50
Oorlogsherinneringen
anden en dolken met
ïensenbloed bedekt
TEXELSE 2J COURANT
Kees en Jaap Kok:
vliegbewegingen
Akkie van der Kerkhof:
Lijkt wel indianenspel
na dato
ster Jan Buisman:
sveld omgeploegd
Simon Daalder:
dag vol sensatie
Ton Zwaard: ondergronds
blad „De Aetherbode"
Commandant Schol:
eerste oorlogsdagen
VRIJDAG 28 APRIL 1995
oorlogsjaren. Voor de één bange dagen, voor de an-
opwindend. De gebeurtenissen gaven menig Texe-
aanleiding een dagboek bij te houden. Bij het licht
ieen lampje of eenstompje kaars vertrouwden ze hun
svenissen en hun diepste gevoelens toe aan het pa-
r. Een deel van die persoonlijke getuigenissen publice-
we 50 jaar na dato.
Georgiërs alleen over.
Veertien dagen gingen voorbij, 's
Morgens om acht uur toen ik het
schuurtje in ging, zaten daar drie
Russen in het stro op het zoldertje.
Toen is Iwan ondergedoken en la
ter kwam ook zijn kameraad
Miechiël.
Iedere nacht hoorde je schoten,
als de Russen en de Duitsers el
kaar tegenkwamen. Hij trilde over
zijn hele lichaam, want er stond
héél wat op het spel. Het leven
van een vrouw met vier kinderen
bracht hij in gevaar, zei hij. Maar ik
wist hem zo te bepraten dat hij
toch bleef. Ik had boven de schuif
deuren een ruimte. Het was een
prima schuilplaats. Alleen mijn
oudstedochtertje heb ik ervan in
kennis gesteld. Met twaalf jaar
was ze nog wel jong, maar ik wist
dat ze zwijgen kon.
Ik was toch een beetje huiverig
van die Amsterdammertjes. Terwijl
ik iedere keer twee eieren méér
kookte, keken ze met een schuin
oogje. Op een zekere dag ging het
zend tempo zeer laag ons huis.
14 februari. Hedenmorgen passe
ren grote formaties tommies ons
eiland. Er werden er wel vijftig ge-
De gebroeders Kees en Jaap Kok teld. Twee toestellen deden een
uit Den Hoorn hielden vanaf 1 ja- aanval op het spoorlijntje bij de
nuari 1943 aantekeningen bij van Schans. Hierbij werd één man ge-
de vliegbewegingen boven het dood.
zuiden van Texel. De twee maken 2 maart. Van 24.00 tot 2.30 uur
in hun dagboek vrijwel dagelijks passeren honderden Engelse
melding van overtrekkende geal- vliegtuigen die van Berlijn terugke-
lieerde vliegtuigen (tommies), ren (900.000 kg) (De gebroeders
Uitgezonderd de Russenoorlog, Kok hielden het gewicht van de af-
beschreven de broers nauwelijks geworpen bommen bij, red.)
andere gebeurtenissen. 16 mei. Tegen 23.00 uur vliegt
een groot viermotorig Engels
1 januari 1943. Groot konvooi op vliegtuig laag over£)e Naai, terwijl
de Rede aangekomen, beschermd het met alle boordwapens op het
met kabelballonnen. Piet zag één zoeklicht op de nollen in De Kuil
van deze ballonnen de volgende schiet. Het toestel wordt hevig on-
dag door de bliksem neerstorten, der vuur genomen en valt bran-
17 januari. Hedenmiddag zijn er dend te pletter op het puntje,
enige mijnen met ontzettende 8 juli. Om 20.00 uur komen weer
knallen opgeblazen. Luchtalarm en twee jagers over De Mok razen. Ze
hoog overvliegende vliegtuigen, schieten een driemotorige vlieg-
Hedenavond overvliegende Duitse boot in brand, maar door het hevi-
en Engelse vliegtuigen. ge afweer valt er één als een bom
20 januari. Konvooi langs de kust te pletter richting paal 8. Vanmid-
jongetje op de weg staan en keek aangevallen. Veel geschut en fak- dag deden jagers een aanval op
Akkie van der Kerkhof Kikkert
was zes jaar toen de oorlog uit
brak en woonde destijds op de
boerderij Waalenburgerhuis. Ze
beschrijft haar ervaringen tijdens
de bezetting, die tot 6 april tame
lijk rustig verliep. Daarna veran
derde er veel. Na de bevrijding
stortte ze in, „Ik wil nooit meer
iets zien of horen van de oorlog",
huilde ze toen.
Op een morgen danste vader door
de kamer en brulde: „We zijn be
vrijd door de Russen. Moeder,
waar is de vlag? Omringd door alle
op het erf woonachtige mensen
hief vader met hoera-geroep de
vlag. Achter ons huis lag een
weeltje waar zich twee, aan de
slachting ontkomen Duitse solda
ten hadden verstopt. Niemand
wist wat de ze daarmee aan
moesten. „Ze zullen wel kouwe
poten krijgen", zei vader, die wist
dat ze half in de sloot zaten. Tante
Geertrui van Vredestein, die de he
le oorlog al handel dreef (in eieren,
melk en groenten aan Jan en alle
man, ook met de Duitsers en Rus
sen), werd ingeschakeld als
bemiddelaar. De Russen beloof
den de Duitsers te sparen en die
kropen uit de sloot met een witte
zakdoek aan een stok. Wij lagen
achter een tuinwal te kijken. Voor
mijn gevoel lagen we de hele Rus
senoorlog achter een tuinwal.
„Het lijkt wel een Indianenspel",
zei mijn broer, want dat van die
witte zakdoek dat begrepen we
toen niet. De Duitsers werden
door Russen met het geweer in de
aanslag afgevoerd richting De
Koog. Daarachter kwamen wij èn
we vonden het reuze spannend.
Bij het „Zwarte boetje" (een bol
lenschuur aan het Oude Dijkje, nu
zomerwoning), keerden wij weer
terug naar huis. Vlak bij Buitendijk
vond ik een briefje in het gras.
„Liebe Mutti", stond erop. Waar
het briefje is gebleven weet ik niet.
Later heb ik daar wel last van ge
had. Het was de laatste groet aan
zijn moeder. Even later werden ze
in het bos doodgeschoten.
che soldaten, gefotografeerd vlak na de Russenoorlog, iArchief o. Bevoan-Brcmeri
Huisman-De Jong woon-
ens de oorlog aan de Ko-
lat, op steenworp afstand
in Duits barakkencomplex.
e haar eigen twee kinde-
ad ze bij het uitbreken van
ssenoorlog twee Amster-
ertjes in huis. Na de
ld bood ze twee Georgi-
onderduikers onderdak,
lee stelde ze zichzelf en
lezin aan een enorm risico
temeer daar één Amster-
irtje vermoedelijk een
ichtergrond had.
aseen mooie dag, toen een
iêrbijons aan de deur kwam
iren te vragen voor een zieke
iad. Eerst wilde ik niets met
itj maken hebben, maar al
merkte ik dat ik met prima
ihadtedoen. Duitsers waren
ehate vijanden. Ze konden
haast niet afwachten dat ze
ïns wraak konden nemen,
ee Georgiërs die bij mij kwa-
taren tevens lid van een on-
ndse. Toen op 6 april de
id was begonnen, was ik
es op de hoogte.
uur 's avonds op 5 april
en de twee kameraden naar
Ze zeiden: „Deze nacht
met de Duitse schweinhun-
le Duitsers dood maken." Ik
)|ongens, dat kan nooit."
waren niet bang voor de
Duitsers.
Nu moest nog het een en ander
worden geregeld. De Russische
vlag moest worden gemaakt. Als
ze de moffen hadden gedood,
moest de rode vlag op de bunkers
van Texla wapperen. Er moest een
symbool van hamer, sikkel en ster
op. Deze had mijn zoontje bij de
Duitsers op de vuilnishoop gevon
den. Een reuzebof.
Het was om een uur of tien 's
avonds. Er zaten drie onderduikers
bij mij in de kamer, die ook
moesten worden voorzien van wa
pens. Ik was wel een beetje van
streek, dat alles zo vlug moest. De
jongens waren zo overhaast.
Om één uur barstte het loos. Eerst
hoorden wij vreselijk gejammer en
toen schoten. We dachten dat dit
die arme Georgiërs waren, want ik
had werkelijk nooit kunnen den
ken dat ze zo handig waren. Het
was vijf uur in de morgen, toen we
de deur hoorden gaan. Onze dap
pere mannen, de Georgiërs, had
den hun plicht tegenover hun
vaderland gedaan. Ze stonden
met een trots gelaat en zeiden:
„Alle schweinhunden kaput." Hun
handen en dolken waren met men
senbloed bedekt.
Het duurde ongeveer tot de mid
dag, toen begon de zuidbatterij te
schieten. Alle mensen zochten
hun schuilplaatsen op en zo ble
ven die arme kerels, de moedige
naar boven. Ik zei dat hij niet zo
nieuwsgierig moest doen.
Op een dag zie ik een hele rits sol
daten aankomen. Ik zeg: Miechiël,
vlug Duitsers, snel, snel. Hij had
het luikje al open en sprong erin.
Doordat ik zo zenuwachtig was,
ging het niet zo vlot. Daar hoorde
ik stappen. Ik dacht, daar komen
ze, allemaal dood. Maar God, het
was mijn zoontje. Die had van een
dode mof schoenen aan. Hij zei:
„Moeder, heb geen angst, Corrie
(mijn dochtertje) heeft de Duitsers
bij de jonge honden aan de praat
gehouden (hun herdershond had
een nest met tien jongen).
Later begon de ondergrondse
briefwisseling. In De Dennen en
het bos zaten er heel veel. Er ging
zelfs een man door het bos, die de
Georgiërs knipte en scheerde. Hij
riep: „Kom hier ik knip en scheer,
een goede Hollander is hier." En
voorzichtig kwamen ze dan uit
hun hol tevoorschijn.
Op 17 juni 1945 zijn ze vertrokken
naar Duitsland. Nog drie keer heb
ben we een berichtje van ze ge
had, verder hebben we niets meer
van ze gehoord.
Boukje Huisman redde indirect
het leven van verzetsman Huug
Snoek. Toen Snoek na de opstand
door de Duitsers op 30 april werd
opgebracht om de volgende dag
te worden gefusilleerd, zocht ze
de Duitser Heinz Hlawatschek op.
Omdat deze tijdens de bezetting
veel Texelaars had geholpen, had
Snoek de Duitser tijdens Georgi
sche opstand het leven gered.
,,Nu moet jij wat voor Huug
doen", richtte ze zich tot de Duit
ser, die zorgde dat Snoek 's
nachts werd vrijgelaten.
kels. een scheepje, dat met slagzij werd
7 februari. Onder de middag pas- achtergelaten,
seren twee Engelse jagers in ra- i*rcw.f jaBp Baum
Foto genomen op 8 juli 1943 van een Duitse vliegboot die in de Mokbaai door Engelse
jagers in brand werd geschoten (zie dagboek gebroeders KokI (Archief Jaap Bakken.
1945 bijhield, maakte hij herhaal
delijk melding van het ondergrond
se drukwerk en de problemen die
ze daarbij ondervonden. Ton
Zwaard werd na de oorlog gede
coreerd met het Verzetsherden-
kingskruis.
9 november '44. Om ongeveer
9.30 uur gingen de geruchten dat
alle mannen van 17 tot en met 35
jaar op last van de mof van het
eiland af moesten. Bij mij stond al
isman, onderwijzer op de
hooi, beschrijft in zijn
k niet alleen Texelse voor
maar ook het verloop van
ede Wereldoorlog.
1940, 19.00 uur. Neder-
ieft zich over. Dit was wel
est spannende ogenblik
s. Tot tranen toe waren de
bedroefd en wilden liever
:hten, maar het moest,
teft twee doden, Piet Kik-
deGrebbeberg en Maarten
in Den Helder. Gedurende
werden veertig NSB'ers
'penbare School opgeslo-
komen nu vrij en sommi
gen dat ze nu de lakens
:delen.
len nu door de Engelsen
'dementen uitgevoerd op
i'der, voornamelijk de Rijks-
olietanks. Ook Texel krijgt
lrt. Op de dag van de capi-
ielen er zes bommen in de
lendrikpolder.
De Engelsen hebben bij
gebombardeerd. Volgens
le nog steeds in het kippen-
aPt), vielen er om 1.00 uur
serie bommen in de kop
ordholland. De NSB'ers ver-
nog steeds. Wat ze
tan is me een raadsel. De
mensen komen er weer
u9 om buiten Den Burg te
We weten toch niet waar
'9 zijn.
Behalve brood, koffie, thee
r°'eum komt nu ook boter
vet op de bon. We redden
nu toe.
Br spoelen in de middag
Bn aan, later op de dag nog
.i Avonds is er een vergade-
sc 1 de NSB. De belangstelling
inb 80 man. Er is een spre-
er worden films vertoond.
Schoolmeester Jan Buisman.
24 juli. Om 9.45 uur een hevige
slag. De hele klas schrikt op. 's
Middags blijkt er een mijn te zijn
ontploft bij paal 14. Dat wordt zo
langzamerhand een gewoon ver
schijnsel.
22 mei 1942. Vanmorgen vroeg
opgestaan. We verwachten ons
vijfde kind. Om 13.15 uur dochter
Leonie geboren. Alles goed. Rusti
ge pinksterdagen gehad.
18 juni 1942. We horen dat het
Boysveld wordt omgeploegd. Zo
maar een strookje langs de kanten
en dwars over het veld is omge
ploegd. Niemand begrijpt wat dit
betekent. De Duitsers zeggen:
„Het is om jonge paarden af te
richten!"
Hadden ze dan geen ander stukje
land kunnen vinden dan juist ons
sportveld?
19 oktober 1943. Ik kocht zes
pakjes shag voor f100,-. Niet te
geloven maar echt waar. Koffie
7160,- per pond, kaas f 30,- per
pond, een fles koolzaadolie f25,-.
Kleren kan men ook met vergun
ning haast niet meer krijgen.
(Archiof Jaap Bakker)
Dagboek van groenteboer Simon
Daalder uit Oosterend van 31 mei
1943 tot 12 februari 1945. Hij be
schrijft een vliegramp.
4 maart 1943. Een dag vol sensa
tie. In de morgenuren komen eerst
50 vliegtuigen overvliegen naar
Duitsland. Tegen de middag komt
er weer een koppel uit het oosten
terug. Duitsejagers weten er één
uit de formatie vandaan te halen
en schieten hem op de Zuiderzee
neer. Een zestal mensen springt
eruit. Twee parachutisten landen
achter Oost. Deze komen er goed
vanaf. Ook de Texelse boot pikt er
eentje op. Zelf sta ik op de dijk bij
Fulps Duinker. Eén parachute
komt aandrijven. De man die hier
aan zit is al verdronken. Wel twee
uur gewerkt om de levensgeesten
op te wekken, maar tevergeefs.
Twee Duitse soldaten treden hier
nors tegen op.
26 mei 1944. Ik maak een tocht
door Eierland en De Cocksdorp en
zie droeve taferelen. Op vele wa
gens worden inboedels opgela
den, voor alle huizen staat een en
ander, zoals bedden, tafels en
stoelen. De bevolking is teneer-
geslagen en scheldt op 't Duitse
gespuis.
Winkelbediende Ton Zwaard zat
een deel van de oorlog onderge
doken in de kelder van het voor
malige Arbeidsbureau aan de
Weverstraat. Daar drukte hij met
mede-onderduiker Leo Smit en A.
Statema het illegale verzetsblad
„De Aetherbode", dat van 2 no
vember 1944tot 6 april 1945
twee- driemaal per week werd
gestencild (oplage circa 100
stuks).
Met een radio ontvingen ze be
richten over de ontwikkeling aan
het front, die ze in hun blad publi
ceerden. De uitgevers waren we
gens de arbeidsinzet
ondergedoken. De employés van
het Arbeidsbureau waren onkun
dig van de onderduikers, die her
haaldelijk ontsnapten aan de
Duitse razzia's. Door de Russen-
oorlog moest de uitgave abrupt
worden beëindigd.
In het dagboek dat Ton Zwaard
van 20 september 1944 tot 6 april
Jack Schol, commandant van de
Nederlandse Troepen op Texel,
beschrijft in zijn dagboek de eerst
oorlogsdagen in 1940.
9 mei 1940: Om 19.40 en 19.45
uur werden bij De Koog en paal 10
vermoedelijk Duitse vliegtuigen
waargenomen boven zee, die in
zuidelijke richting vlogen. Even
daarna werd kanongebulder ge
hoord.
10 mei: Bij het aanbreken van de
dag meldde de torenwacht van de
NH kerk in Den Burg dat vreemde,
vermoedelijk Duitse vliegtuigen op
gronddoelen in Den Helder vuur
den. Het luchtdoelgeschut aldaar
schoot hevig. Om 4.10 uur werd
boven vliegveld „Vlijt" een zware
rookkolom waargenomen. Tussen
4.00 en 5.00 uur enkele aanvallen
op het vliegkamp De Mok en vlieg
veld „Vlijt" door Messerschmidts.
Geen doden of gewonden. De oor
logstoestand was ingetreden.
direct vast, dat mij dit niet zou ge
beuren. Ik ontsnapte precies op
tijd aan het gemene tuig.
12 november. Om 7 uur kwam on
ze vriend Gerrit. Met een slaperig
gezicht verwelkomde ik hem. 's
Avonds gingen we bij de buren
naar Radio Oranje luisteren. Wij
noteerden alles zo goed mogelijk,
omdat wij een ondergronds blad
samenstelden en verzonden. Het
blad kreeg als hoofd „De Aether
bode".
15 november stonden wij vroeg
op omdat wij het blad moesten sa
menstellen en verzenden. Dit
moest allemaal voor 8.00 uur
klaar zijn omdat iedere morgen om
9.00 uur de schoonvader van Ger
rit de kantoren komt schoonma
ken. Niemand mag weten dat wij
in dit huis zijn en stiekem het elec-
trisch licht gebruiken (iedereen is
afgesneden van het licht).
De pers was klaar en ik zat nog
enige adressen te tikken op enve
loppen en daar kwam hij aan. Ter
wijl hij de kachel van het eerste
kantoor aanmaakte, doken wij on
ze haven binnen. In het middaguur
werden we gelucht. Juist zouden
we de kelder induiken toen een
40+ (dat is de naam van een mof
fenknecht) binnenstapte om te te-
Hef rode embleem dat de Georgische mili
tairen droegen op hun Duitse uniformen.
IArchief Klaas Ungeest I
lefoneren. Dankzij enige handige
manoeuvres van onze bezorgde
kunstmoeder liep er niets in de ga
ten.
28 november. In de avond kwa
men wij er achter dat de TEM niet
meer draaide. Hoe nu het nieuws
voor De Aetherbode? Ik had geluk
kig mijn toestel op batterijen in
mijn vlucht meegenomen. Laten
nu mijn accu's leeg zijn. Ik had ge
lukkig nog een goede batterij. Zo
kon er geluisterd worden.
(Archief Jaap Bakker)
No. 41
Beriohten Tan 86 Ma*rt.
DE AETHERBODE
No. 41
Uitstekende berichten komen binnen' van <3e nieuwe brtig-
TenEoofïën" op~<iê 0. Rijnoever. Br. troepen hebben Rees nu geheel bezet en rukken
▼ertUr op naar de Westfaelee Rijnvlakte. Troepen v.h. 9e Am. leger rukken op
langs het Lippekanaal en zijn nog 8 KM van Dorsten. Luchtlandingetroepen Rebben
vaste roet op de 0, oever v.d. Oude IJsel. Op sommige punten is het bruggenhoofd
reeds 20 KM diep. Meer dan 10.000 kriIgsgevangonerTzijn reeds binnengebraoht.Ook
het bruggenhoofd bij Romagen wordt thans snel uitgebreid. Troepen v.h. le Are. le
ger bezetten Limburg a/d. Lahn na 'n opmars van *0 KM. In het midden zijn zij nu
vlak bij Altenkirchen. Ook tussen Koblenz en Mainz o.a. bij Boppard trekken Ge-
all, troepen over de Rijn en maken reeds goede terreinwinst. De grootste succes
sen boekten echter het 3e Am. leger onder Gen. Patton. Na de verovering van Darm
stadt rukten tanks snel op naar het Oosten en bezetten Aschaffenburg a/d. Main,
waar zij de brug intaot aantroffen. Volgens lsatste berichten zijn zij hier de
rivier reeds overgestoken en eveneens bij H&n&u. Frankfort wordt van 3 kanten
aangevallen en vanuit het Z.W. rukten tanks reeds de stad binnen. Van 1-24 Maart
rden alleen al aan het West££pnt gn
over parachutisten die op het
eiland zouden zijn neergedaald.
G§en van deze meldingen bleek
achteraf juist, leder springwolkje
van luchtartillerie en zelfs hoog
rondzwevende meeuwen werden
voor parachutist uitgemaakt.
In de loop van de avond werd een
zeesluis opengezet om de polder
Het Noorden onder water te zet
ten. Het moreel was zeer hoog,
maar de angst voor verraad ook.
11 mei: De meeste militairen be
gaven zich bij het naderen van vij-
andeljke vliegtuigen uit
nieuwsgierigheid buiten hun dek
king. Maatregelen waren nodig te-
zelfs pistool vuren op vliegtuigen
die daarvoor veel te hoog vlogen.
Tussen 19.15 en 19.35 uur werden
bij een zware aanval op vliegveld
Vlijt tien eigen toestellen in brand
geschoten.
12 mei: Het bericht van de komst
van enkele Engelse torpedojagers
werd met gejuich ontvangen.
13 mei: Om circa 6.00 uur werd
een Duitse bommenwerper afge
schoten door luchtdoelgeschut op
De Mok. Het vliegtuig kwam on
geveer twee kilometer ten oosten
van Oosterend in de Waddenzee
terecht. De bemanning werd ge
red door een motorboot van De
gen het met geweer, karabijn of Mok en krijgsgevangen gemaakt.
Het gemis aan slaap deed zich
steeds meer voelen.
14 mei: Van de wacht- en piket
diensten werden alleen de aller
noodzakelijkste in stelling
gebracht, terwijl de rest zoveel
mogelijk rust moest nemen, 's
Middags opdracht gegeven om de
gebouwen op het vliegkamp De
Mok op te blazen, waarna de ge
hele bezetting naar Den Burg werd
overgebracht ter versterking van
de reserve aldaar.
Tegen de avond kwam van het
Hoofdkwartier van de stelling in
Den Helder het bericht van de ca
pitulatie. (Archief Jeep Bakker)
De opgeblazen vliegtuighangar op De
Mok. (Foto Gaukje Wittel
29 mei. Een zevental gezinnen van Ongeveer veertig als onbetrouw-
De Koog en De Cocksdorp worden
hier ondergebracht. Ook enkele in
Het Noorden.
30 mei. Tot overmaat van ramp
worden de boeren ook nog ge
dwongen om voor de Wehrmacht
te rijden. Ze lopen niet hard, maar
ze moeten er toch aan geloven. In
Oudeschild en Den Burg worden
mensen ondergebracht die hier als
dwangarbeider naar toe zijn ge
transporteerd. (Archief Jeep Bakkorl
baar aan te merken personen, die
voor het merendeel lid waren van
de NSB werden in de loop van de
dag gearresteerd. Bevolen werd
dat behalve het vliegveld, zowel
het strand als alle grote weilanden
moesten worden versperd om
vliegtuiglandingen te voorkomen.
Over het gehele strand werden pa
len in de grond geslagen. Hieraan
werkten alle mannen in De Koog
mee.
Er kwamen veel meldingen binnen
