Waarom slaan die paar
minkukels verkeerd af?"
Funshoppen in
nieuw warenhuis
Nioz-ers terug met potvismonsters
TEXELSE coURANT
Potvis
„Uitgedaagd door paparazzi-politicus"
Remedie tegen
kauwgom?
Kerstwens Amnesty
Kerststukjes in
De Wielewaal
Eerste tocht van
Het Gouden Boltje
TX 1 Cornelia
vangt oud roer
DINSDAG 9 DECEMBER 1997
>pjl< igruiml.
ikamer
ïlruimte
winkelruimte
Mfuirnte
„Triest? Ja, dat gevoel krijg je wel. Het is heel indrukwek
kend, die grote beesten op het strand.De Nioz-medewer-
kers Jan Boon, Wilma Lewis, Martine Greve en Kees
Camphuizen zijn vrijdag teruggekeerd van een bliksem
bezoek aan gestrande potvissen op het Deense Wadden
eiland Romo. Ze namen monsters voor een toxicologisch
onderzoek. Daarnaast speelt de vraag waarom de potvissen
de Noordzee inzwemmen. En hoe komt het toch dat de kud
des steeds op dezelfde stranden terecht komen?
Er ligt een potvis op het strand
De ogen dicht, de bek halfopen
De tanden bijtend in het zand
Verdwaald, verhongerd en verzopen
Een heuvel om omheen te lopen
Een eiland op de waterkant
Een potvis uit de warme tropen
Voor eeuwig in de kou beland
Die dode staart, die dode vinnen
Er schiet zo n triestheid bij me binnen
Wanneer ik naar die foto kijk
Wat is t dat me uit het lood slaat?
Verdomd, als er een potvis doodgaat
Dan sterft er zoveel tegelijk
(Gedicht van Ivo do W^s)
..Ik ging eigenlijk mee voor het uitje
grapt Kees Camphuizen. De zee-
vogeldeskundige houdt zich sinds
enkele jaren ook bezig met grote zee-
zoogdieren. Er zijn raakvlakken Ik
ben één van de weinige biologen die
ook de zee op gaat voor veldwerk.
Dan kun je de zeezoogdieren eigen
lijk in één moeite meenemen Zee
vogels en potvissen staan beiden
bovenaan in de voedselketen. De
meeste biologen wachten tot de die
ren op het strand aanspoelen."
Jan Boon is als toxicoloog betrokken
bi) onderzoek naar de vervuilings
graad van de zeeèn. Aan de hand
van spekmonsters en stukken van de
lever kan hij uitzoeken of bepaalde
schadelijke stoffen in de leef
omgeving (diepzee) van de potvissen
zijn doorgedrongen. Maar dat lukt al
leen als de monsters „vers" zijn.
Een potvis heeft een dikke speklaag.
Als het dier op het strand dood ligt.
blijft hij van binnen warm, waardoor
de bacteriewerking doorgaat. Als je er
met snel bij bent is-ie verrot", aldus
Boon, die afgelopen week in Wassen
aar goede monsters wist te bemach
tigen, maar op Ameland achter het
net viste.
Lange vlucht
Een E-mailtje van een Duitse voge
laar, die vijftien potvissen nabij Sylt
signaleerde, zette de Nioz-ers in
beweging Camphuizen: „Jan had
haast, want die zocht verse potvis en
mij interesseerde het ook hevig. We
hebben dus toestemming gevraagd
om erheen te mogen en in een
recordtempo alle formaliteiten met
Duitsland geregeld En vervolgens
zwommen die beesten door naar
Denemarken. Konden we opnieuw
alles aanvragen Boon vertelt dat het
allemaal wel meeviel We hadden
contacten met een Nederlandse pro
fessor in Kiel en die gaf ons meteen
het goede telefoonnummer van een
Deense collega Hij is vol lof over de
internationale medewerking.
Donderdag stond piloot Iwan de Vries
van Texel Air klaar om het drietal met
analiste Wilma Lewis in tweeënhalf
uur over te brengen naar Esbjerg.
„Het was best spannend. Het toestel
zat echt volgepropt met ons en al
onze spullen', aldus Greve. Tijdens
de vlucht werden twee zwemmende
potvissen gezien. „Op het Deense
strand zagen we er met één, maar er
stonden wel veel auto's." Met een
gehuurde auto arriveerde het gezel-
aan de slag, maar keek hij de kunst
goed af. Dat kwam van pas, want het
viertal kreeg slechts toestemming om
een klein gaatje in één van de pot
vissen te snijden om bij de lever te
komen Kwestie van goed mikken
dus. „Gelukkig heeft Kees veel erva
ring met het snijden in dode beesten."
Terwijl even verderop met een bulldo
zer een tweede exemplaar werd ver
schoven maakte Camphuizen een
Een dode potvis is een treurig gezicht.
schap rond 20.00 uur op het strand
van Romo. „Al wat we zagen waren
camerateams" lacht Camphuizen.
„Geen potvis te bekennen
Bij een strandpaviljoenhouder werd
nadere informatie gevraagd. Heel
behulpzaam, deze Deense Joop Vla
ming Hij belde voor ons naar de we
tenschapper die de leiding had en
vervoerde ons met zijn terreinwagen",
verhaalt Boon De ontvangst was
hartelijk Veel haast was met nodig:
de potvissen lagen nog met op de
kant.
Vrijdagochtend stonden de Nioz-ers
in waadbroeken, gewapend met
slagersmessen klaar. Twee potvissen
lagen op een bank, een eindje uit de
kant. „Die messen hadden we ge
leend van Barend Albers van Aurora
aan de Pontweg. die is slager van
beroep", meldt Boon. Bij eerdere
monsternemingen mocht hij met zelf
waren bood een Deens team van
wetenschappers ons een lang
fileermes aan En plop, daar was de
lever."
Het goed op elkaar ingespeeld team
prepareerde de monsters op het
strand, onder het oog van de televi
siecamera's. „Het ging echt heel
snel dunne plakjes maken, spoelen,
drogen, inpakken en in een vat met
stikstof van minus 196 graden Haast
gat van 20 bij 20 cm in het dier „Er
is ergens geschreven dat we ook
monsters van levende dieren nemen
Dat is absoluut niet waar Trouwens,
als een potvis eenmaal op de kant ligt
is ie zó dood Door z'n gewicht drukt
hij z'n longen dicht", vertelt Greve.
„Of we nog hebben gecontroleerd of-
le echt dood was? Nee, dat zag je
wel. Ook aan deze hadden ze al met
die bulldozer gescheurd
Hard werken
Monsters uit de speklaag gingen in
dozen met scherfijs Camphuizen en
Boon sneden steeds dieper in het
dier. „En geen lever te bekennen.
Stank? Dat viel wel mee. Hij was echt
vers", vertelt Camphuizen. die op
gegeven moment bij de darmen te
recht kwam. „Net toen we dachten
dat we met diep genoeg konden ko
men omdat onze armen met langer
(Foto Marline Grove)
was geboden, want de terugreis
moest worden aanvaard Tot een
kwartier na zonsondergang mocht
worden geland op Texel. Dat lukte
nét
Vervuiling
De monsters werden overgebracht
naar het Nioz Stond Boon met te
popelen om ermee aan de slag te
gaan? „Welnee, ik was bekaf', zucht
de toxicoloog „Onderzoeken is geen
kwestie van snelle actie Je bereidt
van alles voor en dan komen er me
tingen uit Het is niet te zeggen wan
neer dat gegevens oplevert."
Boon gaat kijken welke ver
ontreinigende stoffen hij in het potvis-
spek kan vinden. De lever wordt on
derzocht op concentraties van
bepaalde enzymen, die wijzen op een
reactie op een vervuilende stof „Kijk,
potvissen horen met thuis in de
Noordzee, maar in de open oceanen.
Ze eten diepzee-inktvis en die komt
hier niet of nauwelijks voor. Er is al
aangetoond dat er PCB's en DDT-
achtige stoffen in het diepzeemilieu
zijn doorgedrongen, maar ik zoek ook
naar zogenaamde gebromeerde
vlamvertragers. Dat zijn stoffen die in
electrische huishoudelijke apparatuur
worden verwerkt, opdat deze minder
brandbaar wordt Het lijkt erop dat dit
ook een PCB-achtig effect heeft, bij
voorbeeld verminderde vruchtbaar
heid en aantasting van het afweer
systeem." Ook bepaalde insecticiden,
die weliswaar in West-Europa met
worden gebruikt maar in het Oosten
en in Amerika wél, mogen zich in
warme belangstelling van Boon ver
heugen.
Overeenkomsten
Camphuizen stort zich op hele andere
zaken. Hij verdiepte zich in alle
strandingen die zich afgelopen eeuw
voordeden. „Het is altijd een opval
lende gebeurtenis, dus meestal goed
beschreven Er is zelfs uit de oudheid
veel over bekend." Uit de archieven
doken twee opvallende aspecten op:
in de achttiende eeuw was sprake
van massale potvisstrandingen („zo
erg zelfs dat de mensen erover be
gonnen te klagen"), vervolgens ge
beurde er zo'n 150 niks en sinds 1995
sterven weer hele kuddes op de kust.
Het tweede merkwaardige is dat de
potvissen altijd op dezelfde stranden
terecht lijken te komen.
Camphuizen. „In de eerste plaats
zoek ik uit of er echt meer strandingen
plaatsvinden of dat dat een gevoels
matig iets is. En of we over de zelfde
omstandigheden praten Langs de
Noorse kust wordt bijvoorbeeld ook
wel eens een kadaver gevonden,
maar dat betreft dan solitaire dieren
die al heel lang dood zijn. Die spoe
len als een bult pindakaas aan,
waarna de hele lokale bevolking op
z'n kop staat van de stank. De
Noordzeestrandingen gaan om hele
kuddes levende dieren."
Kerngezond
Ook intrigeert het de bioloog waarom
de potvissen de „verkeerde" afslag
nemen en de Noordzee inzwemmen.
„Wat zit er fout zodat die paar
minkukels in de val lopen? Het gekke
is dat ze heel gezond zijn Ze hebben
geen honger en zijn niet ziek." Hij
spreekt van randgroepjongeren, hoe
wel er ook wel eens een oude stier
tussen zit. „Als je de Atlantische
oceaan bekijkt, dan zwemmen de
potvissen verdeeld over de hele
breedte in zuidelijke richting De
exemplaren die bij Schotland »e
keerd gaan zwemmen aan de rai
van de kudde. Het is daarom ookl I
gisch dat het vooral jonge mannetji
zijn. Die zitten meestal aan de buite
rand van een groep. Maar slechts
klein deel van de totale populai
raakt van de wijs. En waarom, dati I
ik uitzoeken
Potvissen kunnen twee a drie kilom
ter diep duiken Ze gebruiken son
voor onderlinge communicatie, o 0
objecten te herkennen of prooien c
devormvanreuzeninktvissentevi 0
doven. Maar ze navigeren er ni
mee De wetenschap gaat ervan i 1
dat de grote zeezoogdieren daarvo
gebruik maken van geomagnetiscl1
velden. „Dat zijn zwakke magne 13
sche banen die als een soort snehv 0
gen van noord naar zuid over i
aardbol lopen", verklaart Cam 0
huizen. De loop van deze banen is
eens in kaart gebracht. Het vermo
den bestaat dat deze lijnen kunm
verspringen als aardlagen verschi
ven. „Je moet het je zo voorstelli
dat beest wil naar het zuiden en vo
zo'n baan. Als om wat voor redend
ook bij de ingang van de Noord»
een geomagnetische baan als et
wissel van een treinrails is omg11
sprongen, dan zwemt-ie daar arg
loos in. Loopt die baan door tot op ei0
strand, dan blijft hij doorzwemmen
op het droge En dan heeft het d
ook geen enkele zin om 'm terug 1
slepen of om tussen kust en poft nl
heen en weer te gaan varen. Hij weir
toch al met wat hem overkomt, d 5'
dan raakt hij alleen maar meer in pn
niek. En van zijn instinct móet hij nas'
het zuiden, dus omkeren zal-ie nie1
ic
Boortorei e
Camphuizen zegt dat hij specule
op basis van feiten „Het is vi
uitzoekwerk naar overeenkomst!
Je zou ook kunnen veronderstell
dat hun navigatie in de war raakt do
menselijke ingrepen op de natu
bijvoorbeeld onderzeese kabels
boortorens bij Noorwegt
Massastrandingen komt trouwe
ook voor bij andere zeezoogdiert
maar weer niet bij alle."
Hij zoekt niet in de eerste plaats na
een methode om de strandingen in
toekomst te voorkomen. „Het is
vraag of dat ooit lukt. Nee. eraclt
komen waaróm dit zo gebeurt c
is de kick. Maar het blijft een verdri
tig gezicht, zo'n enorm dier levenlo
op een plek waar-ie met thuishooi
Funshoppen. Met dat vermaak
kunnen bezoekers van het te ver
nieuwen Stan Stacy op de hoek
Weverstraat/Stenenplaats zich
wellicht spoedig bezighouden. De
familie Mantje diende gisteren een
aanvraag in voor de verbouwing bij
de gemeente. Doel is een waren
huis met meerdere verdiepingen
waar van alles en nog wat te koop
is. Het bedrijf zal worden gehuurd'
door Moniek en Charles Eijkhout.
Dat de ondernemersfamilie zelf met
het ontwerp naar buiten treedt heeft
alles te maken met de brief van Pieter
de Groot (D66) aan het college
Mantje: „We waren er eigenlijk nog
niet aan toe, maar voelen ons nu uit
gedaagd door deze paparazzi-politi
cus. We spelen open kaart
Bedoeling is dat op de eerste verdie
ping een warenhuis van circa 500
vierkante meter wordt gevestigd. Het
bedrijf wil de ruimte verhuren aan een
stuk of tien verschillende winkeltjes
„We denken bijvoorbeeld aan
plaatstelijke ondernemers, die hier
een soort dependance van hun eigen
bedrijf kunnen vestigen. De klanten
kunnen dan lekker snuffelen of
funshoppen zoals dat heet."
Coffeecorner
Van een tearoom waartegen De
Groot bezwaar maakt, is volgens de
planmakers geen sprake „Het is een
Weggegooide kauwgom is een
zeer moeilik te verwijderen soort
straatvuil. Dat weten ze onder an
dere in De Koog waar het nieuwe
plaveisel van de Dorpsstraat door
duizenden stukjes kauwgom wordt
ontsierd. Schoonmaker John
Schlepers demonstreerde vorige
week een schoonmaakmethode,
waarbij gebruik wordt gemaakt
van apparatuur die is gemaakt
door Daniel Bonne van het gelijk
namige mechanisatiebedri/f in
Eierland. Eerst worden de
kauwgomplakken losgemaakt met
een soort hogedrukremiger, voor
zien van „vuillrees".
Vervolgens wordt met een
reinigingswagen („streetcleaner")
een nabehandeling gegeven
waarbij het vuile water tevens
wordt opgezogen Het resultaat is
een egaal schoon wegdek. Men
sen van de gemeente woonden de
demonstratie belangstellend bij.
maar er zijn van die kant nog geen
plannen om deze vorm van straat-
vuil te lijf te gaan. laat staan dat er
geld voor beschikbaar is. Ondanks
de mechanische aanpak is het
schoonmaken toch nog vrij ar
beidsintensief Schlepers schat dat
hij een voor een totale reiniging
van het betreffende Dorpsstraat
gedeelte ongeveer een week no
dig heeft en dat daarmee onge
veer f8.000.- is gemoeid
ling. Als die aansluit bij de huidige
winkel/woonbestemming, zal dat met
nodig zijn. Of dat het geval is, kon de
afdeling ruimtelijke ordening nu nog
met zeggen
Op de tweede (bovenste verdieping)
komt een woning met een dakterras
van dertig vierkante meter.
coffeecorner. Een hoekje waar de
klanten een kopje koffie en zo kunnen
drinken. Net als een toilet en enkele
telefoons is dat een vanzelfspre
kende service aan je gasten. Ze dwa
len immers zo een uurtje rond. Op
deze lokatie is een warenhuis waar je
koffie kunt drinken toch een mooie
aanvulling voor het centrum De
koffiedrinkers genieten uitzicht op de
Stenenplaats.
Mantje, die weinig goede woorden
voor de brief van De Groot overheeft,
benadrukt dat niet achter de rug van
de gemeente om is gewerkt. „Sinds
maart hebben we geregeld overleg
gehad met bouw en woningtoezicht
over dit project." In dit totaalplan zit
ook een andere opzet voor de huidige
betimmering van de gevel. Die is na
melijk door de welstandscommissie
afgekeurd. In de nieuwe opzet krijgt
de winkelzijde aan de Weverstraat
een iets „rustiger" aanzicht. De zijge
vel wordt bekleed met een golvend
soort antraciet. De markante gevel
aan de Stenenplaats blijft intact.
Volgens bouw- en woningtoezicht is
het ontwerp in het voortraject inder
daad aan de commissie voorgelegd.
Toen die positief reageerde heeft
oud-Texelse Lody Trap in opdracht
van architect Visser het plan verder
uitgewerkt.
Of het bouwplan al of met aan de
gemeenteraad moet worden voorge
legd, hangt af van de precieze invul-
Bij deze krant is een folder gevoegd
van Amnesty International Texelaars
worden opgeroepen een kerstkaart
(met extra postzegels) te sturen naar
de organisatie, die 'm vervolgens
doorstuurt naar een bedreigde
mensenrechtenactivist, ergens op de
wereld. Post betekent voor deze men
sen openlijke en morele steun voor
hun werk, dat ze meestal in moeilijke
omstandigheden verrichten. De actie
loopt tot 31 december.
Donateurs van De Wielewaal kunnen
onder leiding van Linda Drijver-
Betsema zaterdag 20 december een
tafelstuk maken Hiervoor zijn in het
dorpshuis allerlei materialen te koop.
Deelnemers mogen zelf ook spullen
meenemen Telefonische opgave tot
en met maandag 15 december (31 24
77 of 31 51 67)
Doorsnede van het plan voor het warenhuis op de hoek Weverstraat/Stenenplaats.
De winterserie wandeltochten van
Het Gouden Boltje begint zondag
Tussen 13.00 en 14 00 uur kan bij
boskiosk Het Turfveld worden gestart
voor tochten van 5 en 10 kilometer.
De route is uitgezet met oranje en
rode paaltjes en loopt via gangbare
paden en wegen Inschrijfgeld voor
de hele serie is ƒ9 - voor leden en
ƒ11.- voor niet-leden. Bij het volbren
gen van drie tochten wordt een fraaie
herinnering uitgereikt Wie daar geen
behoefte aan heeft, betaalt respectie
velijk ƒ5,- of ƒ7.- Wie alleen deze
ene tocht meeloopt betaalt resp.
ƒ4,50 of 6,- (met herinnering) of
3,50.
De andere tochten zijn op 11 en 25
januari en 8 februari. De start is
steeds bij Het Turfveld.
De maritieme verzameling oi
hoeve Flora is zaterdag flink n
gewicht toegenomen Het 6,',
meter hoge roer dat de gebroe
ders Uitgeest op de haven vat
Oudeschitd op hun aanhange
laadden weegt maar liefst 3.00!
kilogram. Het roer werd woens
dag dicht onder de Engelse kus lt
bij North folk opgevist door de T)
1Cornelia". Het betreft een ijze n
ren roer waarvan de as met ge
weid ijzerdraad aan elkaar is ge
smeed.Het moet dus van na hei'y
houten tijdperk zijn", concludeer -.
schipper Adrie Vonk. ..Geziende 'c
omvang zal het van een hoog
vaartuig zijn geweest. Ik schat hei
zo'n tachtig jaar oud.
Vonks besluit om het roer aan de
Stichting Juttersmuseum
schenken houdt verband met hei
kanon dat zijn kotter een paai
jaar geleden opviste Het was
afkomstig van een onderzeeër
Het Maritiem en Juttersmuseunki
wilde dat toen niet hebben, om i
dat ze er geen plaats voor had
den Dat zit me nog niet lekker.
Zulke museumstukken moet je
koesteren.Vonk zegt de twee
spalt tussen de jutters en de -.
museumleiding overigens te be- :t
treuren ..Want e.genlijk horen
alle maritieme spullen op een x
plek.
(Foto Gorjrd Ttmrnemanl IC
