Verleden en toekomst
gebundeld in één krant
Prinses Juliana
eerste badhotel
II
Een eeuw landbouw
Met de blik op 2000
Cjroen 2,'wartsjexeh 'tn het harL,
Feestelijke editie bij historische mijlpaal
BIJ DE EEUWWISSELING
-föorszel
Begin
Vooruitblikken
in laatste krant
van deze eeuw
OPGERICHT 15 SEPTEMBER 1887 - NR. 11443
TEX EtSE
VRIJDAG 31 DECEMBER 1999
CÖURANT
Advertenties/abonnementen/bezorging:
Spinbaan 6
1791 MC Den Burg
telefoon 0222 - 36 26 00
telefax 0222 - 31 41 11
Verschijnt dinsdag en vrijdag
Uitgave van Langeveld de Rooy bv, Postbus 11,1790 AA Den Burg
Redactie: Warmoesstraat 45, Den Burg
telefoon 0222 - 36 26 20, fax 0222 - 32 30 00
e-mail: tcnieuws@tref.nl
Buiten werktijd: Harry de Graaf, tel. 31 72 66
of 06-53 73 33 82
Losse nummers 1,65, abonnementsprijs 58,60 per half jaar.
Texel op de rand van de eeuwwisseling. Een goed moment voor
een terugblik op de afgelopen honderd jaar, een periode waarin
de tijd niet heeft stilgestaan. Vraag het oudere Texelaars, want
ze vertellen graag over vroeger. Toen tijd nog geen geld was,
gemoedelijkheid troef en soberheid gemeengoed. Toen de boer
een koppel schapen hield en een paard voor de ploeg spande.
Toen de visserman het zeil hees, de vrouw het huishouden deed,
de bakker het deeg kneedde en de smid het vuur opstookte.
Hoe het wonder der techniek zich ontwikkelde, het werk snel
ler gebeurde en ook Texelaars zich gingen haasten. De komst
van de welvaart, de verzorgingsstaat, scholen, vakantie, gro
tere veerboten, een groeiend aantal toeristen, carrièremakers,
vandalisme en de individualisering. In deze 'Tesselaar van de
eeuw' een greep uit de ontwikkelingen en gebeurtenissen van
de afgelopen honderd jaar die van (grote) invloed zijn geweest
op het eiland of typerend voor een bepaalde periode van de
Texelse geschiedenis.
Bladerend door oude edities valt op
dat de elementen vaak vat hebben
gehad op de gebeurtenissen op het
eiland. Tijdens zwaar weer liep in de
cember 1923 bijvoorbeeld de Alesia
bij paal 16 aan de grond. Alleen al
door de omvang van het stoomschip
was het een gedenkwaardige
stranding, waarbi| bijkans héél Texel
de kust opzocht. Een half jaar later
verdween de kolos geruisloos van het
strand Tijdens een hevige storm vol
trok zich in februari 1953 de
watersnoodramp waarbij polder De
Eendracht onder water liep. Zes van
de tien Texelaars, die in een autobus
te hulp snelden vonden de dood.
Noodweer velde in november 1972
grote delen van het'dennenbos en
richtte ook elders op het eiland grote
schade aan. In januari 1976 ont
snapte Texel aan een ramp, toen het
zeewater net onder de kruin van de
waddendijk bleef staan. De bijna-
ramp bracht een grote eens
gezindheid onder de Texelaars te
weeg, die uitmondde in een grote
demonstratie in Den Haag. de groot
ste uit de Texelse geschiedenis. Niet
zonder gevolgen, want kort daarna
werden de dijken verhoogd.
Maar het eiland kan ook verdeeld zijn.
Bijvoorbeeld over de ruilverkaveling
in de vijftiger en zestiger jaren, die
grote invloed heeft gehad op het
Texelse cultuurlandschap. Voor- en
tegenstanders schreven wekelijks
ingezonden brieven in de krant of
stuurden anonieme pamfletten rond.
Verdeeld was Texel ook in de kwes
tie Sibinga Mulder, de omstreden di
recteur van Texels Eigen Stoomboot
Onderneming die uiteindelijk zou
opstappen. En verdeeld was het ei
land in de Tweede Wereldoorlog. Ook
nadien werden de begrippen goed en
fout nog vaak in de mond genomen.
De ontwikkelingen stonden niet stil in
de twintigste eeuw. Gedreven
schapenfokkers veranderden het
Texelse ras van een sobere pielsteert
die melk, wol en vlees in gelijke ver
houdingen bezat, in een luxe, vlezig
paradepaardje. De landbouw raakte
vooral na de oorlog in een stroomver
snelling. Aan de ene kant schaalver
groting en mechanisatie en aan de
andere kant een terugloop van het
aantal boeren. Dat landbouw en na
tuur kunnen botsen bleek in 1982,
toen de boeren in opstand kwamen
tegen de plannen van het rijk om van
Texel een Landschapspark te maken.
Als visitekaartje werd de entree van
het raadhuis onder de drijfmest ge
spoten. Het toerisme kwam op gang
en verdrong de landbouw in econo
misch opzicht van de eerste plaats.
De Koog en De Cocksdorp verander
den van zieltogende plaatsjes in wel
varende toeristische centra en ook de
rest van het eiland pikt er een flink
graantje van mee.
De roerige zestiger jaren gingen niet
aan Texel voorbij. Spraakmakend
voorbeeld is beatboerderij Sarasani,
een tijd waaraan menig veertiger en
vijftiger nog met weemoed terug
denkt.
I
Stel, je leefde niet nu maar hon
derd jaar geleden. Dan stond je
ook aan de vooravond van een
nieuwe eeuw. Met onze kennis
weten we dat Texel en de rest van
de wereld grote veranderingen
stonden te wachten. Over vliegen
werd alleen nog maar gedroomd,
een auto leek op de postkoets,
vnjwel iedereen kon hoofdre-
kenen, Teso bestond niet, enkele
ondernemende lieden hadden
een vaag vermoeden over bad
gasten, het eiland lag er al eeu
wen onveranderd bij. Wat zou ik
graag door de tijd reizen om dat
met eigen ogen te kunnen zien.
Een illusie. Zo lijkt het ook onmo
gelijk -zelfs met de modernste
middelen- om te voorspellen wat
ons op 'elk gebied in de volgende
honderd jaar staat te wachten.
Het levert wel veel werk op voor
dure onderzoekbureaus. Die
mensen moeten ook eten, maar
je vraagt je af hoe zinvol het is.
Alleen op kortere termijn kan het
betrekkelijke nut hebben. Het
kleinschalige, gezellige van vroe
ger krijgt misschien weerde voor
keur. Texel conserveren, 'suumg'
zijn op wat we hebben, een eigen
bouwstijl ontwikkelen, duurzaam
toerisme met een bovengrens, ik
noem maar wat. De Texelse Cou
rant bestaat ook al meer dan hon
derd jaar en met een beetje ge
luk haalt zij ook de volgende
eeuwwisseling. Een voorspelling
van mijn eigen toekomstteam!
Dat zal ik niet meer meemaken.
Bijna tien jaar lang heeft Horszei
u elke vrijdag gestoken. Soms fel,
maar meestal met milde ironie,
zoals een lezer onlangs op
merkte. Het begin van de nieuwe
eeuw betekent het definitieve
einde van Horszei, die, zoals ve
len inmiddels weten, het pseudo
niem was van.
Daan Welboren
Niet meer dan elf of twaalf huizen
telde De Koog honderd jaar geleden.
Toch was sprake van 'een badplaats
in opkomst'. Op de buitenste duin
richel stond sinds 1896 'het bad
paviljoen', waar badlustigen een ver
frissing konden krijgen en een
gevlochten strandstoel om beschut
van de zon te kunnen genieten.
Vanaf 1 april 1908 konden ze ook
overnachten in De Koog. Op die da
tum werd naast het paviljoen een
hotel geopend, dat een jaar later Prin
ses Juliana zou gaan heten De kos
ten waren geraamd op 'het kolossale
bedrag van ƒ60.000,-', meldt ge
schiedschrijver J.A. van der Vlis in zijn
tLant van Texsel.
Het hotel voorzag direct in een be
hoefte. Al in 1910 waren de aanvra
gen voor een kamer zo groot, dat ei
genaar Flens ook elders in het dorp
ruimte moest huren om zijn gasten in
onder te brengen. 'Het laat zich aan
zien, dat gedurende enige weken,
elke dag 60 gasten aan de wel
voorziene tafels in het hotel de inwen
dige mens zullen bevredigen',
schreef de Texelse Courant van 19
juni van dat jaar. Een lijstje uit de krant
van 26 oktober 1913 leert dat er dat
jaar 130 gasten in Juliana hadden
vertoefd, waaronder 40 Duitsers en
enkele Engelsen.
Nog steeds kent De Koog een Hotel
Juliana. Dat is niet meer het gebouw
van negentig jaar geleden. Er waren
uiteraard verbouwingen en in de oor
log werd het op last van de Duitsers
zelfs afgebroken, omdat het hotel een
belangrijk baken vormde voor de
geallieerde oorlogsvliegers op hun
vlucht naar Duitsland.
Voor u ligt een speciale, feestelijke
editie van de Texelse Courant. Een
krant boordevol historische verha
len, vooruitblikken en - voor één
keer - wat minder prominent aan
dacht voor het dagelijkse nieuws.
Tevens een krant waann we na tien
jaar afscheid nemen van de column
van Horszei, die vandaag z'n ware
identiteit onthult, en de CarToon
van Antoon Goes. Beide trouwe
freelancers doen hun relaas.
De indeling van de krant is iets ge
wijzigd. De kerktijst en de medische
rubriek staan niet op pagina twee.
maar hebben een plaatsje in het
tweede katern gekregen. Dat geldt
ook voor de familieberichten, die
gewoonlijk op pagina drie worden
afgedmkt maar vandaag een ander
plekje in de krant hebben gekregen.
Het betreft een eenmalige uitzon
dering, die het gevolg is van het in
tweeén dmkken van deze Tesselaar
van de eeuw. Veel plezier bij het
lezen en vooral een gezond en ge
lukkig 2000. /Foto PlélOr 06 VOOS)
Een bedrijfstak die in deze eeuw aan
grote veranderingen onderhevig is
geweest, is de landbouw. Het waren
tot 1900 vooral de schapenboeren,
soms met een uitgebreid grondbezit,
die de toon aangaven in de sector.
Zowel in het gemeentebestuur als in
het verenigingleven. In de twintigste
eeuw is daar langzaam verandering
in gekomen. Het aantal boeren in
1910 448) nam aanvankelijk toe tot
530 in 1940. Veehouders stapten
steeds meer over op de rund
veehouderij en ook de akkerbouw
werd van grotere invloed. Omstreeks
de vijftiger jaren zette zich, onder in
vloed van de schaalvergroting, een
daling in van het aantal boeren. In
1970 waren het er nog 424, in 1983
361in 1987 331 en in 1997 nog 290.
Ook de oppervlakte landbouwgrond
veranderde. In 1910 was 10.273 hec
tare in gebruik, in 1940 10.329
bunder, in 1970 nog 8.993 en in 1997
nog 8.390, iets minder dan de helft
van de totale landoppervlakte.
Op 16 maart begon een nieuw
hoofdstuk in mijn leven. Voor het
eerst benoemd tot burgemeester
en dan nog wel op Texel. Een
droomwens ging hiermee in ver
vulling. U zult begrijpen dat 1999
voor mij persoonlijk een jaar van
grote veranderingen was. Voor
Texel geldt dat in mindere mate.
Naar mijn gevoel was '99 een
overgangsjaar, waarin vele projec
ten in de steigers zijn gezet. Op di
verse fronten is de balans opge
maakt en de blik gericht op het
nieuwe tijdperk dat in 2000 aan
breekt. Van onstuimige groei naar
een duurzame (modewoordje) sa
menleving. Durven wij deze uitda
ging aan?
Nadat ik u in mijn eerste toespraak
nog Texelnaren noemde heb ik veel
bijgeleerd, al zullen vergissingen ge
rust nog voorkomen. Met hulp van
velen, in het gemeentehuis en daar
buiten, heb ik Texel en de Texelaars
beter leren kennen. Dat ik mijn zomer
vakantie ('incognito') op het eiland
heb doorgebracht, heeft daaraan ze
ker bijgedragen. Bovendien heb ik mij
prima vermaakt. En dat doe ik trou
wens nog, elke dag.
Het leven is te mooi om er niet van te
genieten. Sinds Ouwe Sunderklaas
weet ik dat dit niet onopgemerkt is
gebleven. Inderdaad, ik rook als een
schoorsteen, pik regelmatig een ter
rasje en drink graag een glas goede
witte wijn. Als burgemeester loop je
nu eenmaal in de gaten, dat is duide
lijk. Ik zit er niet mee, zo lang ik me
zelf maar kan zijn.
In mijn functie merk ik dat Texel in den
lande een magische klank heeft. Of
het nou gaat om een graaswedstrijd
tussen het Texelse en Drentse
het weet staat er weer een televisie
ploeg op de stoep. Telkens blijkt dat
Texel als Iets bijzonders wordt be
schouwd. Ook als inwoners en be-
schaap, het optrekken van de koop
grens of de introductie van een
horecapasje voor 16-jarigen, voor je
stuurders dragen we dat maar al te
graag uit.
Intussen moeten we echter op onze
tellen passen. Want wie zegt dat
Texel over 100 jaar nog steeds een
welvarend eiland is? Of over 30 jaar?
Of over 10 jaar? Zoals bekend is de
afgelopen decennia nogal wat werk
gelegenheid van het eiland verdwe
nen. Gelukkig hebben we in het toe
risme nog een gezonde motor van de
economie. Toch moeten we waken
voor een te eenzijdige ontwikkeling.
Het is de kunst om van bedreigingen
(Foto Daan Koopman Gemeente Texel)
nieuwe kansen te maken. Het eigen
karakter, het typisch Texelse, moet
daarbij voorop staan. Inspelen op
moderne ontwikkelingen en toch je
zelf blijven. Een mooie uitdaging,
toch?
Om een zelfstandig beleid te voeren,
is echter voldoende ruimte nodig. En
dat is iets waar het gemeentebestuur
zich zorgen over maakt. Steeds meer
zaken raken van het eiland af en wor
den regionaal, provinciaal, landelijk of
Europees bepaald. Neem maar het
beperkte aantal woningen dat Texel
de komende jaren nog mag bouwen
en het teleurstellende besluit van het
provinciebestuur om de vrije vesti-
gingsgrens te verhogen tot slechts
4,5 in plaats van 6 ton. De woning-
schaarste heeft nare sociale en eco
nomische gevolgen. Zo wordt het
steeds moeilijker om vacatures te
vervullen, omdat we nieuwe mede
werkers geen passende woonruimte
kunnen aanbieden. Ik wil bij deze
echter ook oproepen tot verdraag
zaamheid jegens pensioenmigranten
en andere nieuwkomers. Per slot van
rekening zijn we allemaal Texel-lief-
hebbers.
Laten we onze veel geroemde ge
moedelijkheid ook in de nieuwe eeuw
bewaren en demonstreren. Het mag
niet zo zijn dat het 'ieder voor zich' de
boventoon gaat voeren. Als burgers
moeten we elkaar helpen en, indien
nodig, aanspreken op elkanders ge
drag. Zo klaagden bewoners tijdens
de bezoeken aan de dorps
commissies over te hard rijden. Op
1999 is een jaar van terugblikken
maar ook van vooruitkijken. Bijvoor
beeld door leerlingen van basis
school De Fontein. Op verzoek van
de redactie hebben zij zich afge
vraagd hoe hun wereld er straks uit
zal zien. En door MAVO-leerlingen
van OSG De Hogeberg, die al wat
langer over hun toekomst hebben
kunnen nadenken. 4
Er zijn ook een professionele visies.
Adviesbureau Van de Bunt beschrijft
in opdracht van de VW hoe Texel er
in 2030 uit zou kunnen zien De vier
toekomstscenario's worden vandaag
in de TC in beknopte vorm gepubli
ceerd. Wat heeft de toekomst in petto
voor Texel, haar bewoners, de bedrij
ven en de gasten? Uitgangspunt bij
het beschnjven van de toekomst is
niet wat de bewoners zouden willen,
maar wat er zou kunnen gebeuren.
Van de Bunt heeft geprobeerd dat zo
objectief en neutraal mogelijk te
doen. Wat zijn denkbare ontwikkelin
gen? Wat zijn de mogelijkheden en
kansen, de onmogelijkheden en be
dreigingen?
Iets anders dan we vandaag kennen,
is voor velen moeilijk voor te stellen
Wie in de jaren veertig had gezegd
dat vrijwel iedereen binnen dertig jaar
een filmkastje in huis zou hebben,
zou voor fantast zijn uitgemaakt.
Maar in 1970 had ieder gezin een tv.
Bij het schrijven van de toekomstvisie
is uitgegaan van zekere trends, zoals
de individualisering van de maat
schappij. de vergrijzing, het kleiner
worden van de huishoudens, ontwik
keling van nieuwe media en commu
nicatie, Europeanisering, etc. Maar
ook van onzekere ontwikkelingen,
zoals.verzilting van de polders door
stijging van het zeewater en schaal
vergroting. Op een aantal van deze
trends hebben de Texelaars invloed,
op andere niet. Combinatie van ze
kere en onzekere ontwikkelingen
hebben geleid tot vier toekomst
scenario's.
Om greep te houden op de ontwik
kelingen zal Texel een keus moeten
maken. Dat kan pijnlijk zijn. Want wat
voor het toerisme voordelig is. kan
voor de (traditionele) landbouw nade
lig uitpakken. Ook recreatie en natuur
en natuur en visserij kunnen op ge
spannen voet met elkaar staan. Het
sluiten van compromissen is (op on
derdelen) zeker mogelijk, maar Van
de Bunt vraagt zich af of dat verstan
dig is.
'De keuze is niet voor de korte ter
mijn. Overmorgen is in dit verband
belangrijker dan vandaag en morgen.
Want veel van de beslissingen waar
van Texel in 2030 spijt zal hebben,
worden nu genomen.'
Een brede afspiegeling van de
Texelse bevolking, bestaande uit ver
tegenwoordigers van TVL, TVO,
Horeca Texel, de landbouw, dorps
commissies, gemeenteraad, scholie
ren en anderen, kan z'n voorkeur over
de toekomstbeelden uitspreken op
zogenaamde 'actieconferenties' die
begin 2000 worden gehouden.
mijn reactie of ze soms ook wisten
door wie, was het antwoord meestal
ja. Ik vind dat je als burger in zulke
gevallen de plicht hebt om eerst zelf
actie te ondernemen, in plaats van de
bal door te spelen naar gemeente of
politie. Het hele eiland vol leggen met
verkeersdrempels en borden is uit
eindelijk ook geen oplossing.
Wel wil de gemeente graag weten
wat er speelt en leeft. Het proces van
openheid en dialoog met de burgers
is al geruime tijd aan de gang. Op
mijn beleidsterrein was de discussie
avond over het uitgaansbeleid met
Texelse jongeren in de J'Elleboog een
geslaagd voorbeeld. In 2000 zal dit
beleid verder gestalte krijgen. Bur
gers worden steeds mondiger en ma
ken gebruik van moderne communi
catiemiddelen. De gemeente zal daar
op inhaken met o.a. een servicebalie,
betere telefonische bereikbaarheid
en internet (zodat het raadhuis straks
24 uur per etmaal 'open' is).
U ziet, we richten de blik daadwerke
lijk op de toekomst. Ik wens ieder een
gezellige eeuwwisseling zonder
millenniumproblemen en een in alle
opzichten voorspoedig 2000!
De burgemeester,
Joke Geldorp-Pantekoek.
