Veldwerkers seismisch
onderzoek trotseren kou
Eerst met de pikhouweel, daarna tot 30 km diep....
Met drie jeeps
vast in branding
Enkele veldwerkers die betrok
ken zijn bij het seismisch on
derzoek, zullen hun „Texelse
avontuur" niet snel vergeten.
Vorige week raakten zij met
drie Toyota-terreinwagens vast
op een zandbank voor het
Texelse strand en werden over
rompeld door het opkomende
zeewater.
De veldwerkers hadden van de
zeer lage waterstand geprofiteerd
bij het aanleggen van een zogehe
ten „baycable", het gedeelte van
de kabel dat niet op het land ma
in zee wordt uitgelegd. In plaats
van met een bootje kon dit werk
bij laag water handiger met jeeps
worden uitgevoerd...dachten ze.
Toen het water weer kwam opzet
ten en aanstalten werd gemaakt
om te vertrekken, zakte het on
derstel van een jeep deels weg in
de zandbank. Een tweede jeep
werd aangerukt om de auto los t
trekken, maar ook die raakte vast
Hetzelfde gebeurde met een derd
jeep. Paniek alom, want de vloed
was inmiddels in volle gang. Ij
lings werd vanuit een strandpavil
joen garage Kikkert in De Koog
gebeld. Voor dat bedrijf is het
lostrekken van auto's op het
strand zo ongeveer dagelijks werk
waarvoor een landrover met een
lier wordt gebruikt. Dit materieel
bleek echter onvoldoende, zodat
men van geluk mocht spreken da
twee jongens met een tractor eve
neens hielpen trekken. Met ver
eende krachten werden alle drie
de jeeps op het strand getrokken,
terwijl de tegen de auto's uit- I
eenspattende branding voor een
spectaculair beeld zorgde.
met het seismisch onderzoek in aanra
king gekomen en bij het Delftse bedrijf
blijven „hangen". Wieger Lei werkt er
bijvoorbeeld al meer dan drie jaar en
heeft het naar zijn zin: „Afwisselend
werk", oordeelt hij. Er worden vaak
werkdagen gemaakt van zonsopgang
tot zonsondergang, 's Weekends reizen
de werknemers meestal naar huis.
Frank van de Zande bedient in de
meetwagen de apparatuur, controleert
de resultaten van elk „schot" (explo
sie) en geeft het sein tot ontploffen
Daartoe staat hij via een zender („co-
der") in contact met de ontvanger
(„decoder") en mobilofoon in het
veld.
Met behulp van een monitor, waarop
alle geluiden uit de buurt in beeld wor
den gebracht, bepaalt de Brabantse
technicus het beste moment van af
schieten. Uiteraard is het van belang
dat er zo weinig mogelijk bijgeluiden
zijn. Een auto die ergens over de kabel
heenrijdt, kan enorm veer trillingen
veroorzaken.
Geofoons
De trillingen die door de explosie wor
den veroorzaakt, dringen tot diep in de
aarde door en reflecteren als zij aardla
gen bereiken. De teruggekaatste gol
ven worden opgevangen door zeer ge
voelige microfoontjes, „geofoons".
Aan weerszijden van elk kastje bij de
meetpunten zijn aan kabeltjes
(„strings") een zestal geofoons ge
plaatst. De teruggekaatste golven wor
den in 192 kastjes (stations) over een
afstand van vijf kilometer gere
gistreerd. In de stations worden deze
sinus-vormige signalen omgezet in di
gitale informatie en doorgestuurd naar
de meetwagen. Alle zo verkregen ge
gevens worden op de band opgeno
men. Ter controle wordt van elk schot
in de meetwagen een computerprint
uitgedraaid, waarop de ontvangen sig
nalen zijn te zien. Alle gegevens zullen
in Delft verder worden „geprocessed".
Als compleet pakket wordt de informa
tie daarna ter beschikking gesteld aan
Ue computer apparatuur m de meetwagen, met o.a. een monitor, bandrecorder, printer en
geautomatiseerd schotapparaat. Technicus Frank van de Zande trekt een strook met gege
vens uit de printer.
PAGINA 2
TEXELSE COURANT
VRIJDAG 16 JANUARI j
ij.,
)e
tee
e v
JIC
Ie i
:on
jep
nrr
>ila
,Di
(op
Met paaltjes, kabels, microfoontjes en decoderingskastjes wordt Texel doorsneden.
Met hogedrukspuit en prikstok worden de gaten in het bevroren land geboord. Het hiervoor benodigde water wordt opgepompt uit een
wak in de brede sloot, waar de slang, zoals is te zien, naar toe leidt
Met een meer dan normale belangstelling volgde D.C. Frets, uit
voerend manager van het seismisch onderzoek dat op Texel plaats
vindt, maandagavond het NOS-Journaal. Uiteenlopende voorspel
lingen van weerdeskundigen, berichten over extreem lage tempera
turen en hevige sneeuwval hadden hem weinig op het gemak
gesteld. Ook het KNMI-weerbericht zou echter weinig opheldering
geven: het was ijskoud en het blijft ijskoud, maar wat het weer op
langere termijn gaat doen werd niet gezegd.
Onvoldoende aanleiding om de ploeg veldwerkers van Frets' bedrijf
Delft Geophysical BV met vorstverlet te sturen. De volgende mor
gen dus weer .gewoon" aan de slag, in de buitenlucht.
„We zijn gevorderd tot ergens ten
zuiden van het vliegveldhad één
der aanwezige medewerkers ver
teld. Dinsdagochtend, een ijzige
wind op de kaarsrechte Eierlandse
Postweg trotserend, is in de verste
verte echter geen spoor van de ka
ravaan grijsgetinte terreinwagens
en autobusjes te vinden waarmee
de veldwerkers het eiland doorkrui
sen. Of toch: vlak voor de be
bouwde kom van Zuid-Eierland ligt
een rode kabel over de weg.
Een stukje van „lijn 6", de van oost
naar west lopende lijn, waarlangs de
meetpunten voor het seismisch onder
zoek zijn opgesteld? Inderdaad blijkt
dat het geval. Aan beide zijden van de
Postweg, in de richting van de duinen
en in oostelijke richting, strekt zich
over het vastgevroren polderlandschap
een lang lint van witte meetpaaltjes
uit. Naast elk paaltje staan geheimzin
nig aandoende metalen boxen, waar
aan alle kanten kabels uitsteken. Deze
op accu's gelijkende grijze kastjes sug
gereren de aanwezigheid van een op
afstand bedienbaar ontploffingsmecha
nisme. De reeds ontdekte rode kabel
vormt de verbindingslijn tussen de
boxen.
Het goede spoor is nu dus te pakken,
maar een verkleumd gezelschap kabel
leggers en gatenboorders valt nog
steeds nergens te zien. Er wordt ge
werkt van west naar oost, dus na een
blokje omrijden dient langs de Hoofd
weg verder te worden gespeurd. Een
terechte gedachte. De vrees dat door
de barre omstandigheden het onder
zoek niet kan voortgaan, blijkt onge
grond: aan de oostzijde van de weg,
op een keihard stuk akkerland tegen
over het toegangsweggetje naar hoeve
Padang staan jeeps en kleine vracht
wagens opgesteld. Tegen de achter
grond van de besneeuwde dijk langs
het Eierlandse kanaal zijn silhouetten
van - waarschijnlijk - veldwerkers
herkenbaar.
Rammelend
Dat moet haast wel zo zijn, want geen
boer zou zich in dit weer op het land
wagen. Even later begeeft een ramme
lende jeep zich naar de achter op het
land bezig zijnde groep. Het voertuig
stuitert over het bevroren karrespoor.
„De voering is kapot", verklaart de
chauffeur. Er veelzeggend aan toevoe
gend: „De verwarming gelukkig niet."
Op het land zijn vier man bezig met
het gatenboren, het karwei dat in de
barre omstandigheden de meeste
moeilijkheden oplevert. Eén boorploeg
stond dinsdagochtend zelfs op non-
actief, doordat er geen water kon wor
den aangevoerd. De gaten in de grond
(schotgaten) worden namelijk met wa
terdruk gemaakt. Het water hiervoor
moet worden opgepompt uit een
nabije sloot, of worden aangevoerd
door een tractor met giertank. De
pomp die het water in en uit de gier
tank moet pompen was echter door
de vorst buiten werking gesteld. De
boorploeg op het land had daarmee
geen problemen.
Wak
In de belendende bevroren vaart was
een wak gehakt, waardoor met een
slang het slootwater kon worden op
gepompt en gebruikt. Alvorens met de
hogedrukspuit een gat van de vereiste
2Vz meter diepte kon worden ge
maakt, moest eerst de grond van de
bevroren korst worden ontdaan. Alle
hoogwaardige technische middelen die
het Delftse bedrijf ter beschikking
staan ten spijt, wordt voor dit karwei
de oeroude pikhouweel voor den dag
gehaald. Eén der vier boorploeg-leden
tracht zich op deze primitief aandoen
de wijze warm te houden. „Er zit hier
vijftien tot twintig centimeter vorst in
de grond", kleumt de met noordelijk
accent sprekende jongen en hakt weer
snel verder. Enkele meters verderop
profiteren twee mannen van diens
voorbereidende werk. Gewapend met
een stok en een spuit boren zij de
schotgaten, waarin straks de explosie
ven zullen worden aangebracht door
de „schotploeg".
Drainage
de excate ligging van de gaten is eer
der vastgesteld door een speciaal team
dat zich met de ligging van de draina
ge in het land bezig houdt. De teamle
den hebben daartoe overleg gevoerd
met de betreffende grondbezitters/ge
bruikers, in de meeste gevallen agra
riërs en veehouders. Ook het team dat
de kabels legt, steekt met enige voor
sprong op de „boorders" en de „plof
fers" het eiland over. De kabelleggers
zijn het Eierlandse kanaal al overgesto
ken en gevorderd tot omgeving Noor-
derbuurt/Harkebuurt. De eerste opval
lende activiteiten werden al vanaf vori
ge week verricht: toen waren de land
meters bezig met het uitzetten van de
piquetten.
„Ik vind het hier best nog meevallen
met de kou", zegt één der gatenboor
ders. „Toen er een paar winters gele
den zoveel sneeuw lag, stonden we
tot schouderhoogte in de sneeuw en
nóg gingen we door." Toch is het kar
wei dat op Texel ten uitvoer wordt ge
bracht, bepaald niet gemakkelijk. Door
het risico van omhoog komende kwel
(zout grondwater) mag op het eiland
niet dieper dan 2Vz meter worden ge
boord, terwijl elders in Nederland
boorgaten van zo'n vijftien meter ge
bruikelijk zijn. Daar worden speciale
boorwagens voor gebruikt.
Zwaar materieel
Manager Frets: „Het inzetten van der
gelijk zwaar materieel is voor gaten
van 2Vz meter onnodig. Ook als er zo
veel vorst in de grond zit. Als het té
hard gaat doorvriezen, dan moeten we
het werk misschien tijdelijk staken."
Vooralsnog is geen sprake van vorst
verlet voor de veldwerkers, waaruit
blijkt dat de kreet „tijd is geld" geheel
op Delft Geophysical van toepassing
is. Een praktisch voordeel ziet Frets
overigens ook: de keiharde grond kan
niet worden stukgereden. Mag een
boorwagen te zwaar zijn, de hoge
drukspuit is menigmaal te licht. Soms
zijn de mannen een half uur bezig om
door bepaalde harde bodemlagen heen
te komen. De grondsoort speelt dan
ook een belangrijke rol. Zandgrond bij
voorbeeld is soms zo onsamenhan
gend dat de schotgaten alweer zijn
dichtgevallen voordat de explosieven
zijn aangebracht. In die gevallen dient
opnieuw te worden geboord, net zo
lang tot het werk correct is uitgevoerd.
De schotploeg is aan de beurt om in
actie te komen. De ene helft van het
betreffende tweetal, de Fries Wieger
Lei, draagt een apparaat in een schou
derkoffer, waarin zich ook een mobilo
foon bevindt. De bedrading van de in
de grond verborgen explosieven wordt
uitgerold en er worden enkele meters
afstand genomen.
Pieptoon
Plotseling klinkt er een indringende
pieptoon. Luttele seconden na dit sig
naal spat een beetje grond omhoog als
gevolg van de onderaardse klap. Of
beter gezegd: klappen, want uit een
twaalftal gaten stijgt rook op. Door de
geringe diepte waarop de explosies
plaatsvinden, zijn - om hetzelfde effect
te verkrijgen als een explosie op vijf
tien meter diepte - twaalf gaten met
elk 125 gram springstof nodig, in
plaats van één gat met anderhalve
kilogram.
De twaalf explosieven worden gelijktij
dig tot ontploffing gebracht. Deson
danks moet je je na afloop afvragen of
de onderaardse explosie nou te horen
was of niet, zo gedempt was het ge
luid. Bovendien ontstaan geen kraters
als bewijs.
Explosie geslaagd", meldt Wieger Lei aan de meetwagen. De pij! wijst het nauwelijks zichtbare gat aan
Het signaal voor de explosie werd ge
geven vanuit de meetwagen, die aan
het begin van de land is opgesteld. In
de, op een mobiele studio gelijkende
wagen, is het een stuk aangenamer
dan buiten. Binnen zit de jonge tech
nicus Frank van de Zande, de enige
Brabander in het uit het hele land af
komstige gezelschap.
Uitzendkrachten
Er verblijven 30 tot 35 man op Texel,
die zijn ondergebracht in hotel Den
Burg en twee zomerhuisjes op de
Turkse Tent. Normaliter wordt gewerkt
met seismische groepen („party's")
van circa zestig personen. Aan de vast
aan het bedrijf verbonden medewer
kers wordt dan een groot aantal locale
uitzendkrachten toegevoegd. Meerdere
van de medewerkers zijn op die manier
degenen die financieel in het project
deelnemen. Lijn 6, waarop Texel zich
bevindt, wordt deels betaald door op
drachtgever de Rijks Geologische
Dienst en deels door anderen, voorna
melijk niet met name genoemde olie
maatschappijen. Deze zullen de gege
vens verder interpreteren en conclusies
trekken over de structuur en sa
menstelling van de diepe tot zeer die
pe ondergrond (10 tot 30 kilometer).
Waddenzee
Gepland is om ongeveer twee weken
op Texel bezig te zijn. Lijn 6 is dan
nog niet geheel afgewerkt; er is nog
een deel Waddenzee aan de beurt.
Het ziet er naar uit dat daar ernstige
vertraging wordt opgelopen wegens de
ijsgang en Texel dus voorlopig het
laatst onderzochte traject zal zijn.
Maar ook als Delft Geophysical op de
Waddenzee bezig is, zal dat op Texel
n M
merkbaar zijn. Op verschillende hoglst
punten zijn namelijk straalzendertjesl
aangebracht, zoals op de kerktoren r
van Oosterend, de vuurtoren en op^
het gemaal Dijkmanshuizen. Het vo®3
het zeebodemonderzoek benodigde Va
schip, de ex-mijnenveger „Van 't |a
Hoff", kan zo de exacte positie bepi
len waarop de meetpunten moeten
worden aangebracht. De explosies
men tot stand met behulp van een
„airguns"installatie; de knap wordt
veroorzaakt door het laten „ontplof
fen" van gecomprimeerde lucht. Me
deze methode kunnen twee tot drie
honderd ontploffingen per dag plaat )n
vinden. Op het land bedraagt de no ai
male dagproduktie 120 schoten. In ia
geval hoeven de Texelaars niet be
vreesd,te zijn voor geheimgehouden
militaire activiteiten op het Wad, zo<
door sommigen al voorbarig werd
verondersteld.
