Bijzondere vondsten van
iportduikers in bruikleen
Vaardevolle kanonnen voor museum
Deense kotter zonk
ter hoogte van Texel
Reddingsactie in potdichte mist
ladsvergadering
Aan het model is af te leiden dat dit kanon op de verschansing van een schip heeft gezeten
5ERDAG 7 MAART 1991
TEXELSE COURANT
PAGINA 7
Archeoloog Piet Kley, duiker Jac Betsema en museumconservator Willem Peter van der Vis buigen zich over één van de twee bijzondere kanon
nen. die momenteel In het museum zijn te zien.
Het tweede kanon dat door Jac Bet
sema aan het museum is uitgeleend,
is minder groot: 142,6 centimeter
lang met een diameter van 9,3 centi
meter. Er is minder over bekend. Het
heeft geen versieringen of een inge
graveerd jaartal dat verwijst naar de
datum waarop het is vervaardigd of
de plaats van herkomst. Het kanon
komt waarschijnlijk eveneens uit de
16e eeuw. Aan de vorm is af te lei
den dat het werd gemonteerd op de
verschansing van een schip.
Kanonnenwrak
De kanonnen zijn gevonden in het
wrak dat van de onderzoekers van
het ministerie van WVC de naam
"Burgzand Noord II" heeft gekregen.
In Texelse duikerskringen zijn de
scheepsrestanten echter beter be
kend als "het Poolse kanonnenwrak"
of het "koper en lood-wrak".
In juli 1985 veranderde de loop van
een geul die langs de zandbank Burg-
zand stroomt. Hierdoor spoelden drie
wrakken bloot: Burgzand Noord II, III
en V. Het kanonnenwrak lag schuin
weggezakt op 10 meter diepte in de
wand van de geul. Van de construc
tie van het schip was weinig te zien.
Alleen de stompen van enige spanten
staken uit het zand omhoog.
Van de lading was echter meer zicht
baar. Middenin het wrak lag een bult
van 200 tot 300 zwerfkeien. Tussen
die stenen bevond zich naar schat
ting tien ton aan baren lood. Zes van
deze baren zijn geborgen en aan het
museum geschonken, evenals een
stapel bladkoperen blaadjes en rollet
jes bladkoper.
Aan de zuidwestkant van de steen-
en loodbult staken vier bronzen ka
nonnen schuin uit het zand, waaron-
bied hebben gedoken. Aanvankelijk
aarzelend, maar later steeds enthou
siaster verleenden zij hun medewer
king. Kley trof bij de duikers diverse
„archeologische schatten" aan, soms
op de schoorsteenmantel, maar soms
ook weggestopt in een kist op zolder.
sterie van WVC is niet bereid meer
financiën beschikbaar te stellen. Het
belangrijkste resultaat van het project
is dat nu redelijk betrouwbaar beeld
bestaat van de twaalf wrakken en
dat het ministerie op basis van de
gegevens kan beslissen welke mte-
Niet alleen scheepswrakken zijn in ar
cheologisch opzicht interessant. De
Waddenzee heeft in zeer vroeger tij
den drooggelegen en er zijn bewo-
ningsresten gevonden. Kley: „Hans
Eelman heeft bijvoorbeeld resten ge
vonden van zoutwinning uit de vroe
ge middeleeuwen. Er zijn ook
overblijfselen van dorpen en zelfs
kastelen. Dat zijn helemaal belangrij
ke vondsten."
Twintig jaar
Voordat de twee zeldzame kanonnen
in bruikleen werden afgestaan, ston
den ze jarenlang bij Jac Betsema in
huis. Al zo'n twintig jaar speurt hij de
zeebodem rond het eiland af op zoek
naar bijzonderheden. En hij heeft al
aardig wat gevonden. „Ja, zét. Niet
allemaal kanonnen hoor, ook kleine
spullen. Het staat allemaal in de ka
mer, maar op een gegeven moment
ben je erop uitgekeken en dan zet je
het op zolder. Maar die rommel moet
naar het museum, want daar hoort
het. Wat wordt er thuis nou naar ge
keken?"
Volgens Betsema is in de Waddenzee
nog veel materiaal met archeologi
sche waarde te vinden. „Je zoekt
daar beneden helemaal op de tast,
want het zicht is meestal erg slecht.
Soms is het wat beter, dan kun je
een metertje of zo zien. En als je dan
later op die plek terugkomt bij minder
zicht herinner je nog wel hoe het
wrak er bij lag."
Betsema verwacht geen tegen-
sprestatie van het museum voor het
lenen van zijn materiaal. „Welnee, het
is alleen maar leuk dat wordt uitge
zocht wat het precies is en hoe oud
het is. Je leert daar zelf ook weer
een boel van."
De sportduiker blijft op zoek naar
verborgen schatten op de zeebodem.
„Dat is een tic hoor. Mijn vrouw
heeft wel eens gezegd: je moet eens
een fototoestel meenemen onder wa
ter. Maar dan blijft dat toestel bene
den liggen, terwijl ik aan een stukkie
koper sta te trekken, moet je maar
rekenen. Dat zit er nou eenmaal bij
mij ingebakken. Ik blijf op zoek naar
de schatkist met goud. Ik hoef niet
mee te doen in de staatsloterij, zeg
ik wel eens. Ik duik, da's al spannend
genoeg...."
Betsema uit Oudeschild, sinds jaar en dag verwoed sport-
ker en verzamelaar van antiek uit scheepswrakken van Noord-
Waddenzee, heeft twee zeer bijzondere bronzen kanonnen in
ikleen gegeven aan het Maritiem en Jutters Museum. Zo'n
jaar geleden dook hij ze op. Hij heeft thuis nog veel meer
ardevolle vondsten. „Ik vind het leuk om meer te weten te
nen over die spullen. En door ze in het museum neer te zet-
kunnen meer mensen ervan genieten," aldus Betsema. Zijn
>rbeeld krijgt navolging: ook andere Texelse duikers hebben
gezegd materiaal beschikbaar te willen stellen voor het mu-
m.
der ook de kanonnen van Jac
Betsema. De andere twee, waarvan
één vrijwel identiek aan het kanon
met jaartal 1554 van Betsema, wer
den omhooggehaald door Flip Duin-
ker en Hans Eelman. Laatstgenoemde
haalde uit een nabijgelegen wrak
rond 1985 ook een zeer oud bronzen
kanon van aanzienlijk formaat naar
boven.
IJzeren kanon
Uit het wrak kwamen nog vele ande
re interessante vondsten naar boven,
zoals een bronzen vatkraan, gebroken
pijpen, een vierkante fles met tinnen
dop en een koperen olielampje. Drie
ijzeren kanonnen liggen nog beneden.
IJzer dat lange tijd in zout water
heeft gelegen is bijna niet te conser
veren. Als deze kanonnen boven wa
ter zouden worden gehaald, blijft er
na verloop van tijd niets meer van
over.
In het voorjaar van 1990 verdween
het wrak weer onder het zand. De
WVC-onderzoekers hebben nog niet
exact kunnen bepalen hoe oud het
wrak is. Het schip kan in de 16e
eeuw gezonken zijn, maar ook in de
17e eeuw. Verder onderzoek in de
toekomst zou hierover uitsluitsel kun
nen geven en is dus zeer gewenst.
Honderden wrakken
Het "Poolse kanonnenwrak" is niet
het enige interessante wrak in het
Waddenzeegebied. Honderden sche
pen liggen op de bodem van de Wad
denzee. Geld om al die wrakken op
te graven is er niet. De duikgroep van
WVC moet de beperkte geldmiddelen
dus zeer weloverwogen besteden.
Op 1 maart 1990 werd een inventari
satieproject gestart, waarvoor de ge
meente Texel, de provincie
Noordholland en het Rijk (ministerie
van W.V.C.) geld beschikbaar stelden.
Een gedeelte van de westelijke Wad
denzee werd als proefgebied uitgeko
zen. In dit gebied liggen twaalf
wrakken, waarover onderwaterarche-
oloog Piet Kley in één jaar zoveel
mogelijk te weten moest zien te ko
men. Ook het "Poolse kanonnenw
rak" ligt in het proefgebied.
Piet Kley is bij vrijwel alle Texelse
sportduikers op bezoek geweest, die
regelmatig op de wrakken in het ge-
De inscripties geven een beeld van de plaats van herkomst van het kanon
ressant genoeg zijn om op te graven
of te beschermen. Het grootste deel
van de Waddenzee is echter nog niet
onderzocht.
W. P. van der Vis, conservator van
het Maritiem en Juttersmuseum
hoopt op een vervolg. „Als je be
denkt dat de kanonnen die nu "bo
ven water" zijn gekomen zó uniek
zijn dat elk museum in de wereld zijn
vingers erbij aflikt, dan is elke cent
die in het inventarisatie-onderzoek is
gestoken dat dubbel en dwars waard
geweest. Je moet er niet aan denken
dat door geldgebrek geen vervolgon
derzoek kan plaatsvinden. Binnen een
jaar kan een rijk en goed op te gra
ven wrak uit elkaar zijn geslagen,
waarmee ook alle archeologisch be
langrijke gegevens en voorwerpen
verloren gaan. Als je door onderzoek
weet dat een belangrijk wrak wordt
bedreigd kan je er wat aan doen. Ik
hoop dan ook dat Rijk, Provincie en
gemeente dit jaar wederom geld we
ten vrij te maken voor hervatting van
het onderzoek."
Geld is op
Het onderzoek van Kley loopt ten
einde, want het geld is op. Het mini-
etsema: dan sta je toch weer aan een
koper te trekken..
e positieve ontwikkeling is niet in
jjaatste plaats te danken aan het
Serzoek dat onderwater-
meoloog Piet Kley in opdracht van
ministerie van WVC heeft ge
en. Hij legt momenteel cje laatste
nd aan de eindrapportage,
■kanonnen, die vanaf vandaag in
I museum te zien zijn, zullen eind
li deel uitmaken van een ten-
wistelling over het project Weste-
Waddenzee
|jderwaterarcheologie).
ftwee bronzen kanonnen zijn zeer
Idzaam. De grootste is 152,4 centi-
eter lang en heeft een diameter van
centimeter. Het wapen is prach-
ersierd met onder meer een oor
e vorm van een gekromde dolfijn,
den en bladmotieven. Bovenop
twee halfronde gegroefde hand-
jen te zien, een tekstbord met
raveerde letters en het wapen van
ingin Bona Sforza van Polen
18-1558), alsmede het jaartal
>4. Verder staan er symbolen op
de graafschappen Litouwen en
irland en nogmaals het jaartal
>4 Dit wijst erop dat het kanon
Polen of uit de Baltische staten
TH.
Dr onderzoekers van het ministerie
WVC is navraag gedaan naar het
Den bij het Royal Armouries Tower
don, het meest gezaghebbende
seum op het gebied van kanonnen
andere wapens. Waarschijnlijk be
dt zich in de hele wereld maar één
er vergelijkbaar kanon, ergens in
en. Binnenkort gaan enkele mede
kers van WVC op uitnodiging van
Ise universiteiten naar dat land
)r het geven van lezingen. Zij zul-
van de gelegenheid gebruik ma-
i om meer over het zeldzame
ion aan de weet te komen.
Bij de duikers kreeg de onderzoeker
veel tinnen spullen te zien, een com
plete chirurgijnskist met inhoud, een
lading flessen en baardmankruiken
waarvan sommigen nog met vulling,
vele kanonnen en kleinere spullen zo
als een ivoren kompas. „Ik heb nie
mand proberen over te halen
vondsten beschikbaar te stellen voor
het museum. Dat moeten de mensen
zelf weten. Wel probeerde ik zoveel
mogelijk te vertellen over de zaken
die de duikers in huis hebben Vaak
kwamen ze er dan zelf al mee dat
het leuk zou zijn om de spullen ook
aan anderen te tonen."
Doordat de Texelse duikers zich be
reid hebben getoond vele vondsten in
bruikleen te^ geven, kan het Maritiem-
en Juttersmuseum wisselende collec
ties samenstellen, zodat de ten
toonstelling regelmatig wordt
vernieuwd en dus aantrekkelijk blijft
voor herhaald bezoek.
19.30 uur opent burgemeester
ipper dinsdag aanstaande in de
Iszaal de vergadering van de ge-
nteraad. Op de agenda van deze
ibare vergadering staan de vol-
Je punten:
Opening.
Vaststelling volgorde stemming.
Vaststelling besluitenlijst raads
vergadering d.d. 12 februari
1991.
a. Ingekomen stukken.
b. Mededelingen.
c. Beantwoording vragen.
Medisch Centrum De Koog.
Overzicht post onvoorziene uit
gaven.
Automatisering paspoorten.
Telefoonlijn ten behoeve van
omroep Texel.
Aanvraag subsidie landelijke SBD
voor het Vrije School-onderwijs.
Financiering integratievoorziening
CVO-school Den Burg.
Extra bijdrage Jeugd- en
Jongerenwerk.
Huisvesting kinderdagverblijf in
Den Burg.
Aanpassing parkeergeldveror-
dening.
Herstellen droogteschade sport
velden.
Vervallen.
Voorbereidingsbesluiten ten
behoeve van het bouwplan van:
a. De heer H. Boom voor het
uitbreiden van de woning
Meiertebos 15 te Den Burg.
b. Diverse bouwplannen Marico-
weg te Den Burg.
c. Vervallen.
d. Gemeente Texel voor de
reconstructie Akenbuurt en
kruispunt Ruigendijk/Nieuw-
landerweg/Postweg.
e. De heer M. Karlas voor de
wijziging bestemming Brou
werstraat 2 te Den Burg.
f. Gemeente Texel voor Molen
laan 14 te De Cocksdorp.
g. Gemeente Texel voor Kikkert-
straat 31 te De Cocksdorp.
h. Gemeente Texel voor Dorps
straat, Nikadel en gedeelte
Boodtlaan te De Koog.
i. Gemeente Texel voor De Ruy-
terstraat te Oudeschild.
17. Plaatsing obs De Bruinvis op
OVH voor nieuwbouw of uitbrei
ding.
18. Vervallen.
19. Riolering en herinrichting Vlie-
straat.
20. Herstraten gedeelte Pelikaanweg
en herstraten fietspad Ruyslaan.
21. Vervanging lichtmasten door
„antieke" lichtmasten in de War
moesstraat en de Gravenstraat
en in Oosterend.
22. Rioolberekening De Koog.
23. Aanpassing woonforensenbe-
lasting.
24. Nota rendabele en onrendabele
rioolaansluiting.
25. Rondvraag.
26. Sluiting.
De Texelse reddingsteams van de
stations Eierland (reddingboot „Sieg
fried Egmundis") en De Koog (wip-
perploegl waren dinsdagavond
betrokken bij een zoektocht naar vijf
vermiste opvarenden van een gezon
ken Deense kotter. Kort nadat de
reddingboot was uitgevaren, kwam
het bericht dat de vissers allemaal
veilig aan boord van een coaster wa
ren genomen. De reddingboot, die
nog geen twee zeemijl had afgelegd,
kon zodoende rechtsomkeert maken
en de wipperploeg, die op het strand
stand by was, behoefde niet in actie
te komen. „Een goede oefening",
oordeelde reddingbootschipper Jaap
Groen.
De zoekactie gebeurde namelijk in
dichte mist. „Het zicht bedroeg niet
meer dan vijftig meter, we konden
meteen al de vuurtoren niet meer
zien", aldus Groen. „In zulke omstan
digheden komt het aan op andere
kwaliteiten Je moet op de radar naar
buiten, 'n Radar is een leuk instru
ment, maar je kunt er niet mee onder
water kijken. Ook kennis van de lig
ging van zandbanken in het Eierland-
se Gat is nodig. In mist heb je enorm
je aandacht erbij nodig en komt het
aan op goed teamwerk."
De „oefening" duurde maar kort. Om
twintig voor negen werd alarm gege
ven, een kwartier later vertrok de
boot en om twintig over negen
kwam het bericht „bemanning ge
red". Het kustwachtcentrum in IJ-
muiden, dat de actie coördineerde,
blies de actie om half tien af.
Tanker
In dat ene uur was echter veel ge
beurd. Even na half negen sloegen
de Denen alarm. Hun kotter „Peter
Mariene" was in aanvaring gekomen
met de Japanse tanker „Golden
Sunshine". Dat gebeurde 15 zeemijl
ten zuidwesten van de vuurtoren, on
geveer 12 mijl uit de kust ter hoogte
van De Koog. Niemand sloeg over
boord of werd gewond, maar de kot
ter was ernstig beschadigd en maak
te water. In paniek zonden de Denen
een SOS uit, waarna ze in twee rub
beren reddingsvletten het zinkende
schip verlieten. Behalve de Texelse
reddingsteams werd ook de Helderse
reddingboot „Suzanna" gelanceerd,
terwijl op Terschelling de „Jan van
Engelenburg" gereed werd gemaakt.
De „Dreg III" van een bergingsbedrijf
uit Den Helder zette eveneens koers
naar de plek des onheils. Diverse
schepen in de buurt keken uit naar
de ronddobberende visserlui. Vreemd
genoeg bood de „Golden Sunshine",
die op weg was naar een Duitse ha
venplaats, geen hulp. De tanker had
geen noemenswaardige schade opge
lopen en zette zijn koers voort.
Wrakboei
Lang hoefden de Denen niet in hun
rubberboten te blijven. Omstreeks
twintig over negen werden ze aan
boord genomen door de onder Cypri
otische vlag varende kustvaarder
„Swaneck". Nadat dit bericht was
bevestigd, werd de actie afgeblazen
en konden de onderweg zijnde red
ders huiswaarts keren. De vijf Denen
besloten om met de „Swaneck" mee
te varen naar het Kieler kanaal.
Gisteren werd de gezonken kotter ge
lokaliseerd door betonningsvaartuig
„Breeveertien", die de plek meteen
voorzag van een wrakboei. Het wrak
ligt nog net in de oostgaande
scheepsroute. Rijkswaterstaat zal on
derzoeken wat er met het wrak moet
gebeuren., Verder werd een lichte
olieverontreiniging geconstateerd,
maar deze was volgens RWS „niet
bestrijdenswaardig".
Iedere zaterdagochtend haalt Scouting
Texel oud papier op. De mensen wor
den verzocht deze spullen vóór 10.00
uur aan de straat te zetten, zodat ze
vlot kunnen worden ingeladen. Bij de
oud papoer-wagen kunt u ook gereed
schap voor de derde wereld kwijt. Ko
mende zaterdag wordt het oude papier
etc. opgehaald in de volgende straten:
5. Jonkerstraat, Willem van Beie-
renstraat, Boogerd, Schoonoordsin
gel, Witte Kruislaan en Burgerhout
straat.
De Koog.
Iedere tweede zaterdagochtend van de
maand wordt oud papier opgehaald in
De Koog en directe omgeving, leder
wordt verzocht het papier tijdig gebun
deld aan de straat te zetten.
