn ruim 3000 scheurka
lenders onder de Texelse bevolking
verspreid Abonnees halen niet al
leen een exemplaar voor zichzelf
maar voorzien ook (studerende)
zoons en dochters aan de over
kant en familie in het buitenland
Dat stuitte menigmaal op het pro
bleem dat men bonnetjes, die uit
de krant van 23 december dienden
te worden geknipt, te kort kwam.
In alle gevallen kon daar wel een
mouw aan worden gepast. ,,De
één komt ze halen voor een tante
in Australië, de ander voor opa en
oma in het bejaardenhuis, het is
ondoenlijk om dat allemaal na te
gaan. Sommigen hadden de krant
al in de open haard gedaan en an
deren binden de Texelse Couran
ten in en willen er niet in knippen.
Er zijn zodoende heel wat extra
kranten verkocht; die hele oplage
was op een gegeven moment uit
verkocht", aldus de LenR-
verkoopsters Thalia en Petra.
Voorts bellen vele aan de vaste
wal woonachtige abonnees op
met de vraag of zij de kalender
opgestuurd kunnen krijgen. Wie
erom vraagt, krijgt inderdaad gra
tis een kalender toegezonden.
Ie meeste mensen die ik spreek piekeren er niet over om de
ladjes te gaan afscheuren. Ze zetten hem juist in de boekenkast.
Texelaars blijken er een grote waarde aan te hechten dan ik er
n toeken. Gewoon lezen, scheuren en weggooien". Dat zegt Ge
in Jansen, initiatiefnemer en voornaamste samensteller van de
\zer dagen veelbesproken Tesselse skeurklender" over zijn
\esteskind. Samen met de andere leden van de werkgroep ,,dia-
:t" van de historische vereniging hoopt hij dat de belangstelling
or het eigen eilandelijke taalgebruik sterk zal toenemen.
moveerde en dat in boekvorm is uitge
geven Keyser stelde basisregels op
voor de spelling van het Tesselse dia
lect en voegde daar een uitgebreide
vocabulaire aan toe. Zaligmakend is
deze Algemeen Tesselse" woorden
schat echter met, zo tekende Keyser
daar zelf al bij aan.
Omoe, oemoe, ommoe
Gelein; ,,Neem bijvoorbeeld het woord
pas draaide, hielden de leden zich be
zig met het verzamelen en uitwisselen
van sèèggies, bijnamen en woorden
die niet in het Tessels woordenboek
voorkomen. In de vorige winter wilden
de leden meer diepgang. Tot dan toe
werd er m het Nederlands gepraat over
de sèèggies enz. We besloten om in
het Tessels met elkaar te praten. Dat
kostte in het begin wat moeite, maar
toen die géne eenmaal was overwon
nen, was het gezellig kletsen geblazen
tijdens onze avonden", zegt Gelein.
,,Het is nu een hechte fanatieke club,
die zeer gemotiveerd bezig is. We
doen eerst een rondje sèèggies, dan
een rondje vreemde woorden, dan
,,beename" We vertalen" Texelse
verhaaltjes en anecdotes, luisteren
naar bandopnamen en lezen voor. Dat
de vraag of hij zélf eigenlijk
bI een echte Tesselaar" is, rea-
iert Gelein Jansen licht geprik-
Id. ,,Wel meer mensen vragen
e dat, maar ik ben heus een ech-
hoor. Ik ben in 1947 geboren in
lid-Eierland en ging in Den Burg
school. Voor taal heb ik altijd
langstelling gehad. Als je me
er op straat tegenkomt, praat ik
ceurig" Nederlands, maar als ik
ider de boeren kom, dat is dat
at Tessels. Ik voel me dan zelfs
zwaard om anders te praten", al-
is Jansen, op Texel bekend als
)A-politicus en eigenaar van kle-
ng/dumphandel De Twee Paard-
5. Gewoon Gelein („Glein") voor
Ie Texelaars.
ïlein toont zich onder de indruk van
overweldigende golf reacties. De
èsselse klender" wordt met alleen bij
sjes opgehaald omdat hij gratis is,
3ar wordt beschouwd als een docu-
nt dat in elke Texelse boekenkast
uishoort en bewaard moet blijven.
;t „document" wordt nauwgezet
orgebladerd, zo blijkt uit de vele op-
erkingen die Gelein heeft gekregen
er de inhoud van de kalender.
Jorns betreft dat kleinigheden. Bij-
orbeeld bij 9 en 10 mei staat „Kop-
mit strik om zeuve uur". „Strik"
oet „stik" zijn, dat is gewoon een
ukfoutje, aan de achterzijde staat het
goed. Of een foutje van mezelf,
als tandarts J. ten Hooi Die voorlet-
J. moet natuurlijk een A. zijn. De
ensen vatten de kalender net zo
/aar op als een boek", aldus Gelein
nsen.
Uiteenlopend
j somt een lange reeks van uiteenlo-
rnde reacties op: „Van een hoop
Ia ensen hoor ik dat zij aan het herin-
J iringen ophalen zijn geweest. Een
lipaald sèèggie wordt dan in verband
(bracht met een persoon die dat
oeger placht te zeggen. Enkele men-
n kwamen aandragen met uitdruk-
ngen die zij zich herinnerden en die
et in de kalender voorkomen,
de „klender" vraag ik bijvoorbeeld
lar bijnamen van Wéélders en Kóó-
rs. Daar heb ik vrijwel direct reacties
gekregen. Inwoners van De Waal
)emdem ze vroeger Stoepschijters en
)gers zijn Duunkmenen Volgens
'ee anderen werden de mensen uit
l'4e. Koog echter Zandbuken genoemd.
5 ok kreeg ik een aanvulling op de Ou-
4 «schilders. Die worden Plompers ge-
4 )emd, maar ik kreeg al van twee
jg inten te horen dat werd gesproken
in Koekvreters. Omdat je in Oude-
:hild altijd koek kreeg als je om een
ikkie ging. Verder kreeg ik aanvullin-
5 ;n en benamingen voor maten, ge
dichten en muntstukken. Ik ben door
ensen uit het bedrijfsleven benaderd
zij stapels kalenders konden krijgen
u n als relatiegeschenk weg te geven
^in klanten die een goede band met
xel onderhouden. En niet te verge-
n: er hebben zich een paar nieuwe
den voor de historische vereniging
mgemeld".
4 n
4
1300 sèèggies
ij de samenstelling van de kalender
>n de 39-jarige Gelein putten uit 12
Zj. )00 sèèggies, die door de leden van
d e werkgroep dialect al waren verza-
j0ield. Daarvan is uiteindelijk slechts
in fractie, 180 stuks, in de kalender
•jpgenomen. Toch was het selecteren
J een echt eenvoudige zaak. Gelein
eeft namelijk geprobeerd zoveel mo-
elijk data van een toepasselijk gezeg-
te voorzien. Dat geldt voor bepaal-
e evenementen zoals Ouwe Sunder-
aas en de Catamaranronde om Texel.
Isook voor de jaargetijden. In de lente
aan veel sèèggies over de natuur en
W: i de herfst (de slachttijd) is „eten"
aak het onderwerp. Dit rubriceren en
j^jelecteren zorgde voor heel wat
uzzelwerk.
Advertenties
De oude advertenties aan de achter-
ijde waren voor mij het makkelijkst.
'4 lick Lemstra had die al eens uitge-
ocht voor de historische vereniging,
naar kon met die collectie weinig of
^Jiets doen. Nu kwam deze mogelijk-
leid en heeft hij veel eer van z'n
4 rerk. Verreweg de meeste uitzoekerij
i^at in de historische verhaaltjes. Daar
j£ieb ik veel publicaties over Texel voor
(noeten doorzoeken."
De 17-jarige Simone Witte te midden van schapen en levenslustige ,,winterlammeren" in de behagelijke schuur van Driehuizen".
.klender" siert, was gesitueerd op de Groene-
is de formule voor een gezellige
avond. Om de bijnamen liggen we bij
voorbeeld af en toe dubbel van het la
chen. Daarvan hebben we nu een om
vangrijk archief, maar we publiceren ze
niet. Er zitten hele kwetsende bij, van
daar Een ander voorbeeld is één van
onze leden, Willem Kikkert. Hij heeft
Tesselse liedjes met zijn trompet op
muziek gezet."
Oude Texelaars
Voor de historische vereniging staat
binnenkort een groot karwei op stapel
het interviewen van Texelaars van 80
jaar en ouder. Onder de leden van de
werkgroep dialect is de animo groot.
Tien hebben al toegezegd te willen
meehelpen. In Oosterhesselen, de vori
ge woonplaats van burgemeester
Schipper, werd een dergelijk project
door de gemeente opgezet. De burge
meester heeft voorgesteld om het op
Texel door de historische vereniging te
laten uitvoeren aan de hand van een
algemene vragenlijst. De vragen kun
nen verder worden uitgesplitst naar bij
voorbeeld beroep en geslacht. De ge
meente heeft toezeggingen gedaan in
zake het gebruik van archief- en per
soonsgegevens. Gelein hoopt dat de
gemeente ook financieel bijdraagt in
de kosten van geluidsmateriaal.
Bijdragen in de registratie van een
uitstervende taal?
Gelein Jansen en de andere leden
Lammeren die geboren worden
rond de jaarwisseling in plaats van
in het voorjaar: vroeger was dat
een bijzondere, toevallige gebeurte
nis. Tegenwoordig laat men lam
meren heel bewust midden in de
winter geboren worden om ze aan
de markt te kunnen brengen tegen
Pasen, als het lamsvlees wegens
de dan grote vraag meer dan twee
keer zoveel opbrengt.
Om zulke vroege lammeren te krijgen
moet de ram begin augustus bij de
ooien. Onder normale omstandigheden
gebeurt er dan meestal niets omdat de
ooien nog niet bronstig zijn Een be
handeling met hormonen met behulp
van spuit en spons brengt daar echter
verandering in. Dertien dagen na deze
behandeling (eind juli) krijgen de ooien
belangstelling voor de ram (en omge
keerd) zodat het tot dekken komt. In
gemiddeld 70% van de gevallen leidt
dat tot nakomelingen en die worden
dus in het diepst van de winter gebo
ren, zodat ze slachtrijp zijn op het mo
ment dat onder normale omstandighe
den andere lammeren ter wereld
komen.
Driehuizen
Een van die bedrijven waar op deze
manier wordt gewerkt, is de boerderij
van M. A. Witte in Driehuizen waar
momenteel 34 lammeren door de be
hagelijke stal dartelen. Die dieren wer
den geworpen door 16 ooien en er is
dus sprake van een uitstekende pro-
duktie, althans voor een Texels schaap.
Er waren zelfs een drieling en een vier
ling bij. Het is de bedoeling om net als
vorig jaar zowel de schapen als de
lammeren tegen Pasen voor de slacht
te verkopen Vorig jaar brachten de
schapen op dat moment van grote
vraag ƒ250— op en de lammeren
ƒ260,-,
Bewerkelijk
Dat lijkt zeer aantrekkelijk en de vraag
ligt dus voor de hand waarom op
Texel slechts enkele bedrijven op deze
manier vroege lammeren produceren.
Het antwoord is dat deze methode
veel tijd en aandacht vraagt. Boven
dien is er veel ruimte nodig want er is
natuurlijk geen sprake van dat de lam
metjes naar buiten kunnen. Als ze het
in de winterkou al zouden uithouden,
is het niet bevorderlijk voor de groei.
Het bewerkelijke karakter van de me
thode wordt geïllustreerd door het feit
dat de betreffende ooien „uit de
hand" moeten worden gedekt (op het
bedrijf van Witte werd een vijftal ram
men volgens een wisselsysteem op
gesponsde ooien losgelaten) en dat de
periode waarin de ooi zin in vrijen
heeft slechts een uur of zes duurt, ter
wijl het onder natuurlijke omstandighe
den wel anderhalve dag duurt De
schapenhouder moet er dus op het
juiste moment bij zijn. Op het bedrijf
van Witte ging er deze keer bijna iets
mis. Door een telfoutje begon het lam
men iets eerder dan wwas voorzien,
de schapen waren toen nog buiten.
Op 27 december bleek er plotseling
een schaap met een drieling te zijn.
Het dier liep er met twee rond, het
derde diertje lag er verlaten en koud
bij. Dit beest werd snel binnenshuis
gehaald en opgewarmd en maakt het
nu prima, evenals de andere lammeren
die allen in de week na kerstmis het
levenslicht zagen en in kwaliteit en ge
wicht niet onder doen voor „natuurlij
ke" lammeren.
Gelein Jansen „onder de pomp" op de Stenenplaats De originele pomp die de omslag van de
plaats en was de bron van vele Tesselse anecdotes. Keert die tijd ooit terug?
oma. In Den Burg is dat in het Tessels
omoe, in Oudeschild oemoe en in
In totaal heeft Gelein in minder dan
een half jaar tijd zijn ideeën uitge
werkt, op papier gezet en aangeboden
aan Langeveld en De Rooy. Directeur
Henk van Wijk zag er een ideaal ge
schenk ter gelegenheid van het
100-jarig bestaan van de Texelse Cou
rant en de drukkerij in
Voor Gelein een prachtige oplossing
op een presenteerblaadje. Immers, er
werden nu vliegen in één klap gesla
gen: een goede drukkwaliteit was ver
zekerd, evenals een hoge oplage en
een lage verkoopprijs (nihil). Boven
dien hoefde Gelein er zelf geen tijd
meer in te steken. Achteraf slaakt hij
een zucht van pure opluchting dat het
zo is gelopen Hij wilde de kalender
namelijk persé uitgeven. Om de prijs
niet hoger dan een tientje te doen zijn,
had Gelein de kalender eigenhandig
moeten drukken. Een kennis had al
aangeboden om te assisteren. De
oplage zou in dit geval slechts een
paar honderd zijn geweest
Bovendien was de tijd gaan dringen.
Door het personeel van de drukkerij en
zetterij is derhalve keihard gewerkt om
het produkt voor eind 1986 gereed te
krijgen. Gelein toont zich tevreden
over het resultaat („voor een kalender
is het misschien zelfs tè mooi papier")
en hoopt dat het een aanleiding is om
er een jaarlijkse uitgave van te maken.
Niet alleen zijn er sèèggies voldoende,
maar ook kan de kalender mogelijk de
functie van een Texelse culturele agen
da krijgen. „De volgende kalender kan
veel actueler zijn dan deze, als vereni
gingen en organisaties ervoor zorgen
dat ze ruim op tijd opgave doen van
hun evenementen: bijv. de autocross,
toneeluitvoeringen, jubilea van clubs,
enzovoorts!
Vreemde woorden
„Het is voor mij allemaal begonnen
met het opschrijven van vreemde Tes
selse woorden. Het oude Tessels is
een Fries of Westfries dialect met ver
wantschap aan allerlei talen. Met hulp
van naslagwerken zoals Franse, etymo
logische, oud-Hollandse en Bargoense
woordenboeken probeerde ik de zuive
re, oorspronkelijke betekenis te achter
halen. Soms bleek zo'n vreemd woord
geen Texels dialect te zijn, maar bij
voorbeeld een Bargoense uitdrukking,
uit de boeventaal dus. Dat spelen met
die woorden begon ik op een gegeven
moment te gebruiken voor m'n Twee
Paardjes-advertenties in de krant De
rubriek „Onder de pomp" was al een
tijdje uit de Tesselaar verdwenen, dus
ik liet door Harry Tielemans twee paar
den tekenen, die met elkaar zoge
naamd de laatste geruchten bespra
ken. In geschreven Tessels. Wat een
commentaar dat losmaakte, enorm. In
gezonden stukken met kritiek op de
spelling, waarop ik dan weer in het
Tessels reageerde. Want voor al m'n
stukjes heb ik Het Tessels woorden
boek erop nageslagen". Gelein doelt
op het standaardwerk, waarop S. Key
ser in 1951 te Leiden tot doctor pro-
Oosterend ommoe. Keyser vermeldt al
leen omoe. Maar in andere gevallen
geeft hij wel meerdere mogelijkheden
aan".
Algemeen Tessels" bestaat dus niet?
Gelein: „Het Tesselse dialect verschilt
inderdaad per dorp en van familie tot
familie. Het woordenboek geeft de
meest voor de hand liggende uitspraak
aan".
Het Texelse dialect bevat niet alleen
„op z'n Tessels" uitgesproken Neder
landse woorden, maar ook geheel
nieuwe woorden, waarvoor in het Ne
derlands geen ander, woord te vinden
valt die dezelfde gevoelswaarde uit
drukt. Een vorm van taalverrijking dus
Als voorbeeld noemt Gelein het werk
woord „skééntere": „De maan
skéénstert op de weg". Iedere Texelaar
voelt dan automatish aan dat de weg
in het maanschijnsel glinstert of schit
tert ,,'t Is beiemaal", zegt Gelein. Dat
is een vast sèèggie van hemzelf en be
tekent dat het allebei kan.
Vertesselsd
Tessels is geen „dode" taal. Ook nieu
we Nederlandse woorden worden in
het dialect „vertesselsd". Hoe spreek
je met de Texelse tongval televisie uit?
Een Texelaar zegt „tillevisie" en niet
iets anders „Maar om dat geschreven
te zien vinden de Texelaars maar raar,
terwijl hun gedachtengang bij het le
zen van de krant wel helemaal Tessels
is", constateert Gelein.
Hij was met zijn advertenties de eerste
die zich sinds Keyser's proefschrift met
geschreven Tessels bezighield
Gelein: „Er waren wel anderen die
zich met het Tesselse dialect bezighiel
den, zoals Janny Craanen bijvoor
beeld Maar haar liedjes werden ge
zongen, niet gepubliceerd.-Later klopte
ook Niek Witte bij Gelein aan om zich
bezig te houden met het opschrijven
van woorden, gezegden en anecdotes
in Texels dialect. De twee probeerden
ook anderen voor hun hobby te inte
resseren, maar het lukte niet om er ie
mand vast bij te betrekken. Dat veran
derde na de oprichting van de histori
sche vereniging, op 20 februari 1985
Voorzitter Dick Lemstra vroeg of Witte
en Jansen zin hadden om binnen de
historische vereniging een afdeling dia-
lecht te beginnen.
Werkgroep
Na een mededeling in de krant ver
schenen tien mensen op de eerste bij
eenkomst, in het najaar van 1985. Al
dus kon de werkgroep dialect van start
gaan en is inmiddels gegroeid tot zo'n
vijftien personen. De opkomst tijdens
de maandelijkse bijeenkomsten is tel
kens hoog: gemiddeld twaalf man.
De werkgroep komt elke derde dinsdag
van de maand bijeen in de Thijsse-
school in Den Burg, vanaf acht uur 's
avonds tot om en nabij tienen. Het
gaat er allemaal heel gemoedelijk toe,
met koffie en thee. Toen de werkgroep
