Duikers NISA pakken
historische wrakken in met zand
'Rauwe handen door het
schudden van steigergaas
'Stroming bedreigt
scheepsrestanten
Duitse toerist mist kruising
TEXELSE 7
COURANT
Menno Schuijl
wint maandbeker
Bakker wint
laatste cross
EEN BETER MILIEU
BEGINT BIJ JEZELF
Programma
Zaalvoetbal
Wat moet er
iders op Texel?
DINSDAG 19 AUGUSTUS 2003
vissersschepen nog met hun netten
verstrikt raken in scheepsdelen is ook
verminderd.
Vier
De onderwaterarcheologen beperk
ten zich met de inzanding bewust tot
vier van de twaalf wrakken. 'We
moesten een selectie maken en daar
bij hebben we gekozen voor de wrak
ken die nog het meest compleet wa
ren met inhoud en daardoor
historisch het interessantst. Van som
mige andere is alleen de constructie
nog over, omdat de rest al is wegge
spoeld of opgedoken. Naast die vier
ligt er onderwater nog voldoende dat
zeker in aanmerking komt om ook
beschermd te worden, maar we
moesten keuzes maken.'
De vier ingepakte wrakken zijn de
BZN2 (in de volksmond het Pools
kanonnenwrak, omdat er door sport-
duikers ooit twaalf bronzen kanonnen
zijn opgedoken, waarvan er drie bij
het Maritiem en Juttersmuseum lig
gen), de BZN3 (vermoedelijk de Rob,
die in de jaren tachtig al eens werd
onderzocht en in 1988 met duizen
den zakjes zand werd ingepakt tegen
de stroming), de BZN8 (het schip
waaruit vorig jaar de bronzen bel te
voorschijn kwam, in de volksmond
ook wel aangeduid als VOC-galjoot
de Lelyen de BZN10 (een behoorlijk
intact gebleven schip, waarvan werd
vermoed dat het een ander deel van
de Lely zou kunnen zijn geweest). De
namen BZN (Burgzand) zijn admini
stratieve aanduidingen die de mede
werkers van het NISA aan de wrak
ken hebben gegeven, omdat zij zelf
nog niet met honderd procent zeker
heid kunnen zeggen wat welk schip
moet zijn geweest. Vos: 'Voor ons is
inmiddels wel duidelijk dat de 8ZN8
toch met de Lely was, omdat er spul
len uit zijn gekomen die waren ge
maakt, nadat de Lely al was gezon
ken in 1654. En we weten dat het
wrak dat we aanduiden met BZN 10
evenmin van de Lely kan zijn.' Hij
salariskosten zijn daar gelukkig niet
bij inbegrepen, maar verder moet ik
daar alles van doen, dus we moeten
keuzes maken. Het voordeel van
Texel is dat we hier weinig logistieke
kosten hebben, omdat alles dicht bij
elkaar zit.' Het team duikt een paar
maanden per jaar. De overige tijd
wordt besteed aan het uitwerken en
NIOZ
maal rauw en het kostte ook veel
lucht, maar we zijn elke dag net zo
lang doorgegaan totdat al het zand
dat zich op het gaas had verzameld
daadwerkelijk door de mazen was
gezakt.'
Vos erkent dat het voor zijn team
bijna tegennatuurlijk aanvoelde om
de bodemschatten te begraven in
plaats van boven water te halen.
'Toen we begonnen, hadden we nog
zoiets van het is dat het moet, maar
gaandeweg werden we toch steeds
enthousiaster, omdat we resultaat
begonnen te zien. Het lukte ons om
het zand weer omhoog te krijgen, ter
wijl het elders om ons heen weg
spoelde. Op een gegeven moment
vonden we het prachtig dat het ons
lukte om de restanten veilig te stel
len.'
Gemiddeld werd een nieuwe laag van
minimaal een halve tot één meter
nieuw zand ingevangen onder het
gaas. Mede doordat dat op een grote
oppervlakte is gebeurd, verwacht Vos
dat de onderwaterterpen de ko
mende decennia veilig zijn. Zand
kokerwormen die zich al op grote
delen van het gaas hebben geves
tigd, moeten daar ook een handje bij
helpen. 'De zandkokers die zij achter
laten, zitten stevig tegen elkaar aan,
waardoor het een soort extra deken
op het gaas wordt.'
De nieuwe afdeklaag biedt tegelijk
bescherming tegen de paalworm. 'Ze
kunnen er niet meer bij. En de wor
men die nog in het hout zaten, over
leven het niet, omdat ze niet zonder
zuurstof kunnen. Die beestjes heb
ben kieuwen waarmee ze de zuurstof
uit het water halen De kans dat
Het steigergaas dat uitgebreid over vier wrakken is gespannen om zand te winnen. Op verschillende plekken hebben zich al zandkoker-
wormen gevestigd die extra bescherming moeten bieden tegen de stroming.
wijst erop dat het merendeel van de
historische scheepswrakken met van
de VOC zijn. 'Er liggen in het weste
lijke deel van de Waddenzee maar
vier echte VOC-schepen.'
De BZN2 moet volgens Vos zijn ge-
ken bij het Burgzand. In het begin
telde het team acht mensen. Later
werd dat uitgedund tot zes, omdat
twee duikers om medische redenen
hun werk moesten staken. Vos: 'Dat
was lastig voor ons. omdat we daar-
dmgen van gevonden voorwerpen
binnenkomen. Op basis daarvan en
van lokale contacten die ik zelf heb
met vissers en sportduikers wordt
bekeken wat voor ons de moeite
waard is om te onderzoeken. Ik heb
jaarlijks een budget van €90.000,-
voor onderzoek onder water. De
bouwd in het jaar 1661 en gezonken
tussen 1670 en 1680. Het bouwjaar
werd met behulp van dendro
chronologie afgeleid uit de jaarringen
in het wrakhout. De BZN3 werd ge
bouwd tussen 1635 en 1640 en zonk,
als het de Rob was, in 1640. De BZN8
werd vervaardigd in 1641 en ver
dween tussen 1658 en 1660 in de
golven. De BZN10 dateert van 1645-
1650 en zonk rond 1670. 'Het pro
bleem is dat we nog zo weinig ge
schreven bronmateriaal tot onze
beschikking hebben. Nadat een
schip was vergaan, werden er vaak
rechtszaken gevoerd over de aan
sprakelijkheid, maar dat materiaal
werd destijds allemaal nog niet zo
nauwkeurig bijgehouden. Het is mis
schien wel ergens, maar niet goed
gearchiveerd. En dat is jammer, want
het zou ons veel informatie kunnen
geven over de schepen.' De wrakken
op zich vormen voor het NISA een
belangrijke informatiebron, omdat ze
een beeld geven van het wonen,
werken en leven aan boord. Doordat
de schepen in de loop der tijd in de
bodem zakten, bleven ook materia
len als touw, kleding, schoeisel, ge
bruiksvoorwerpen en handelswaar
bewaard. Aan inventariseren en in
kaart brengen, werd de afgelopen
weken weinig gedaan, omdat dat de
afgelopen jaren al gebeurde. Verza
meld in één plastic bak liggen de
materialen die dit jaar boven water
werden gehaald. Het gaat onder
meer om een aantal scherven en een
pijpenkop met steel eraan.
door nog maar met maximaal vier in
plaats van zes mensen tegelijk kon
den duiken. Er moeten altijd twee
mensen boven water blijven. Een
duiker die stand-by is voor als er wat
gebeurt en een duikteamleider die
coördineert.' De duikers waren ge
middeld vier uur per dag onder wa
ter. Met de Zeearend moest ook re
kening worden gehouden met het tij,
omdat de voormalige sleepboot 2,80
meter diep steekt. 'We hebben één
keer een half uurtje verplicht zee
hondjes liggen kijken, omdat we
omgeven waren door banken waar
we nog met overheen konden varen.'
Het duikteam van het NISA is het
enige professionele archeologische
duikteam dat Nederland rijk is. Het
valt onder de sector Cultuur van het
ministerie van Onderwijs, Weten
schappen en Cultuur. Tot elf jaar ge
leden was het NISA zelfstandig,
daarna werd het een onderdeel van
de Rijksdienst voor Oudheidkundig
Bodemonderzoek (ROB). Vos: 'Onze
werkzaamheden beginnen bij de sec
tor Behoud van het ROB, waar mel-
inventariseren van de verzamelde
materialen en gegevens.
De kritiek van sommige amateur
duikers op het eiland dat door het
NISA opgedoken spullen voorgoed
verdwijnen in het depot in Lelystad
roept nog steeds weerstand op bij
het duikteam. Vos: 'Die kritiek is niet
terecht. We hebben een open depot,
waar iedereen kan komen kijken en
waar je conservatoren ook aan het
werk kunt zien. Voor onderzoekers is
het materiaal altijd beschikbaar en
musea kunnen voorwerpen in bruik
leen vragen. De bronzen bel staat nu
bijvoorbeeld tijdelijk bij het Maritiem
en Juttersmuseum. Het klinkt mis
schien wat pathetisch, maar wij zor
gen ervoor dat de matenalen be
waard blijven voor het algemeen
belang en de openbaarheid. Sport
duikers hebben de opgedoken spul
len nog wel eens thuis staan.' Vos
hoopt dat de aangebrachte netten
ook als signaal overkomen dat de
restanten die daaronder liggen met
rust moeten worden gelaten.
Jeroen van Hattum
Het duikteam begon op maandag 2
juni met duiken. De onderwater
archeologen verbleven tot vorige
week dinsdag in een aantal units
naast het Aquariumgebouw van het
NIOZ. Inmiddels is de ploeg afgereisd
naar Schouwen-Duivenland voor on
derzoek aan een wrak dat voor de
Noordzeekust is gevonden
Doordeweeks werd dagelijks gedo-
Hoofd Arent Vos van het duikteam maakt zich op om onder water te gaan.
Net als vorige maand wist ook dit
keer Menno Schuijl de clubwedstrijd
van de Texelse golfclub op zijn naam
te zetten. De veertig deelnemers aan
de maandwedstrijd speelden de
achttien holes verdeeld over verschil
lende categorieën, afhankelijk van
hun handicap.Golfers met een han
dicap van 0 tot 18 speelden
strokeplay, waarbij alle slagen wor
den geteld. Schuijl had 71 slagen
nodig om de baan te lopen, maar na
aftrek van zijn handicap kwam hij op
63 slagen, waarmee hij zijn handicap
verbeterde. Martin Zimmerman en
Henk Wijsman werden tweede en
derde, beiden met 66 slagen netto.
Golfers met een handicap boven de
achttien moesten proberen hun han
dicap te verbeteren. Voor elke keer
dat dit lukte, kregen zij een pluspunt,
anders een minpunt. In de categorie
18.1 tot 26,4 won Harry Keizer met
vijf pluspunten, vóór Els Postma en
Petra Keijser, die allebei vier pluspun
ten hadden. In de categorie 26,5 tot
Bij de zesde en laatste crossloop van
ZDH verschenen vrijdag zestig deel
nemers aan de start. De mimloop
over één kilometer werd in 3.26 mi
nuten gewonnen door Jochem van
Gent uit Ter Aar. Bij de jeugd over vier
kilometer was Valerie Mülder uit Bonn
de snelste met 17.58 min. Hanny van
der Weide uit Den Helder won de vier
kilometer voor vrouwen in 18.25 min,
de vier kilometer voor mannen kwam
op naam van Jaap Witte uit Den Burg
(13.58). Robert Bakker liep de acht
kilometer in 28.47 min., de acht kilo
meter voor veteranen werd gewon
nen door Jan Zijm in 29.51
Na afloop van de cross kon het eind
klassement van het seizoen worden
opgemaakt. Robert Witte uit Den
Burg is winnaar van de één kilome
ter miniloop (10 minuten, 17 secon
den) De overige eindstanden waren:
4 km jeugd: Wouter Schermer uit
Zaandam (1 uur, 18.17 min); 4 km
mannen: Jaap Witte uit Den Burg
(42.35 min); 4 km vrouwen: Laurien
Bakker uit Den Burg (59.04 min); 8 km
mannen: Robert Bakker uit De Koog
(1 uur, 25.59 min); 8 km veteranen:
Nico Vergouw uit Zaandam (1 uur,
37.53 min).
36 won Ap de Bruin met vijf pluspun
ten. Margriet Peetoom werd tweede
met drie pluspunten, Marijke de Beer
derde met twee.
De longest drives werden geslagen
door Joop Kohnhorst en Petra
Keijser, de neary's waren voor
Christoph Zimmerman en Elly
Boorsma. Menno Schuijl sloeg op de
16de hole een 'eagle', een par 5 in
drie slagen.
Woensdag 20 augustus
18.00 Klif c1 - Oosterend c1
Hoogendijk
18.45 De Krim c2 - Texel c1 P
Hoogendijk
19.30 Klif c2 - De Koog c1 Van Putten
20.20 Texel 7 - Klif 4 Van Putten
21.10 Texel 5 - Klif 3 Douma
Zaaldienst/tijdwaarneming: Texel
Donderdag 21 augustus
18.15 De Krim d2 - De Krim d1 De Knm
19 00 Texel 8 - De Krim 6 Kuipers
19.50 De Krim 3 - NIOZ Kuipers
20.40 Texel 6 - De Krim 4 Molanus
21.30 Klif 2 - Jelleboog 3 Molanus
Zaaldienst/tijdwaarneming NIOZ
Vrijdag 22 augustus
17.30 De Koog e1 - Jelleboog e2 De Koog
18.15 Texel 3 - RAB Van Putten
19.05 Mantje 3 - Jelleboog 1 Kuipers
19.55 Mantje 2 - Oosterend 1b Boon
20.45 Texel 1 - Casino 1 Hoogendijk
21.35 ZDH - Mantje 1 Sangers
22.25 Texel 2 - Jelleboog 4 Bakker
Zaaldienst/tijdwaarneming. Jelleboog
ling en
)en rake
Doordat
de stroming liggen, ontstaan ter
plekke wervelingen en stroomver
snellingen, waardoor het afbraak
tempo nog eens verhoogd wordt. Als
er slijpgeulen onder de scheepsdelen
ontstaan, kunnen deze op een gege
ven moment onder hun eigen ge
wicht instorten Blootliggende houten
constructies zijn ook een prooi voor
vaak wordt gebruikt om steigers af te
dichten. Op de wal werden de banen
gaas, die veertig meter lang en drie
meter breed waren, voorzien van
stukken wekkerketting (kettingen die
afkomstig zijn van boomkorren). Met
de Zeearend, het werkschip van het
archeologisch duikteam, werden de
verzwaarde stukken steigergaas naar
paalwormen, die als larfjes door het
water zweven en zich nestelen op
wrakhout. De diertjes kunnen een
balk eikenhout in vijf tot tien jaar vol
ledig laten verdwijnen.
De ontzandmg van het Burgzand is
terug te voeren tot de komst van de
Afsluitdijk in 1932. Uit geologisch
onderzoek dat Vos recent heeft laten
de restanten van de schepen ge
bracht en op de zeebodem opnieuw
uitgerold. Vos: 'We hebben de banen
elkaar telkens een stukje laten over
lappen, zodat er een soort groot
kleed boven de restanten is komen te
liggen. Met tie-raps hebben we alle
stukken aan elkaar vastgemaakt. Op
sommige plaatsen lag al gaas dat we
|en werden nauwelijks naar
n gehaald. De afgelopen twee
iden waren de onderwater-
eologen van het Nederlands
uut voor Scheeps- en onder-
r Archeologie (NISA) voorna-
k bezig de restanten van vier
ntiende-eeuwse schepen op
ndiepe Burgzand tegen bloot-
|en te beschermen. Met een
ne, doeltreffende techniek
en op natuurlijk wijze honder-
jubieke meters zand rondom
rakken aangebracht. De ko-
je decennia moeten deze
door de erosie weerstand
en bieden.
nderwaterarcheologen van het
die jaarlijks duiken naar histo-
scheepswrakken in de Wad-
ie, moeten telkens met lede
toezien hoe de sterke stroming
3nd rond de restanten in een rap
o wegspoelt. 'Jaarlijks verdwijnt
middeld een decimeter zand',
Arent Vos, teamleider van het
ologisch duikteam. Dat richt
sinds 1999 op een speciaal
(PofO'S HISAJ
voorgaande keren hebben aange
bracht, maar we hebben het nu heel
breed neergelegd. Per schip hebben
we een oppervlakte van gemiddeld
2000 tot 2300 vierkante meter
steigergaas aangebracht. Daarna
was het een kwestie van dagelijks
terugkomen en schudden met de
netten, zodat het zand dat zich
daarop had verzameld door de ma
zen zakte. Die zijn anderhalve milli
meter breed, dus het zand kon daar
doorheen.'
Eenmaal onder het gaas kan het zand
volgens Vos niet meer worden mee
genomen door de stroming. 'Het is
voor het eerst dat we deze techniek
hebben toegepast. We hebben hem
bij toeval ontdekt tijdens eerdere
werkzaamheden in het Scheurrak.
waar we een opgraafgebied elke dag
afdekten met steigergaas. Als we
daar 's ochtend terugkwamen, moes
ten we telkens het zand van het gaas
verwijderen, voordat we verder kon
den. We hebben besloten die tech
niek nu maar eens doelbewust toe te
passen. De natuur zorgt ervoor dat er
veel zand verdwijnt, maar diezelfde
natuur zorgt er ook voor dat er twee
keer per dag zand wordt aangevoerd
door eb en vloed en daar moesten we
maar eens gebruik van maken En dat
aangevoerde zand kost nog niks
ook.'
Rauw
Hij toont zijn handen. Ze zien er ver
weerd uit en vertonen een aantal snij-
wonden. 'Ti|dens het schudden van
die netten werden de handen hele-
is een veelzijdig eiland. Terwi|l
n het eiland perfect vindt zoals
vindt de ander dat er best wat
ïrbeterd dan wel veranderd zou
n worden. Meer bos, of juist
hos. Autovrije gebieden, toe-
aan banden of juist meer dag-
tie. Behoud van karakteristieke
sn of prioriteit voor functionali-
tortom, er zijn nogal wat ver-
ïnde meningen over de vraag
axel er zou moeten uitzien. Aan
ter de vraag: wat zou u willen
heren op Texel? Meningen,
of suggesties kunnen worden
legeven aan onze redactie. Bin-
>rt besteedt de krant aandacht
lit onderwerp. Reacties graag
n naar redactie@texelse
0t.nl, faxen naar 323000 of stu-
sar Texelse Courant, Postbus
'90 AA in Den Burg. Telefonisch
ren kan via tel. 362620, vragen
Louise van der Sluis.
Een Duitse toerist die vanaf de
Westerweg de Keesomlaan in Den
Burg wilde opri|den, had vrijdag
middag even met in de gaten dat er
tussen beide wegen nog een kruising
met de Pontweg lag. Het gevolg was
een botsing met een andere Duitse
toerist die vanuit De Koog kwam.
Beide auto's raakten zwaar bescha
digd, de bestuurders en inzittenden
kwamen er goed vanaf Een oude
vrouw die in de wagen van de
Westerweg zat, moest ter plaatse
worden behandeld, maar kon daarna
naar huis worden gebracht.
a
units van het duikteam, dat verbleet naast het Aquariumgebouw van het NIOZ,
i de rollen steigergaas met kettingen verzwaard, zodat ze op de bodem zouden blit-
9en.
te duikers van het archeologisch t
zhtsgebied van 1500 bij 2000
bij het Burgzand, een paar ki-
■r ten oosten van Oudeschild.
zijn twaalf wrakken in kaart ge-
36 t Hevigere veranderingen komt
e'! am regelmatig tegen. 'Bij het
waar we vorig jaar de bronzen
fan Francois Hemony hebben
laald, kon je nu zelfs onder
IJ lige scheepsdelen door zwem-
die bloot komen te liggen,
in gevaar. Klein materiaal
meegesleurd door de
en constructies van de
raken onderhevig aan het
ze als hard obstakel in
lik team aan het werk.
verrichten, blijkt dat pas tussen 2040
en 2060 een evenwicht is te verwach
ten in het gebied. 'Tot die tijd zal er
naar verwachting nog zo'n ander
halve tot twee meter zand verdwij
nen.'
Halt
Met behulp van een relatief eenvou
dige en nieuwe inzandingstechniek
verwachten Vos en zijn collega's de
gevolgen van de ontzandmg bij vier
van de twaalf wrakken voor in ieder
geval de komende veertig tot vijftig
jaar een halt te hebben toegeroepen.
Daarvoor werd gebruik gemaakt van
groen steigergaas, dat in de bouw
