'essels woordenboek kan
iialect stimulans
geven
Samenstelling voor Gelein Jansen „ledebrekerswerrek"
\k zeggen wou,.
Bedrijvig^/
1EXELSE^ COURANT
Opvolger boek Keyser
volgende week klaar
ieder Does
Markante prijs
voor De Krim
VRIJDAG 10 DECEMBER 1993
verken en een computer vormden de belangrijkste hulpmiddelen voor Gelein Jansen bij de
•Is liekt veul op wotte se
je op Wieringe, Amelond
rrek. Gelein Jansen, die
't Tesse/s woordenboek
e het, is deer op komme
ten gesoêk na de her-
1 fon woorde en sèèggies.
enne zellefs woorde die
i op deuze plaasse foor-
te. 't Fiel Gelein best teu-
n dot hillegaar uut te
't Wos ledebrekerswer-
tee is nou dwors of en
deur, maar 't het lóónt.
iu hóópt ie maar dotte we
llegaar leze kenne.
sad is dat een vurige wens
ilein Jansen, de samensteller
t Texels woordenboek dat
ande vrijdag verschijnt. Hij
dat zijn naslagwerk niet onge
in de kast blijft staan, maar
zet zal geven om weer echt
te praten en te schrijven.
meteen de belangrijkste reden
lijst Nederlands-Tessels te ma
niet omgekeerd. „De meeste
op het eiland spreken geen
meer. Door het Nederlandse
als eerste te noemen, kunnen
uikers zelf een Texelse tekst
vertelt Gelein Jansen. „De
en jaren kreeg ik veel verzoe-
stukjes in het Tessels te zet-
uwkaartjes, advertenties, een
'P een huis, dat soort dingen,
sn me altijd wel te vinden,
ïzeltochten staat hier soms
kantoor vol."
leel van de gekozen volgorde
irlijk dat Texelse woorden heel
zijn op te zoeken. Van rieme-
je toevallig weten dat het zo-
teuten of kletsen betekent,
torn je niet uit. „Tja, dan heb
zegt Jansen. „Er zit dan
Iers op dan contact op te ne-
it de dialectgroep van de
:he Vereniging... Maar wie
ordt het Tessels wel weer zó
dat er ook een woordenboek
Nederlands verschijnt."
volgorde Nederlands-Tessels
□nsen drastisch af van het
boek „Het Tessels" van dr. S. Keyser
(uitgave E.J. Brill, Leiden 1951), het
standaardwerk waarop Jansen zich
heeft gebaseerd. Keyser prefereerde
Tessels-Nederlands. Aanvankelijk trok
uitgeverij Langeveld de Rooy uit
Den Burg, die vijf jaar terug de rech
ten van Keysers woordenboek had
overgenomen, bij Jansen aan de bel
voor een herziene druk. „Het Tes
sels" was namelijk niet meer ver
krijgbaar, maar er was nog wel vraag
naar. Ais motor van de werkgroep di-
alect van de Historische Vereniging
Texel en samensteller van de Tesselse
Skeurklender was Gelein Jansen voor
de uitgever de aangewezen persoon.
Met de dialectgroep is Jansen toen
aan de slag gegaan.
„Het boek van Keyser vormde de ba
sis. Zijn grote verdienste is dat hij het
Tessels, zoals het werd gebruikt,
heeft vastgelegd. Bepaalde uitspraak
verschillen, waarover we nu zouden
twijfelen, staan dankzij Keyser vast.
Een lange ij is niet automatisch een
ie in het Tessels. Een voorbeeld is de
ij in lijnkoek, terwijl je daarentegen
een ie hebt in liensééd. En bij het
kaarten spreek je van ruite, maar ra
men zijn rute."
Andere schrijfwijze
Eerste stap was het nauwkeurig be
kijken van de woordenlijst van Key
ser. Gekozen werd voor
vereenvoudiging van de schrijfwijze.
Keyser maakte veel gebruik van ac
centen en dubbele klinkers om de
klank zo dicht mogelijk te benaderen.
Geschreven zinnen ontaardden dan
echter weldra in een irritante brei van
leestekens en overbodige letters.
Keyser schreef bijvoorbeeld fetööl
(fauteuil), in het nieuwe woorden
boek is er fetuil van gemaakt. Met
achter het woord de toevoeging
„langgerekte ui, zoals een Amster
dammer huilen uitspreekt". En de
dubbele u in kuukel (Keyser) maakt
plaats voor de enkele u in kukel (Jan
sen). Een variant is de van hüs, die
nu de uu van huus is geworden. Zo
samenstelling van het Tessels woordenboek.
(Foto Frans Hopman)
zijn er honderden voorbeelden aan te
wijzen.
Discussies
In de werkgroep leidde dat wel eens
tot heftige discussies, verklapt Jan
sen. Trammelant ontstond bijvoor
beeld rond de a, die in veel Texelse
woorden meer als een o klinkt. Key
ser loste dat op met (bijv. kwórtje,
leedekónt). Om de o zonder accent
te schrijven, moest er dus iets anders
worden bedacht. Voorgesteld werd
ao, maar dat werd van de hand ge
wezen omdat deze combinatie in het
Nederlands niet gebruikelijk is. Een o
met een schuine streep erdoor (zoals
in Skandinavische talen) gaf even
eens problemen. „Dat kon ik op mijn
typemachine niet voor elkaar krij
gen...."
Uiteindelijk viel de keus op een o in
plaats van een a. Doorslag daarbij
gaf de spelling die in het Westfries
woordenboek wordt gebruikt. Jansen:
„In de dialectclub is nu overeenstem
ming over de spelling. Ook de verde
re inhoud van het woordenboek
-nieuwe woorden en sèèggies- is in
de werkgroep besproken en in orde
bevonden."
Dtwnphandel „Da Twea Paardjes
Haffe/derweg 1a, Den Biay
Os jo nou wSér over die fekóónsle bogint te
tangteaie, don gaan Ik Wel allién. Want lóó
pende gaan ik niet
Wot ben jee alóórig fandaag
Os wee so'n tent kóópe kenne we toch ok mit
de trein d'r op uut?
Zó begon Jansens belangstelling voor het
Tessels dialect. In de jaren zeventig adverteer
de hij op deze wijze voor zijn dumphandel De
Twee Paardjes.
De veelzijdige auteur prijst de rol van
de dialectgroep. Hij noemt de groep
de stok achter de deur om door te
gaan met de samenstelling van het
boek. „Het is een club van veertien
mensen, afkomstig van het hele
eiland. De dialectgroep houdt zich
sinds 1985 bezig met het Texelse di
alect. Eén keer per maand komen we
bij elkaar en dan praten we Tessels.
We doen een rondje nieuwe woor
den, die worden vervolgens opge
schreven en een maand later
controleren we dat nog weer."
Ongetwijfeld zullen er mensen zijn
die hem „Koning Éénoog in het land
der blinden" vinden. Maar door de
wisselwerking met de dialectgroep
kan Jansen critici de wind uit de zei
len nemen. „Het is niet zo dat woor
den en uitdrukkingen zomaar aan de
lijst kunnen worden toegevoegd. Ze
worden opgenomen, omdat ze be
staan, gebruikt werden en/of worden.
Maar voordat een woord definitief op
de lijst komt, moet het minstens ook
bij iemand anders bekend zijn."
Levende taal
De dialectgroep slaagde er in zo'n
duizend Texelse woorden aan Keysers
lijst toe te voegen. Niet alleen nieuw
ontdekte woorden van vroeger, maar
ook Texelse interpretaties van nieuwe
uitdrukkingen. Omdat het dialect nog
steeds wordt gesproken, is het na
tuurlijk geen dode taal en dus komen
er steeds weer termen bij. Mooi
voorbeeld is Rabgros, een term die
onder Texelaars in zwang is voor een
betegeld tuintje.
Toen de woordenlijst compleet was,
heeft Jansen deze omgewerkt naar
de volgorde Nederlands-Tessels. Een
arbeidsintensief karwei, dat dankzij
zijn personal computer te doen was.
„Keyser moet indertijd echt monni
kenwerk hebben verricht", conclu
deert hij.
Het is niet zo dat Jansen nu het Ne
derlands woordenboek volledig naar
het Tessels heeft vertaald. „Nee, het
gaat alleen om woorden die op Texel
daadwerkelijk werden en worden ge
bruikt. Over deze opzet heb ik de
complimenten gekregen van dr.
Berns, hoofd afdeling dialectiek van
het Meertens Instituut in Amsterdam.
Als ik alle Nederlandse woorden in
het Tessels zou hebben omgezet, zou
dat in zijn ogen een armoedebod zijn
geweest."
Nolletrapper
Behalve dat Texelse woorden nauwe
lijks zijn op te zoeken, is er nog een
nadeel van de Ned.-Tex. volgorde:
sommige Texelse woorden zijn zó
specifiek, dat geen Nederlands woord
de lading dekt. Jansen lost dat op
door een passende verzamelterm te
zoeken, bijvoorbeeld wulps voor o.a.
hessig, rissig en rupsig. Of hij daar
mee de spijker op de kop slaat, valt
echter te betwisten.
Gezocht klinkt de vertaling van nolle
trapper: duinfreak maakt Jansen er
van. Wellicht had hij dit fraaier
kunnen oplossen door nolletrapper
terloops op te nemen als afgeleid
woord van nol. Opvallend is verder
dat Jansen een woorden met meer
dere betekenissen vetgedrukt onder
elkaar zet. Hij doet dat ten behoeve
van de overzichtelijkheid (achter elk
woord komt in mager lettertype de
Texelse vertaling), maar het maakt
soms een vreemde indruk.
In de Nederlandse woordenlijst dui
ken ook enkele randgevallen op, zoals
Texelse familienamen (Eelman, Koo-
ger, Zuidewind), bepaalde voornamen
(bijv. Reijer) en een woord als niet-
Texelaars (uiteraard vertaald als over-
konters).
Stevig
196
Stok
Stevig Brok Een brok fon een jonge
Een grote, stevige jongen
Stevig Stevig
Stevige roker Stoêve róker
Stichten Slichte, stichtte, het sticht
Stichten Oprichte, richtte op, het
opricht
Sticker Plakplaatje o.
Stiefbroer Holleve broèr
Stiefdochter Stiefdochter
Stiefkind Stiefkiend o
Stiefmoeder Stiefmoeder
Stiefouders Stiefouwers
Stiefvader Stiefvader
Stiefzoon Stiefzeun
Stiefzuster Holleve zuster
Stiekem vrijen Achter tuuntje gaan
Zie TViinwal
Stiekemerd Stiekemerd
Stierbegeleider Bullóper
Stier* Bul. Urk: idem Met de bul
lópe: Met de stier van de ene naar
de andere veeboerderij gaan
Stier* Stiér. Echt Tessels is: Bul
Stijf Stiéf stièver, stiêfst. Stiêf os een
deur stiêf os een hout: Stijf als een
plank
Stijf Stribbig. Wanneer een paard wat
stijf in de poten is
Stijfheid Stiêvigheid
Stijfkop Kopstik o.
Stijfkop Stiêfkop
Stijfkop Striégkop
Stijfkoppig Striêg, striêger, striègst
Weerbarstig
Stijfsel Stiefeles of Stiefsel
Stijven Stijve, stijfde, het steve
Stikdonker Eerdeduusler Aarde
donker
Stikken, naaien Stikke, stikte, het
stikt
Stikken, sterven Stikke, stikte, is stikt
Stil Mak. Onder de indruk. Wot wos
ie mak: Wat had hij weinig te
vertellen
Stil Stil, stilder, stilst
Stil Stillig, 't Is stillig in 't bos- Het
is vrij stil in het bos
Stil! Koest! (tot een hond)
Stilletjes Stiekem. Stiekem. Wot sit
jee deer stiekemWat zit jij daar
stilletjes
Stinkbroek Poésbroek. Slinkende
broek. Ook: Smeerpoets
Stinken Stinke, stonk, hel stonke
Stinker(d) Stinkebok of Stinkerd
Stinksigaar Stinkstok
Stip Stip. Puntje
Stoeien Hortzak. a Met arm iemand
om de hals pakken, heup voor de
ander en deze komt met z'n buik
op de eerste zijn rug; b. Oppe
hortzak nemeJongens hebbelijkheid
Stoeien Hortsik. Zelfde als hortzak
Onaangename gewaarwording
Stoeien Skiemonne, skiemonde, het
skiemond. Afkomstig uit de
visserswereld
Stoeien Skimmonne, skimmonde, het
skimmond
Stoeien Stoeie, stoeide, het stoeid
Stoel Peulingstoêl. Met kussens
bekleed
Stoel (gedeelte) 7Yiêm. Hout tussen
de stoelpoten. Ameland: TViëm
Sport van ladder. Fri: idem
Stoel* Stoél
Stoep Stoep
Stof Pullever. Pulver. On pullever
slaan. Tot moes slaan
Stof Skróót/jeI o. Lange dunne reep
stof. Een skróótje onsetle: Een stukje
(aan de jurk) zetten
Stof Stof. Weefsel
Stof Stof o. Stuifzand
Stof (dun en slechte kwaliteit)
Snot tegoed. Mid. Ned: Snot
Snutel; Snuteldoek Zakdoek
Stof (dun katoenen weefsel) Mul.
Eng Mull. Ned: idem
Stofdoek Stofdoek
Stoffig Stoffig, stoffiger, stoffigst
Stofnest Stofnest o.
Stok Sliet Stuk hakhout van ca. 2-3
meter Gebruikt als waslijnpaal of
polsstok. Zie: Boomstam
Fragment uit de Nederlands-Tesselse woordenlijst.
Hoe het ook zij, het resultaat is een
lijst van circa 12.400 woorden. In het
boek wordt deze aangevuld met liefst
1150 sèèggies, typisch Tesselse uit
drukkingen waaradn de Skeurklender
(die in 1987, '88 en '89 verscheen)
zijn populariteit mede dankte. Elke
kalender bevatte 180 sèèggies, zodat
sprake is van een aanzienlijke uitbrei
ding. Een aantal keert niet terug om
dat het bijvoorbeeld zinnetjes betrof
met een gek woord erin. In zulke ge
vallen is het woord opgenomen in de
woordenlijst en is de zin afgevoerd.
Voor het opnemen van sèèggies gold
dezelfde werkwijze als bij de woor
den, dus weer met de dialectgroep
als klankbord. Daarbij werd dankbaar
gebruik gemaakt van de collecties
van Bart Daalder en Willem Kikkert.
De sèèggies vormen de krenten in de
pap, die het Texels woordenboek als
geheel aantrekkelijker en levendiger
maken. Handig voor de toekomstige
gebruikers is dat woorden die als
sleutelwoord in een sèèggie voorko
men, in de lijst met een sterretje
worden aangeduid.
Speurwerk
Wat het boek ook interessant maakt
zijn de verklaringen inzake de her
komst van woorden. Jansen heeft
daar bijzonder veel werk van ge
maakt. Tot de geraadpleegde bronnen
behoort het handgeschreven woor
denboek van schoolmeester S. de
Boer, dat Jansen persoonlijk in bezit
heeft. Ook bestudeerde hij de verza
meling Texelse woorden en sèèggies
van mejuffrouw Timmer. Van beide
geschriften maakte ook dr. Keyser
voor zijn woordenboek gebruik.
Daarnaast baseerde Jansen zich aa.
op het Middel Nederlandsch Hand
woordenboek (standaardwerk van
Verdam), Nasionale Woordenboek (uit
Zuidafrika meegenomen door werk
groepleden), het Bargoens Woorden
boek, Frans, Latijn, boeken van Urk,
Ameland en Westfriesland en schip-
persuitdrukkingen rond de Zuiderzee.
Door voortdurend te vergelijken en
verder te zoeken kon Jansen de oor
sprong van menig Texels woord ach
terhalen.
Hij deed soms aardige vondsten. Een
op Texel redelijk bekend woord als
wilster (goudplevier) blijkt in Neder
land verder alleen op Ameland te
worden gebezigd. En het woord goe
man dat in het Urker dialect vertrou
wensman betekent (een goeman
hield toezicht op verdeling van vissen
en verdiensten) is in het Tessels te
rug te vinden in de uitdrukking op
goeie monne sèègge (gentlemens
agreement). In het Tessels woorden
boek is dit terug te vinden onder
erewoord.
Een zegswijze als op merode stamt
af van het Franse la meraude (op
strooptocht gaan) en is bekend in
Westfriesland en op Urk. Hee is on 't
lobbere end is afgeleid van labyrinth,
zo heeft Jansen uitgeplozen. Het
Zuidafrikaanse woordenboek gaf dui
delijkheid omtrent kombeers (dikke
dekens waaronder vissers aan boord
sliepen), een oud-Hollands woord dat
in geen enkel andere lijst viel op te
sporen.
Typisch Texelse woorden zijn te vin
den in relatie tot de schapenteelt.
Kenmerkend zijn ook de Texelse be
namingen van onderdelen van een
boerenkar.
Produktie
De samenstelling van het woorden
boek was ledebrekerswerk (een
zwaar karwei). Tussen de drukke be
drijven door (aardappelen, juttermu-
seum, blues, politiek) vond Jansen de
tijd om het werk te voltooien. „Vaak
kwam ik na een vergadering om tien
uur 's avonds thuis en ging dan nog
twee uur in de woordjes zoeken.
Maar het is het waard geweest, ik
heb nu een gerust gevoel dat het èf
is."
Frans Hopman
Drukkerij LenR is, na een intensieve periode
van zetwerk en correctie. Inmiddels bezig met
het drukken van het laatste vel. Vrijdag a s.
volgt om 14.30 uur In het gemeentehuis de
presentatie onder toeziend oog van b en w.
Verschillende instanties leverden een financië
le bijdrage, waardoor het Tessels woorden
boek straks te koop is voor f44.50
Huilen vcTjntwm.>nk lijkliuJ van dc rcdu'li
iet ingezonden stukje van de
is las (TC 3 dec. jl.) bekroop
eens het onbehaaglijke ge-
we hier bij uitstek te maken
tiet iemand die hier niet is
tonen om van Texel te genie-
t om de Texelse bevolking
sden.
teer komt hij aanzetten met
itige opmerkingen en advie-
echt niemand op zit te
Hij heeft werkelijk overal
Bankmedewerkers deugen
isen die een enkele keer met
wagen in het bos komen,
n in de weg; de straatver-
lat te wensen over en zo
veel meer stenen des aan
sar dit heerschap last van
it heeft hij het gemunt op de
in en om de boerderij. Hij
noemt dit een fopspeen en roept de
gemeente op het Europese land
bouwbeleid te hervormen. Een kind
kan weten dat de invloed van de ge
meentepolitiek op het Europese land
bouwbeleid, op zijn gunstigst gezegd,
minimaal is. Het Europese landbouw
beleid wordt gedragen door de Ne
derlandse regering en de Nederlandse
regering weer door de meerderheid
van de Nederlandse kiezers. Daarbij
komt nog dat de invloed van de Ne
derlandse landbouw op de Neder
landse politiek steeds kleiner wordt.
Dit is voor de boeren geen prettige
ontwikkeling, maar je hebt er wel
mee te maken. En dit betekent dat
de Nederlandse boer zal moeten in
spelen op de gewijzigde omstandig
heden: hij zal moeten roeien met de
riemen die hij heeft.
Nu is Texel bij uitstek een recreatie-
eiland. Het is dus volstrekt logisch
dat er bij een aantal boeren behoefte
bestaat om van de recreatie een
graantje mee te pikken. Dit is trou
wens een volstrekt legale zaak. De
landelijke regelgeving laat 10 kam-
peereenheden per boerenerf toe. Dat
de Gemeente Texel niet verder wil
gaan dan 5 eenheden en zelfs een
kleine uitbreiding als gebaar van goe
de wil blokkeert, vind ik al treurig ge
noeg.
Nu wordt vanuit de Gemeenteraad
(C.D.A.) het plan geopperd om 2 een
heden om te ruilen voor 2 inpandige
appartementen. Het wordt uiteraard
aan de boer overgelaten of hij er wel
of geen gebruik van wil maken. Je
zou dan bovendien een nuttige
bestemming geven aan bedrijfsgebou
wen die niet funktioneel meer zijn.
Dit lijkt me best het overwegen
waard. Wij moeten bij dit alles niet
vergeten dat de recreatie in en om
de boerderij voorziet in een behoefte.
Er is een bepaald publiek dat dit
zoekt en daar kun je je ogen niet
voor sluiten. Zo steekt globaal gezien
het verhaal in elkaar. Wellicht wordt
nu ook duidelijk dat het simpele en
warrige betoog van de heer Does to
taal buiten de werkelijkheid staat.
Het is te hopen dat hij zich voortaan
wat beter laat informeren, voordat hij
In het restaurant van Vakantiecen
trum De Krim hangt sinds kort een
fraaie oorkonde. Begin november
reikte Horeca Nederland tijdens een
jaarlijks congres in Zandvoort, de
„Aanmoedigingsprijs Horeca Mar
kant 1993" uit aan Robert Blok, ma
nager van het horeca gedeelte.
De onderscheiding wordt toegekend
aan een bedrijf dat een goed sociaal
klimaat heeft gerealiseerd voor de
medewerkers. En dat is gunstig voor
het imago van het bedrijf.
weer zonodig als „landbouwhervor-
mer" en „opvoeder" zijn ei kwijt
moet.
M.D. Kuiper,
Oosterend.
Uit de drie genomineerden kreeg
Schiphol Hilton de hoofdprijs. Omdat
De Krim en Golden Tulip een bijna
even hoge beoordeling kregen als de
winnaar, werd besloten tevens twee
aanmoedigingsprijzen uit te reiken.
De oorkonde ging vergezeld van
f1000,waarmee de medewerkers
van De Krim de „personeels-pot"
aanvulden.
De jury, onder voorzittersschap van
Tweede Kamerlid J.Franssen, ging
niet over één nacht ijs. G. van der
Veen (voorzitter Horeca Nederland),
P.A. Abraas (voorzitter Horecabond
FNV) en B. Rijgersberg (directeur On
derwijscentrum Horeca) toetsten de
deelnemers op diverse criteria zoals
personeelsmanagement, opleiding
sinspanningen, werving en selectie
en uitstraling.
De Horeca Markant prijs is een soort
wedstrijd. Bedrijven kunnen zich vrij
willig aanmelden en worden na een
selectie uitvoerig doorgelicht. Met
vaste medewerkers worden lange
gesprekken gevoerd, zonder dat de
leidinggevenden daarbij aanwezig zijn.
„De mensen die bij ons werken heb
ben kennelijk een enthousiaste indruk
gemaakt op de jury", aldus Robert
Blok. Volgens hem is het ziektever
zuim bij De Krim buitengewoon laag.
De jury had ook contact met het Ar
beidsbureau en de arbeidsvoorwaar
den bij De Krim scoorden hoog.
Mensen die seizoencontracten heb
ben worden in de winter in de gele
genheid gesteld cursussen te volgen
die door De Krim betaald worden. De
huisvesting van seizoenkrachten
wordt in de zomer opgelost door een
veld caravans beschikbaar te stellen
en in de winter wordt een luxe bun
galow vrijgehouden. Onderling is vol
gens Blok een sterke band en de
betrokkenheid met het bedrijf is
groot. De in de wacht gesleepte prijs
is door de Krimploeg met vreugde
ontvangen en de duizend piek zal tij
dens het jaarlijkse uitstapje vakkun
dig worden verbrast.
Wil de Leeuw
