Van gelijkstroomcentrale tot total energy-project terugblik op driekwart eeuw Texelse elektriciteit Storing altijd uit onverwachte hoek Nominaties voor sportprijs bekend Kerstconcert Excelsior Jan van Dijk geeft lezing in EcoMare Adventsavond Foto's gezocht van plaggenhut f973,- statiegeld voor Keniaprojekt TEXELSE f couRANT )e Texelse stroomgeschiedenis egint rond de Eerste Wereldoor- Dg in een houten gelijkstroomcen- ale in het park in Den Burg, die Ie residentie van stroom voorzag. )e afnemers waren toendertijd verigens maar weinig tevreden. )e installatie werd namelijk elke vond om elf uur uitgeschakeld. Is waarschuwing liet machinist de Wilt het licht tegen die tijd Iriemaal flikkeren. Nachtbrakers iadden zo de tijd om lucifers te takken en gas- en olielampen te ntsteken. Na een diepe zucht wam de generator daarna tot tilstand. Het elektriciteitsnet in >en Burg werkte zonder meters, ilen betaalde per lichtpunt, on- eacht of daarin lampen van 15 of 00 kaars zaten. De centrale bleef Dt 1 november 1927 in werking. >e Texelse Courant berichtte op 4 september van dat jaar dat de Niet vaak, maar af en toe werd Texel opgeschrikt door een stroomstoring. Soms een klein deel, maar soms een groter gebied van het eiland moest het enige tijd zonder elektriciteit stellen. Meerdere malen lag de oorzaak bij een kabelbreuk ergens op Texel die tijdens werkzaamheden was geraakt. Soms was een storing in de centrale (black out) de oorzaak. Voor mon teurs en technici het sein om het defect op te sporen en zo snel mogelijk het mankement te verhelpen. Vrijdagavond 19 januari 1976 kwam een deel van Texel lang durig in het donker te zitten door een gat koelwaterpomp in de centrale in Oudeschild. Omdat de twee dieselgenera toren in de centrale in Den Burg in revisie waren, was het vermogen onvoldoende om heel Texel van stroom te voor zien. Op het tijdstip van de storing was de afname juist erg hoog. Zeewater in een hoogspanningsgenerator was op 24 januari in 1988 de re den waardoor een groot deel van het eiland zonder stroom kwam te zitten. Een gebroken watertap, een uiterst zeld zaam euvel, was de oorzaak. Het was voor het eerst in drie jaar, dat de centrale „plat" kwam te liggen. Dankzij kordaat ingrijpen en veel vindingrijkheid van tech nici en brandweer, ontsnapte Texel in de nacht van 15 op 16 januari 1987 aan een ramp. Door de vrieskou vormde zich ijswater in het koelwater systeem, waardoor de centra le dreigde uit te vallen. Ten einde raad werd de brandweer te hulp geroepen, die met pompen en een dubbele lei ding van 400 meter geloosd warm koelwater via de kortste weg terugpompte. Op die ma nier werd de centrale draaien de gehouden. Naast genoemde incidenten, werden technici en soms brandweer voor uiteenlopen de zaken opgeroepen. Eventu- elestoringen waren doorgaans van korte duur. Anders was dat met de jongste en meest hardnekkige stroomuitval, veroorzaakt door kortsluiting in het trafostation aan het Schilderend. Donderdag valt definitief het doek voor de stroomcen- trale in Oudeschild. Met dezelfde knop waarmee Com missaris van de Koningin mr. Kranenburg op 14 augustus 1973 de fabriek officieel in werking stelde, zal PEN-hoofddirecteur J. A. van Sandick de centrale uit schakelen. Op deze pagina niet alleen de geschiedenis van ruim twintig jaar elektriciteit en water uit Oude schild, maar ook die van ruim een halve eeuw daarvoor, toen Texel stapje voor stapje „onder stroomwerd gezet. gat in de koelwaterpomp zorgde in 976 voor een stroomstoring. volgende morgen om 9.00 uur een hoogspanningsnet en transforma toren onder spanning werd gezet. Behalve Den Burg kregen de bui tendorpen vanaf dat moment stroom. Gejuich Een bericht dat door de Texelse gezinnen met gejuich moet zijn ontvangen, mede omdat de stroom op het eiland zelf werd ge maakt door een eigen onderne ming, de NV Texelse Elektriciteits Maatschappij (TEM). De oprich ting van de TEM was grotendeels het werk van Reijer Pieter Keijser, groothandelaar in graan en kunst mest, die in 1923 in de politiek ging. Hij was al betrokken bij de centrale in het park en stelde als wethouder het electriciteitsbedrijf ten bate van élle Texelaars ter dis cussie. Dat was bij voorbaat een succes, want Keijser voerde in de raad een meerderheidsblok aan van zeven man („De club van ze ven"). Eén van de argumenten om in Den Burg te bouwen, was om dat dit de thuishaven van het ge meentebestuur is. Opvoeden Het besluit tot de bouw van een eigen centrale kwam niet van de ene op de andere dag. Er was uit voerig onderzoek gedaan naar de haalbaarheid van lokale stroom- produktie. In het vroegste stadium werd gekeken of de aanleg van een onderzeese kabel verant woord was. Toen dat niet het ge val bleek, besloot de TEM een centrale te bouwen, waarop 1000 gezinnen en de straatverlichting kon wordenaangesloten. De vrees dat de benodigde afname niet werd gehaald, was volgens de provincie ongegrond. „De bewo ners van Texel moeten nog leren stroom te gebruiken. Ze moeten nog elektrisch opgevoed worden en daarom moeten er demonstra ties komen." Locomobielen De stroom werd opgewekt door twee kolen gestookte locomobie len van elk 120 kW die 3000 Volts generatoren aandreven. Ter verge lijking: de PEN-centrale bij Oude schild produceerde vorige jaar 50 GWh (50 miljoen kWh). De TEM leverde dagelijks stroom van half zeven 's morgens tot half twaalf 's avonds. De zorgen over geringe af name bleken al snel overbodig. Binnen drie maanden na de inge bruikname in 1927 waren er al 934 aansluitingen en in 1931 werd uitbreiding noodzakelijk. Na de dorpen werd ook het buitenge bied gestadig van stroom voor zien. In 1934 kreeg een deel van Eierland elektrictiteit, Zuid-Haffel volgde en '38. Ook de waterge malen schakelden over op stroom. Onhoudbaar In 1939 overleed oprichter R.P. Keijser. Zijn familie droeg zijn TEM-aandeel over aan de ge meente. De ontwikkeling van de centrale ging echter door. In '44 werd een generatorgasinstallatie gebouwd, die op last van de Duit sers datzelfde jaar werd stopge zet. Na de oorlog kwam deze weer op gang, groeide de capaciteit van de centrale verder en spreidde het electriciteitsnet zich uit over Texel. In het midden van de zestiger ja ren groeide het besef dat een eigen electriciteitsbedrijf op Texel op den duur onhoudbaar zou wor den. De Texelaars betaalden de hoogste electriciteitstarieven van Nederland. Een geringe afname in een toch intensief bekabeld ge bied stond een voordelige produk- tie in de weg. Aanleiding voor gemeenteraadslid F. Standaard aan te dringen op een onderzoek in hoeverre het PEN de electrici- teitsleverantie zou kunnen overne men van de TEM. Juist op tijd, want de vraag naar electriciteit nam hard toe. In 1970 was er sprake van een toename van 24,38 procent in de maximale be lasting. Watervoorziening Opnieuw werd de uitvoerbaarheid van een kabelverbinding met het vasteland onderzocht. De conclu sie luidde: te riskant en te duur. Gelijktijdig kwam ook een ander probleem om de hoek kijken, de watervoorziening. Texel heeft sinds 1956 waterleiding. Daarvoor behielp men zich met dezelfde putten die al door de Verenigde Oostindische Compagnie en Mi- chiel de Ruyter werden gebruikt. Evenals voor de elektriciteitsafna me, was de watervoorraad (450 miljoen liter per jaar) niet toerei kend voor de groeiende stroom toeristen naar het eiland. In dit stadium kwam TEM- nig opzicht unieke plan. Dat zou niet zijn gebeurd als directeur Kleinhuis het niet te vuur en te zwaard had verdedigd bij Gedepu teerde Staten van Noordholland. In 1972 stond het 55 meter lange centralegebouw er in zijn volle glo rie, al was niet iedereen even ge charmeerd van de fabriek, zo bleek uit een artikel in de Texelse Courant. Bedrijfsklaar was de cen trale nog niet en daarom moest in de zomer van 1972 nog drinkwa ter met tankschepen worden aan gevoerd. Hopend dat het een mooie zomer zou worden, zodat toeristen niet massaal electrische kacheltjes inschakelden, ging het PEN ervan uit dat de oude centrale in Den Burg dat jaar nog voldoen de energie kon leveren. „Al is dat tegen het hoogste tarief in het land", constateerde de TC- vers lag gever. Luchtfoto van de watercentrale annex stroomfabriek „NV Texelstroom" gehanteerd. Anderzijds stegen de kosten van brandstof door de olie- crisisexplosief. Oud PEN- administrateur P. Wit becijferde dat bij de berekeningen uitgegaan was van een olieprijs van f 60,- per ton, maar dat die in '73 al was gestegen naar circa ƒ260,- per ton. Onlangs verklaarde hij dat als dat eerder bekend was geweest, de centrale er nooit zou zijn geko men. Het verlies over dat jaar be droeg ƒ2.855.000,-. Op grond van de overeenkomst tussen de pro vincie, gemeente en Texelstroom NV, kwam het exploitatieverlies ten laste van Texelstroom NV. In 1974 steeg de bruto elektric- teitsproduktie met vier procent tot 33.210.470 kWh. In dat jaar werd een tweede tariefsverlaging door gevoerd en liep het verlies op tot baarde de stijgende energievraag het PEN zorgen. Hoewel talrijke energiebesparingsprojecten zijn uitgevoerd, groeide het besef dat slechts één drastische besparing dé oplossing bood: de drinkwater- produktie staken en volledig over stappen van stoom- naar dieselbedrijf. Piekscheerders In 1986 besloot PWN voor de drin kwatervoorziening van Texel een zinker van het vasteland naar het eiland te leggen. De drinkwaterfa- briek was technisch afgeschreven en de produktiekosten waren te hoog. Op 15 januari in 1988 werd voor het laatst drinkwater bij Ou deschild geproduceerd. PEN in vesteerde ƒ7.800,000,- in diesel- aggregatem met een capaciteit van 6,6 mW en ter vervanging van de stoomturbines. De nieuwe ma chines waren aanmerkelijk zuini ger en vriendelijker voor het milieu. De oude werden als „piek scheerders" stand by gehouden in geval van nood. Door stopzetting van de waterproduktie verminder de het personeelsbestand van 40 naar 26 mensen, via natuurlijke af vloeiing. In 1986, dertien jaar na de inbedrijfstelling werden ook in grijpende renovaties uitgevoerd. Er werd een nieuwe werkplaats ge bouwd, de kantine en kantoren werden vernieuwd. Vraag groeit Intussen groeide de vraag naar elektriciteit op het eiland nog steeds. In 1989 bedroeg de eiland- produktie 44,5 GWh, een jaarlijkse stijging met circa vier procent. Er werd dat jaar bijna 11.000 ton olie verstookt. In 1990 ging het PEN over tot plaatsing van windmolens rond het koelwaterbassin. Een on derzoek naar de beste mogelijk heid om de stroomvoorziening van het eiland in de toekomst tegaran- deren, startte het PEN in 1990. In plaats van tot uitbreiding van de produktie over te gaan, besloot het PEN in 1991 tot een vaste ka belverbinding met Texel. Het be kend worden daarvan leidde tot veel kritiek op het eiland en onrust onder de personeelsleden. Een deel daarvan slaagde er de afgelo pen jaren in elders een werkkring te vinden, anderen kregen via be middeling van het PEN een baan aangeboden, bijvoorbeeld in de huisvuilcentrale. Enkelen gingen in de VUT. Dit jaar startte het PEN met de aanleg van twee kabelver bindingen vanaf de vastewal, die via de Prins Hendrikpolder bij het trafostation aan het Schilderend uitkomen. Gedeputeerde J. La- grand en burgemeester W. van Rappard zullen donderdag aanwe zig zijn bij de officiële ingebruikna me. Tekst Gerard Timmerman, foto's: archief Texelse Courant. Met me dewerking van Richara Zandstra en het PEN. PEN-medewerkers bezig tijdens controlewerkzaamheden. In 1987 verving het PEN de stoomturbines directeur B. Kleinhuis op het idee de elektriciteits- en waterproble men door één gecombineerd pro ject op te lossen: een electriciteitscentrale annex water- fabriek, kortweg total energy- project. Door een centrale te bou wen die niet meer met dieselgene ratoren draaide, doch er een stoombedrijf van te maken, zou men zekunnen koppelen met een fabriek die van zeewater drinkwa ter maakt. Enig rekenwerk wees uit dat bij het benodigde elektrisch vermogen van 15 mW een water produktie van drie miljoen liter per dag mogelijk zou zijn. Net zoveel als de door het PWN becijferde drinkwaterbehoefte. Onderhandelen Na intensief rekenwerk en onder handelingen tussen de gemeente, PEN, PWN en provincie en een vertraging van de bouw van de centrale wegens bezwaren van milieugroepen begon op 29 maart 1971 de uitvoering van dit in me- Door inschakeling van de brandweer ontsnapte Texel in de Ijskoude nacht van 16 op 17 Januari aan een ramp. door twee Stork Wartsila-generatoren. De stroomcentrale „NV Texelstroom" werd uiteindelijk op 14 augustus officieel in gebruik genomen. De samenwerking tus sen de twee provinciale bedrijven wordt gesymboliseerd door de sa menvloeiende gele ringen van het kunstwerk. De stroom werd opgewekt door twee stoomturbo-generatoren van 7.500 kW, naar schatting vol doende voor de eerste acht jaar. Twee extra tweetakt diesels kon den in geval van nood worden in geschakeld. In de installatie om het zeewater te ontzilten werd via destillatie 3000 kubieke meter drinkwater geproduceerd. Het zeewater stroomde eerst in een ruim vier hectare groot bassin, waarvan een deel voor koeling van de centrale wordt gebruikt en een ander deel voor drinkwater. De warmte die daarvoor nodig is le vert de electriciteitsproduktie. Smaakmakers Het destillatiewater was echter zo onnatuurlijk schoon, dat het „ner gens naar smaakte". Als smaak makers voegde PWN er kalkzouten en mineralen aan toe. Het fabriekswater werd tenslotte gemengd met duinwater. Door de toenemende electriciteits- vraag en de oliecrisis besloot het PEN in 1976 de centrale uit te breiden met een 4600 kW zware dieselgenerator die in '78 officieel in gebruik werd genomen. Het produktiebedrijf deed er intussen alles aan om het energie- en brandstofverbruik terug te bren gen. Kosten Gedurende de overgangsperiode van TEM naar NV Texelstroom, werden de stroomtarieven voor Texelaars teruggebracht naar het tarief dat aan de vastewal werd 4,4 miljoen gulden. In 1978 moest NV Texelstroom ƒ6.760.198,- toe leggen op de centrale. Personeel Overeenkomstig de voornemens in 1973, kwamep de aandelen van Texelstroom NV eind zeventiger ja ren in handen van de provincie, waarmee de centrale werd inge lijfd bij het PEN. De belangen van de veertig personeelsleden wer den voortaan behartigd door een contactcommissie, dezelfde als de medezeggenschapscommissie van de vennootschap. Hoewel de centrale nog volop in produktie was, werd in 1983 gestart met een onderzoek naar alternatieven voor de elektriciteitsproduktie, in de vorm van een kabelverbinding. Om bedrijfseconomische en socia le redenen gaf het PEN de voor keur aan lokale produktie. Toch De TEM-centrale aan het Schilderend zoals van elektriciteit voorzag. die tot begin van de zeventiger jaren Texel Voor de verkiezing van de sport man, -vrouw en -ploeg van het jaar 1994, die op vrijdag 30 de cember in de Burg. De Koninghal wordt gehouden, is een voorse lectie gemaakt. Een jury maakte per categorie een keus uit de kan didaten die door de Texelse sport verenigingen waren voorgedragen. Kans op de titel sportman van het jaar maken (in alfabetische volgor de) Arco de Graaf (rolstoelatle- tiek), Mark Jan Mulder (turnen) en Hidde de Vries (judo). De drie ge nomineerde sportvrouwen zijn Ali ce Blom (volleybal), Mariska Koenders (triathlon) en Ingrid van Lubek (triathlon). De strijd bij de sportploegen gaat tussen het G- Excelsior verzorgt tweede kerst dag om 12.00 uur het traditionele concert in de Hervormde kerk van Oosterend. Medewerking wordt verleend door het Tesselquartet. De toegang is vrij, maar na afloop wordt een collecte gehouden voor het Tesselhuus. Excelsior heeft voor het concert werken ingestudeerd van jan de Haan, Alfred Reed, Handel, Ker nen, Cornelius en Dizzy Stradford. De muzikale leiding is in handen van Betty Bakker. Het Tesselquartet stort zich in Röntgen, Bach, Leenders, Willocks en Berlin. team (voetbal), het GVT- meidenteam (turnen) en Dirk en Sandra Witte (ringsteken). De jury bestond uit vertegenwoordigers van de Stichting Texelse Sport raad, Stichting Triathlon Texel, Ra dio Texel, Helderse Courant, Kabelkrant Texel en Texelse Courant. De winnaars worden bekend ge maakt op 30 december. De verkie zingsavond belooft een sportief en tevens luchtig spektakel te wor den met o.a. 'demonstraties en muziek. Kaarten hiervoor kosten ƒ5,- en zijn voor iedereen in de voorverkoop verkrijgbaar bij Sportshop Texel en Mantje Sport. Jan van Dijk uit Oosterend, schip per van het bewakingsschip ,,Pho- ca" van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Vis serij, vertelt dinsdagavond 27 de cember over zijn boeiende werk op de Waddenzee. Van Dijk heeft als ambtenaar op het wad een bij zondere taak. Hij controleert in de westelijke Waddenzee of iedereen zich aan de regels houdt en werkt mee aan een onderzoek, gericht op zeehonden en vogels. Met eigen dia's voorziet hij dinsdag in EcoMare, aanvang 20.00 uur, zijn woorden van beelden. Entree kost vijf gulden. In de kerkekamer in de kerk van De Waal is woensdag vanaf 20.00 uur de traditionele adventsavond. Bekende kerstliederen worden ge zongen en er wordt een sfeervol kerstverhaal verteld, ledereen is welkom. Komend voorjaar wordt op Texel een plaggenhut nagebouwd. Initi atiefnemers Gelein Jansen en Niek Witte (van de Jan Plezier vroeger) zijn nu op zoek naar fo to's van deze vroegere wor.ngen. Het tweetal beschikt wel ever een schilderij en een foto van „de hut van Pacha", maar wil graag méér informatie, zodat een zo goed mo gelijke kopie kan worden gemaakt. Over de iokatie zijn Jansen en Wit te in overleg met EcoMare. Over wogen wordt de hut voor bezoekers open te stellen. Wie fo to's heeft of zich details weet te herinneren, wordt verzocht con tact op te nemen met Niek Witte, Schilderend 3, tel. 12238, of met Gelein Jansen, Haffelderweg 1a, tel. 14155. De inzameling van statiegeldfles- sen en vreemd geld die zaterdag in den Burg-west werd gehouden ten bate van het Kenia-project, heeft een leuk resultaat opgele verd: f973,- Dat bedrag bestaat voor het groot ste deel uit het statiegeld dat de inzamelaars voor de flessen ont vingen. Ook werden spullen opge haald ten bate van een markt, die de organisatoren later willen hou den ten bate van hetzelfde doel. Het blijft mogelijk om koopwaar voor deze markt aan te leveren. Daarvoor kan contact worden op genomen met Floor Zijm, telefoon 13189. DINSDAG 20 DECEMBER 1991

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Texelsche Courant | 1994 | | pagina 7