elukkig boog
Groningen af naar
de trein vóór
het zuiden
'erblijf in Assen nu
45 jaar geleden
Waddentoernooi 1990
op Schiermonnikoog
ni
Winterconcert van
KTF in Koninghal
BEKENDMAKING.
Alle mannelijke personen, op het ei
land aanwezig in den ouderdom van en
met 17 jaar tot het voleindigde 35e le
vensjaar moeten zich, voorzien van
mondvoorraad voor eenige dagen en van
winterkleeding, uiterlijk Zaterdag 11 No
vember, 15 uur, te Den Burg, aan de
voormalige Zeevaartschool, Schilderein
de, aanmelden.
Voor ieder niet verschenen mannelij-
ken inwoner worden de familieleden
vastgenomen.
Texel, 10 November 1944.
DE INSELKOMMANDANT.
Zij, aio vóór 10 Nov. 1S99 zijn geboren
en zij, die na 9 Nov. 1927 geboren zijn,
zijn dus vrij.
M.S.T. Programma
IJDAG 9 FEBRUARI 1990
TEXELSE COURANT
PAGINA 5
Aan de sportieve tocht Assen-Texel, die op vrijdag 16, zater
dag 17 en zondag 18 maart wordt gehouden, kleeft een be
wogen historia In het laatste oorlogsjaar werd hetzelfde
traject tot tweemaal toe (heen en terug) overbrugd door on
geveer achthonderd Texelse mannen. Zij deden het niet voor
de prestatie of een herinneringsmedaille, nee, zij gingen op
bevel van de Duitse bezetter die de Texelaars in Assen te
werk stelde. De heenreis, in november 1944, was een barre
ervaring, vooral voor de groep van tweehonderd mannen die
als eerste vertrok. De terugreis (in maart 1945 voor de
meesten) was vrolijker, onwetend van de bloedige „Russen
oorlog" die Texel nog te wachten stond. Alle Texelse man
nen die naar Assen werden gestuurd, keerden ook weer
levend terug. Niettemin was het één der angstigste perioden
in de Texelse geschiedenis. Tastbare herinneringen aan het
verblijf in Assen, in de vorm van foto's, dagboeken en ander
materiaal, zijn het afgelopen jaar verzameld door de histori
sche vereniging, Dick Lemstra in het bijzonder. Lemstra, die
zelf ook in Assen heeft gezeten, nam vele gesprekken met
Assen-gangers op de band op en verwerkte de gegevens.
Uit deze collectie zal voorafgaand aan de sportdriedaagse en
de viering van „Texel, 575 jaar stad" een expositie worden
samengesteld, die zowel op Texel (opening 9 maart) als in
Assen (vanaf 15 maart) is te zien. De Texelse Courant
neemt alvast een voorschot en zal de komende weken regel
matig artikelen over dit onderwerp publiceren. In deze krant
de eerste aflevering, waarin ter opfrissing van het geheugen
het hele verhaal in grote lijnen nog eens wordt verteld.
larom moesten alle mannelijke in-
Iwóners van Texel tussen 17 en 35
iaar, als een donderslag bij heldere
hemel, zich op de 10e november
1944 melden bij de „Inselkomman-
dant"7 Het vermoedelijke antwoord
(luidt: angst voor een geallieerde inva-
sie. D-Day was al ruimschoots achter
j» rug en de Duitsers waren be
vreesd voor nieuwe landingen op de
yjfesteuropese kust. Op Texel bijvoor
beeld. Maar waarom dan alle mannen
weg van het eiland? Op Texel zou
hun hulp bij het bouwen van bunkers
immers goed te gebruiken zijn ge
weest. De Duitsers waren echter
bang dat een aanval van buitenaf
steun zou krijgen van het zogeheten
„weerbare deel van de Texelse bevol
king". Door dat deel te transporteren
wérd die mogelijke steun voorkomen.
De bezetter bevroedde toen niet dat
het werkelijke gevaar van vanuit hun
eigen gelederen -nl. de Georgische
soldaten- zou komen....
Gelijktijdig met de openbaarmaking
van het bevel, hielden de Duitsers
razzia's. Veel pogingen om onder te
duiken mislukten. Bovendien dreigden
dIe Duitsers met represaillemaatrege
len tegen familieleden als men zich
niet zou melden. Als de zoon niet
kwam opdagen, zou de vader worden
'opgepakt en voor dat dreigement
zwichtten de meesten. Vrijwel alle
Texelse mannen van de bedoelde
leeftijd meldden zich dus aan, zonder
te weten wat er met hen zou gebeu
ren De mannen werden bijeenge-
In de Burgemeester De Koninghal
wordt zaterdag om 20.00 uur het
winterconcert van het Koninklijk
Texels Fanfare gegeven. Kaarten
hiervoor zijn verkrijgbaar f3,50 (in-
clusief consumptiebon) bij Zegel
Mannenmode, Weverstraat 32.
Tijdens het concert zijn optredens te
beluisteren van het orkest onder lei
ding van Pieter Heertjes en de drum
band onder leiding van Henk Beijert.
|l|pk zullen de marjorettes een de-
Impnstratie geven. Zij worden bege
leid door Carla Veeger-Roeper, met
medewerking van Jeanette de Ligt.
H6t programma ziet er als volgt uit:
Programma:
I Manoeuvre Mars (P. A. Stenz).
Opening door de voorzitter van KTF,
|jj© heer W. Th. van Sambeek.
I Pastorale (Jan de Haan).
The day of the drummers (Sandrie
Egberts).
Melodies de la France (Jean Tréves).
Irjncess street parade (Harm Evers).
Kroonkeuze (Sandrie Egberts).
Affiot time in the brasses tonight
(Harold L. Walters).
I-Ontemporain (E. Angoulême).
-aesardrums (P. Reijerse).
Ice cream (Johnson Moll King: arr.
li Beck).
|auze waarin onze traditionele verlo-
:ing. Direct na de pauze kan het pro-
Ijfèmma mogelijk worden
JHderbroken voor een huldiging van
Jen lid (of leden) wegens langdurig
■idmaatschap.
Ctónd Victory (D. H. C. Helmink).
Jirumpet Fiësta (Phillips-Siebert).
/aria Walsfantasie (S. Egberts H. J.
:vers).
Instant Concert (Harold L. Walters).
Ritmische effecten (Sandrie Egberts).
Go Go (Kr. Smits).
Jrazil (Barosso-Scheffer).
bracht in diverse gebouwen in Den
Burg, zoals het weeshuis en de ULO-
school.
Martelgang
De eerste groep (200 man) vertrok
meteen al op 10 november. Het zou
een martelgang worden. De eerste
overnachting vond plaats op vliegveld
De Kooy bij Den Helder en daar wa
ren de Texelaars bepaald niet blij
mee. Zo veilig waren militaire vlieg
velden niet in oorlogstijd. De volgen
de dag liep het gezelschap naar
Hippolytushoef op Wieringen, onder
leiding van Duitse en Georgische sol
daten. In „Hippo" werden de mannen
ondergebracht in een schoolgebouw.
De Wieringers verwenden de Texe
laars met andijviestampot. Zo'n maal
tijd zouden de mannen nog goed
kunnen gebruiken, want de volgende
dag kregen ze te maken met erbar
melijke omstandigheden.
Op de Afsluitdijk begon het te rege
nen en te sneeuwen. Omdat hun ver
trek van Texel zo plotseling was
geweest, waren de meesten er niet
op gekleed. Een deel van de mannen
liep bovendien op afgesleten schoe
nen.
Onderweg scheerde een groot aantal
vliegtuigen over. De Texelaars zwaai
den, maar hun begeleiders doken
doodsbang in de berm. De mars ein
digde die dag in Witmarsum. De Frie
zen bezorgden de verkleumde
eilanders een hartverwarmende ont
vangst. Sommigen kregen zelfs een
stel klompen in plaats van hun ver
sleten schoeisel.
Bagger
De vierde dag was wederom geen
pretje. Het sneeuwde voortdurend,
waardoor de wegen steeds minder
begaanbaar werden. Door dikke lagen
bagger en sneeuw ploeterden de
mannen voort. De tocht was in het
laatste stuk nog verzwaard omdat de
paarden die de bagagewagens voor
ttrokken, van vermoeidheid uitvielen.
De wagens moesten aan de kant
worden gezet, zodat uitvallers niet
langer konden meerijden en ook
moesten de Texelaars het zonder pro
viand doen. Ditmaal was Leeuwarden
het einddoel. Voor sommigen was
dat te ver. Enkelen bleken zó uitgeput
dat ze naar een ziekenhuis moesten
worden gebracht.
In Leeuwarden, waar in stations werd
geslapen, waren de mannen van de
tweede zending al aanwezig. Die was
weliswaar pas de 12e vertrokken,
maar wegens de slechte weersom
standigheden mocht Teso deze groep
van ongeveer 500 mensen naar Har-
lingen brengen in plaats van naar
Den Helder. Hun avontuur was ont
roerend begonnen: bij het verlaten
van de haven hieven zowel de Texe
laars aan boord als die op de kade
een donderend Wilhelmus aan. Ook
deze groep had een stuk lopen voor
de boeg, in slecht weer van Harlin-
gen naar Leeuwarden. Logischerwijs
arriveerden deze mannen aanmerke
lijk fitter dan de eerste tweehonderd.
Naar Duitsland?
Van Leeuwarden ging de reis verder
per trein, in wrakkige, oude wagons,
waarin de ramep ontbraken. De be
stemming was nog altijd onbekend.
De richting waarin de trein reed werd
angstvallig in de gaten gehouden. Ve
len waren van plan om als het rich
ting Duitsland ging, uit de langzaam
rijdende trein te springen. Tot ieders
opluchting boog de trein nog vóór
Groningen af naar het zuiden. Toch
bleef er aanleiding om te denken dat
de eigenlijke bestemming van het
Texelse transport wel degelijk Duits
land was. Bij aankomst 's avonds in
Assen reageerden de Duitsers name
lijk zeer verbaasd. Ze gingen hevig te
keer omdat ze niet op de komst van
de Texelaars waren voorbereid. Na
een hoop trammelant werden de
Texelaars ondergebracht. Assen bleek
het definitieve reisdoel te zijn.
De zevenhonderd mannen werden af
gemarcheerd naar verschillende ge
bouwen, waaronder de
„Visserschool", waar zij de eerste tijd
hun bivak zouden hebben. Later ver
kasten ze naar Port Natal, een monu
mentaal gebouw dat tot voor kort in
gebruik was als psychiatrisch zieken
huis, maar thans is afgebroken.
De mannen moesten tankgrachten
graven in de omgeving van Assen.
De eerste veertien dagen regende het
haast onafgebroken, zodat ze tot aan
hun knieën in de blubber stonden.
Staatsgevaarlijker!
Kort na Sinterklaas kwam een derde
groep van ongeveer honderd Texe
laars naar Assen. Dat waren de zoge
naamde „staatsgevaarlijken", mannen
van ouder dan 35 jaar die door NSB-
ers als politiek onbetrouwbaar waren
aangemerkt of opgepakte onderdui
kers. Aanvankelijk was die groep 130
man groot. Toegestaan werd dat 35
man afhaakten, omdat zij te oud of
ziek waren. Ze werden van boord ge
haald en naar de Hogerstraat overge
bracht, naar het onderkomen van de
bouwleiding („Bezirksverwaltung'
Een deel van deze mannen mocht
naar huis, de anderen werden van
Texel afgestuurd maar hoefden niet
naar Drente. Zij belandden over het
algemeen in de Wieringermeerpolder.
De groep „staatsgevaarlijken" die
naar Assen ging, maakten de reis in
geblindeerde bussen. Met dezelfde
bussen keerden 38 Texelaars naar het
eiland terug (dat was op 10 decem
ber). Daaronder bevonden zich boe
renzoons, die als „onmisbaar" voor
hun bedrijf waren bestempeld. Na de
oorlog bleek dat de Texelse gemeen
teambtenaar W.N. Kelder, leider van
de plaatselijke ondergrondse, veel had
gedaan om deze vrijstellingen te be
werkstelligen.
Kosthuis zoeken
Na verloop van tijd veranderde behui
zing in Assen, vooral nadat was ge
bleken dat Port Natal een echt
luizennest was. De eilanders mochten
een kosthuis zoeken. In die kosthui
zen kregen de Texelaars een hartelijke
ontvangst en velen ondervonden er
de gezinswarmte die ze zo node had
den gemist. Ook degenen die in het
naburige dorp Vries waren onderge
bracht, mochten op zoek naar een
kosthuis. Na de oorlog schonken de
Texelaars de kerk van Vries een kope
ren kroonluchter als blijk van dank
baarheid. Assen kreeg de bekende
„Texel-bank" cadeau, die door Texe
laars zelf werd gemetseld. Het werk
zelf vorderde niet zo. Na de beginfase
hadden de Texelaars door hoe ze de
boel konden vertragen.
Foto van het Lod. Napoleonplein- en straat in Assen, waar onder anderen Dick Lemstra een
kosthuis vond De buurt is inmiddels gesloopt en door nieuwbouw vervangen.
bracht de post naar Kornwerderzand.
Een volgende kantonier moest de
brieven naar Harlingen brengen. Per
trein kwamen de brieven via station
Leeuwarden in Assen. Dit beviel niet:
er waren veel klachten dat poststuk
ken waren weggeraakt of erg laat
waren bezorgd. Zodoende werd het
initiatief genomen de post op de fiets
te bezorgen. Ben Mulder, de zoon
van de notaris, Chris van der Kolk,
hoofdonderwijzer van de openbare
school van Den Burg en meester
Scharp van dezelfde school, meldden
zich aan als bestellers. Een enkele
reis duurde twee dagen, met een
overnachting in Harlingen. Toen het
fietsen toch wel erg vermoeiend
bleek, werd het met een tandem ge
probeerd, beschikbaar gesteld door
Jan Maat en Fup Zegel.
Deze bekendmaking werd op 10 november overal aangeplakt
Op Texel werd intens meegeleefd met
de mannen in Assen. Eerst werd er
veel gebeld maar dat begon de Duit
sers te vervelen. Alleen Bram van der
Meulen die in de Weverstraat woon
de naast de huidige apotheek en over
telefoon beschikte, mocht regelmatig
contact hebben met Assen. Van der
Meulen maakte een soort muurkrant.
Als er nieuws was schreef hij dat
met wat grotere letters dan normaal
op een schrijfblokvelletje en hing het
voor zijn raam. Dat het voor zijn huis
vaak een drukte van belang was,
spreekt voor zichzelf.
Postbezorging
Er was ook een postverbinding. Brie
ven gingen eerst met de bus van
Den Helder naar Hippolytushoef, daar
nam een kantonier de boel over en
Daarnaast werden pakketten overge
bracht. Jaap Schoorl, nu woonachtig
in Hippolytushoef, maakte in de win
ter van '44/'45 drie tochten met
trekker en wagen, volgeladen met
pakketten. In totaal bracht hij 2600
pakketten naar Assen. De derde
tocht verliep dramatisch, in een vlie
gende sneeuwstorm en onwaarschijn
lijk veel pech. Bekend is het verhaal
dat midden op de Afsluitdijk de wa
gen door zijn as zakte, waarna
Schoorl met de as over de schouder
in de ijzige kou terugliep naar Den
Oever, een lift kreeg naar Den Helder
en op Texel de as repareerde. Met
een andere trekker en wagen reed hij
terug naar de Afsluitdijk, waar drie
gevangenen die hij moest vervoeren
op de spullen hadden gepast.
Terugreis
Nadat de geallieerden begin maart de
Rijn waren overgestoken en het ka
nongebulder Assen naderde, mocht
het grootste deel van de Texelaars in
Assen weer terug. De 10e maart was
een sensationele dag voor de tewerk-
gestelden: vanaf Texel waren liefst
driehonderd vrijstellingen geregeld.
Op 12 maart, elf uur 's ochtends,
mocht de eerste groep vertrekken.
Het afscheid nemen viel voor velen
niet mee, omdat met de gastgezin
nen vaak een innige band was opge
bouwd. De achterblijvers beleefden
toen nog veel minder leuke ogenblik
ken. De laatste grote groep vertrok
op 27 maart. In ploegen van 25 man
(vanwege het luchtgevaar) vertrokken
de Texelaars zingend en werden door
de Assenaren uitgeleide gedaan. Via
Bovensmilde en Veenhuizen werd rap
Donkerbroek bereikt, waar de man
nen in café's, scholen en boerderijen
werden ondergebracht. De totale
groep stond onder leiding van W.N.
Kelder en Jac. Keyser en was bijna
tweehonderd personen groot. De
tweede dag ging wederom voorspoe
dig. Langs de weg veel nieuwsgierige
mensen die de Texelaars feliciteerden.
Bestemming die dag was Heeren
veen, waar men de in Assen afge
pakte persoonsbewijzen terugkreeg.
Op 29 maart (Witte Donderdag) ston
den in Sneek wagens gereed om een
deel der mannen op te pikken. De
anderen bereikten lopend Bolsward,
waar bij boeren de nacht werd door
gebracht. Op Goede Vrijdag trokken
de Texelaars via Witmarsum naar
Harlingen, waarna ze om kwart voor
drie 's middags de haven van Oude-
schild binnenliepen, opgewacht door
een massa blijde mensen.
De laatsten
Een klein deel Texelaars keerde pas
ver na de bevrijding uit Assen terug.
Op paaszaterdag werd Port Natal
ontruimd en werd een grote groep,
waaronder elf Texelaars, naar Coevor-
den overgebracht. Na de bevrijding
van die plaats op 5 april en opvang
door het Rode Kruis, kwamen deze
Texelaars op 20 april in Harlingen
aan, waar ze werden ondergebracht
in een school. Een ander deel van de
Texelaars dat nog in Assen zat,
kwam eveneens naar Harlingen. Tot
tweede Pinksterdag bleef de groep
van ongeveer veertig Texelaars in
Harlingen. Pogingen om via de Af
sluitdijk en per schuit vanuit Makkum
eerder thuis te komen, mislukten.
Toen ze op die tweede Pinksterdag 's
avonds om 20.00 uur met het Teso-
„fietsbootje" de „Voorwaarts" in Ou-
deschild aankwamen, waren eindelijk
alle Texelse mannen weer thuis.
Het jaarlijkse Waddentoernooi wordt op 19 en 20 mei a.s. op Schiermonnik
oog gehouden. Reeds nu blijkt dat van de zijde van Texel weer veel belang
stelling bestaat om aan het toernooi deel te nemen. Tot nu toe hebben 240
sporters zich aangemeld voor deelname aan het toernooi.
1- ■--* .-9- -
Aan hel werk op de Drentse hei: Jb. Schraag IOudeschiidI. J. Zoodsme lOudeschild). P. Beers IDen Burg). Lod. Vermeulen IWestergeest). Adr.
Kees lOudeschild). De foto Is gemaakt door Egbert Boekei. de toon van de slager van Oudeschiid. Dat deed hij clandestien, aanzien fotograferen
daar ten strengste verboden was
De gezamenlijke eilanden hebben in
overleg besloten om met ingang van
1990 voor een iets andere opzet van
het toernooi te kiezen. Door het vast
stellen van een basispakket van spor
ten, die meetellen voor de
Waddenbokaal, kon de puntentelling
(voor deze bokaal) vereenvoudigd
worden. Daarnaast werd het effect
bereikt dat ook de kleinere eilanden
nu een kans maken de Waddenbo
kaal te veroveren. Het basispakket
omvat de volgende sporten: klaverjas
sen, tennis, vissen, voetbal en volley
bal. Daarnaast kunnen ook andere
sporten deeluitmaken van het Wad
dentoernooi. Afhankelijk van de ge
bleken belangstelling en de
mogelijkheden van het ontvangende
eiland kunnen dat steeds wisselende
takken van sport zijn. Deze sporters
strijden voor een hoge klassering in
hun tak van sport. Op Schiermonnik
oog zullen naast het basispakket de
volgende sporten deel uitmaken van
het Waddentoernooi: badminton, bil
jarten, bridge, surfen, touwtrekken en
hoogstwaarschijnlijk darts.
Het volleyballen is een van de ba
sissporten. Er wordt verwacht dat elk
eiland zowel een damesteam als een
herenteam in het veld brengt. Dit lijkt
voor Texel een probleem te worden,
omdat zich tot nu toe geen herenvol
leybalteam heeft aangemeld voor
Volleybal
Zaterdag
Sporthal
12.30 u.
(m-B)
12.30 u.
12.30 u.
13.30 u.
13.30 u.
13.30 u.
15.00 u.
15.00 u.
15.00 u.
10 februari:
Ons Genoegen, Den Burg:
Tevoko 1-Wieringen 1
Tevoko 1-Harpoen 1 (j-B)
Tevoko 1-Advendo 2 (m-C)
Smash'68 1-WSOV 2 (d)
Tevoko 1-Los'82 1 (h)
Tevoko 1-Advendo 1 (d)
Smash'68 2-Juvoc 5 (d)
Tevoko 2-Noordkop 1 (h)
Tevoko 3-HCSC 3 (d)
Maandag 12 februari:
Sporthal Sportlaan, Den Helder:
18.50 u. HCSC 5-Smash'68 1 (d)
18.50 u. Adelborsten 1-Tevoko 2 (h)
