jVerguld orgel hervindt
oorspronkelijke klank
Estafette en ATB-race
tijdens Waddentoernooi
KORT TEXELS
06-11
GESLAAGDE RESTAURATIE IN NH KERK DEN BURG
Pechvolle De Graaf
tevreden over vorm
Fa. Uitgeest bouwt
hoge bollenschuur
Onderdak een groot probleem
Paalworm in Sociale
Vernieuwingsplannen?
VRIJDAG 13 MAART 1992 TEXELSE COURANT
PAGINA 15
I Wat is dat orgel opgeknapt." Sommige ouderen die via De Licht-
f boei naar de diensten in de Nederlands Hervormde kerk van Den
iBurg luisteren, was het meteen opgevallen. Het uit 1818 dateren-
kerkorgel klonk weer als vóór de voorlaatste restauratie in de
Ijaren vijftig. In de afgelopen anderhalf jaar werd het orgel op-
[nieuw grondig onder handen genomen, zowel van binnen als van
[buiten. Het klankgedeelte is inmiddels voltooid en wordt vrijdag
J27 maart ingewijd met een concert door de orgelvirtuoos Jan
[Jongepier.
organist van de Nederlands Her-
irmde kerk in Den Burg kan voort-
laan weer alle registers opentrekken,
it voor kort werd de huidige orga-
list, Dyo Wassink, in zijn repertoire
iperkt doordat slechts negen van
elf registers bruikbaar waren,
lok het imposante front heeft een
ipknapbeurt ondergaan. Cees
Schenk uit Den Burg, die uit hobby
•.elf orgels bouwt, greep de unieke
gelegenheid aan en stak honderden
uren in de restauratie. Mede dankzij
het gebruik van 24 karaats bladgoud
glimt het front nu als nooit tevoren
en kan het pronkstuk wel weer twee
eeuwen mee.
Het kerkorgel is het laatste produkt
orgelbouwer Johan Michaël
Tijdens zijn werk op
kreeg hij een beroerte waaraan
overleed. J.A. Hillebrand uit Leeu-
bouwde het orgel vervolgens
Gerstenhauer stond bekend als
een vooruitstrevend orgelbouwer; zo
paste hij nieuwe typen registers toe,
die later navolging kregen.
Het orgel in Den Burg heeft één kla
vier, elf registers en een aangehan
gen pedaal. Het lijkt veel groter dan
het in werkelijkheid is. Het eigenlijke
orgel, de windlade met pijpen, zit al
leen bovenin. De meterslange pijpen
die bezoekers vanuit de kerkzaal zien,
hebben geen muzikale functie. Het
toont wel imposant, zeker ook van
wege het fraaie houtsnijwerk waar
mee de „loze" pijpen zijn versierd.
Neo-barok
Bij de restauratie in 1953 werden alle
pijpen verwijderd en opnieuw geïnto-
neerd. Het orgel veranderde daardoor
ingrijpend van klankbeeld. De grond
toon verdween, waardoor de klank
lichter werd. Dyo Wassink: „Het or
gel klonk na de restauratie scherp,
helder en doorzichtig. Neo-barok, vol
gens de toen geldende maatstaven.
■MM*
'0' imposante front blinkt weer als
Volgens het keuringsrapport van
destijds was de intonatie geslaagd.
Het resultaat was echter dat de re
gisters afzonderlijk wel fraai klonken,
maar het als geheel niet meer 'meng
de'."
De trompet, één van de registers, die
een karakteristiek „snaterend" geluid
voortbrengt, bleek al spoedig niet
meer bruikbaar. Ook de sesquialter,
een soloregister dat wordt ingezet
om de melodieën duidelijk te laten
uitkomen, gaf de pijp aan maarten.
In de loop der jaren kwamen meer
mankementen aan het licht. Een
praktisch probleem was het stem
men. Dat gebeurde eens per jaar met
behulp van stembusjes, die op de uit
einden van de orgelpijpen geklemd
zaten. De busjes gleden echter naar
beneden, zodat het orgel al gauw
ontstemd raakte.
Front vermolmd
De kerkvoogdij had dus alle reden
voor een hernieuwde restauratie, ze
ker ook omdat het imposante front
verkleurd en vermolmd was. Een
voorstel om het orgel tevens uit te
breiden met pedaalstemmen (als ver
sterking van de baspartij) en een
tweede klavier haalde het niet. „Deze
kerk kan best een groter orgel verdra
gen", stelt Wassink. Over het resul
taat van de nieuwe restauratie is hij
echter dik tevreden. „Als musicus
kun je je er prima op vermaken, ook
al kun je er niet de hele orgel
literatuur op spelen."
Voor de tienduizenden guldens ver
gende operatie hoefde geen speciaal
fonds te worden aangeboord. Negen
tig procent kon worden bekostigd uit
overheidssubsidies.
De revisie van het klankgedeelte viel
uiteen in twee fasen. De eerste ze
ven registers waren met Pasen vorig
jaar gereed, de resterende vier zijn nu
opgeleverd. Het orgel werd geheel af
gebroken en in de werkplaats van
Mense Ruiter Orgelmakers in Zuid-
wolde herzien. Jan Jongepier, die be
halve fameus organist ook landelijk
orgeladviseur voor de Hervormde
kerk is, stelde inzake het pijpwerk
een keuringsrapport op.
Bredere klank
Gestreefd werd naar het terugkrijgen
van de oorspronkelijke intonatie. De
orgelrestaurateurs maakten een ver
gelijking met het Gerstenhauer-orgel
in de Lutherse kerk in Monnikendam.
De mensuren (afmetingen) en dikte
van het pijpwerk werden opgemeten,
waarna proefintonaties werden ge
daan.
Het resultaat is dat de registers nu
meer grondtoon produceren, zodat de
klank „breder" is geworden. De be
kers (pijpuiteinden) van de trompet
werden verlengd en alle overige pij
pen op de juiste lengte gebracht, zo
dat stemringen niet meer nodig zijn
en het orgel nu eenvoudiger is te
stemmen.
Huisorgel
Gedurende de restauratie werd de
gemeentezang ondersteund met een
pijporgel voorin de kerk. Dit huisor
gel, dat werd gekocht van een Gel
derse boer, werd „opgejut" door een
steen op de balg te plaatsen. Als
tomme pech weerhield Arco de
Jtaaf van een hoge klassering in de
'peningswedstrijd van het atletiek-
teizoen, zaterdag in Alphen aan de
'ijn- In deze wedstrijd over 15 km
aakte de Texelse rolstoelatleet kort
Jia de start betrokken bij een massa-
ja valpartij en later reed hij lek. Des-
idanks keek hij tevreden terug.
Jwal zijn toegenomen kracht stemt
F tevredenheid. Onder leiding van
En Belgische trainer heeft De Graaf
Pgelopen winter zeer veel krachttrai-
l 9 verricht en ook deze periode
f^e zaterdagochtend haalt Scou-
9 Texel oud papier op. De mensen
^tverzoeht deze spullen vóór
ƒ0 uur aan de straat te zetten,
d al 2e v'ot kunnen worden ingela-
Fn; Komende zaterdag wordt oud
P'er etc. opgehaald in de volgende
«raten:
Kogerstmat' Wagemakerstraat,
aWerstraat en Marelstraat.
staat alles in het teken van de voor
bereiding op de Paralympics.
Wedstrijden als die van zaterdag zijn
er om de vorm te testen. In Alphen
werd het een geslaagde test, maar
anders dan in de bedoeling lag. Al na
200 meter werd De Graaf kansloos
voor de eindzege. Met tenminste ze
ven andere deelnemers belandde hij
in de hekken. Bovendien ontstond
daarbij een slag in een wiel van zijn
aërodynamische racestoel. Rijden kon
nog wel en de Texelse krachtpatser
zette alleen de achtervolging in. Met
een snelheid van bijna 30 km per uur
vond hij aansluiting bij de tweede
groep. De koplopers kregen ze echter
niet meer te pakken. In de slotfase
gooide een lekke band roet in het
eten, maar toch wist De Graaf dé fi
nish te bereiken. De vele tegenslag in
aanmerking genomen, viel zijn ach
terstand op de winnaar nog best
mee, een bewijs dat hij op de goede
weg is. Zaterdag 21 maart staat de
volgende wedstrijd op het program
ma.
Burdetstraat. Bewoners, CVO-
school en gemeente zijn tevreden
over het instellen van éénrichtings
verkeer in de Burdetstraat. Het inrij-
verbod vanaf de Bernhardlaan wordt
echter nogal eens genegeerd. Om
hierin verbetering te brengen zal het
karakter van de kruising worden aan
gepast, door een inritconstructie te
maken, zoals ook aan de zijde van de
Drijverstraat is gebeurd. De raad stel
de hiervoor deze week ^5.000,- be
schikbaar. Tevens komt er een
parkeerverbod in de straat.
B en w staan positief tegenover het
plan van de firma Uitgeest om aan
de Maaikeduinweg bij De Koog een
bollenschuur/bedrijfsruimte te bou
wen met een goothoogte van meer
dan drie meter. Het college gaat ook
accoord met een tweede dienstwo
ning bij dit bedrijf.
Om het gebouw efficiënt te kunnen
gebruiken zijn zijgevels nodig van vier
meter terwijl het bestemmingsplan
voor dit deel van Tèxel („agrarisch
gebied met landschappelijke en cul
tuurhistorische waarde") maximaal
drie meter toelaat. Door toepassing
van artikel 19 van de wet op de
ruimtelijke ordening, wil het college
de bouw toch mogelijk maken, te
meer daar al eerder médewerking is
verleend aan dergelijke plannen. Uit
geest krijgt (als de provincie accoord
gaat) ook vrijstelling voor de bouw
van een tweede dienstwoning omdat
het een volwaardig tweemansbedrijf
betreft. Een probleempje is echter dat
deze tweede woning niet binnen een
afstand van 60 meter van het bedrijf
kan worden gebouwd (zoals is voor
geschreven in de vrijstellingsbepalin
gen) omdat dit in verband met de si
tuering van een dreef, waterloop en
boomsingel niet mogelijk is. Daarom
zal ook van deze bepaling via artikel
19 ontheffing worden gevraagd.
Organist Dyo Wassink test de mogelijkheden van het vernieuwde orgel, terwijl amateur-orgelbouwer Cees Schenk de registers opentrekt. Het
trompet-register en het sesquialter zijn nu weer bruikbaar.
straks ook de kerktoren wordt ge- Schenk, die is opgeleid tot meester-
restaureerd, zal dit „noodorgel" op
nieuw nodig zijn, omdat het grote
orgel tegen stof wordt ingepakt. Eni
ge bescherming tegen stof en kalk is
wel nodig, gezien de hoeveelheid vuil
die uit de pijpen van het zojuist ge
restaureerde orgel kwam. Vermoede
lijk waren de pijpen bij de restauratie
in 1953 voor het laatst schoonge
maakt.
Houtworm
Inspectie van het orgelfront wees uit
dat het hout ernstig door houtworm
was aangetast. Verscheidene stukken
van de totaal 48 frontdelen moesten
daarom opnieuw worden gesneden.
Cees Schenk wierp zich als vrijwilli
ger op voor deze klus. „Een unieke
kans", meent hij. „De gelegenheid
om een echt kerkorgel te restaureren
doet zich maar eens in iemands leven
voor. Als het goed is, gaat dit front
weer 150 a 200 jaar mee."
Schenk dompelde alle frontdelen in
een speciaal oliebad. Sommige stuk
ken moest hij opnieuw uit lindehout
vervaardigen, compleet met krullen
en tierelantijnen. Het hout werd ach
tereenvolgens gelijmd, bijgesneden, in
de hëchtgrondverf, gezet en vier maal
geschilderd. Schenk ontdekte dat het
front op sommige plaatsen was over
geschilderd in een andere tint. Ver
moedelijk uit geldgebrek was de
bladgoud-laag hier en daar vervangen
door bruine of zelfs groene verf.
schilder en daarbij het met bladgoud
vergulden heeft geleerd, gaf het front
weer de oorspronkelijke gouden glans
terug. Over de okergele verflagen
bracht hij 24 karaats bladgoud aan,
een uiterst secuur karweitje. Zo be
werkte hij de diverse rondingen met
wattenstaafjes, om elk hoekje maar
te kunnen bestrijken. Om een glim
mend effect te krijgen mag het op
pervlak niet te nat en niet te droog
zijn. Het goud moet in één keer goed
zitten. Met een kwastje van dashaar
wordt het ragfijne edelmetaal opge
poetst. Volgens Schenk duurt het
nog wel een jaar voordat het goedje
zich daadwerkelijk heeft vastgehecht.
Hoewel het front weer glimt, is het
nog niet geheel klaar. De twee hou
ten engelen en vuurpotten bovenin
komen nog aan de beurt. Dat ge
beurt echter pas als de toren
restauratie begint en het orgel tijdelijk
uit de roulatie wordt genomen.
De geslaagde restauratie wordt op
27 maart gevierd. Vanaf 19.00 uur
wordt een muzikale dienst gehou
den, waarin de heer Jongepier een
toelichting geeft op het orgel en de
restauratie, en vervolgens de moge
lijkheden demonstreert in werken
van o.a. Stanley, Bach en Mozart.
Aansluitend kunnen de bezoekers
het orgel bezichtigen en met elkaar
een kopje koffie drinken, ledereen is
hierbij welkom.
Op het Waddentoernooi, dat op 23
en 24 mei op Terschelling wordt ge
houden, kan aan twaalf takken van
sport worden deelgenomen. Nieuw
zijn een veldrit met ATB-fietsen en
darts. Het toernooi wordt afgesloten
met een verrassende estafette. Van
veel sporters staat de deelname nog
op losse schroeven, omdat zij grote
problemen ondervinden bij het zoe
ken naar slaapgelegenheid.
Weinig verhuurders blijken bereid een
kamer of appartement voor slechts
één nacht voor de andere eilanders
te reserveren. Het enige alternatief
lijkt een tentje te zijn, maar lang niet
iedereen wil kamperen. Kandidaat
deelnemers moeten zelf hun onder
dak regelen, maar bij onoverkomelijke
problemen kan men de plaatselijke
werkgroep Waddentoernooi inschake
len. „Wonderen moeten echter niet
van ons worden verwacht. Ook wij
kregen de afgelopen jaren, waarin dit
probleem steeds sterker speelde,
meestal nul op het rekest. We hou
den het hart nu al vast voor volgend
jaar, als Texel de gastheer is", aldus
woordvoerder Hans van Zeijlen. Spor
ters hebben nog tot 31 maart de ge
legenheid om zich aan te melden; de
besturen van alle sportverenigingen
hebben vorig jaar een oproep ontvan
gen.
Elfde keer
Het Waddentoernooi wordt voor de
elfde maal gehouden en vindt voor
de derde keer plaats op Terschelling.
Op het programma staan badminton,
biljarten, bridge, darts, klaverjassen,
veldrit (ATB), surfen, tennis, touw
trekken, vissen, voetbal en volleybal.
De veldfietstocht heeft de plaats in
genomen van motorcrossen, dat vo
rig jaar nog wel op Vlieland werd
beoefend. Op Terschelling is dat ech
ter niet toegestaan.
Een verrassing is de afsluiting in de
vorm van een estafette. Elk eiland
moet uit elke sport een deelnemer
afvaardigen. Wat er dan verder ge
beurt blijft nog even geheim; het ver
rassingselement is namelijk een
wezenlijk onderdeel van de slotmani
festatie. Het Koninklijk Texels Fanfare
corps zal de sporters in elk geval
weer muzikaal begeleiden.
Zondag vrij
Verwacht wordt dat Texel aan elke
sport meedoet. Onderdelen-waaraan
vier eilanden of meer deelnemen, tel
len mee voor de Waddenbokaal. Het
toernooi wordt op zaterdag 23 mei
afgewerkt, zodat de zondag vrij kan
worden besteed.
Het vervoer van de Texelaars naar
Terschelling en terug gaat per schip.
Zaterdag wordt om 7.30 uur vertrok
ken uit de haven van Oudeschild, de
aankomst op Terschelling is ongeveer
11.30 uur. Terschelling wordt de vol
gende dag om circa 15.00 uur weer
gedag gezwaaid, zodat het gezel
schap om ongeveer 19.00 uur weer
terug op Texel zal zijn.
Drankrijders. Maandag en dinsdag
zijn op diverse plaatsen op het eiland
alcoholcontroles gehouden. Geen van
de blazende automobili sten was in
overtreding.
Vogelenzang. Op de Vogelenzang
mag voor drie uur worden gepar
keerd. Omwonenden kunnen een ont
heffing aanvragen.
Drankrijder. Een 33-jarige Texelaar
werd in de nacht van zaterdag op
zondag op de Waalderweg aangehou
den met 280 ug./l., terwijl maar 220
is toegestaan.
J/ALARM
ALS ELKE SECONDE TELT
MEDEDELINGEN VAN B EN W
De rubriek „Van het raadhuis" bevat
informatie en mededelingen van de
gemeente Texel. Lezers die vinden
dat aan een bepaald onderwerp aan
dacht moet worden geschonken,
kunnen contact opnemen met de af
deling algemene zaken in het ge
meentehuis. Nadere inlichtingen:
toestel 247.
Bouwvergunningen
B en W hebben in de afgelopen pe
riode aan de volgende personen en
instellingen bouwvergunning
verleend:
Ga.P.G. Zwijnenburg, voor het vernieuwen van
een schuur, Rozendijk; S. During voor het ge
deeltelijk vergroten van een atelier. Bla
zerstraat 4, Oosterend; J.H. Schulte, voor het
gedeeltelijk vergroten van een zomerhuis,
Slufterweg 192; K. Eelman, voor het plaatsen
van een stierenstal, Schorrenweg 12; Mantje
Schoenen BV, voor het veranderen van een
winkel, Stenenplaats/Weverstraat, Den Burg;
Mantje Schoenen BV, voor het gedeeltelijk
veranderen van een werkplaats, Hogerstraat
13, Den Burg; Fa. A. en M. Broekman, voor
het gedeeltelijk veranderen van een winkel
pand, Weverstraat 3, Den Burg; C. Woittiez*
voor het veranderen/vergroten van een woon
huis, Stuifweg 67; Schuyl Onroerend Goed,
voor het plaatsen van een installatiebedrijf,
Abbewaal, Den Burg; KJ. Pol, voor het plaat
sen van een dakkapel, Boodtlaan, De Koog; R.
Visser, voor het gedeeltelijk veranderen van
een café-restaurant. Kerkstraat 7, Oosterend;
I. Gayda, voor het plaatsen van een tuinhuisje,
Roggeslootweg 191; H. Niedenhoff, voor het
gedeeltelijk vergroten van een zomerhuis, Bos-
randweg 259; H. Wuis, voor het gedeeltelijk
veranderen van een PTT-kantoor, Brink 16, De
Koog; E.J. Jullens-Venema, voor het vergroten
van een zomerhuis, Slufterweg 144.
Derden-belanghebbenden kunnen te
gen deze beschikkingen ingevolge de
Wet Administratieve Rechtspraak
Overheidsbeschikkingen een be
zwaarschrift indienen. Nadere infor
matie hierover is te verkrijgen bij de
gemeentesecretarie, afdeling R.O.V.,
kamer 0.12.
„Sociale Vernieuwing. Dit boegbeeld
van het rijk is aangetast door hout
worm", aldus Erna Eelman (VVD) in
de raadsvergadering van dinsdag. Zij
werd terecht gewezen door Gelein
Jansen (CDA). „Het was de péal-
worm die de scheepvaart vroeger
parten speelde."
Het rijk wil met de gemeenten een
overeenkomst afsluiten over sociale
vernieuwing. Dit brengt voor Texel
geen voordelen met zich mee. Toch
wil het college van b en w erin mee
gaan, in de hoop dat in de toekomst
wel financiële lichtpuntjes gloren.
Jan van Asselt (onafhankelijk) vindt
het maar onzin. „De kans op voor
deel is nihil, dus het is onnodig."
Ook Eelman had haar twijfels. „Het
toverwoord van het kabinet lijkt een
desillusie te worden. Dit convenant
dringt de regels niet terug. Het zou
van meer initiatief getuigen als we
besluiten niet mee te doen." Gré Ze-
gers van de PvdA wees erop dat
Texel blij moet zijn dat er op het
eiland geen grote knelpunten zijn. Zij
noemde een aantal zaken op, zoals
ouderenbeleid en een gratis OV-kaart
voor minima, die in de toekomst mis
schien voor een bijdrage in het kader
van sociale vernieuwing in aanmer
king zouden kunnen komen. „We
moeten de deur open houden."
Aanrijding. Een AOT-bus raakte
woensdagochtend op de Noord
wester een geparkeerde auto met het
kenteken JS-15-GK, die daardoor licht
werd beschadigd. De politie verzoekt
de eigenaar van de auto contact op
te nemen met het busbedrijf, zodat
de schade kan worden geregeld.
