Startschot VOC-jaar klinkt op vele plaatsen
Esther Banki staat voor imposante uitdaging
Museumdirecteur
ziet veel kansen
Lezersactie
OSG zoekt
leerbedrijven
Aanbesteding
Gemeentewerk^
Kwestie Dorpzich|
voor Raad van Stal
1HXELSE COuraNT
Feestvreugde alom, tijdens de di
verse openingen van het VOC-jaar
die deze week op verschillende
plekken in Nederland plaatsvon
den. Maar hier en daar klinkt ook
een kritisch geluid. 'Het kolonia
lisme is begonnen bij de Verenigde
Oostindische Compagnie', stelde
de Amsterdamse Texelaar Nico
Dros woensdagavond in het tv-
programma Barend en Witteman.
De presentatie van het eerste deel
van de maquette van de Rede van
Texel, dinsdag in het parlements
gebouw in Den Haag, vormde onder
deel van de opening van de tentoon
stelling 'De Staten Generaal en de
VOC'. De maquette toont de Rede
van Texel, met een deel van de VOC-
vloot, de haven en verscheidene ac
tiviteiten aan wal. Het tentoon
gestelde deel geeft een beeld van de
Schans, die in opdracht van Willem
van Oranje omstreeks 1574 werd
gebouwd om de in- en uitvaarroute
te beschermen tegen de Spanaar
den Te zien zijn de kazernes en op
slagplaatsen op de binnenplaats van
de met aarden wallen en een gracht
omgeven vesting. Het fort bood on
derdak aan 320 manschappen en
had een 'bomvrij' magazijn waarin
3000 kilo buskruit kon worden opge
ien van papier en grote delen van het
want van messing. Over enige tijd
wordt de maquette naar het
Scheepvaartmuseum in Amsterdam
overgebracht. De gemeente maakt
€68.068.- 150.000,-) over aan de
Stichting VOC Fonds voor de bouw
ervan. Enkele leden van de nieuwe
gemeenteraad vroegen zich
maandagavond bezorgd af in hoe
verre het zeker is dat de maquette
inderdaad naar Texel komt, omdat
ook andere gemeenten interesse
zouden hebben. 'Héél zeker', bena
drukte demissionair wethouder Nel
Eelman. 'Het is ons toegezegd.' Bur
gemeester Geldorp beloofde 'als een
leeuwin voor de maquette te gaan lig
gen'.
Enkhuizen
Als variant op de 'Heeren Zeventien',
het bestuur van de VOC, mocht een
'Kmderraad van Zeventien' in
Enkhuizen de provinciale start
handeling uitvoeren. De raad bestond
uit kinderen uit Hoorn en Enkhuizen
- twee van de steden die leden van
de Heeren Zeventien leverden - en
Texel, vanwege de belangrijke rol die
de Rede van Texel destijds speelde.
Richard Kooger van de Jozefschool.
Mandy Zandee van de Bruinvis,
de VOC in herinnering en stelde de
kinderen vragen over het VOC-verle-
den, die ze goed wisten te beant
woorden. Hierna zongen de kinderen
het lied 'Naar Zee', over het ronselen
van bemanningsleden
Speciaal voor de gelegenheid waren
twee kanonnen van de Bataviawerf in
Lelystad naar Enkhuizen gehaald. Ze
werden door de kinderen geladen en
schoongemaakt. Wethouder Eelman,
tevens bestuurslid van de Texelse
VOC-stichting, mocht de lont aanste
ken. Met de vijf schoten opende ze
ook het Texelse VOC-jaar. Beelden
van het kinderfeest waren te zien in
het Jeugdjournaal, waarin Doran
Pauka werd geïnterviewd.
Rede van Texel
De oprichting van de VOC wordt al
gemeen gezien als het begin van de
Gouden Eeuw. waarin Nederland een
ongekende welvaart meemaakte,
waarvan ook Texel een graantje mee
pikte. Aanvankelijk kochten Neder
landse kooplieden de specerijen,
zijde en porselein van Portugese
kooplieden, maar door de oorlog met
Spanje stokte de handel. Daarop gin
gen de Nederlanders zelf op 'de
Oost' varen. Maar doordat een geza
menlijk mkoopbeleid ontbrak, werden
Uanne Brouwer (links), Richard Kooger (tweede van links) en Robin Bisschop (vierde van
later door demissionair wethouder Nel Eelman wordt afgevuurd.
Uanne Brouwer van De Akker, Doran
slagen. Het magazijn werd later, in de
Franse tijd, vervangen door een kruit
kamer. Met behulp van een sluis kon
het laag gelegen omringende land
onder water worden gezet. Onder
deel van het schaalmodel zijn ook
scheepsmodellen, die door
maquettebouwer Artitec in korte tijd
realistisch werden nagebouwd. De
modellen zijn van kunststof, de zei-
Pauka van De Fontein en Robin Bis
schop van de Strijbosschool verte
genwoordigden het eiland. De plech
tigheid vond plaats op het 'Landje
van Top', nabij vestingtoren de
Dromedaris in Enkhuizen, vanwaar
de schepen vroeger vertrokken voor
hun lange reis. De stadsomroeper
van Enkhuizen riep de oprichting van
links) laden in Enkhuizen het kanon dat even
(Foto Frank BasHoonso, gemeente Texel)
de ondernemingen eikaars concur
renten en stegen de inkoopprijzen.
Het bestuur van de Republiek, de
Staten Generaal, dwong de kooplie
den daarom tot samenwerking, wat
leidde tot de oprichting op 20 maart
1602 van de VOC en het samengaan
van verschillende kleinere compag
nieën (kamers) uit Enkhuizen, Middel
burg, Delft, Hoorn, Rotterdam en
Amsterdam, die elk één of meer
stemmen in de 'Heeren Zeventien'
hadden. De VOC was de allereerste
naamloze vennootschap ter wereld
en tevens de eerste multinational.
Halverwege de achttiende eeuw had
de VOC 25.000 mensen in dienst. De
VOC liet in totaal 1500 schepen bou
wen, die 4721 reizen maakten. On
danks de grote risico's verging min
der dan vier procent van de vloot.
Maar door ontberingen en ziekte on
derweg en in de Oost keerde van elke
drie zeelieden er slechts één terug.
De 'Loffelycke Compagnie' was geen
gewone handelsonderneming, maar
had ook grote bestuurlijke bevoegd
heden Binnen het eigen territorium
konden overeenkomsten worden
gesloten met vorsten, forten worden
gebouwd, oorlogen gevoerd en lo
kale besturen geïnstalleerd.
Nico Dros
'Valt er anno 2002 eigenlijk wel wat
te vieren', is een vraag die criticasters
van de VOC-herdenking stellen. Eén
van hen is schrijver/historicus Nico
Dros. 'Het kolonialisme is begonnen
bij de VOC', stelde deze Amster
damse Texelaar woensdagavond in
het tv-programma Barend en Witte
man. 'De VOC is gebruikt in interne
dynastieke twisten op Java. In het
begin was de VOC daar huiverig voor,
maar later kreeg ze in de gaten dat ze
de rol van lachende derde kon spe
len. Van een handelsonderneming
heeft ze zich via een soort verdeel- en
heerspolitiek getransformeerd tot een
territoriale macht.' In het tijdschrift
'Tirade' zette Dros al eerder een dom
per op de vreugde. Hij schreef over
de zogeheten 'Chmezenmoord' in
Batavia, waarbij in 1740 5000 Chine
zen werden vermoord. Het was een
tijd dat rijke Chinese ondernemers,
die broodnodig waren voor de han
del met de VOC, illegale landgenoten
(koelies) in dienst namen. Dat ging
lange tijd goed, tot in 1720 de markt
voor suikerriet inzakte en er een
enorme werkloosheid ontstond. Op 8
oktober 1740 naderde een leger van
ontevreden koelies Batavia. Hoewel
de rijke Chinese kooplieden in de
stad niets met de opstand van doen
hadden, werd voor hen een avond
klok afgekondigd. Een dag later be
sliste het bestuur van de Compagnie
dat alle Chinese woningen moesten
worden doorzocht op wapens en
samenzweerders. Het mondde uit in
een enorme slachtpartij, waarbij ook
vrouwen, kinderen, bejaarden en zie
ken werden gedood, wat de stads
regering oogluikend toestond.
Voor wie meer wil weten over de
geschiedenis van de Verenigde
Oostindische Compagnie (VOC)
en de rol die Texel daarin speelde,
verschijnt er deze week een aardig
boekje. Het is uitgegeven door de
VW Texel, in samenwerking met
andere VOC-steden. Beschreven
wordt het ontstaan van de VOC in
1602 en wat hieraan vooraf ging en
de opkomst en ondergang van
deze handelsonderneming. Er
staan brieven in van opvarenden
van koopvaardijschepen en een
aangrijpende bnef van Aagje
Luytsen aan haar man, Harman
Kikkert, die op een VOC-schip
voer. Daarin vertelt ze hem dat hun
pasgeboren kindje aan pokken is
overleden. De brieven zijn onlangs
in een Engels archief gevonden.
Verder is het boekje rijk geïllus
treerd met foto's, oude prenten en
andere afbeeldingen. Tevens zijn
een VOC fiets- en wandelroute af
gedrukt. Het boekje is samenge
steld door VW-medewerkster
Annet Barhorst, in samenwerking
met Vibeke Roeper, letterkundige
en coördinator van de Stichting
VOC Texel 2002. Het Is te koop bij
de boekhandels en andere
verkooppunten en kost 2,50 euro.
Wie dit artikel met logo uitknipt en
deze inlevert bij de VW, krijgt één
euro korting. Deze actie geldt niet
voor de overige verkooppunten,
leder klant krijgt voor maximaal
één boekje korting.
'Goed luisteren naar wat de
Texelaars en de medewerkers heb
ben te vertellen, want die hebben
hier al een hele geschiedenis ach
ter de rug. Daarna kan ik me een
eigen beeld vormen en een visie
ontwikkelen.' Esther Banki, de
nieuwe directeur van het Maritiem
en Juttersmuseum en de Oudheid
kamer, staat voor een imposante
uitdaging. Onder haar leiding moet
het museum in Oudeschild 'De
Grote Sprong Voorwaarts' maken.
Ze denkt dat het gaat lukken. 'Er
liggen hier veel kansen.'
Op haar bureau prijkt een plant met
een kaartje waarop de medewerkers
van het museum hun nieuwe direc
teur veel succes wensen Dat kan ze
gebruiken, want er moet veel gebeu
ren in het museum, dat naar 100.000
bezoekers per jaar wil toe groeien.
Om dat te bereiken is al veel gebeurd.
Op het terrein waarop ze vanuit haar
kantoor uitkijkt zijn meerdere vissers
huisjes in aanbouw, het museum
kocht de schuur aan de
Heemskerckstraat, de gemeente
schroefde de subsidie fors op en ver
leende een royale eenmalige bi|drage
en het VOC-jaar met tal van activitei
ten staat op het punt te beginnen.
Banki (37): 'Er zijn veel ideeën ontwik
keld, maar er moet ook nog heel veel
worden ingevuld.' Eén van haar be
langrijkste taken zal het verwerven
van fondsen zijn, want een museum
dat elk jaar zóveel bezoekers wil trek
ken moet veel investeren. 'Regelma
tig nieuwe tentoonstellingen en we
zullen flink aan de weg moeten tim
meren.' Naar buiten toe is ze hét ge
zicht van het museum, waarover ze
de dagelijkse leiding heeft. Verdeeld
over 6,5 formatieplaatsen werken er
tien medewerkers en ze heeft te ma
ken met vijftien vrijwilligers, onder
anderen die van de Oudheidkamer in
Den Burg, waarover ze ook de scep
ter zwaait.
De museumwereld is Banki met
vreemd 'Ik heb acht jaar als conser
vator in het Gemeentemuseum in
over uitspreken. Het verleden is het
verleden, ik begin hier met een
schone lei.' De jutterij beschouwt ze
wel als een waardevol onderdeel bin
nen het museum. 'Het heeft een to
taal andere museale inhoud dan de
rest. De verhalen maken de rondlei
ding bijzonder. Het heeft iets roman
tisch en spannends. Het aardige van
dit museum is dat er veel verschil
lende dingen zijn. De molen, de vis
serij, de maritieme geschiedenis en
de VOC, archeologische schatten en
het buitenmuseum.'
in. De ruimte is beperkt, waardoor er
met zoveel bezoekers in passen.
Maar de collectie moet wel zo goed
mogelijk naar voren worden ge
bracht. De Oudheidkamer is bij uit
stek geschikt om het culturele erf
goed van Texel te bewaren.
Misschien kan er worden samenge
werkt met de Historische Vereniging.
De groep vrijwilligers is al geruime tijd
bezig de collectie te inventariseren.
Er moeten nieuwe tentoonstellings
materialen en vitrines komen. Het
museum moet zo optimaal mogelijk
Esther Bénki, de nieuwe directeur van het Maritiem en Juttersmuseum: ...beginnen met een schone lei...
Maassluis gewerkt, waar de haring
visserij vroeger belangrijk was. Het
museum heeft ook een historische
collectie over de stad en een kunst
collectie.' Verder werkte ze tijdelijk als
conservator in het Visserijmuseum in
Vlaardingen, dat een belangrijke bi
bliotheek en grote fotoverzameling
heeft 'Ik ben dus bekend met de vis
serij. Verschil met mijn vorige stand
plaatsen is dat Texel veel toeristischer
is. De overeenkomst tussen Texel en
Maassluis is dat er iets over de ge
schiedenis wordt verteld. Het aardige
is dat Oudeschild nog een vissers
vloot heeft en Maassluis al 80 jaar niet
meer. De maritieme geschiedenis
leeft hier volop Ik zit nog maar kort
op het eiland, maar merk dat er grote
betrokkenheid is bij het behoud van
het verleden en het museum. Dat is
belangrijk voor de toekomst.'
Banki studeerde kunsthistorie in
Nijmegen. De vraag is waar haar
maritieme interesse vandaan komt.
'Ik ben geboren in Schevenmgen en
woonde tot m'n achtste in Zandvoort,
waarna ik meeverhuisde naar Maast
richt (ze spreekt met zachte G, red.).
Op gegeven moment ging ik in een
museum aan de slag dat een mari
tieme collectie had Daardoor heb ik
affiniteit met het maritieme gekregen
Met name het historische element en
de scheepvaart spreken me aan. En
het sociale. Het lijkt achteraf een ro
mantische tijd, maar het was heel
hard. In Maassluis had je bijvoorbeeld
veel wezen en was veel armoede.
Vaders bleven vaak op zee. Dat wordt
wel eens vergeten.'
Het eiland Texel, de grootte van het
museum, de variatie daarin en de
collectie noemt ze als argumenten
waarom ze solliciteerde. Was ze op
de hoogte van het jarenlange conflict
met de jutters? 'Als conservator in
Maassluis heb ik nooit iets van die
kwestie gemerkt, maar toen ik op
deze baan solliciteerde, heb ik me er
wel in verdiept. Ik wil er geen oordeel
'Het VOC-jaar wordt heel belangrijk,
want daarmee moet het museum
echt op de kaart worden gezet. We
doen erg onze best om op het thema
in te spelen. Het begon zaterdag al
met de taxatiedag, waarbij Texelaars
hun VOC-objecten konden laten
taxeren Als kunsthistoricus kon ik
zelf wat adviezen geven over conser
vering en restauratie. In Maassluis
organiseerde ik dat elk jaar en er was
altijd veel belangstelling voor. Ik wil
dat hier ook gaan doen. Het hoeft niet
over de VOC, maar kan ook voor an
dere objecten. Het is een mooie ma
nier om Texelaars bij het museum te
betrekken.
Dat is belangrijk. Daarvoor bestaat
ook de stuurgroep Maritiem en
Juttersmuseum, waarin bijvoorbeeld
de Historische Vereniging is verte
genwoordigd. Zo hoor je ook dingen
die anderen belangrijk vinden.'
Er wordt veel energie en geld gesto
ken in het museum in Oudeschild,
maar over de Oudheidkamer horen
we weinig. Banki: 'Ook die heeft de
aandacht. Een grote sprong voor
waarts, zoals in Oudeschild, zit er niet
functioneren. En in het VOC-jaar
worden er verschillende tentoonstel
lingen gehouden.' Banki doelt op 'Het
Huishouden van de VOC', die op 2
april wordt geopend. Aan de hand
van de collectie wordt getoond hoe
producten die de VOC aanvoerde
hun weg vonden naar de Hollandse
huishoudens en hoe het interieur
werd beïnvloed. En op 11 mei gaat de
expositie 'Aan mijn waarde, lieve
man, de brieven van Aagje Luytsen'
van start. Het zijn de brieven die ze
stuurde aan haar man Harman
Kikkert, die stuurman was voor de
VOC.
Ook staan in Oudeschild tal van ten
toonstellingen in het teken van de
'Loffelijke Compagnie'. De expositie
'Geld als Water' verwijst naar de rijke
winsten die met de specerijenhandel
werden behaald. Te zien zijn diverse
prenten. Op 27 april wordt 'Het
Rariteitenkabinet van de Duyfken'
geopend, waarin souvenirs worden
getoond die de replica van het VOC-
schip onderweg verzamelde. En ver
der staan nog tal van andere activi
teiten op het programma. Niet alleen
OSG De Hogeberg is op zoek r
bedrijven waar leerlingen gedure
één jaar drie dagen per week st
kunnen lopen. Dit in het kader
een op te zetten leerwerkproj
waarbij leerlingen door een comb
tie van leren en werken worden vi
bereid op doorstroming naar hel
gionaal opleidingencentrum I
agrarische opleidingencentra. fl
leerwerktraject is voor de leerling®
goede manier om prakti|kervarinfl
te doen, terwijl de deelnemende®
drijven de kans hebben pers J
intern op te leiden Deelname b®
bovendien belastingtechnische»
delen. De OSG zoekt naar onge®
tien bedrijven die een stagep, E
hebben aan te bieden. Daartoe w vi
vrijdag 22 maart vanaf 15.30 uur®
voorlichtingsbijeenkomst gehoo®
in Hotel Den Burg, waar bedi b
terecht kunnen met vragen en oj b
kingen. Ook kan contact worden®
genomen met de verantwoord- g
conrector, de heer G. van der F o
tel. 312121.
Voor de aanbesteding van 9
nieuwbouw van Gemeentewertfl
aan de R.P. Keijserstraat zijn c n
Texelse en twee overkantse bed
ven uitgenodigd. Het zijn Vis»
Bouw- en Timmerbedrijf, Bouv, 1
drijf Duin, aannemersbedrijf TEeB
VBK-beheer (Hoorn) en Drais a
(Makkum).
De bedrijven moeten hun financB
kracht kunnen aantonen met B
bankgarantie van 200.000 euroB
infrastructuur (bestrating, kabels,fl
lering e.d.) van het nieuwe comfl
wordt apart aanbesteed. Hiervoc n
Daalder Alkmaar, rB
Heerhugowaard en Reef (voorbfl
Terro) uit Schagerbrug uitgenodifl
De sloop van de oude gebouwefl
inmiddels gegund aan de frfl
Westerlaken.
Het gemeentebestuur vindt hel®
aanvaardbaar dat de woril
Stengweg 19 ('Dorpzicht') bij®
Cocksdorp recreatief wordt fl
bruikt. Het college legt zich®
ook niet neer bij de uitspraak] 'j
de Alkmaarse rechtbank die c i
anders over denkt en gaat in 1
roep bij de Raad van State.
In juni vorig jaar trad de gemeent
tegen eigenaar C. Westdorp, diel
aan de Postweg woont. Hij moi
recreatieve verhuur van de wi
staken onder oplegging van
dwangsom van 200 euro per dag®
een maximum van 200.000 el
Westdorp ging naar de rechte®
kreeg gelijk. Zijn beroep werd®
grond verklaard en de beslissing®
de gemeente werd vernietigd.®
rechter erkende weliswaar dat
recreatief gebruik van de woningi
gaal is, zodat de gemeente ham
vend kan optreden, maar sprak
uit dat in bijzondere gevallen van|
laatste moet worden afgezien
onderhavige geval zou bijzonder
omdat er zicht is op het alsnog
liseren van strijdig gebruik. Hie'j
zou sprake zijn omdat nog
onttrekkingsprocedure (van die®
woning naar burgerwoning) gaai
is. Van de kant van de gemi
wordt evenwel aangevoerd dal
aanschrijving alleen tot doel had
recreatief gebruik te stoppen, wa'
staat van de procedure om geb'
als burgerwoning mogelijk te mal
Het tegengaan van recreatief geb
beschouwt de gemeente als
'dringende reden', verwijzend r|
het beleid om nieuwe recreat
vestigingen in het buitengebied te
te gaan. De uiteindelijke uitspr
heeft verstrekkende consequer
voor toekomstige situaties waan»
dienstwoning van een agrarischl
drijf met meer permanent wordt I
woond en de agrariër op een as
A-blok woonachtig is. De kans op
slagen van het beroep bij de da
van State wordt daarom 'met <fl
denkbaar' geacht.I
dit|aar. Banki: 'Het thema VOC el
Rede van Texel blijft interessant!
maquette van de Rede van Tex'l
blijvend, ook een kleinere versie!
we zelf laten bouwen. Ook kort!
een navigatiespel dat werkt als f
soort flipperkast. De scheepjes rc
als ballen over het spel. Het is^
voorbeeld hoe educatie en vern
samen op gaan, spelenderwijs lef
De grote maquette die komen
herfst arriveert zal een tijdje in I
onlangs aangekochte schuur aar
Heemskerckstraat worden ondei
bracht. Tegelijkertijd is er een dep
dat voor bezoekers toegankelil* I
Later komt in de schuur de tent# I
stelling 'De Maritieme Ervaring'
1 april krijgt Banki versterking®
Sunny Jansen. Zij wordt medewe®
educatie en expositie, een meti^
functie in het museum. Als projet
der begeleidt ze tentoonstelt
Jansen is nu conservator m
Bakkerijmuseum in Hattum.
Tekst en foto Gerard Timmert*
VRIJDAG 22 MAART 2002
De maquettebouwers van Artitec bouwden de Schans tot in detail na. Op de achtergrond de schepen op de toenmalige Rede van Texel.
(Foto Robert Godi/n)
