00 Texelaars tewerkgesteld
en allemaal heelhuids terug
We hadden maar één
gedachte: wegwezen"
arre tocht naar Assen nu 50 jaar geleden
Op gedenkplaat komen
ongeveer 160 namen
ées Drijver wist aan Assen te ontsnappen
Texelse slachtoffers wereldoorlog
TEXELSE^» COURANT
Klaverjasdrive
voor Zonnebloem
Grootkoor geeft
speciaal concert
Ledenvergadering TVO
Operette matinee
voor Texelaars
in De Kampanje
DINSDAG 15 NOVEMBER 1994
laars die in 1944 in Assen te werk zijn gesteld, zullen
dfgelopen dagen wellicht heel wat keren in gedachten
if die tijd zijn teruggekeerd.
is precies vijftig jaar geleden dat alle mannelijke Texe-
s, tussen de 17 en 35 jaar, zich moesten melden bij de
etkommandant". De oproep, op 10 november 1944,
3/n als een donderslag bij heldere hemel en niemand wist
er stond te gebeuren. Hoewel veel Texelaars vreesden
T tewerkstelling in Duitsland, meldde het overgrote deel
de opgeroepen mannen zich aan. Het dreigement dat
iedere niet verschenen man familieleden zouden worden
tgenomen - in eerste instantie de vader - vatte bodem.
erduikpogingen werden door
^Jia's en afzetting van wegen
mderd. De vraag waaróm de
men op stel en sprong werden
voerd, hield menigeen bezig,
noedelijk waren de Duitsers
g voor een geallieerde invasie,
wel eens steun zou kunnen
en van het „weerbare deel van
nannelijke eilandbevolking".
;erste groep Texelaars vertrok
10 november 1944. Het zou
verschrikkelijke tocht worden,
een nog steeds niet bekende
Ibestemming. De weersom-
digheden waren slecht en om-
de oproep zo plotseling was
omen, was een groot deel van
200 mannen qua kleding en
sel niet voorbereid op de
[tocht die voor hen lag. Na op
jveld De Kooy in Den Helder te
ben overnacht, leidde de tocht
ÏHippolytushoef op Wierin-
waar de mannen in een
jolgebouw werden onderge-
ht. De volgende dag, tijdens
nars over de Afsluitdijk, ging
egen over in sneeuw. Door en
verkleumd kwamen de man-
in Witmarsum aan, waar ze
tot hun vreugde hartelijk werden
onthaald. Sommigen konden hun
versleten schoenen zelfs verruilen
voor een paar klompen...
Onbegaanbaar
De sneeuw zette door, zodat de
wegen op de vierde dag steeds
slechter begaanbaar werden. Bo
vendien moesten de Texelaars «het
zonder proviand en „bezemwa
gen" stellen, omdat de paarden
die de bagagewagens trokken, uit
vielen door vermoeidheid. De om
standigheden bleken voor een
aantal mannen te zwaar. Zij
moesten in Leeuwarden vanwege
uitputting in een ziekenhuis wor
den opgenomen. Tot verbazing
van de mannen troffen zij in de
stationshallen vqn de stad een
tweede 'zending' van 500 Texe
laars aan, die 12 november ver
trokken was. Zij bleken door Teso
- in verband met het weer - niet in
Den Helder maar in Harlingen te
zijn afgezet, wat de voettocht aan
merkelijk bekortte. Het is begrijpe
lijk dat deze groep véél fitter in de
Friese hoofdstad arriveerde.
De volgende dag, 14 november in
middels, ging de reis verder per
trein. Vanuit de wrakkige, raamlo
ze wagons, werd angstvallig in de
gaten gehouden of de trein rich
ting Duitsland zou rijden. Als het
die kant op zou gaan, hadden ve
len het vastomlijnde plan om uit
de ramen van de langzaam rijden
de trein te springen. Een zucht van
opluchting werd geslaakt toen de
trein al vóór Groningen naar het
zuiden afboog.
Omdat de Duitsers bij de aan
komst van de Texelaars in Assen
zéér verbaasd reageerden en ab
soluut niet op hun komst waren
voorbereid, bleef er aanleiding om
te denken dat de eigenlijke be
stemming wel degelijk Duitsland
was geweest. Na veel vijven en
zessen vonden de 700 Texelaars
een onderkomen in verschillende
gebouwen. Wat later werden zij
ondergebracht in Port Natal, een
leegstaand psychiatrisch zieken
huis.
Omdat het de eerste veertien da
gen bijna constant regende, raak
ten de Texelaars bij het graven van
de loopgraven dagelijks doornat
en stonden ze tot hun knieen in de
modder. Het thuisfront maakte
zich grote zorgen. Er moest een
manier worden gevonden om ex
tra kleding en schoeisel naar As
sen te krijgen. De oplossing werd
gevonden in de persoon van Jaap
Schoorl, die na enig aandringen
bereid bleek de gevaarlijke tocht te
ondernemen. Op 23 november,
veertien dagen na het vertrek van
de eerste groep, reisde hij op een
trekkertje met een gaspot af naar
Assen. Ruim 28 uur later kon hij
de pakketten en de post bij de
'jongens' afleveren.
Kort na sinterklaas arriveerde de
derde en laatste groep Texelaars in
Assen, bestaande uit 100 man. Dit
waren mannen, ouder dan 35 jaar,
die door de NSB als „staatsge-
vaarlijken" waren bestempeld: po
litiek onbetrouwbaar of opgepakte
onderduikers.
Vlak voor kerst maakte Jaap
Schoorl zijn tweede reis naar As
sen. Ditmaal duurde de reis veel
langer, want een kapot wiel - mid
den in de nacht - en %en lekke
band zorgden voor veel opont
houd. Al met al was hij twee maal
vierentwintig uur achteréén op
pad voor hij z'n eilandgenoten kon
verblijden.
Kosthuizen
De tewerkgestelden werden door
de Duitse bezetter voornamelijk
ingezet bij het graven van loopgra
ven en het aanleggen van tank
versperringen. Na verloop van tijd
Het gebrandschilderde raam in de Katholieke kerk bestaat uit drie delen. Unks is de af
vaart uit de haven te zien, in het midden St Josef laan wie het gebed was gerichtI en
rechts de thuiskomst in een Texels landschap met schapen. fo,0 Frans Hopman
kregen de Texelaars door hoe ze
de boel zoveel mogelijk konden
vertragen, een zaak waar de man
nen uiteraard eer inlegden.
De behuizing, Port Natal, bleek al
spoedig een echt 'luizennest'. Dit
was er oorzaak van dat de man
nen na een tijdje een kosthuis
mochten zoeken. Eindelijk vonden
ze weer de gezinswarmte die ze zo
verschrikkelijk hadden gemist. Op
het eiland werd uiteraard enorm
met de mannen meegeleefd. Aan
vankelijk was er het nodige telefo
nische contact, maar omdat het
gebel de Duitsers al snel begon te
vervelen, werd hieraan een eind
gemaakt. Alleen de in de We
verstraat wonende Bram Vermeu
len mocht regelmatig telefonisch
contact met Assen onderhouden.
Het nieuws dat hij uit de gesprek
ken opmaakte, verwerkte hij in een
soort muurkrant, die hij voor z'n
raam hing.
Op 29 januari 1945 maakte Jaap
Schoorl zich op voor zijn derde en
laatste tocht. Ditmaal op een
rupstrekker van 40 pk, want het
trekkertje waarmee de eerste
twee tochten waren gemaakt, lag
in verband met een vervuilde mo
tor uit elkaar. Terwijl hij zich met
een snelheid van zes km per uur
door de sneeuwhopen ploegde,
kreeg hij te maken met het ene
pechgeval na het andere. Een ge
broken as was er de oorzaak van
dat hij zelfs helemaal terug moest
naar Texel om van daaruit met een
andere trekker en wagen opnieuw
te starten. Ditmaal duurde het drie
etmalen voor hij, onder ijzige tem
peraturen, Assen bereikte. In to
taal voorzag hij de mannen van
liefst 2600 pakketten.
Kanongebulder
Op 10 maart kregen de tewerk
gestelden sensationeel nieuws:
vanaf Texel waren 300 vrijstellin
gen geregeld. Terwijl de geallieer
den Assen naderden en het
kanongebulder in de verte hoor
baar was, mocht de eerste groep
op 12 maart vertrekken. De laatste
grote groep werd op 27 maart
door de Assenaren, met wie in de
loop der tijd een sterke band was
opgebouwd, hartelijk uitgewuifd.
Een klein deel van de tewerk
gestelden mocht pas veel later
weg. Met hun thuiskomst, op
Tweede Pinksterdag, waren alle
Texelse mannen weer huiswaarts
gekeerd.
Expositie
In maart 1990 is bij het verblijf van
de Texelse mannen in de Drentse
hoofdstad uitgebreid stilgestaan.
Op Texel en in Assen kon het pu
bliek zich aan de hand van exposi
ties - ondermeer samengesteld
door Dick Lemstra - over de te
werkgestelden laten informeren.
Vanaf Texel werd een sportieve
tocht naar Assen georganiseerd,
die drie dagen in beslag nam.
Na de oorlog schonk Texel aan de
kerk van het naburige Drentse
dorp Vries een kroonluchter. As
sen kreeg een blijvende herinne
ring in de vorm van een
„Texel-bank", die door Texelaars
zelf werd gemetseld.
In de katholieke kerk in Den Burg
is een prachtig gebrandschilderd
raam te bezichtigen dat ook aan
het verblijf in Assen herinnert. Het
werd in 1948 geplaatst. „Eerder
waren de materialen gewoon niet
verkrijgbaar", vertelt Piet Graaf
(82 jaar) uit Den Burg. „Omdat het
bestaande raam licht beschadigd
was, ontstond het idee om een
raam ter gedachtenis aan Assen
aan te brengen. Een paar dagen
nadat we daar naar toe waren ge
bracht, heeft de toenmalige
pastoor vanaf de preekstoel gebe
den dat alle mannen, eer de
maand maart om was, weer op
Texel terug zouden keren. Uit
dankbaarheid wilde de gemeen
schap graag een blijvende herinne
ring."
Het raam werd bijeengebracht
door giften uit de kerkgemeen
schap. „Het kostte ongeveer
f8000,-", herinnert Graaf zich,
„voor die tijd een enorm bedrag,
maar het was zo bij elkaar. Men
beschouwde het echt als een
godswonder dat iedereen onge
deerd was thuis gekomen."
I alle jonge Texelse mannen
*den zich bij de Duitsers om
■rkgesteld te worden. In
lerend en omgeving hebben
tijdens de oorlogsjaren veel
'rduikers opgehouden. Cees
er, nu 75 jaar oud, was één
hen. Hij dook gedurende de
oorlog onder, waarbij hij één-
werd opgepakt.
ras in 1940 twintig jaar oud,
te bij z'n vader als timmer-
m het bedrijf en woonde nog
Ii. „We hadden een huis aan de
^straat, aan de buitenkant van
'erend. Een onderkomen met
eg mogelijkheden om je on-
baar te maken als er naar je
gezocht."
«pen om voor de Duitsers te
;n werken, werden door Drij-
genegeerd. „Het is nooit één
lent in me opgekomen om me
«Iden. Ik had maar één ge-
ite: wegwezen. We hadden in
and met het timmerbedrijf
schuren rondom het huis. In
van die schuren lagen alle-
I netten van de Oosterender
srvissers opgeslagen. Daaron-
«dden we een pracht van een
ilplaats gemaakt. Rondom
huis hadden we er trouwens
veel meer. Ook in het dorp zelf
ik goed de weg. Aan de Ach
tertune stond een blok van vier
woningen, waar je onder alle vloe
ren doorkon."
Tijdens het onderduiken zat Drijver
niet stil. Er werd thuis illegaal olie
geperst en graan gemalen. Ook
werden er klompen verzoold. „Als
je alle klompen die we gedurende
de oorlog in onze handen hebben
gehad bij elkaar optelt, moeten dat
er toch gauw duizend zijn ge
weest. En we maakten voor de
kottervissers - de kotters waren
door de bezetter in beslag geno
men - visbootjes. Ik schat dat we
er wel zo'n 80 hebben gemaakt."
Ondergrondse
Cees Drijver maakte deel uit van
de „stille ondergrondse", een
groepering die tot doel had de
Duitsers te saboteren. Zijn vader
behoorde tot de landelijke verzets
beweging. De stille ondergrondse
bestond voornamelijk uit Ooste-
renders en een paar mannen uit
Den Burg, totaal een man of
twaalf. Drijver weet niet alle na
men meer in herinnering te bren
gen, maar Arie Moor, Huug Snoek,
Piet Dogger, Klaas Druif, Jan Trap,
Lo Bremer en Stoffel behoorden in
ieder geval tot de groepering.
Omdat er op Texel niet echt veel te
saboteren viel, maakte Drijver zich
verdienstelijk door mede-
,,Het was zo vanzelfsprekend dat je niet voor de Duitsers ging werken, dat
tventuele gevolgen niet stil stond." Foto Frans Hopman
Cees Drijver op 25-jarige leeftijd.
onderduikers van eten of van
etensbonnen te voorzien. „Er za
ten veel mannen in de landerijen
rondom Oosterend verborgen en
die bracht ik dan 's avonds het no
dige"
De groepering beschikte wel over
wapens, maar Drijver kan zich niet
herinneren dat die ooit zijn ge
bruikt. „De sabotage speelde zich
op een ander vlak af. De onder
grondse heeft bijvoorbeeld een
keer een distributiekantoor ge
kraakt om aan etensbonnen te ko
men. 's Avonds leverden wij die
dan weer af bij de onderduikers."
Stempel
Niet alleen de onderduikers, maar
ook de houtleveranciers van de fir
ma Drijver - gevestigd aan de
vaste wal - werden van voedsel
voorzien. „Op Texel was geen hon
gersnood, daar kunnen we kort
over zijn. Aan de overkant was dat
wel anders. Officieel mocht je
maar één zak aardappelen en 10
kilo meel naar een adres sturen.
Daarvoor had je een stempel van
de Ortskommandant nodig. Dat
beperkte de mogelijkheden tot
hulp dus enorm. We hebben die
stempel gewoon keurig nage
maakt en zodoende heel wat meer
voedsel kunnen versturen dan
was toegestaan."
Razzia
Cees Drijver kwam ongehinderd
de eerste oorlogsjaren door. Een
razzia maakte aan zijn onderduik
periode tijdelijk een einde. „Ik was
tegels aan het leggen bij ons
woonhuis, toen ik plotseling door
de Duitsers werd overrompeld. Ik
kon geen kant meer op en werd
met een paar vrachtwagens vol
opgepakte Oosterenders naar De
Noordbatterij op De Krim ge
bracht. We werden daar te werk
gesteld en moesten graszoden op
de duinen leggen."
„Op een avond werden we tegen
zevenen plotseling vrijgelaten met
de mededeling dat we ons de vol
gende morgen om zes uur
moesten melden in de Zeevaart
school. Dat bleek dus voor Assen
te zijn, al wisten we dat op dat
moment natuurlijk niet. Dwars
door de velden ben ik op Ooster
end aangegaan, (k had nog één
uur voor de spertijd inging. Er
heerste paniek onder de mannen.
Velen probeerden weg te komen,
maar de Duitsers hadden alle bui
tenwegen afgezet. De jongens lie
pen regelrecht de fuik in."
Nieuweschild
„Ik ben nu weg, dus ik blijf weg,
dacht ik. Na even thuis te zijn ge
weest, ben ik achter Oosterend
het land ingelopen. Daar trof ik
meer jongens aan die een uitweg
zochten. Ik ben doorgelopen tot
Nieuweschild, waar ik bij de fami
lie Duinker weer ben ondergedo
ken. Teun en Piet Duinker hielden
zich daar ook schuil. Het was een
uitstekende plek om weg te krui
pen. Elke bedreiging kon je daar ki
lometers ver zien aankomen."
Er werd een schuilplaats gefabri
ceerd onder een stapel dozen met
generator-antraciet en overdag
waren de mannen doende met
graan malen en olie persen. Na
een enkele maal hals over kop het
„hol" in te zijn gedoken, vond
Cees Drijver het na een week of
zes wel weer tijd om op huis aan
te gaan. „Op die manier ben ik dus
aan Assen ontsnapt. Mijn vader,
die door zijn activiteiten voor het
landelijk verzet door de Duitsers
als „staatsgevaarlijk" was
bestempeld, wist de dans ook te
ontspringen. Terwijl hij bij de ha
ven al klaar stond om te worden
getransporteerd, is hij achter het
Teso-gebouw gedoken en ont
snapt."
Russenoorlog
De rest van de oorlog bracht Cees
Drijver thuis door, in de nabijheid
van het veilige hol onder de visnet
ten. Het uitbreken van de Russen
oorlog luidde het einde van de
onderduikperiode in. De geduren
de de oorlog verstopte motor werd
weer voor de dag gehaald en Cees
Drijver maakte als motor
ordonnans menig ritje over het
eiland. „Ik werd toegevoegd aan
boswachter Epe, die ook lid van
onze organisatie was. Vervoer was
schaars, dus ik heb heel wat per
sonen achterop gehad. Ook Rus
sen als commandant Milkiè. De
stille ondergrondse werd verder in
gezet om NSB'ers te bewaken."
Radio
Het aankomen van de reddingboot
Joan Hodshon in Engeland, is één
van de momenten die Cees Drijver
zijn leven lang niet zal vergeten.
„We hadden een radio verstopt en
op verzoek van m'n vader, die bij
die actie was betrokken, zat ik alle
codeberichten te noteren. Ik be
greep niets van de dingen die ik
zat op te schrijven. Toen ik echter
het bericht „het paardje liep met
lusten" doorkreeg, sprong m'n va
der als een veer omhoog. Die blijd
schap is me altijd bijgebleven."
Op de vraag of hij als onderduiker
wel eens bang is geweest dat de
Duitse bezetter zijn familieleden
zou oppakken, blijft het even stil.
„Voor mijn ouders is het zelfs geen
kwestie van overwegen geweest.
'Wegwezen' was het enige dat je
hoorde. Wat dat betreft zou ik am
per de kans hebben gekregen om
me te melden. Het was zo van
zelfsprekend dat je niet voor de
Duitsers ging werken, dat je bij
eventuele gevolgen niet stil
stond."
„Ze hebben vast wel over me in de
rats gezeten, daar twijfel ik niet
aan. Die keer dat ik vanaf de
Noordbatterij kwam - ik wou eerst
even gewoon thuis zijn - kreeg m'n
moeder het benauwd. 'Opschie
ten, weg hier', zei ze. Ze vond het
veel te gevaarlijk voor me. Maar
het was een dreiging waar je mee
leerde leven. De zaken lagen ge
woon zo. Het was niet anders."
Margreet Berndsen
Het plan om bij het monument
aan de Kogerstraat een gedenk
plaat aan te brengen met de na
men van Texelse slachtoffers van
de Tweede Wereldoorlog gaat
door. Voordat de namen definitief
worden aangebracht zal de bur
gerij inspraak krijgen. In decem
ber wordt de ontwerplijst ter
inzage gelegd zodat ieder gele
genheid krijgt voorstellen te doen
ter aanvulling of correctie.
Al geruime tijd is een werkgroepje,
bestaande uit mensen van het
voormalig verzet met ambtelijke
assistentie van de gemeente, be
zig met de lijst. Gebruik makend
van verschillende bronnen zijn in
middels bijna 160 namen verza
meld, Texelaars die als gevolg van
de tweede wereldoorlog om het
leven zijn gekomen. Aan dat be
grip wordt een brede uitleg gege
ven. Niet-Texelaars die op Texel
omkwamen (zoals enkele
„Amsterdammertjes") staan er
ook bij en Texelaars die elders op
de wereld als gevolg van oorlogs
handelingen de dood vonden,
eveneens. Tot de laatste categorie
horen onder andere mensen die in
concentratiekampen bezweken of
bij gevechtshandelingen op zee.
Klaverjasclub De Doormars uit Ou-
deschild houdt vrijdag om 20.00
uur een drive ten bate van De Zon
nebloem. Kaarters van het hele
eiland worden uitgenodigd om
met een maat naar dorpshuis 't
Skiltje te komen. Het inschrijfgeld
bedraagt f7,- per koppel. Er wordt
tevens een verloting gehouden
met fraaie prijzen. De opbrengst
van de avond komt geheel ten
goede aan De Zonnebloem.
Het overgrote deel van de namen
betreft echter slachtoffers van de
„Russenoorlog" van april 1945.
Het spreekt vanzelf dat het voor
nabestaanden bijzonder kwetsend
kan zijn als namen worden verge
ten. Of als namen op de lijst ko
men die er niet op thuishoren. De
werkgroep is zeer nauwgezet be
zig geweest, maar hoopt toch dat
veel Texelaars de lijst zullen inzien
en niet zullen aarzelen gemoti
veerd bezwaar te maken als ze on
volkomenheden zien. Als de
namen eenmaal op de plaquette
zijn aangebracht, kan er niets
meer worden veranderd. Over de
technische uitvoering van de ge
denkplaat zijn nog geen besluiten
genomen. Te verwachten is dat de
plaat in elk geval deel zal uitmaken
van het bestaande „algemene"
monument, zodat op de begraaf
plaats (waar reeds verschillende
verschillende monumenten staan
die bij de jaarlijkse herdenking op
4 mei apart aandacht krijgen)
geen nieuw herdenkingsobject zal
ontstaan.
Het Grootkoor Noordholland,
waarin ook een aantal Texelaars
meezingt, verzorgt zaterdag een
concert in „Quelderduyn" in Den
Helder. Het 300 stemmen tellende
amateurkoor krijgt medewerking
van The Stockbridge Brassband,
één van de beste brassbands uit
Engeland. De band zal zowel apart
als samen met het koor diverse
werken ten gehore brengen. Ver
der zorgt pianist Rob van Dijk, die
onlangs tijdens het jubileumcon
cert van het Texels Christelijk
Mannenkoor de show stal, voor de
muzikale begeleiding van het'koor.
Het Grootkoor is vorig jaar ont
staan en staat onder leiding van
de twee dirigenten Etty van der
Mei en Nan van Groeningen. Kaar
ten voor het concert zijn verkrijg
baar bij het VVV-kantoor in Den
Helder. De aanvang van het con
cert is 19.30 uur.
TVO houdt donderdag 24 novem
ber om 20.00 uur een ledenverga
dering in Bosch en Zee te De
Koog. Na het huishoudelijke ge
deelte zal het Arbeidsburo een
presentatie verzorgen.
Vorige jaren voer altijd een extra
boot na het optreden van de
Hoofdstad Operette in De Kam
panje in Den Helder. Dit jaar is een
tweede voorstelling op zondag
middag 27 november om 15.00
uur gepland, zodat Texelse operet
teliefhebbers met de gewone boot
naar huis kunnen.
Het gezelschap verzorgt de uitvoe
ring van „Die Lustige Witwe" van
Frans Léhar. Kaarten kunnen gere
serveerd via 02230-71717.
Op zondag 20 november treedt
om 15.00 uur het trio Passaggio
op. Het drietal speelt werken uit
de barokperiode op blokfluit, fagot
en clavecimbel.
