Hek Welboren
folgend jaar
\aar Paaseiland?
„We konden in ons huis
geen adem meer halen"
Stankoverlast na spuiten insekticide:
(unstenaar wil „zuster"-band laten herleven
Afscheidswedstrijd
fel kleine Paaseiland kreeg wereldwijde bekendheid door de geheimzinnige stenen
LjOERDAG 10 MEI 1990
TEXELSE COURANT
kunstenaar Niek Welboren uit Eierland heeft plannen om volgend
Lr af te reizen naar het in de Stille Oceaan gelegen Paaseiland
L daar een paar maanden te gaan tekenen en schilderen. De
lerkstukken wil hij nadien op Texel tentoonstellen in combinatie
Ut kunst die door mensen van Paaseiland zelf is vervaardigd en
\adere objekten die te maken hebben met dit tot Chili behoren
de oord dat op Paasmaandag 5 april 1722 werd ontdekt door de
leder/ander Jacob Roggeveen. Welboren wil daarmee alsnog
beer gestalte geven aan de zusterhand" die Texel en Paasei-
Ld hebben sinds 1972.
jd initiatief van Welboren is met
lympathie begroet door het gemeen-
Lbestuur en de Chileense ambassa-
I Of de reis doorgaat is afhankelijk
L„ het geld. De Texelse kunstenaar
til niet om subsidie vragen maar
n expeditie financieren door het
lérkopen van nog te maken prenten.
r f75,- kan men een Paaseiland-
lent in passepartout bestellen, die
|an in de zomer tijdens de expositie
11992 gesigneerd wordt afgele
gd. Welboren hoopt ook dat er
xjnsors zullen zijn die willen bijdra-
aan de reis, het verblijf aldaar,
ja expositie na afloop en mogelijk
Itlfs een (prenten) boek waarin Wei-
eren zijn ervaringen zal optekenen.
leaseiland, gelegen op 3700 kilome-
■rten westen van Chili (27.6 ZB en
(67.21.5 0L) is vooral bekend gewor-
ndoor de enorme uit steen gehou-
Iren beelden die er bij honderden
laan. De herkomst is voor een groot
leel nog een mysterie. Het driehoeki-
vulkaaneiland heeft ongeveer de-
oppervlakte als Texel, maar dat
I dan ook de enige overeenkomst.
Ontdekker Jacob Roggeveen van de
Westindische compagnie was op 1
augustus 1721 met drie schepen van
de Rede van Texel vertrokken, waar
hij geruime tijd had liggen wachten
op gunstige wind. Dit feit was in
1972 (dus bij de 250e verjaardag van
de ontdekking) voor de
burgemeester-gouverneur van Rapa
Nui zoals Paaseiland in de eigen taal
heet, aanleiding om contact te zoe
ken met Texel. Via de Nederlandse
ambassadeur in Santiago kregen b
en w van Texel het verzoek om Paa
seiland te adopteren als zusterstad".
Dat was een louter symbolisch ge
baar dat echter, zo schreef de am
bassadeur destijds, op historische en
sentimentele gronden op Paaseiland
zeer zou worden gewaardeerd. De
Chef Culturele Samenwerking en
Voorlichting Buitenland van het Mini
sterie van Buitenlandse zaken stelde
voor een wapenschild van Texel en
een document van de Texelse burge
meester naar Paaseiland te sturen.
De toenmalige burgemeester WH.
Sprenger liet weten vereerd te zijn
met het idee en kondigde aan „in
die
'schap beheersen, achtergelaten door een onbekend volk in een ver verleden.
eerste instantie" een wapenschild
met oorkonde en een vlag aan te bie
den. Later zouden beide eilanden na
der kennis moeten maken door elkaar
te informeren over landschap, histo
rie, cultuur, bestaansbronnen ed.
Verwaterd
Van dat laatste is nooit wat terecht
gekomen, zodat het bleef bij het
overhandigden van vlag, wapenschild
en oorkonde. Die oorkonde („Groet
en gelukwens") bracht in het Neder
lands en Spaans de ontdekking van
Paaseiland in herinnering en de acht
maanden durende tocht die eraan
vooraf was gegaan. „Sedertdien zijn
onze eilanden dichter bij elkaar geko
men. Wie in onze tijd uit Texel ver
trekt, kan Paaseiland binnen drie
maal acht uur bereiken. Desondanks
lijkt de afstand tussen u en ons nog
groot, ook in leefgewoonten en
doelstelling. Toch is een verandering
onmiskenbaar. Jacob Roggeveen ont
ving 250 jaar geleden de opdracht
vreemde gebiedsdelen in bezit te ne
men. Maar Roggeveen zelf was in
zijn tijd een ruimdenkend mens, die
trachtte zijn medemensen nader te
komen. Wilt van ons geloven dat wij
in onze tijd u zien als medewereld
burgers. Als burgers van één wereld
wensen wij u geluk met uw herden
kingsfeest. Geleerden en politici van
naam zoeken thans naar middelen
waarmee onze gezamenlijke proble
men opgelost kunnen worden. Wij
menen dat tot die middelen in de
eerste plaats behoort: een gezindheid
van vriendschap zonder baatzucht.
Daarom vragen wij u het wapen en
de vlag van Texel te willen beschou
wen als een uiting van zulk een ge
zindheid. Graag zouden wij die
gezindheid duidelijker in de praktijk
tonen. Het zou ons een vreugde zijn
daarover met u overleg te mogen
plegen".
„Bezet gebied"
De burgemeester stuurde vooraf een
brief en een „helaas" Duitstalige fol
der van Texel naar zijn collega op
Paaseiland. Een en ander werd over
handigd door Mr C.C. Nengerman uit
Driebergen die op Paaseiland zijn va
kantie doorbracht. Nengerman liet
naderhand weten dat hij de brief had
afgegeven en meldde op 27 maart
1972: „Het eiland is vergelijkbaar
met bezet gebied. Er is een Chileense
gouverneur en er is een commandant
van de militaire macht en bovendien
Mr Fungi als burgemeester. De laat
ste heeft niets in te brengen. Het is
een zeer armelijk land met 2000 in
woners. Mij is een brief beloofd om
mee terug te nemen, maar die was
na een week nog niet klaar. Omdat
de politieke situatie niet helemaal
duidelijk is, weet ik niet of brieven en
geschenken aan de heer Fungi hem
niet in moeilijkheden kunnen bren
gen. Worden ze aan vertegenwoordi
gers van de Chileense regering
gestuurd, dan betwijfel ik of ze aan
Paaseiland ten goede zullen komen".
Mogelijk heeft die brief het Texelse
college kopschuw gemaakt, want na
het versturen van wapenschild, oor
konde en vlag in juni 1972 is er niets
Niek Welboren aan het werk in de openlucht Zo hoopt hij volgend jaar temidden van de beel-
den op Paaseiland te zitten.
meer gebeurd. Het college en enkele
ambtenaren bekeken in oktober 1972
alleen nog een film die Mr Nenger
man van zijn bezoek aan Paaseiland
had gemaakt.
Banden
Niek Welboren vindt het de hoogste
tijd dat de banden tussen Texel en
Paaseiland alsnog worden aange
haald. Sedert het verdwijnen van het
Pinochet-bewind in Chili zijn er in elk
geval geen politieke redenen om
daarmee te wachten. Juist contacten
op kunstzinnig niveau liggen volgens
hem voor de hand en zijn zo opmer
kelijk dat ze ongetwijfeld publiciteit
zullen veroorzaken en in combinatie
met de expositie nadien promotioneel
gewin zullen opleveren. Maar ook
zonder dat laatste is een dergelijk
contact leuk en interessant.
Niek Welboren was ook vóór het
contact dat in 1972 werd gelegd al
hevig in Paaseiland geïnteresseerd.
Eind jaren vijftig las hij geboeid het
boek Aku Aku dat Thor Heierdahl
over Paaseiland schreef en waarin
deze (inmiddels achterhaalde) theo
rieën ontvouwde inzake de herkomst
van de gigantische stenen koppen
die het glooiende landschap van het
subtropische eiland beheersen. In
1984 stapte hij naar de gemeente
om na te gaan of er nog iets was
voortgekomen uit de kontakten van
1972 maar bij de afdeling culturele
zaken moest men het antwoord
schuldig blijven. Welboren werd nog
meer door het onderwerp gegrepen
toen hij onlangs in Brussel een expo
sitie van foto's en recent vervaardigd
houtsnij- en ander kunstwerk van
Paaseiland bezocht. Dezelfde exposi
tie, uitgaande van de Deutsch-lbero-
Amerikanische Gesellschaft, was eer
der gehouden in Frankfort.
Rustig eiland
Welboren kreeg destijds ook toe
ristisch informatiemateriaal inzake
Paaseiland in handen. „Toen ik dat
zag was ik bang dat Paaseiland al
door massatoerisme was over
stroomd en dat er weinig van de oor
spronkelijke cultuur was
overgebleven. Maar inmiddels weet ik
dat er nog steeds niet meer dan
2000 mensen wonen, dat het eiland
door slechts 4000 toeristen per jaar
wordt bezocht - een honderdste van
Texel - en dat er per week slechts
twee vliegtuigen (vanuit Santiago)
landen. Er kan dus niet zoveel zijn
veranderd. Ik denk dat ik er heel
geïnspireerd zal werken. De vormen
van het landschap zijn totaal anders
dan op Texel. In die stenen koppen,
rotsen en kraters vind ik het verticale
dat me ook boeit als in in Schotland
werk. Kijk maar naar de schilderijen
PAGINA 7
die daar vandaan komen. Allemaal
woeste, verheven rotsen waarin je
soms grimmige gezichten herkent".
Welboren is gewend sober te leven
en denkt de kosten van zijn „kunst
expeditie" minimaal te kunnen hou
den. Maar het avontuur gaat wel dui
zenden guldens kosten; alleen het
vliegretourtje kost al f3700,-. De
Texelse kunstenaar heeft het ge
meentebestuur echter alleen om poli
tieke steun gevraagd, liefst in de
vorm van een aanbevelingsbrief
waardoor hij zich bij de autoriteiten
op Rapa Nui kan presenteren als offi
ciële afgezant van het zustereiland
Texel. Hopende dat dit zal helpen bij
het verkrijgen van onderdak en ande
re vormen van medewerking bij zijn
rondzwervingen over het inmiddels
tot nationaal park gemaakte
eiland. Burgemeester Ton Schipper en
wethouder Tine Krijnen hebben zeer
positief gereageerd. Ook cultureel at
taché Veronica Chahin van de Chi
leense ambassade toonde zich
enthousiast. Mogelijk kan de serie op
Texel te exposeren schilderijen van
Paaseiland met steun van de ambas
sade ook elders in het land worden
getoond, waarbij uiteraard ook aan
dacht wordt gegeven aan de zuster
hand met het Nederlandse eiland. En
het zou helemaal mooi zijn als een
kunstenaar van Paaseiland te zijner
tijd naar Texel zou komen om hier te
werken en te exposeren. „Dan zou
het een echte culturele uitwisseling
worden, zo bijzonder dat er veel pu
bliek opaf zou komen. Die collega
kunstenaar kan dan in mijn Scholerie
onderdak krijgen Het moet voor een
Polynesiër een leuke ervaring zijn om
een tijd in zo'n Hollandse polder te
werken".
Geld...
Eerste zorg is echter het geld voor
de reis en het verblijf. Op een der
advertentiepagina's van deze krant is
een bon afgedrukt waarmee een of
meer exemplaren van de nog te ver
vaardigen Paaseiland-prent a f75.-
kunnen worden besteld. Hoe die
prent er zal uitzien is uiteraard nog
niet bekend, maar Welboren belooft
dat het een royaal en mooi ding zal
worden dat nergens zal misstaan en
ook als relatiegeschenk heel ge
schikt zal zijn. Wie de bon opstuurt
krijgt na verloop van tijd meer infor
matie en een acceptgiro waarmee
het bedrag kan worden overge
maakt. De prenten zullen in de loop
van de volgende zomer worden afge
leverd, voorzien van originele hand
tekening. Sponsors die het initiatief
op andere wijze willen steunen zijn
ook welkom. Reisburo Texel biedt een
gratis reisverzekering aan, drukkerij
Langeveld de Rooij geeft adverten
tieruimte voor het werven van pren-
tenkopers en sponsors en aannemer
en poldergenoot Meijert Boon ver
leent zijn diensten bij het vervaardi
gen van een grote betonnen kopie
van een paaseilandbeeld, dat middel
punt moet worden van de expositie
die na afloop van de reis op Texel zal
worden gehouden. Een andere vorm
van mogelijke steun is het nu al, dus
ongezien, kopen van origineel werk
dat Welboren op Rapa Nui gaat ma
ken.
y
ere zaterdagochtend haalt Scou-
9 Texel oud papier op. De mensen
fden verzocht deze spullen vóór
■00 uur aan de straat te zetten,
dat ze vlot kunnen worden ingela-
11 Bij de oud papier-wagen kunt u
k gereedschap voor de derde we
'd kwijt. Komende zaterdag wordt
loude papier etc. opgehaald in de
^ende straten:
Wilhelminalaan, Thijsselaan, Drij-
straat, Binsbergenstraat, Brou-
'straat. De Mars.
1 Koog;
kre tweede zaterdagmorgen van
maand wordt oud papier opge
ld in De Koog en directe omge-
|9 leder wordt verzocht het papier
'^gebundeld aan de straat te
ten.
JTemonnee. Een inwoonster van-
1 Dirkszoord kwam dinsdag tot de
dekking dat haar bruin lederen
tem°nnaie met een inhoud van
(ft haar fietstas was gehaald,
'ijwiel stond geparkeerd aan de
wgerd.
'ernieling. Op de kartingbaan in
•enbuurt zijn een garagedeur en
voorband van een kart vernield.
Kn e aan garagedeur wordt
q jj' 9eraamd, de kartband op
De vernielingen hebben tussen
1 '9.00 uur en 7 mei 10.00 uur
tóls9ehad.
Het huis van de familie Van Leeuwen uit De Waal Ir) grenst pal aan de uitgespoten schuur van het Agrarisch- en Wagen Museum.
De afdeling milieu heeft zich enkele
malen tot het Agrarisch Museum ge
wend met het verzoek behoorlijk te
luchten.
Volgens mevrouw Van Leeuwen zijn
gisteren - ruim vijf weken na het uit
spuiten - voor het eerst de deuren
opengegaan. „De stank die er toen
uitkwam was onbeschrijflijk. Geen
wonder dat we het zelfs tegen de
wind in bleven ruiken."
Volgens Buitenweg heeft de gemeen
te het Agrarisch Museum niet kun
nen verplichten om al eerder
behoorlijk te ventileren. „Kijk, als je
zeker weet dat het om een schadelij
ke stof gaat, kun je zo iets via de
hinderwet afdwingen. Maar het
schijnt hier niet om een schadelijke
stof te gaan. Dan kun je alleen maar
vragen en dat hebben we gedaan."
Op de afdeling milieu is men er van
overtuigd dat veel ellende en schrik
kan worden voorkomen als mensen
elkaar beter zouden voorlichten. „Het
is belangrijk van te voren te weten
wat er te gebeuren staat."
De uitslag van de door de AID geno
men monsters wordt eind deze week
verwacht.
Een op 1 april met insekticide
bespoten schuur van het Agrarisch
en Wagenmuseum heeft de afgelo
pen weken voor de nodige stanko
verlast en opschudding gezorgd. De
familie Van Leeuwen, wonend in een
praktisch aan de schuur grenzend
pand aan het Hogereind. kreeg vrij
snel na het uitspuiten aanhoudende
last van brandende ogen, misselijk
heid en hoofdpijn en riep de hulp
van de gemeentelijke afdeling milieu
en de politie in. De Algemene In
spectie Dienst (AID) werd gewaar
schuwd, wat gisteren resulteerde in
het nemen van monsters door de
Keuringsdienst van Waren.
De familie Van Leeuwen kreeg 1 april
het verzoek de auto van het pad te
halen, in verband met het uitspuiten
van de schuur tegen houtworm en
ander ongedierte. „Even later kwa
men er mannen, die met maskers op
en handschoenen aan de schuur uit
spoten. Onmiddellijk daarna konden
mijn man en ik in ons eigen huis
geen adem meer halen. Er hing een
Jan de Vries en Gerard Legierse spe
len zondag om 13.00 uur een af
scheidswedstrijd. Beiden hebben vele
jaren gevoetbald bij SV Oosterend.
Voor deze gelegenheid is het kampi
oensteam van '79/'80 weer bijeen
gebracht. Ze spelen tegen een ander
oud-Oosterender gelegenheidsteam.
Na afloop worden beide spelers ge
huldigd.
allesoverheersende benzine-achtige
stank. De dagen daarna hielden we
een gevoel van onpasselijkheid en
bleven we last van hoofdpijn hou
den." Mevrouw van Leeuwen ging
navraag doen bij de beheerders van
het Agrarisch Museum en hoorde dat
er gespoten was door de firma Bood
uit Nieuwe Niedorp. Toen zij zich met
dit bedrijf in verbinding stelde, wilde
men niet zeggen met welk insekten-
bestrijdingsmiddel was gewerkt. Me
vrouw Van Leeuwen, die zich
inmiddels onder doktersbehandeling
had gesteld, nam de gemeentelijke
afdeling milieu in de arm om achter
de naam van het verdelgingsmiddel
te komen. „De stank was echt
enorm. Het is toch niet normaal als
je vijf weken na dato nog steeds die
lucht ruikt", aldus een verontruste
mevrouw Van Leeuwen.
Recht
Milieu-ambtenaar Rob Buitenweg
kreeg wel te horen waarmee was
gespoten: 9203 N Aidol, een anti
insect B. Hij kreeg wel het verzoek
van Bood dit niet aan de familie Van
Leeuwen mee te delen. Buitenweg
besloot het verzoek naast zich neer
te leggen en vertelde de familie om
welk middel het ging. „Daar hebben
de betrokkenen gewoon recht op.
Het gaat volgens de firma Remmers
uit Hoogeveen, de makers van het in
sekticide, om een milieuvriendelijk
produkt. Volgens Remmers is het
mogelijk dat het middel verdund is
met een paar procent kerosine. Iets
wat volgens Remmers niet nodig is -
het middel is een totaalprodukt -
maar dat wel de benzine-achtige
lucht zou kunnen verklaren."
