A/iIma Eelman inventariseerde alle 388 Texelse stolpen
'Diversiteit is nergens
zo groot als op Texel'
7
iemiddeling in slepend
ontliet over windsingel
.TEXELSE
COURANT'
Geslaagd j
Randstad
Eilandcompetitie
Waddenvereniging
Wespen bouwen
enorm nest
Pop-folk in
Worsteltent
Rommelmarkt
in Den Hoorn
Informatiemiddag
over Parkinson
VRIJDAG 26 SEPTEMBER 2003
Jergens is de diversiteit aan stolpboerderijen zó groot is als
ip Texel. Op het oude land staan vooral Texelse en Noord-
lollandse stolpen en in de jonge polders ook het Zuid-
lollandse en Zeeuwse, Groningse en het Gelderse type. Ook
Ie Friese stolp ontbreekt niet. Ander belangrijk onderscheid
iet de overkant is de soberheid van de boerderijen. Het zijn
en aantal conclusies uit een inventarisatie van alle 388
tolpboerderijen en schapenboerderijen op het eiland door
yilma Eelman uit Den Burg.
st 2003, het Jaar van de Boerde-
ls een mooi moment om eens
id naar de Texelse stolpen te kij-
Een buitenstaander valt het on-
scheid tussen een stolp van het
else en het Noordhollandse type
licht met op, maar verschil is er
degelijk. Eelman. 'In het Noord-
andse type staan de koeien met
iop naar de buitenmuur, terwijl ze
et Texelse type met de kop naar
hooivak staan. Je ziet dat ook op
ringen en een aantal Wadden-
iden. Praktisch voordeel is dat
hooi uit het hooivak in het midden
de stolp direct voor de koeien
worden gegooid, terwijl je anders
len de koeien door moest.' Dat
twee typen stallen ook onder eén
voorkomen, is te zien in haar ei-
boerderij, hoeve Rozenburg aan
tkenbuurt. 'Aan de groepen is te
dat de koeien in de oudste stal
z'n Texels stonden en in de later
Ie stolp gebouwde stal ernaast
ersom.'
Rozenburg
enburg, waar voorheen Kees
ekie' van Heerwaarde boerde, is
schoolvoorbeeld van een Texelse
p waaraan is te zien hoe die zich
iloop der jaren heeft ontwikkeld,
teen vierkante boerderij met een
•n dak, waaraan in het begin van
wintigste eeuw een bijgebouw is
ietseld, dat door de jaren heen
is geworden Toen er meer
en nodig waren, volgde een extra
Kenmerkend voor de Texelse
(is ook de kelder, in dit geval een
te, die werd gebruikt voor het
■den van kaas en boter. Een ge-
idat met de komst van de zuivel-
(ken verdween en toen in de
ast na de oorlog z'n intrede
deed, werd de kelder helemaal over
bodig. Zelfs zodanig dat deze op
Rozenburg werd volgestort met zand.
De nieuwe bewoners, geen agrariërs,
zagen dat anders en spitten het zand
er uit en gebruiken de ondergrondse
ruimte weer als kelder. Afgezien van
een paar honden, katten en een kop
pel kippen geen dieren meer rond de
boerderij, die een woonfunctie kreeg.
'Een stolp is geen statisch object,
maar altijd aangepast aan de functie',
vertelt Eelman.
Stichting Dorpsherstel
Belangstelling voor historische boer
derijen heeft ze altijd al gehad. 'Mijn
heb ik gesproken met bewoners. Ze
wisten vaak veel over de boerderij te
vertellen.'
Aan diversiteit in het stolpenbestand
geen gebrek. Ze zijn er met en zon
der voorhuis. Eelman: 'Het gros van
de boerderijen van vóór 1750 heeft
een voorhuis of heeft er een gehad.
Vóór de twintigste eeuw had je name
lijk nog geen coöperaties waar de
boeren hun zaaigoed kochten. Ze
hielden daarom zelf een voorraad
aan, die droog werd opgeslagen. Dat
gebeurde meestal in het voorhuis of
op de zolder daarvan en dan vooral
in het voorste deel van het voorhuis.
In het deel van het voorhuis tegen de
stolp aan, de bmnenheerd. werd ge
woond. Zo leefden ze zo dicht mo
gelijk bij de beesten. Als er wat aan
de hand was, dan konden ze dat ho
ren. Pas toen de coöperaties en
graanhandelaren de levering van
zaaigoed overnamen, verdween de
functie van de voorhuizen. Als ze
bouwvallig werden, werden ze ge
sloopt, Weer dat functionele. Dat is
de kern van een boerderij. Daarom is
het bij de huidige manier van boeren
zo moeilijk om de oorspronkelijke
functie in ere te houden. De Fenne
maakt. Alleen aannemers die voor
rijke grootgrondbezitters uit Amster
dam in de Beemster of de Schermer
een stolp annex buitenverblijf bouw
den, deden dit aan de hand van een
bestek. Rond 1830 verschenen de
eerste handleidingen voor het bou
wen van een boerenplaats, waar aan
nemers en boeren uit konden kiezen.'
Traditie
'Naast het Texelse type werd door
gaans gekozen voor het Noord
hollandse type, omdat Texel traditio
neel erg op Noord-Holland is gericht.
In de jonge polders, zoals Eierland,
de PH-polder en Het Noorden zijn vrij
veel boeren uit andere delen van het
land terechtgekomen, wat zich weer
spiegelt in de bouwstijl. De boeren
namen hun eigen type stolp mee.
Bijvoorbeeld Capni, een boerderij in
T-vorm, een stijl die je vooral in het
grote rivierengebied ziet. Hunsingo
en voorheen Gerardus Majella zijn
Groningse stolpboerderijen. Maar je
ziet ook boerderijen uit het Zuid
hollandse en Zeeuwse zeekleigebied,
zoals De Halm, Nieuw Duinoord en
Burst. Soms hield het boerderijtype
ook verband met de voorkeur van de
Wilma Eelman voor boerderij Rozenburg aan de Akenbuurt, een stolp van het Texelse type, waarin ze nu zeil woont
grootvader, Piet Grisnich, was voor
heen boer op Johanneshoeve in de
PH-polder.' Uitgebreide kennis over
historische panden deed ze op in de
periode dat ze secretaris was van de
Stichting Dorpsherstel Half mei vo
rig jaar kreeg ze van de Boerderijen
stichting Noord-Holland de opdracht
een inventarisatie te maken van de
Texelse stolpen. 'Ik ben met een ge
richt plan aan de slag gegaan. Een
korte beschrijving van de stolp, de
ouderdom en een foto. Ik heb veel
gehad aan het Boerderijenboek, dat
scheelde me een berg archiefwerk.
Bij ongeveer de helft van de stolpen
aan de Rozendijk is bijvoorbeeld de
enige ruilverkavelingsboerderij die als
stolp is gebouwd.'
'Als een boer vroeger een stolp wilde
laten bouwen, dan stapte hij gewoon
naar de plaatselijke timmerman. Daar
werden dan een aantal eisen gefor
muleerd. Bijvoorbeeld hoeveel koeien
er in moesten kunnen staan. En boe
ren die het land achter huis hadden,
wilden de wagendeuren aan de ach
terzijde. terwijl boeren die het land
verspreid hadden en er dus via de
weg naar toe moesten de wagendeur
aan de kant van de weg wilden. Een
tekening of bestek werd niet
boer. Zoals Isola Bella aan de Rozen-
dijk, een Friese stolp. Traditie speelt
ook een rol. Zo komen er al bij som
mige boerderijen al generaties lang
rietdekkers uit Noord-Holland. Die
verscheidenheid maakt het leuk.'
Pronkzucht
'Ook het Texelse type kent varianten.
De kleinste boerderijen met een en
kel vierkant, zoals Lange Bos langs
de Pontweg en Zandvrucht iangs de
Rozendijk, werden gebouwd door de
boeren op de schrale mientgronden,
die een kleine portemonnee hadden.
Dan heb je de wat grotere stolpen
terij Hunsingo aan de Postweg, voorbeeld van een Groningse stolpboerderij.
Capni, een boerderij in T-vorm, zoals ze in het rivierengebied werden gebouwd.
met één vierkant, zoals Elizabeth- en
Lindehoeve aan de Westerweg En je
hebt stolpen als De Waddel en hoeve
Alexander, met een dubbel vierkant.
De Atlas is weer een verlengde
Noordhollandse stolp met een dub
bel vierkant, met een klokgevel. Het
verhaal daarachter is dat van 1820 tot
1875 de marktpnjzen voor de
landbouwproducten goed waren en
er geen of weinig veesterfte was. Er
werden toen veel boerderijen ge
bouwd. Boeren die wat kapitaal
krachtiger waren, wilden dat aan de
buitenwereld laten zien en lieten naar
burgerlijk voorbeeld een deftige ge
vel tegen de boerderij bouwen. Het
was ook de periode waarin het bou
wen met poreuze gele steentjes werd
losgelaten en de boerderijen of ge
vels uit harde rode stenen werden
opgetrokken, die geen vocht doorla
ten. In Westfriesland ging dat uiter
lijk vertoon nog verder Daar zie je op
stolpen veel dakspiegels met luxe
dakpannen, tweekleurige rond-
gemetselde schoorstenen of andere
pronkelementen. Dat komt op Texel
nauwelijks voor. Het houdt verband
met het wat bescheidener karakter
van de eilandbewoners. Texelse
boerderijen onderscheiden zich door
soberheid, wat niet wil zeggen dat de
boeren hier armer waren Maar er
was hier gewoon minder pronkzucht.'
Een element dat vrijwel alleen op
Texel voorkomt, is de witte boog op
de wagendeuren. 'Oudere boeren
vertelden me dat ze daaraan konden
zien hoe hoog ze de wagen konden
opladen, maar Johan Reydon sugge
reerde dat de boog aansluit op de
witte lijsten van de ramen en deuren.'
Gooise landhuizen
Uit de inventarisatie bleek dat Texel
met 388 stolpen de gemeente is met
het grootste aantal in Noord-Holland.
'Het komt door de kleinschalige ma
nier van boeren op het eiland.' Hoe
veel stolpen er in de loop der jaren
zijn verdwenen, weet ze niet. Het
moeten er heel wat zijn, maar toch
nog heel wat minder dan in andere
delen van Nederland. 'Tijdens de
Russenoorlog zijn er in Eierland veel
in brand geschoten en ios daarvan
zijn er door blikseminslag of hooibroei
heel wat afgebrand. Verder zijn er
boeren die hun oude stolp hebben
gesloopt. Een veehouder die verder
moet, heeft vaak geen keus. Boerde
rijen zijn van oudsher functioneel,
vandaar dat ze voor een moderne
loopstal kiezen of ze zetten er een
moderne woning voor in de plaats.
Een stolp is duur in onderhoud en dat
laat de bedrijfsvoering vaak niet toe.
Ik heb tijdens mijn onderzoek wel
gemerkt dat veel boeren erg gehecht
zijn aan hun stolp. Toch is de
onderhoudstoestand in sommige
gevallen ronduit slecht. Een aantal zal
binnen enkele jaren zijn verdwenen.
Jammer, omdat ze cultuur- en bouw
historisch heel interessant zijn.' Als
voorbeeld noemt ze de stolp bij de
Eierlandse rotonde, die op instorten
staat. 'Aan de andere kant heb je ook
boerderijen die zodanig zijn ver
bouwd, met grote puien en dak
kapellen, dat ze meer op,Goois£
landhuizen zijn gaan lijken. 'Het ge
tuigt van weinig respect, maar ik heb
wel de indruk dat dit de laatste jaren
minder gebeurt.' Ze constateert ook
dat er de laatste jaren een verhoogde
belangstelling is voor stolpboer
derijen. 'De familie Heijne laat aan de
Pontweg een nieuwe bouwen, Maar
ten Hoogenbosch doet dat aan de
Westerweg.'
Verplaatsen
Bij de stolpen die ze inventariseerde
zijn ook de schapenboeten inbegre
pen. Bij haar onderzoek kon ze ge
bruik maken van een inventarisatie
van 1963 door Gerrit Jan de Haan en
Johan Reydon. 'Van die 88 uit 1963
waren er vong jaar nog 65 over, waar
van er drie bijna in elkaar donderden
en van eentje alleen het vierkant nog
overeind staat. Soms wel begnjpelijk,
want ze staan akkerbouwers vaak in
de weg Het zou mooi zijn als de ge
meente wat soepeler zou omgaan
met het verplaatsen. Dat gebeurde
vroeger ook. Zo stond een boet aan
de Oosterenderweg vroeger in de
duinen achter Den Hoorn. Verplaat
sen gebeurde doorgaans uit bedrijfs
economische motieven Die boeten
zijn daardoor in goede staat geble
ven Daarom vind ik dat de gemeente
hierin een soepeler beleid moet han
teren.'
Ze grijpt de inventarisatie aan om het
probleem van het behoud van de
stolpen onder de aandacht te bren
gen. 'Ze zijn karakteristiek voor Texel,
hebben toeristische waarde en zijn
dus van economisch belang. Met die
conclusie denk ik dat de gemeente
en andere overheden hun
monumentenbeleid maar eens tegen
het licht moeten houden. Het subsi
diebeleid is ronduit belabberd. Deze
inventarisatie wordt ook gebruikt om
te kijken of er meer stolpen op ge-
t meentelijke- of rijksmonuntenten-
Üjsfen npeten worden geplaatst. Zo
lang dat alleen vrijblijvend is en het
vrijwel niets om het lijf heeft, is het
volgens mij zinloos Het plan om vier
appartementen in stolpen te bouwen,
kan volgens Eelman goed uitpakken.
'Dat is altijd beter dan dat het afbre
ken van de stolp Maar het is wel van
belang dat er goede welstandseisen
worden gesteld. Appartementen ver
gen bijvoorbeeld grotere ramen, wat
wel op een passende manier moet
gebeuren. Het silhouet van de stolp
mag niet worden aangetast.'
Tekst en foto Gerard Timmerman
itrijdende partijen in het con-
over de windsingel bij de ijs-
i in Oosterend gaan onder lei
van de gemeentelijke media-
lom van Schaik bekijken of ze
en tot een oplossing kunnen
en. Dat gebeurt op aandringen
Je commissie Bezwaarschrif-
Jie woensdag bepaalde dat de
ikkenen eerst zelf moeten
eren eruit te komen.
lonflict speelt al geruime tijd. Eén
Je hoofdpersonen is Jaap Vla
die vindt dat het uitzicht vanuit
'oning in de Ankerstraat is aan-
itdoor de windsingel die IJsclub
in 1991 rond de baan achter de
rrstraat heeft aangeplant. Vla-
vindt dat de gemeente de ijs-
moet dwingen de bomen te kap-
Volgens het college kan daar
sprake van zijn, omdat de sin-
egaal is. De ijsclub heeft onder
in met veel zin de bomen te la-
erdwijnen, aangezien ze destijds
fijn geplant om de baan be
lting te geven. In Oosterend was
conflict lange tijd een gewild
veksonderwerp en tijdens de af-
pen Ouwe Sunderklaas putten
'Jere dorpsbewoners er inspira-
Bij één voorstelling stelden de
te dat Vlaming de bomen weg
hebben omdat hij vanuit zijn
zijn broer op Zevenhuizen met
kan zien.
ijn gelijk te halen diende Vlaming
tezwaarschrift in, dat woensdag
't gemeentehuis diende voor de
mamige commissie. Tot een op-
"nQ kwam het tijdens de zitting
Verwijzend naar het bestem-
isplan probeerde mr. J.F.M
e> namens zijn client aan te to-
Jat de singel illegaal is, terwijl de
tgenwoordiger van het college
--stemmingsplan gebruikte om
'"ijk te maken dat de bomen er
"él mogen staan. Daarnaast
ik Verhey zijn twijfel uit over het
nut van de bomen, die in de winter
volgens hem weinig beschutting bie
den. Maar volgens Gerard Weijers, lid
van de commissie én voorzitter van
de ijsclub in Oudeschild, houden ook
kale bomen de wind tegen. De com
missieleden wezen er bovendien op
dat het niet belangrijk is of de bomen
wel of geen nut hebben, maar dat het
erom gaat of ze al dan niet legaal zijn.
Vlaming zelf beweerde dat het be
stuur van de ijsclub bij het aanplan-
ten'(mondeling) heeft beloofd dat de
bomen kort zouden worden gehou
den. Ten slotte liet hij weten dat ze
wat hem betreft mogen blijven staan
als ze tot een hoogte van anderhalf a
twee meter worden afgezaagd.
De commissie Bezwaarschriften -
bestaand uit voorzitter Hans Roeper
en leden Gerard Weijers en Frans Vis-
man - stelde voor dat de strijdende
partijen alsnog een poging doen er
onderling uit te komen. Dat moet
gebeuren onder leiding van ambte
naar Rom van Schaik, die zich be
kwaamd heeft in mediation en in staat
moet zijn een bemiddelende rol te
spelen. Vlaming leek er wel voor te
voelen en datzelfde gold voor de ver
tegenwoordiger van de gemeente.
Ook de ijsclub, die niet bij de zitting
was, zal worden gevraagd aan te
schuiven. Komen ze samen met tot
een oplossing, dan neemt de com
missie Bezwaarschriften alsnog een
standpunt in, dat als niet-openbaar
advies wordt verstuurd aan het col
lege. De ijsclub laat bij monde van
bestuurslid Wieb van den Berg des
gevraagd weten een schadeclaim bij
de gemeente te zullen indienen als de
bomen tóch moeten worden gerooid.
Programma 30 september
Veld A, gemengd en heren
18.30 Swier-Zandbank Wessels
19.15 Bocksberg-Wessels Slock
20.00 Slock-Maarco B. Bocksberg
20.45 Kobeko-Autocentr. Sportsh. 2
21.30 NIOZ 1 -Sportshop 2 Cocky
22.15 Cocky-Paal 28 NIOZ 1
Veld B, dames
19.15 Otto's Tw.-NBC 2 NBC
20.00 NBC-Smash Kooger B&B
20.45 Rival-B&B Bruintje Beer
21.30 Bruintje B.-Westerl. Rival
22.15 Zeilmakerij-Oostra Westerl.
Veld C, dames
18.30 Jozefsch.-Krim Eierl. Huis
19.15 Eierl. Huis-Beverdam 2 K rim
20.00 Natuurw.-Haarstudio Beverd. 2
20.45 Klif 12-lepe de Boer Natuurw
21.30 Durper D.-Timmer Klif 12
22.15 Smash-Salon Martine Timmer
Wedstrijdleiding Wessels Ontwerpt!
en Frida
Uitslagen 23 september
De Lindeboom-Kevermuseum De Bocksberg
2-1Bouwcenter Rab-Swier groente fruit 2-
1Zandbank-Wessels Ontwerpt! 0-3; Maarco
Bouw-Kobeko 2-1, Paal 28/De Krim-NIOZ 0-
3, In den Grooten Slock-Cocky's Kapsalon 0-
3, B&B van der Vis en Den Boer-Smash'68 1-
2, TESO-Twaalf Balcken 0-3: OSG-Ecoteam
3-0, Agnfirm-Tevoko Ceugd) 3-0, Sportshop
Texel 2-Texelse Autocentrale 3-0, Super de
Boer-Tatenhove 1 1-2 Natuurwinkel-Slagerij
lepe de Boer 1-2; Zeilmakerij Texel-NBC
Eelman Partners 2 3-0, Remco Oostra de
Schilder-Smash'68 Piet Kooger 2-1, NIOZ 2-
L&R 2-1 Slagerij Beverdam-De Wit Installatie
techniek 2-1; Rabobank-Albert Heijn 3-0.
Sarah Keijser (20) uit De Cocksdorp
is aan het Nederlands Luchtvaart
College in Hoofddorp geslaagd voor
de MBO-opleiding Luchtvaart-
dienstverlening. Ze werkt bij Menzies
Aviation Group op Schiphol als
check-in/gate-agent.
De mogelijke sluiting van de
Waddenwinkel in Den Burg, militaire
activiteiten op de Vliehors, het lang
lopende EVA-II onderzoek naar de
schelpdiervisserij en scheepvaart
veiligheid. Dat zijn enkele onderwer
pen die maandag 6 oktober aan de
orde komen tijdens een ledenbij
eenkomst van de Waddenvereniging
op Texel. Voorzitter Leendert Bikker
en de directeuren Henk Tameling en
Hans Revier willen met Texelaars van
gedachte wisselen over de onderwer
pen. De bijeenkomst wordt gehou
den bij EcoMare en duurt van 20.00
tot 22.00 uur. Meer informatie en aan
melden: tel. 0517-493600.
In beschermende kleding en met een
drukmasker voor heeft gemeentelijk
ongediertebestrijder Jan Venmk dins
dag een uitzonderlijk groot wespen
nest opgeruimd, dat hij na een mel
ding van verontruste bewoners had
aangetroffen op de zolder boven een
woning. Het nest was ruim 70 centi
meter lang, 60 cm breed en 50 cm
diep en bevatte naar schatting zo'n
10.000 wespen. De Duitse wesp
[Vespula Germanics), een iets forsere
soort dan de meer bekende gewone
wesp Vespula Vulgaris), staat be
kend als een nijver volk; er zijn wel
nesten van een meter groot aange-
Engelstalige pop-folk van de groep
Brother Flower is zondag te horen in
restaurant De Worsteltent aan de
Smitsweg nabi| de Dennen. Het op
treden begint om 14.00 uur.
Bij mooi weer wordt buiten gemusi
ceerd. Als extra 'attractie' worden be
zoekers geholpen door Aris van
Zeijlen en Inge Timmerman, die jaren
lang hun eigen restaurant De Graven-
molen exploiteerden, maar hun oude
vak nog niet konden missen en de
eigenaars van De Worsteltent daarom
aanboden hen in de bediening bij te
staan.
troffen. Het nestmateriaal bestaat uit
aangeknaagd hout, riet en dergelijke
materialen met slijm als bindmiddel.
Wespen zi|n nuttige diertjes, die las
tige en schadelijke insecten als
kamervliegen en steekmuggen eten.
Maar zij kunnen zeer agressief wor
den en gemeen steken als de omge
ving van het nest wordt verstoord.
Daarom is bestrijding soms noodza
kelijk, zeker bij een nest binnenshuis
Wespen vliegen van april tot oktober:
in augustus en september zijn de
volken het meest talrijk en de nesten
het grootst. Dat zijn dan ook de
maanden dat Gemeentewerken de
meeste bestrijdingen uitvoert.
Bij Gemeentewerken bestaat met de
indruk dat er dit jaar op Texel minder
wespen voorkomen dan in andere
jaren, het aantal bestrijdingen is on
geveer gelijk. Wel kwamen de mel
dingen van hinderlijke nesten gemid
deld wat later, mogelijk veroorzaakt
door de langdurige droogte van de
afgelopen maanden, waardoor er
minder insecten waren om als voed
sel voor de wespen te dienen.
Prima werkende maaimachines,
koelkasten, kantoormeubelen, kin
derwagens en een caravan zijn maar
enkele van de artikelen die zaterdag
27 september te koop worden aan
geboden op een rommelmarkt in Den
Hoorn. Het assortiment bestaat
vooral uit meubelen en verwante ar
tikelen. Tijdens de laatste grote
rommelmarkt van het jaar, die voor
zaterdag 18 oktober op de agenda
staat, worden ook andere tweede-
In de Blauwe Zaal van het Gemini
hands spullen verhandeld. Beide
markten worden gehouden op het
terrein van Axel Lap aan de Witteweg
(tegenover het voetbalveld). De op
brengst komt ten goede aan het
restauratiefonds van het Hoornder
kerkje Meer inlichtingen kunnen wor
den ingewonnen bij Ferry Zwanen
burg. tel. 319272.
Ziekenhuis in Den Helder wordt dins
dag 21 oktober tussen 14.00 en
16.00 uur een informatiemiddag ge
houden over de Ziekte van
Parkinson. R. Laane, beleids
medewerker van het zorgkantoor
NHN geeft uitleg over het persoons
gebonden budget voor chronisch zie
ken en ergotherapeuten E. Rigterink
en C. Derks vertellen over wat ergo
therapie kan betekenen voor patiën
ten met deze ziekte.
Aanmelden voor het bijwonen van
deze middag kan bij het Patiënten
Service Bureau, tel. 0223-696550,
Met de lans van de drukspuit spuit Jan Vennik gif in het nest Na enkele uren zijn alle wespen
dood en kan het nest worden opgeruimd. (Foto Héns witte' Gemeentewerken)
