Van gelijkstroomcentrale
tot total energy-project
terugblik op driekwart eeuw Texelse elektriciteit
Storing altijd uit
onverwachte hoek
Nominaties voor
sportprijs bekend
Kerstconcert
Excelsior
Jan van Dijk geeft
lezing in EcoMare
Adventsavond
Foto's gezocht
van plaggenhut
f973,- statiegeld
voor Keniaprojekt
TEXELSE f couRANT
)e Texelse stroomgeschiedenis
egint rond de Eerste Wereldoor-
Dg in een houten gelijkstroomcen-
ale in het park in Den Burg, die
Ie residentie van stroom voorzag.
)e afnemers waren toendertijd
verigens maar weinig tevreden.
)e installatie werd namelijk elke
vond om elf uur uitgeschakeld.
Is waarschuwing liet machinist
de Wilt het licht tegen die tijd
Iriemaal flikkeren. Nachtbrakers
iadden zo de tijd om lucifers te
takken en gas- en olielampen te
ntsteken. Na een diepe zucht
wam de generator daarna tot
tilstand. Het elektriciteitsnet in
>en Burg werkte zonder meters,
ilen betaalde per lichtpunt, on-
eacht of daarin lampen van 15 of
00 kaars zaten. De centrale bleef
Dt 1 november 1927 in werking.
>e Texelse Courant berichtte op
4 september van dat jaar dat de
Niet vaak, maar af en toe
werd Texel opgeschrikt door
een stroomstoring. Soms een
klein deel, maar soms een
groter gebied van het eiland
moest het enige tijd zonder
elektriciteit stellen. Meerdere
malen lag de oorzaak bij een
kabelbreuk ergens op Texel
die tijdens werkzaamheden
was geraakt. Soms was een
storing in de centrale (black
out) de oorzaak. Voor mon
teurs en technici het sein om
het defect op te sporen en zo
snel mogelijk het mankement
te verhelpen.
Vrijdagavond 19 januari 1976
kwam een deel van Texel lang
durig in het donker te zitten
door een gat koelwaterpomp
in de centrale in Oudeschild.
Omdat de twee dieselgenera
toren in de centrale in Den
Burg in revisie waren, was het
vermogen onvoldoende om
heel Texel van stroom te voor
zien. Op het tijdstip van de
storing was de afname juist
erg hoog. Zeewater in een
hoogspanningsgenerator was
op 24 januari in 1988 de re
den waardoor een groot deel
van het eiland zonder stroom
kwam te zitten. Een gebroken
watertap, een uiterst zeld
zaam euvel, was de oorzaak.
Het was voor het eerst in drie
jaar, dat de centrale „plat"
kwam te liggen.
Dankzij kordaat ingrijpen en
veel vindingrijkheid van tech
nici en brandweer, ontsnapte
Texel in de nacht van 15 op 16
januari 1987 aan een ramp.
Door de vrieskou vormde zich
ijswater in het koelwater
systeem, waardoor de centra
le dreigde uit te vallen. Ten
einde raad werd de brandweer
te hulp geroepen, die met
pompen en een dubbele lei
ding van 400 meter geloosd
warm koelwater via de kortste
weg terugpompte. Op die ma
nier werd de centrale draaien
de gehouden.
Naast genoemde incidenten,
werden technici en soms
brandweer voor uiteenlopen
de zaken opgeroepen. Eventu-
elestoringen waren doorgaans
van korte duur. Anders was
dat met de jongste en meest
hardnekkige stroomuitval,
veroorzaakt door kortsluiting
in het trafostation aan het
Schilderend.
Donderdag valt definitief het doek voor de stroomcen-
trale in Oudeschild. Met dezelfde knop waarmee Com
missaris van de Koningin mr. Kranenburg op 14
augustus 1973 de fabriek officieel in werking stelde, zal
PEN-hoofddirecteur J. A. van Sandick de centrale uit
schakelen. Op deze pagina niet alleen de geschiedenis
van ruim twintig jaar elektriciteit en water uit Oude
schild, maar ook die van ruim een halve eeuw daarvoor,
toen Texel stapje voor stapje „onder stroomwerd
gezet.
gat in de koelwaterpomp zorgde in
976 voor een stroomstoring.
volgende morgen om 9.00 uur een
hoogspanningsnet en transforma
toren onder spanning werd gezet.
Behalve Den Burg kregen de bui
tendorpen vanaf dat moment
stroom.
Gejuich
Een bericht dat door de Texelse
gezinnen met gejuich moet zijn
ontvangen, mede omdat de
stroom op het eiland zelf werd ge
maakt door een eigen onderne
ming, de NV Texelse Elektriciteits
Maatschappij (TEM). De oprich
ting van de TEM was grotendeels
het werk van Reijer Pieter Keijser,
groothandelaar in graan en kunst
mest, die in 1923 in de politiek
ging. Hij was al betrokken bij de
centrale in het park en stelde als
wethouder het electriciteitsbedrijf
ten bate van élle Texelaars ter dis
cussie. Dat was bij voorbaat een
succes, want Keijser voerde in de
raad een meerderheidsblok aan
van zeven man („De club van ze
ven"). Eén van de argumenten om
in Den Burg te bouwen, was om
dat dit de thuishaven van het ge
meentebestuur is.
Opvoeden
Het besluit tot de bouw van een
eigen centrale kwam niet van de
ene op de andere dag. Er was uit
voerig onderzoek gedaan naar de
haalbaarheid van lokale stroom-
produktie. In het vroegste stadium
werd gekeken of de aanleg van
een onderzeese kabel verant
woord was. Toen dat niet het ge
val bleek, besloot de TEM een
centrale te bouwen, waarop 1000
gezinnen en de straatverlichting
kon wordenaangesloten. De vrees
dat de benodigde afname niet
werd gehaald, was volgens de
provincie ongegrond. „De bewo
ners van Texel moeten nog leren
stroom te gebruiken. Ze moeten
nog elektrisch opgevoed worden
en daarom moeten er demonstra
ties komen."
Locomobielen
De stroom werd opgewekt door
twee kolen gestookte locomobie
len van elk 120 kW die 3000 Volts
generatoren aandreven. Ter verge
lijking: de PEN-centrale bij Oude
schild produceerde vorige jaar 50
GWh (50 miljoen kWh). De TEM
leverde dagelijks stroom van half
zeven 's morgens tot half twaalf 's
avonds. De zorgen over geringe af
name bleken al snel overbodig.
Binnen drie maanden na de inge
bruikname in 1927 waren er al
934 aansluitingen en in 1931
werd uitbreiding noodzakelijk. Na
de dorpen werd ook het buitenge
bied gestadig van stroom voor
zien. In 1934 kreeg een deel van
Eierland elektrictiteit, Zuid-Haffel
volgde en '38. Ook de waterge
malen schakelden over op stroom.
Onhoudbaar
In 1939 overleed oprichter R.P.
Keijser. Zijn familie droeg zijn
TEM-aandeel over aan de ge
meente. De ontwikkeling van de
centrale ging echter door. In '44
werd een generatorgasinstallatie
gebouwd, die op last van de Duit
sers datzelfde jaar werd stopge
zet. Na de oorlog kwam deze weer
op gang, groeide de capaciteit van
de centrale verder en spreidde het
electriciteitsnet zich uit over Texel.
In het midden van de zestiger ja
ren groeide het besef dat een
eigen electriciteitsbedrijf op Texel
op den duur onhoudbaar zou wor
den. De Texelaars betaalden de
hoogste electriciteitstarieven van
Nederland. Een geringe afname in
een toch intensief bekabeld ge
bied stond een voordelige produk-
tie in de weg. Aanleiding voor
gemeenteraadslid F. Standaard
aan te dringen op een onderzoek
in hoeverre het PEN de electrici-
teitsleverantie zou kunnen overne
men van de TEM. Juist op tijd,
want de vraag naar electriciteit
nam hard toe. In 1970 was er
sprake van een toename van
24,38 procent in de maximale be
lasting.
Watervoorziening
Opnieuw werd de uitvoerbaarheid
van een kabelverbinding met het
vasteland onderzocht. De conclu
sie luidde: te riskant en te duur.
Gelijktijdig kwam ook een ander
probleem om de hoek kijken, de
watervoorziening. Texel heeft
sinds 1956 waterleiding. Daarvoor
behielp men zich met dezelfde
putten die al door de Verenigde
Oostindische Compagnie en Mi-
chiel de Ruyter werden gebruikt.
Evenals voor de elektriciteitsafna
me, was de watervoorraad (450
miljoen liter per jaar) niet toerei
kend voor de groeiende stroom
toeristen naar het eiland.
In dit stadium kwam TEM-
nig opzicht unieke plan. Dat zou
niet zijn gebeurd als directeur
Kleinhuis het niet te vuur en te
zwaard had verdedigd bij Gedepu
teerde Staten van Noordholland.
In 1972 stond het 55 meter lange
centralegebouw er in zijn volle glo
rie, al was niet iedereen even ge
charmeerd van de fabriek, zo
bleek uit een artikel in de Texelse
Courant. Bedrijfsklaar was de cen
trale nog niet en daarom moest in
de zomer van 1972 nog drinkwa
ter met tankschepen worden aan
gevoerd. Hopend dat het een
mooie zomer zou worden, zodat
toeristen niet massaal electrische
kacheltjes inschakelden, ging het
PEN ervan uit dat de oude centrale
in Den Burg dat jaar nog voldoen
de energie kon leveren. „Al is dat
tegen het hoogste tarief in het
land", constateerde de TC-
vers lag gever.
Luchtfoto van de watercentrale annex stroomfabriek „NV Texelstroom"
gehanteerd. Anderzijds stegen de
kosten van brandstof door de olie-
crisisexplosief. Oud PEN-
administrateur P. Wit becijferde
dat bij de berekeningen uitgegaan
was van een olieprijs van f 60,- per
ton, maar dat die in '73 al was
gestegen naar circa ƒ260,- per
ton. Onlangs verklaarde hij dat als
dat eerder bekend was geweest,
de centrale er nooit zou zijn geko
men. Het verlies over dat jaar be
droeg ƒ2.855.000,-. Op grond van
de overeenkomst tussen de pro
vincie, gemeente en Texelstroom
NV, kwam het exploitatieverlies
ten laste van Texelstroom NV. In
1974 steeg de bruto elektric-
teitsproduktie met vier procent tot
33.210.470 kWh. In dat jaar werd
een tweede tariefsverlaging door
gevoerd en liep het verlies op tot
baarde de stijgende energievraag
het PEN zorgen. Hoewel talrijke
energiebesparingsprojecten zijn
uitgevoerd, groeide het besef dat
slechts één drastische besparing
dé oplossing bood: de drinkwater-
produktie staken en volledig over
stappen van stoom- naar
dieselbedrijf.
Piekscheerders
In 1986 besloot PWN voor de drin
kwatervoorziening van Texel een
zinker van het vasteland naar het
eiland te leggen. De drinkwaterfa-
briek was technisch afgeschreven
en de produktiekosten waren te
hoog. Op 15 januari in 1988 werd
voor het laatst drinkwater bij Ou
deschild geproduceerd. PEN in
vesteerde ƒ7.800,000,- in diesel-
aggregatem met een capaciteit
van 6,6 mW en ter vervanging van
de stoomturbines. De nieuwe ma
chines waren aanmerkelijk zuini
ger en vriendelijker voor het
milieu. De oude werden als „piek
scheerders" stand by gehouden in
geval van nood. Door stopzetting
van de waterproduktie verminder
de het personeelsbestand van 40
naar 26 mensen, via natuurlijke af
vloeiing. In 1986, dertien jaar na
de inbedrijfstelling werden ook in
grijpende renovaties uitgevoerd. Er
werd een nieuwe werkplaats ge
bouwd, de kantine en kantoren
werden vernieuwd.
Vraag groeit
Intussen groeide de vraag naar
elektriciteit op het eiland nog
steeds. In 1989 bedroeg de eiland-
produktie 44,5 GWh, een jaarlijkse
stijging met circa vier procent. Er
werd dat jaar bijna 11.000 ton olie
verstookt. In 1990 ging het PEN
over tot plaatsing van windmolens
rond het koelwaterbassin. Een on
derzoek naar de beste mogelijk
heid om de stroomvoorziening van
het eiland in de toekomst tegaran-
deren, startte het PEN in 1990. In
plaats van tot uitbreiding van de
produktie over te gaan, besloot
het PEN in 1991 tot een vaste ka
belverbinding met Texel. Het be
kend worden daarvan leidde tot
veel kritiek op het eiland en onrust
onder de personeelsleden. Een
deel daarvan slaagde er de afgelo
pen jaren in elders een werkkring
te vinden, anderen kregen via be
middeling van het PEN een baan
aangeboden, bijvoorbeeld in de
huisvuilcentrale. Enkelen gingen in
de VUT. Dit jaar startte het PEN
met de aanleg van twee kabelver
bindingen vanaf de vastewal, die
via de Prins Hendrikpolder bij het
trafostation aan het Schilderend
uitkomen. Gedeputeerde J. La-
grand en burgemeester W. van
Rappard zullen donderdag aanwe
zig zijn bij de officiële ingebruikna
me.
Tekst Gerard Timmerman, foto's:
archief Texelse Courant. Met me
dewerking van Richara Zandstra
en het PEN.
PEN-medewerkers bezig tijdens controlewerkzaamheden.
In 1987 verving het PEN de stoomturbines
directeur B. Kleinhuis op het idee
de elektriciteits- en waterproble
men door één gecombineerd pro
ject op te lossen: een
electriciteitscentrale annex water-
fabriek, kortweg total energy-
project. Door een centrale te bou
wen die niet meer met dieselgene
ratoren draaide, doch er een
stoombedrijf van te maken, zou
men zekunnen koppelen met een
fabriek die van zeewater drinkwa
ter maakt. Enig rekenwerk wees
uit dat bij het benodigde elektrisch
vermogen van 15 mW een water
produktie van drie miljoen liter per
dag mogelijk zou zijn. Net zoveel
als de door het PWN becijferde
drinkwaterbehoefte.
Onderhandelen
Na intensief rekenwerk en onder
handelingen tussen de gemeente,
PEN, PWN en provincie en een
vertraging van de bouw van de
centrale wegens bezwaren van
milieugroepen begon op 29 maart
1971 de uitvoering van dit in me-
Door inschakeling van de brandweer ontsnapte Texel in de Ijskoude nacht van 16 op 17
Januari aan een ramp.
door twee Stork Wartsila-generatoren.
De stroomcentrale „NV
Texelstroom" werd uiteindelijk op
14 augustus officieel in gebruik
genomen. De samenwerking tus
sen de twee provinciale bedrijven
wordt gesymboliseerd door de sa
menvloeiende gele ringen van het
kunstwerk.
De stroom werd opgewekt door
twee stoomturbo-generatoren van
7.500 kW, naar schatting vol
doende voor de eerste acht jaar.
Twee extra tweetakt diesels kon
den in geval van nood worden in
geschakeld. In de installatie om
het zeewater te ontzilten werd via
destillatie 3000 kubieke meter
drinkwater geproduceerd. Het
zeewater stroomde eerst in een
ruim vier hectare groot bassin,
waarvan een deel voor koeling van
de centrale wordt gebruikt en een
ander deel voor drinkwater. De
warmte die daarvoor nodig is le
vert de electriciteitsproduktie.
Smaakmakers
Het destillatiewater was echter zo
onnatuurlijk schoon, dat het „ner
gens naar smaakte". Als smaak
makers voegde PWN er
kalkzouten en mineralen aan toe.
Het fabriekswater werd tenslotte
gemengd met duinwater.
Door de toenemende electriciteits-
vraag en de oliecrisis besloot het
PEN in 1976 de centrale uit te
breiden met een 4600 kW zware
dieselgenerator die in '78 officieel
in gebruik werd genomen. Het
produktiebedrijf deed er intussen
alles aan om het energie- en
brandstofverbruik terug te bren
gen.
Kosten
Gedurende de overgangsperiode
van TEM naar NV Texelstroom,
werden de stroomtarieven voor
Texelaars teruggebracht naar het
tarief dat aan de vastewal werd
4,4 miljoen gulden. In 1978 moest
NV Texelstroom ƒ6.760.198,- toe
leggen op de centrale.
Personeel
Overeenkomstig de voornemens
in 1973, kwamep de aandelen van
Texelstroom NV eind zeventiger ja
ren in handen van de provincie,
waarmee de centrale werd inge
lijfd bij het PEN. De belangen van
de veertig personeelsleden wer
den voortaan behartigd door een
contactcommissie, dezelfde als de
medezeggenschapscommissie
van de vennootschap. Hoewel de
centrale nog volop in produktie
was, werd in 1983 gestart met
een onderzoek naar alternatieven
voor de elektriciteitsproduktie, in
de vorm van een kabelverbinding.
Om bedrijfseconomische en socia
le redenen gaf het PEN de voor
keur aan lokale produktie. Toch
De TEM-centrale aan het Schilderend zoals
van elektriciteit voorzag.
die tot begin van de zeventiger jaren Texel
Voor de verkiezing van de sport
man, -vrouw en -ploeg van het
jaar 1994, die op vrijdag 30 de
cember in de Burg. De Koninghal
wordt gehouden, is een voorse
lectie gemaakt. Een jury maakte
per categorie een keus uit de kan
didaten die door de Texelse sport
verenigingen waren
voorgedragen.
Kans op de titel sportman van het
jaar maken (in alfabetische volgor
de) Arco de Graaf (rolstoelatle-
tiek), Mark Jan Mulder (turnen) en
Hidde de Vries (judo). De drie ge
nomineerde sportvrouwen zijn Ali
ce Blom (volleybal), Mariska
Koenders (triathlon) en Ingrid van
Lubek (triathlon). De strijd bij de
sportploegen gaat tussen het G-
Excelsior verzorgt tweede kerst
dag om 12.00 uur het traditionele
concert in de Hervormde kerk van
Oosterend. Medewerking wordt
verleend door het Tesselquartet.
De toegang is vrij, maar na afloop
wordt een collecte gehouden
voor het Tesselhuus.
Excelsior heeft voor het concert
werken ingestudeerd van jan de
Haan, Alfred Reed, Handel, Ker
nen, Cornelius en Dizzy Stradford.
De muzikale leiding is in handen
van Betty Bakker.
Het Tesselquartet stort zich in
Röntgen, Bach, Leenders, Willocks
en Berlin.
team (voetbal), het GVT-
meidenteam (turnen) en Dirk en
Sandra Witte (ringsteken). De jury
bestond uit vertegenwoordigers
van de Stichting Texelse Sport
raad, Stichting Triathlon Texel, Ra
dio Texel, Helderse Courant,
Kabelkrant Texel en Texelse
Courant.
De winnaars worden bekend ge
maakt op 30 december. De verkie
zingsavond belooft een sportief en
tevens luchtig spektakel te wor
den met o.a. 'demonstraties en
muziek. Kaarten hiervoor kosten
ƒ5,- en zijn voor iedereen in de
voorverkoop verkrijgbaar bij
Sportshop Texel en Mantje Sport.
Jan van Dijk uit Oosterend, schip
per van het bewakingsschip ,,Pho-
ca" van het ministerie van
Landbouw, Natuurbeheer en Vis
serij, vertelt dinsdagavond 27 de
cember over zijn boeiende werk
op de Waddenzee. Van Dijk heeft
als ambtenaar op het wad een bij
zondere taak. Hij controleert in de
westelijke Waddenzee of iedereen
zich aan de regels houdt en werkt
mee aan een onderzoek, gericht
op zeehonden en vogels. Met
eigen dia's voorziet hij dinsdag in
EcoMare, aanvang 20.00 uur, zijn
woorden van beelden. Entree kost
vijf gulden.
In de kerkekamer in de kerk van De
Waal is woensdag vanaf 20.00
uur de traditionele adventsavond.
Bekende kerstliederen worden ge
zongen en er wordt een sfeervol
kerstverhaal verteld, ledereen is
welkom.
Komend voorjaar wordt op Texel
een plaggenhut nagebouwd. Initi
atiefnemers Gelein Jansen en
Niek Witte (van de Jan Plezier
vroeger) zijn nu op zoek naar fo
to's van deze vroegere wor.ngen.
Het tweetal beschikt wel ever een
schilderij en een foto van „de hut
van Pacha", maar wil graag méér
informatie, zodat een zo goed mo
gelijke kopie kan worden gemaakt.
Over de iokatie zijn Jansen en Wit
te in overleg met EcoMare. Over
wogen wordt de hut voor
bezoekers open te stellen. Wie fo
to's heeft of zich details weet te
herinneren, wordt verzocht con
tact op te nemen met Niek Witte,
Schilderend 3, tel. 12238, of met
Gelein Jansen, Haffelderweg 1a,
tel. 14155.
De inzameling van statiegeldfles-
sen en vreemd geld die zaterdag
in den Burg-west werd gehouden
ten bate van het Kenia-project,
heeft een leuk resultaat opgele
verd: f973,-
Dat bedrag bestaat voor het groot
ste deel uit het statiegeld dat de
inzamelaars voor de flessen ont
vingen. Ook werden spullen opge
haald ten bate van een markt, die
de organisatoren later willen hou
den ten bate van hetzelfde doel.
Het blijft mogelijk om koopwaar
voor deze markt aan te leveren.
Daarvoor kan contact worden op
genomen met Floor Zijm, telefoon
13189.
DINSDAG 20 DECEMBER 1991