Zoetere Waddenzee
deert het leven niet
Vleermuis Floor terug
bij wilde soortgenoten
Kok restaurant Sjans in
finale wildzwijn koken
'Schilders verdienen eraan,
ik moet het voor niets doen'
Lokale geestelijke leiders
praten over acceptatie
LXbLSh couRANT
Boer wil geld om schuur op te knappen
Lezing verplaatst
DINSDAG 17 SEPTEMBER 2002
De Waddenzee is minder zout dan de Noordzee omdat het
water wordt verdund door rivierwater dat via het IJsselmeer
en de sluizen van de Afsluitdijk binnenkomt. Het NIOZ heeft
vastgesteld dat die toestroom van rivierwater in de afgelo
pen 140 jaar is verdubbeld, waardoor het waddenzeewater
dus veel zoeter is dan vroeger. Vooral via de IJssel wordt
steeds meer zoet water aangevoerd.
Kees Kikkert pleit voor een fonds om karakteristieke schuren die nu niet voor een restauratiesubsidie in aanmerking komen te kunnen
Opknappen. Foto Gerard Timmerman)
Voor kunstschilders is het een ge
wild onderwerp en de keren dat
het op de foto is gezet zijn niet te
tellen. De houten boet langs de
Watermolenweg, waaraan geen
rechte plank of dakpan meer is te
ontdekken, spreekt tot de verbeel
ding. Maar bij elke noordwester
storm is het weer afwachten of het
markante bouwsel het overleeft.
Eigenaar Kees Kikkert (De Kroon
tjes) wil het wel opknappen, maar
omdat het geen traditionele
schapenboet is en de boet niet op
de monumentenlijst staat, komt hij
niet in aanmerking voor subsidie.
Dat vindt hij niet rechtvaardig.
De houten boet moet zo'n honderd
jaar geleden zijn gebouwd. Vermoe
delijk van aangespoeld hout of ander
tweedehands materiaal, want van
enige uniformiteit in het gebruikte
materiaal is geen sprake. Maar dat is
juist wat het bouwsel volgens Kikkert
zo bijzonder maakt. Het staat aan
alle kanten scheef, want het is ge
vormd door weer en wind', zegt
Kikkert, voor wie de boet eigenlijk
alleen nog nostalgische waarde
heeft. 'Want aan die paar kippen die
er in rondlopen kan ik natuurlijk niets
verdienen. Er heeft nog wel eens
jongvee gestaan, maar dat is al lang
geleden.'
De economische waarde mag dan
nul zijn, landschappelijk ligt dat an
ders 'Hoeveel keer het met door
kunstschilders is vastgelegd. Het
staat alleen al een keer of vijf in het
dit voorjaar verschenen boek Texel in
schoonheid verbeeld, waarin twintig
schilders Texel hebben vastgelegd.
Prachtig vinden ze het. Al die schil
derijen brengen leuk geld op en de
makers kunnen met het auteursrecht
leuk zaken doen. Maar mij levert het
niks op. Ik mag de boet alleen maar
onderhouden Daarmee heeft
Kikkert inmiddels een begin gemaakt,
geheel op zijn eigen manier. 'Een
beetje timmerman zou die boet tegen
de grond slaan en er een nieuwe bou
wen Mijn zoon Laurens is zo'n vak
man. Hij zou het heel anders aanpak
ken dan ik. Maar hoe mooi je een
nieuwe boet ook bouwt, hij wordt
nooit meer zoals deze.'
Krakend opent hij de gammele deur.
Binnen schijnt door veel openingen
het daglicht naar binnen Zo'n beetje
alles is krom. 'Die balk daar is zo ge
draaid door de wind. Dit kromme is
juist wat deze boet zo markant
maakt. Zo'n schuur moet je vanuit de
bestaande situatie restaureren,
plankje voor plankje, dus eigenlijk op
z'n Jan Boerenfluitje. Zo is hij ook
gebouwd.' De planken waarmee hij
de boet opknapt zi|n met nieuw. 'Dat
past niet bij zo'n boet. In de loop de
jaren heb ik heel wat hout opge
spaard.' Op het erf van de natuurboer
staat het afgedankte hout in lange
rijen verspreid. 'Elk plankje heeft een
verhaal. Bijvoorbeeld de grenen plan
ken uit de schutting van de Dames
Dijt. Het staat hier Enkele palen in
een schutting bij de boet zijn aan eén
kant verkoold. 'Ze komen uit boerde
rij Zeewijk. Na de brand mocht ik ze
hebben.'
Om de hele boet op zijn eigen manier
te 'restaureren' verwacht Kikkert een
half jaar nodig te hebben. 'Die tijd
moet ik er voor vrij maken. Want
mensen denken wel dat zo'n natuur
boer als ik het met achteroverleunen
kan verdienen, maar zo werkt het
niet. Boeren zoals ik dat doe gaat niet
vanzelf. Zo'n boet heeft geen econo-
De lezing die Hans Bonke in het ka
der van het VOC-jaar woensdag zou
verzorgen in het Zeemanskerkje In
Oudeschild, wordt verplaatst naar
donderdag 26 september. De aan
vang (20.00 uur) en het toegangsgeld
(€3,-) blijven ongewijzigd
'Acceptatie van eikaars geloofso
vertuiging, samenwerking in het
kader van vrede en de rol van de
religie in het proces naar wereld
vrede'. Op basis van dit thema wil
de Baha'i-gemeenschap contac
ten bevorderen tussen de leiders
van de wereldgodsdiensten. De
Baha'i-gemeenschap doet dat op
lokaal niveau door het arrangeren
van een gesprek tussen kerkelijke
voorgangers van Texel over sa
menwerking. Op vrijdagavond 27
september gebeurt dat in dorps
huis De Hof aan de Nikadel, aan
vang 20.00 uur.
Voor de bijeenkomst, die voor elke
belangstellende vrij toegankelijk is,
zijn vertegenwoordigers uitgenodigd
van de hervormden, rooms-katholie-
ken, doopsgezinden, gereformeer
den, baptisten en de kerk van Jezus
Christus van de heiligen der laatste
dagen (mormonen).
Al eerder stelde het Universele Huis
van Gerechtigheid (het hoogste
bestuursorgaan van de Baha'i-
wereldgemeenschap) het onderwerp
aan de orde bij de religieuze leiders
op wereld- en nationaal niveau. Dat
gebeurde door hen een brief te zen
den met een pleidooi voor harmonie
tussen de godsdiensten als essen
tiële voorwaarde voor wereldvrede.
Strekking: de godsdiensten moeten
hun vooroordelen verlaten en elkaar
vinden in het dienen van de mens
heid.
Dezelfde brief moet ook de gespreks
stof bieden op 27 september in De
Koog. De avond begint met het zich
voorstellen van de deelnemers en het
toelichten van het thema, waarna ie
dere geestelijke leider een eerste
reactie geeft. Na de pauze kunnen
belangstellenden zich laten horen en
aldus bijdragen aan de daarop vol
gende dialoog tussen de gespreks
partners. De organisatoren hopen de
avond te kunnen afsluiten met af
spraken voor verdere stappen.
De volgende activiteit van de Texelse
Baha'i-gemeenschap is het doen
opvoeren van een gedramatiseerde
vertelling, ook in De Hof in De Koog,
aanvang 20.00 uur. 'Tahirih, het be
vrijdende woord' is gebaseerd op
ware gebeurtenissen in de 19de
eeuw in Perzie en opgedragen aan
Tahirih, voorvechtster van vrouwen
emancipatie die ter dood werd ver
oordeeld omdat zij zich door zelfstu
die had ontwikkeld en opkwam voor
de waardigheid en de rechten van de
vrouw. De uitvoering is in handen van
Willem Marcelis en Nadie Reyhame,
die ook meedoen aan de gezamen
lijke nabespreking. De avond is toe
gankelijk voor ieder tegen betaling
van €3,- per persoon.
Op zaterdag 30 en zondag 1 decem
ber wordt een workshop manda
latekenen gehouden onder leiding
van Wieke van der Sluijs. Deelnemers
houden zich bezig met het thema
licht en donker en brengen deze te
gengestelde begrippen na meditatie
tot uitdrukking in tekeningen met krijt
en kleurpotlood op donker papier. 'Zo
kunnen we ons eigen licht ervaren en
de lichtbron, de goddelijke vonk die
in ieder van ons aanwezig is, laten
schijnen', aldus staat in de uitnodi
ging aan mogelijk geïnteresseerden.
De kosten zijn €35,- per persoon.
Voor meer informatie en aanmelding
kan men bellen via 317896, liefst tus
sen 19.00 en 20.00 uur.
mische waarde, dus de tijd die ik er
in steek brengt niets op Maar als hij
straks in elkaar zakt, dan zegt ieder
een: waarom heeft hij er met beter op
gepast? Het is wel zo dat als ik de
boet zelf opknap de kosten met in
verhouding staan tot de restauratie
van een echte schapenboet. Het
materiaal heb ik al, alleen de uren
moet ik er in steken. Ik denk dat daar
in guldens een bedrag van vijftien- tot
twintigduizend mee is gemoeid. Ei
genlijk is dat een koopje, want voor
zo'n bijdrage garandeer ik wel dat hij
weer voor vijftig jaar staat En dan wil
ik best een onderhoudscontract af
sluiten.'
De boet aan de Watermolenweg is
met het enige markante object van
Kikkert dat met achterstallig onder
houd kampt. Ook de schuur aan het
Molwerk bij het Licht van Troost kan
een opknapbeurt gebruiken. Kikkert:
'Daarvoor geldt eigenlijk hetzelfde
verhaal.' De vraag is wat er met de
boet aan de Watermolenweg gaat
gebeuren als er mets gebeurt. 'Ik
denk niet dat ik hem in elkaar laat
storten, maar het is natuurlijk wel een
vorm van ongelijkheid.' Kikkert pleit
er voor dat de gemeente een fonds
in het leven roept, waarmee dit soort
karakteristieke boeten die buiten de
bestaande regelingen vallen in stand
kunnen worden gehouden.
De gemeente laat weten dat Kikkert
m ieder geval een aanvraag bij de
gemeente kan doen om de boet op
de monumentenlijst te laten zetten
Maar Kikkert verwacht daar gezien
de geldende criteria in financiële zin
weinig mee op te schieten. Hij hoopt
met dit stuk in de krant de discussie
los te maken.
Omdat met het rivierwater mest
stoffen zoals fosfaten en nitraten
worden meegevoerd, is ook het
gehalte daarvan in de Waddenzee
verdubbeld. Volgens NlOZ-onder-
zoeker Hendrik van Aken is de
waargenomen verzoeting niet
schadelijk voor het leven in de
Waddenzee. De dieren en planten
die daar leven, zijn gewend aan
sterke wisselingen van het zoutge
halte, ook als deze zich over een
veel kortere periode voltrekken. Bij
vloed zijn grote delen van de Wad
denzee zouter dan bij eb. Door de
toename van meststoffen neemt
het gehalte aan plankton en algen
toe. Organismen die daarvan af
hankelijk zijn, gedijen daarom be
ter. Er komen bijvoorbeeld meer
garnalen, wat door de visserij en
sommige wetenschappers op prijs
wordt gesteld, maar niet door
milieuactivisten.
Lange termijn
Dat de verzoeting van de Waddenzee
over zo'n lange periode kon worden
vastgesteld, komt doordat al sinds
1860 dagelijks om acht uur 's mor
gens de temperatuur en het zoutge
halte van het Marsdiep worden ge
meten. Dat gebeurde aanvankelijk
door het KNMI aan de Helderse zee
dijk en ging door tot 1965. Vanaf de
dijk van 't Horntje werden dergelijke
metingen sinds 1948 uitgevoerd,
aanvankelijk door het RIVO en sinds
1982 door het NIOZ. Door de overlap
van 17 jaar konden de reeksen aan
beide kanten van het Marsdiep wor
den gecombineerd tot een reeks
Marsdiepzoutgehalten en temperatu
ren van nu al 142 jaar. Tussen 1860
en 2000 is een duidelijke trend waar
genomen in het jaargemiddelde zout
gehalte van het Marsdiep. Dit nam af
van 30 tot 28 gram zout per liter.
Andere verdeling
Vooral de IJssel loost dus veel meer
zoet water via het IJsselmeer in de
Waddenzee. Volgens Van Aken is dat
het gevolg van waterstaatkundige
werken, zoals de stuwen die in de
jaren zestig en zeventig in de Rijn zijn
gezet om deze bevaarbaar te hou
den. Het oorspronkelijk uit de Rijn
afkomstige water wordt daardoor bij
Arnhem op een andere wijze over de
IJssel en
de Nederrijn verdeeld.
'Toen ik voor het eerst de afname van
het zoutgehalte in het Marsdiep zag,
dacht ik dat het kwam door toename
van de neerslag in Duitsland in Zwit
serland, wat te maken zou kunnen
hebben met het warmer wordende
klimaat', laat Van Aken desgevraagd
per e-mail weten vanaf de Pelagia,
waarmee hij momenteel onderzoek
doet bij IJsland. 'Maar toen ik keek
naar de Rijnafvoergegevens bij
Lobith, bleek dat tegenwoordig via de
Rijn evenveel water Nederland bin
nenkomt als vroeger. De oorzaak
moest dus zitten in de gewijzigde
verdeling van het water over de rivie
ren waarin de Rijn zich na binnen
komst in Nederland splitst Dat werd
bevestigd door gegevens over de
afvoer van de IJssel bij Kampen. Die
afvoer bleek sinds 1932 verdubbeld
te zijn'
Niet elke onderzoeker onderschrijft
de opvatting dat de extra bemesting
van de Waddenzee als gevolg va;
toestroom van zoet water mei
daarin opgeloste nitraten en fosfj
de (enige) oorzaak is van de ovet
algemeen toegenomen aanwi
heid van organismen zoals set
dieren en garnalen. Het zit moj
ingewikkelder in elkaar. De (ve
derde) temperatuur van het zeen
in het voorjaar en de daarmee
menhangende beschikbaarheid
voedsel (plankton) voor de lar
speelt ook een rol.
De gegevens over de verzoeting
de Waddenzee gedurende een
lange periode werden vorig jaa
aan de orde gesteld tijdens een
posium in het Schotse Edmbi
over de variabiliteit in de zee
meetreeks is een van de lanj
oceanografische reeksen die me
de wereld kent en daarom van bel
voor onderzoek naar langetern
effecten, bijvoorbeeld van het
maat.
Koken met 3.000 toeschouwers.
Het staat Eric Scheidemann maan
dag te wachten, als hij meedoet
aan de eindstrijd van de vak
wedstrijd 'Wildzwijn koken op de
Veluwe 2002', die in Apeldoorn
wordt gehouden. Scheideman, als
chef-kok werkzaam in restaurant
Sjans in De Koog, behoort tot de
twaalf finalisten. Zijn recept:
Sanglier a la mode Texeloise
(geglaceerde wildzwijnbout met
duindoorncompote in een
lavendeljus).
Eric Scheidemann, onder vrienden in
De Koog ook wel bekend als De Duit
ser. is uit vele vakgenoten geselec
teerd op basis van het door hem in
gezonden recept. 'Het was eigenlijk
een ideetje van mijn compagnon
Henk-Jan (Klok, red.), die zei: "Daar
moet je aan mee doen Eric." Het wild-
seizoen staat op aanbreken en dank
zij mij Duitse afkomst kan ik als kok
wel met grote stukken wildbraad
omgaan. Toen heb ik een menuutje
verzonnen. Maandag gaat het ge
beuren. Het is een uitdaging en wel
spannend. Ik heb nog nooit voor zo
veel mensen gekookt
Scheidemann wordt op Texel niet tot
de eerste de beste koks gerekend. Hij
staat hoog aangeschreven, wat ook
blijkt uit het door hem ingestuurde
recept. Hij verwerkte er veel Texelse
producten in, zoals biologische boter
en duindoornjam van Donatus, uien
en wortelen van hoeve Lou Christy
van de gebroeders Van Exel in
Eierland en spruitjes uit de volkstuin
van Huug Snoek junior. De geboren
Amsterdammer volgde in Frankfurt
een koksopleiding en werkte er in
diverse restaurants, totdat hij in 1991
neerstreek op Texel. Hij werkte in
Hotel Opdum, op de Holland-Ame-
rika Lijn, in Hotel Greenside en inmid
dels in restaurant Sjans.
Sanglier a la mode Texeloise
Ingrediënten:
2,5 a 3,5 kg wildzwijnbout met bot
30 gr. Texelse biologische boter (Sint
Donatus)
Waddenzeezout. 5 gr rode peperkor
rels
100 gr. mager spek
1 klein gesneden uit en 1 grof gesne
den wortel van Lou Christy
30 gr. bloem
2 flensjes (0,61) donker bier van de
Texelse Bierbrouwerij
160 gr. dumdoornjam
0,51 Texelse vlierbessenwijn
30 gr bittere chocolade
enkele takjes verse lavendel uit
Eierland
1 kg. aardappelen van Van Exel
600 gr. spruit/es uit de volkstuin van
H. Snoek jr.
sesamolie
verse rode pepert/es
Doe de boter in een braadslee en
braad de wildzwi/nbout aan. Haal de
bout eruit en smoor uit. wortel en
spek in de boter met zout en peper.
Kok Eric Scheidemann van restais\
Sjans.
Binden met bloem, vlierbessen
en één flesje bier toevoegen. Dit
bout terug in de braadslee en zetj
in de oven (175/180 gr. C.) Andel
a twee uur laten braden en elk (i
tier de bout draaien en het bove
gedeelte met een kwastje msm
met een mengsel van duindoorn
en bier. Als de bout gaar is ui
braadslee halen en de jus zeve
vervolgens laten inkoken. Dan d:
tere chocolade erdoor roeren er
slotte fijngehakte lavendel.
Geef er pommes dauphine (aar.
pelen van Van Exel gevuld metk
van Sint Donatus) en pikante a
jes bij, roergebakken in sesamh
rode pepertjes.
Een vleermuis als huisdier. EcoMare-bioloog Pierre Bonnet weet
ervan mee te praten. Vier weken lang ontfermde hij zich over
een verongelukte jonge vleermuis totdat het dier sterk en groot
genoeg was om weer in de vrije natuur teruggezet te worden.
'Een onvergetelijke ervaring'.
Bonnet had al voor die tijd een meer
dan normale belangstelling voor
vleermuizen. Die interesse ontstond
toen hij een paar jaar geleden betrok
ken was bij het inrichten van een ex
positie over vleermuizen m het
Museon in Den Haag, waar hij één
week per maand werkt. 'We hadden
ook een terrarium gemaakt met acht
vampiers, dus vleermuizen die bloed
drinken. Toen die dieren me aandach
tig aankeken, gaf dat een heel andere
sensatie dan bij een hond, kat of zee
hond. Ik dacht: dit beest denkt na
over mij. Ik weet best dat dit waar
schijnlijk niet waar is, maar ik voel het
wel zo. Wat me ook intrigeert is dat
55 miljoen jaar geleden al vleermui
zen rondfladderden die er vrijwel het
zelfde uitzagen en hetzelfde leven
hadden als de huidige soorten. Die
beesten waren er dus al in de tijd van
de dinosauriërs'.
Geitenmelk
De gelegenheid om een tijd voor een
'eigen' vleermuis te zorgen deed zich
deze zomer voor toen Bert Eenhoorn
en Jolanda van Heerwaarden in een
plas water bij het Groenweggetje in
De Waal een jonge vleermuis vonden
die op sterven na dood was. Ze gin
gen ermee naar Bonnet, omdat ze
van diens hardloopmaatje Laurien
Bakker hadden gehoord dat die er
verstand van had Hij nam het diertje
- dat kleiner dan een luciferdoosje
was - over, maar verwachtte dat het
spoedig dood zou gaan. Het bleek
een laatvlieger te zijn, de op Texel
meest voorkomende soort. Het dier
tje moet afkomstig zijn van de be
kende kolonie vleermuizen die zich
op wisselende plaatsen in De Waal
ophoudt. Mogelijk is het door zijn
moeder bij een 'verhuizing' verloren.
Bonnet had wel eens gehoord dat
vleermuizen geitenmelk willen drin
ken. Hij haalde daarom geitenmelk bij
Renske van der Tempel van De
Noordkroon en probeerde het te voe
ren met behulp van een injectiespuit
De etende jonge vleermuis van dichtbij gezien, letterliik handtam.
waar de naald vanaf was gehaald. En
waarachtig, het vleermuisje likte het
op, aanvankelijk traag en aarzelend,
maar later steeds gretiger.
Na vijf dagen begon Bonnet met het
voeren van meelwormen. Ook dat
ging aanvankelijk stroef, maar het
beest had al gauw de smaak te pak
ken en werkte uiteindelijk tachtig
wormen per dag naar binnen. Inmid
dels was vastgesteld dat de jonge
laatvlieger tot het vrouwelijk geslacht
behoorde. Ze kreeg dan ook een
meisjesnaam: Floortje.
Dracula
Floortje was al spoedig in omvang
verdubbeld en had nu ook de typi
sche 'draculatanden' ontwikkeld
waarmee grote kevers en andere vlie
gende insecten worden gekraakt. In
het begin hield Bonnet er rekening
mee dat Floortje besmet kon zijn met
het hondsdolheidvirus, zodat hij
handschoenen droeg als hij ermee
bezig was. 'Maar toen Floor na ver
loop van tijd zelf geen ziekte
verschijnselen vertoonde en ook
geen nijging had om te bijten, liet ik
die handschoenen maar uit. Boven
dien dacht ik: in de hele wereld zijn
in100 jaar slechts drie mensen over
leden aan hondsdolheid waarmee ze
via een vleermuis waren besmet Het
risico is dus nogal klein'.
Floortje was duidelijk op haar pleeg
vader gesteld en die liefde was we
derzijds. Toch is Bonnet geen mo
ment van plan geweest om de
vleermuis blijvend in huis te houden.
Hij stoomde haar daarom klaar voor
de natuurlijke vrijheid. Ongeveer zo
als het ook in de natuur gebeurt gaf
hij vliegles: van enige hoogte loslaten
en zo tot fladderen dwingen. Het
lanceerpunt was de linnen kap van
een lamp, waar de vleesmuis met de
klauwtjes, die aan de vleugels zitten,
werd opgehangen. De eerste vluch
ten eindigden voortijdig als Floortje
tegen de wand of de gordijnen
knalde, maar later ging het beter.
Afscheid
Half augustus was het grote moment
Toen Pierre Bonnet In verband met een trouwerij een paar dagen in het buitenland''
nam Dirk Eelman de opvoeding van Floortje over. Hier is hij bezig met het voeren van F
wormen.
daar. De jonge laatvlieger moest de
wijde wereld in en zich voegen bij
een kolonie wilde soortgenoten, die
zich ophouden in de spouw van de
woning van Dirk Eelman aan de
Schorrenweg. Om half zes 's mor
gens werd ze geplaatst bij de weg
gebroken lekdorpel die toegang gaf
tot de spouw. Floortje kroop direct
naar binnen en ontmoette haar wilde
zusters en broeders. De emotie die
haar daarbij beving, was voor Bonnet
en Eelman goed te volgen want ze
hadden een detector, waarmee het
hoogfrequente en daardoor voor
mensen onhoorbare geluid van vleer
muizen naar een lagere frequentie
wordt gebracht en daardoor hoor
baar wordt. De vleermuis kwam la
ter weer tevoorschijn en ging vliegen.
De eerste vluchten eindigden tegen
de gevel van het huis, maar al gauw
had het dier met haar 'sonar' de om
geving in kaart gebracht en wist ze
beter hindernissen te mijden. Tt
Bonnet Floortje na een niet bedoe'
landing in het gras oppakte, km
het dier direct weer aanhankelijk
hem op. Het was een aandoen
moment, maar evengoed werd
jonge vleermuis weer afgezet b)
ingang van de spouw. Blijkbaars
integratie gelukt, want op een get
ven moment waren de geluiden»
Floor niet meer te onderscheiden»
het gekwetter van de andere In
vliegers en was ze in de vlucht san
met de anderen ook niet meerit
het oog te onderscheiden
Bonnet heeft van de opvoeding»1
de vleermuis regelmatig video-op"
men gemaakt. Die worden ge"10
teerd tot een kort filmpje datu"
vleermuizenexpositie in het Muset
wordt vertoond.
