:en vergeten watersnoodramp: Goede Vrijdag 1578
lijken behoorlijk en
grotelijks verwoest'
\lederland maakte meeste
en belangrijkste reizen
"c SAS
1 V-
C. g T jjjf
eke Roeper over ontdekkingsreizigers
:i"' n,V i 1
F amilieberichten
TEXELSE J coURANT1
beton
iT t
U T" *"~k V"- Wjf'Js J^
\h/~ t* t
"Jexelaartjes
.30
ZD
rs h
DINSDAG 13 JULI 2004
èxel wel of niet getroffen
watersnoodramp die Ne-
eli|>|| teisterde op Goede Vrijdag
let vermoeden bestond al-
wel, maar zekerheid was er
ids kort is dat wel het ge-
Maarten 't Hart uit Den
sen akte heeft gevonden die
van 13 januari 1595, waar-
t dat de stormvloed van 28
(1? 578 catastrofale gevolgen
'Ue|or het eiland.
30,
ran sbruari 2003 werd door de
che Vereniging in samenwer-
st het Maritiem en Jutters-
n een dubbeltentoonstelling
liseerd over de watersnood-
in februari 1953. Ook werd in
Ie Banke aandacht besteed
/ele andere watersnoden die
ieft moeten meemaken. Aan
I hing een lijst van rampen. Bij
aan van mijn aantekeningen
een watersnoodramp tegen:
106 van GAT7 (Gemeente-
Texel invoeringsnummer 1).
nalas niet genoemd op de lijst,
orica Gottschalk heeft met
in een vermoeden dat er in
1578 een watersnood op Texel was.
Zij schrijft hierover volgens Schoorl
(voetnoot 83, p. 466 in het tweede
deel van De Convexe kustboog):
'Niet onmogelijk dat ook Texel door
de stormvloed van 28 maart werd
beroerd. De generale index van de
Statenresoluties vermeldt voor 4 sep
tember 1578: tot vorderinge van de
dijkage van Texel de verschuldigde
restanten uit de voorige omslaagen
van 1573 employeeren, des dra
gende jegenwoordige en toeko
mende imposten en accijnsen.' Dat
achterstallige belastinggelden voor
aanleg van dijken mocht worden ge
bruikt, doet Gottschalk aannemen
dat de stormvloed van 28 maart ook
gevolgen had voor Texel. Henk
Schoorl zegt hierover onder het kopje
De stormvloed van 28 maart 1578
'Op de vergadering van de Staten van
4 september 1578 kwam een rapport
over schade en penculen op Texel ter
sprake. Om de dijken te herstellen
zou meer dan 50.000 pond nodig zijn.
Als subsidie kreeg Texel daarvoor
vergunning de achterstallige restan
ten belastingschuld van de omslagen
sedert 1573 voor dijkherstel te ge
bruiken. Een gedetailleerde beschrij
ving van schade aan de dijk en waar
herstel of vernieuwing noodzakelijk
was, is met teruggevonden.' In feite
spreekt Schoorl Gottschalk na. Alleen
is hij ervan overtuigd dat er een
watersnoodramp op Texel was, ter
wijl Gottschalk wat voorzichtiger is.
Van deze ramp is bij J.A. van der Vlis
in 't Lant van Texsel mets vermeld.
Oudste archiefstuk
Hieronder in hertaling de Acte van de
regenten van Texel, door F.A.
Falckoog op 13 januari 1595 overge
schreven en in de index opgenomen
onder de titel: Schade aan dijken en
duinen door stormvloed 15 78. Histo
rici hadden tot dusver geen vermoe
den dat de beschrijving van de
watersnoodramp van 1578 in het
privilegeboek van Texel, het oudste
archiefstuk van het eiland, zouden
zitten.
'Wij, Jacob Willemszoon, vanwege
schout en dijkgraaf, burgemeesters,
heemraden en het gerecht van stad
en eiland Texel verklaren voor het
gerecht voorzegd, hoe dat wij gezien
hebben en ons te kennen is gegeven
door onze burgers en ingezetenen
van het voorzegde eiland, in het bij
zonder die uit het dorp Oosterend,
daar God beter het, nu het meeste
gebrek is, toen op goede vrijdag
laatstleden een grote stormwind
(tempeest) en onweer is geweest,
zodat een grote watervloed gekomen
en gevallen is tegen de duinen en
dijken rondom Texel gelegen, waar
door de duinen heel erg afgespoeld
zijn en de dijken behoorlijk en
grotelijks verwoest (gespolieert), ge
broken en voor een deel grote, diepe
walen in de dijken zijn ontstaan. Hier
door zijn zeer vele goede landen met
tarwe en andere granen bezaaid, te
niet gegaan en geheel bedorven, zo
dat de eigenaar daar met op kan te
len en geen vruchten of genot ervan
zal trekken, maar hij zal, zoals ons is
gebleken, evenwel opnieuw dijken
moeten herstellen en dammen aan
leggen en dat nu de beste landen vol
gewassen en vruchten niets opbren
gen. En nu er in deze tijd de kwestie
was bij de voorzegde gemeente van
Oosterend om alleen de restanten
van dijken op te knappen en nieuwe
dijken om de nieuwe walen te maken,
moet hierin behoorlijk worden beslo
ten om alle komende kwesties die er
later tussen de burgers van Texel
zouden mogen ontstaan, te voorko
men. Daar ook de eigenaars van
zulke dijken van plan zijn om deze te
laten liggen en het eiland daarmee
oetingen tussen de Nederlandse zeelui en de bevolking van de gebieden waar ze neerstreken, verliepen niet altijd even goed,
ibeke Roeper. Soms werden de Nederlanders hartelijk ontvangen en kregen ze alle kans om handel te drijven, andere keren
introuwen de overhand en werden soms ware bloedbaden aangericht.
mvan Willem Barentsz kent
in. Hij probeerde vanaf 1594
al via de noordpool naar
te varen, ontdekte Spits
en overleefde een lange
nter op Nova Zembla in een
louwde hut toen zijn schip
ngesloten door de ijs-
en, om uiteindelijk op de te-
in 1597 alsnog te bezwijken
eontberingen. Maar na hem
en nog veel meer, minder le-
'isch geworden, Nederlan-
itdan toe onbekende delen
wereld in kaart.
eventiende eeuw was Neder-
[jjjet land dat de meeste en
sngrijkste ontdekkingsreizen
i', concludeert Vibeke Roeper
haar (jeugd)boek Land in
pt lederlanders op ontdekkings-
e verkenden verre uithoeken
wereld, waarvan de meeste
n nog dachten dat er monsters
sn woonden. Maar monsters
n de Nederlandse ontdek-
iizigers niet tegen. Wel heel
iemde, onbekende volken.'
1 nieuwste werk van Roeper,
Is kort in de winkel ligt, is bui-
'oon leesbaar en informatief,
geschreven voor kinderen
sn jaar of tien, maar ook me-
vassene zal zich er prima mee
'en. Ditmaal geeft de in
s wonende oud-Texelse, die
aar de Zilveren Griffel kreeg
warte peper, scheurbuik (een
'Ver kinderen bij de Verenigde
idische Compagnie), een
•ht van de belangrijkste Neder-
ontdekkingsreizigers. Willem
sz. Abel Tasman, Jacob Ie
Henry Hudson, Hendrik Brou
wer van Noort, Jan Huygen
ischoten, Jacob Roggeveen,
ls de Houtman en Willem de
'9h, één voor één komen ze
W.
f schetst een prachtig beeld
"i reizen. Ze gaat in op prakti
jken, zoals de beperkingen
teilschepen van toen en de
men van de opvarenden om
e' vers te houden, waardoor
rnstige ziekte als scheurbuik
'Sorkwam. Maar ook het we-
van de mens uit de zeven
tiende eeuw komt aan bod, de on
wennige ontmoetingen tussen Ja
panners en de door hen 'onbe
schaafd' gevonden Nederlanders en
de verhoudingen tussen de groot
machten uit die dagen.
De ontdekkingsreizen van de Neder
landers vonden hun oorzaak in de
bijna grenzeloze macht van Spanje
en Portugal, die honderd jaar eerder
al waren begonnen met het maken
van lange reizen en zich een soort
alleenrecht hadden toegeëigend op
de routes die de schepen volgden
naar Azië. Om ruzie met deze twee
wereldmachten te voorkomen, moest
Nederland andere wegen proberen te
ontdekken, wilde het zich kunnen
mengen in de handel in specerijen en
andere Aziatische kostbaarheden.
Noordelijke route
Het eerste alternatief dat werd onder
zocht was een noordelijke route, naar
een idee van de geleerde Petrus
Plancius, 'De kortste zeeweg van
Nederland naar Azië liep volgens hem
dwars over de noordpool. In de zo
mermaanden, als de zon boven het
noordeli|k halfrond staat, is het in het
noordpoolgebied dag en nacht licht.
Plancius dacht dat door de onafge
broken zonneschijn het zeewater bij
de noordpool geen kans zou krijgen
om te bevriezen.' Zijn idee werd toe
gejuicht, maar zomaar de noordpool
oversteken werd erg gevaarlek ge
vonden. 'Nederlandse zeelui waren
niet gewend om ver van de kust te
varen. Zolang ze land zagen, wisten
ze waar ze waren. Midden op zee
moest je er op andere manieren ach
ter komen waar ie precies zat door
de hoogte van de zon te meten of
door 's nachts naar de sterren te kij
ken. Omdat ze daar nog maar weinig
ervaring mee hadden, wilden ze zo
dicht mogelijk langs de kust van Rus
land en Siberië naar het oosten va
ren. Zo kwamen ze dan vanzelf in
China.'
Om ruzie te voorkomen besloten de
plannenmakers om niet één maar
beide routes te kiezen. Amsterdamse
kooplieden maakten twee schepen
klaar, die de route van Plancius zou
den volgen, kooplieden uit Zeeland
en Enkhuizen betaalden een reis met
twee schepen via de andere route.
(Illustratie uitLand In zichO
Uiteindelijk zouden drie expedities
worden gemaakt, waarbij in alle ge
vallen Willem Barentsz was betrok
ken. Het waren misschien wel de
meest heroïsche ondernemingen uit
de Nederlandse zeevaart. Barentsz
en zijn bemanning raakten op de laat
ste reis met hun schip vast in het ijs
en bouwden noodgedwongen een
hut van aangespoelde boomstam
men en planken die ze van hun schip
sloopten. In Het Behouden Huis trot
seerden ze de duisternis van de lange
poolwinter, de bittere kou, de ijsbe
ren, de verveling en hun eigen angst.
Toen hun schip eind mei nog steeds
vast zat, besloten ze in hun twee roei
boten, die ze hadden verstevigd en
waarop ze masten en zeilen hadden
gemaakt, de thuisreis te aanvaarden.
Toen ze op 13 juni vertrokken, had
den ze precies acht maanden in hun
hut gewoond. Zich tussen de ijs-
schotsen door worstelend volgden
de ontdekkingsreizigers de kust van
Nova Zembla. Een week na het ver
trek ging Willem Barentsz plotseling
dood, op waarschijnlijk 47-jarige leef
tijd. 'De oude man was door de lange
koude winter erg verzwakt. Het was
een enorme klap voor de mannen, die
samen met hun schipper zoveel had
den meegemaakt en hem een beetje
als hun vader beschouwden. Ze be
groeven hem in het ijs op Nova
Zembla', schrijft Roeper.
Verbaasd
Na een maand varen, ontmoetten ze
een groepje Russen, die de 'de uit
geputte overwinteraars' eten en drin
ken gaven. Bij het eilandie Kildin kwa
men ze eindelijk op bekend terrein en
kregen ze te horen dat er vlakbij Ne
derlandse schepen lagen. Ze waren
gered. 'Op 1 november 1597 stonden
de Amsterdammers verbaasd te kij
ken hoe een groepje van twaalf man
nen, gekleed in versleten broeken en
jassen, met vilten stoffen aan hun
voeten en mutsen van wit pool-
vossenbont op hun hoofd, de stad
binnen kwam. Jacob van Heems-
kerck en de anderen werden ontvan
gen door de burgemeesters van
Amsterdam, die het verhaal over de
overwintering op Nova Zembla zwij
gend aanhoorden. Ze begrepen heel
goed wat het betekende: de route
Help kwetsbare
kinderen
Giro 1247
www.jantjebeton.nl
J~.
•V:- y) L 4 r. /Sy
Texel het oudste archiefstuk van het eiland), handgeschreven door set
78 wordt beschreven.
Fragment uit het privilegeboek va
waarin de watersnoodramp 11
privilegeboek van Texel (het oudste ai
noodramp van 1578 wordt beschreven
J^-rr,
secretaris Falckoog uit 1598,
k r ?,t
oudste archiefstuk van
schreven.
het eiland)
naar China via de noordpool was
onbruikbaar. De weg was versperd
door dik pakijs en gevaarlijke ijs-
schotsen. Als de Nederlanders naar
Azië wilden, moesten ze, net als de
Portugezen, via Afrika.'
Na de tochten naar het noorden zou
den vele Nederlandse ontdekkings
reizen in andere richtingen volgen.
Abel Tasman ging op zoek naar het
Onbekende Zuidland, waar grote rijk
dommen werden verwacht. Hij ont
dekte Tasmanië en Nieuw-Zeeland
en was de eerste die rond Australië
voer. Jacob Ie Maire maakte een ont
dekkingsreis naar de Stille Oceaan en
ontdekte Straat Ie Maire, Kaap Hoorn
en de Hoornse Eilanden. De Engels
man Henry Hudson zocht in opdracht
van Nederlandse kooplieden bij Ame
rika tevergeefs naar een zeestraat
naar de Stille Oceaan, maar ontdekte
wel Manhattan, waar Nieuw-Amster-
dam (en later New-York) zou verrij
zen. De laatste Nederlandse ontdek
kingsreis stond onder leiding van
Jacob Roggeveen. Op zoek naar het
Zuidland belandde hij als eerste
blanke op Paaseiland.
Mislukte missies
Ondanks alle mislukte missies, staat
het belang van de reizen van de Ne
derlanders buiten kijf, volgens Roe
per. 'Wat ze wel vonden, waren
nieuwe routes en veilige vaarwegen
naar belangrijke handelsgebieden
Daar maakten veel schepen later
gebruik van. De Nederlandse
kaartenmakers en boekdrukkers wa
ren in die tijd de beste van de wereld.
Daarom verscheen er over elke be
langrijke ontdekking meteen een
boek, en werden de atlassen en
zeekaarten steeds met nieuwe infor
matie bijgewerkt. Nederlandse kaar
ten en atlassen werden in heel Eu
ropa verkocht en gebruikt.
Dankzij die boeken en kaarten kregen
de Europeanen een veel beter beeld
van de wereld. De Nederlandse ont
dekkingsreizigers hadden laten zien
hoe de wereld in elkaar stak
Naderhand werd de rol van Neder
land vooral overgenomen door Enge
land en Frankrijk. Was het vinden van
goud en het verdienen van geld voor
heen het belangrijkste doel. de
nieuwe ontdekkingsreizigers ging het
vooral om het verzamelen van kennis
over planten en dieren en hoe andere
volkeren leefden De Nederlanders
deden daar niet aan mee, schrijft
Roeper, die vooral wijst op de econo
mische motieven. 'Ze hadden hun
doel bereikt, want ze kenden nu alle
belangrijke handelsgebieden en ze
wisten precies hoe ze er moesten
komen. Er waren nog wel onbekende
stukken op de wereldkaart, maar de
kans dat ze daar iets waardevols zou
den vinden, was te klein om er een
nieuwe reis aan te wagen. Nederland
was klaar met ontdekken.'
Land in zicht, Nederlanders op ont
dekkingsreis werd uitgegeven door
Em. Querido's Uitgeverij BV, telt 136
pagina's, is (rijkelijk) geïllustreerd door
Tom Eyzenbach en kost €13,50.
Joop Rommets
verkleinen, vanwege het feit dat zij de
grote lasten en kosten alleen met
zouden kunnen dragen, hebben wij
schout en dijkgraaf, burgemeesters,
heemraden en het gerecht van Texel
bevolen en bevelen hierbij dat de
gemeente van Oosterend gehouden
zal zijn het fundament van de dijk
naast de nieuwe waal gelegen, recht
door de nieuwe waal te maken, zo
wel de voet van de binnenzijde van
de dijk als de hoofddijk en dat tot het
boven water is en verder niet. En als
het weer gebeurt, dat God verhoede,
op een andere plaats of in andere
dorpen op Texel de gehele gemeente
weer gehouden zal zijn dit te doen, in
welke plaats of in welk dorp dit ook
gebeuren mag, ten eeuwigen dage.
En wij willen dat hetgeen voorzegd is
ten eeuwigen dage toegepast en
onderhouden zal worden en dit ook
als vaste en onverbrekelijke waarden
onderhouden en nagevolgd zal wor
den, zonder list en bedrog. Ter be
krachtiging en kenmerk van echtheid
hebben wij schout en dijkgraaf voor
zegd en burgemeesters voorzegd
naar gebruik elk ons zegel dat wij
dagelijks gebruiken en met toestem
ming van de voorzegde gemeente en
het gerecht hieronder gehangen.
Actum ter Burch op Texel de 15e juni
anno 1578.'
Verklaring
De akte vraagt een korte verklaring.
Er zijn vele dijkdoorbraken en wielen
ontstaan in het gebied bij Oosterend
op Goede vrijdag 28 maart 1578. De
eigenaren van de dijken hebben geen
geld om de dijken te herstellen en
willen nieuwe dijken óm de wielen
aanleggen. De kosten van deze be
trekkelijk lage dijkjes (circa 2 meter)
zijn minder dan het dichten van de
vele meters diepe stroomgaten, ont
staan bij een dijkdoorbraak, maar
maakt de zeedijk bij tien of twintig
dijkdoorbraken honderden meters
langer. Men wil dit nu verhinderen
door te bepalen dat de gemeente
Oosterend de diepe gaten in de dij
ken moet opvullen tot bóven het wa
ter. Het gedeelte daarboven moet de
eigenaar zelf aanleggen. De ge
meente Oosterend heeft echter het
geld met om de gaten te vullen tot
boven het water. Vandaar het verzoek
van Texel aan de Staten van Holland
om nog niet afgedragen belasting
gelden te mogen gebruiken voor het
dichten van de stroomgaten. Een
bedrag van meer dan 50.000 pond is
hiervoor nodig. De historici vonden
zoals eerder genoemd wél het ant
woord van Gedeputeerde Staten op
dit verzoek. Met deze akte zien we
een eerste aanzet tot ingrijpen van de
bestuurders bij het herstel van dijken
van particulieren en een eerste aan
zet tot regelgeving bij watersnood
rampen.
Maarten 't Hart
"Ik had zo graag nog even willen blijven.
Intens verdnetig, maar vol bewondering voor haar
optimisme en wilskracht, hebben wij afscheid
moeten nemen van mijn zorgzame en liefdevolle
moeder, zus en tante Willy
Willemina Catharina Zijm
Willy
A Den Burg,
11 april 1921
t Den Burg,
11 juli 2004
Ineke en Wilma
Sophie
Annie
Den Burg, Gravenstraat 8,
Woensdag 14 juli is er van 19 30 tot 20.30 uur
gelegenheid tot condoleren in afscheidshuis „de
Vlinder", Hollewal 42 te Den Burg.
Donderdag 15 juli zal om 11.00 uur de uitvaart
mis plaatsvinden in de parochiekerk van de H.
Johannes de Doper, Molenstraat 36 te Den Burg.
waarna de begrafenis plaatsvindt op de R.K. be
graafplaats aan de Keesomlaan.
Na afloop van de begrafenis kunt u de familie
ontmoeten in de serre van hotel De Lindeboom.
Groeneplaats 14.
Correspondentie-adres:
Ineke Zi|m, Thijsselaan 2 B, 1791 VH Den Burg.
Moeder hield van rode en witte bloemen.
Dag
tante Willie
u bent mijn sterretje aan de hemel
Kus en knuffel, Sophie
Plotseling bereikte ons het droeve bericht van
overlijden van
Joop Kayser
Joop was voor ons een man van precisie en stipt
heid. Stond altijd voor ons klaar.
Bedankt voor alles wat ie voor ons deed
Wij wensen Linda, Randolph en familie veel
sterkte toe bij dit grote verlies.
Henk - Tineke
Pascal - Micky
Jeroen - Annette
Joop
Ons koffiemaatje is niet meer.
We zullen hem missen.
We wensen Linda, Randolph en de familie veel
sterkte toe.
Verhuurbednjf L.S. Bruining
en medewerkers
Nikadel, De Koog.
Wij zijn heel erg verdrietig met het overlijden van
onze vriend
Joop
Rust Zacht Kanjer
Peet Leny
Ben, Chris, Rosanne
Met leedwezen namen wij kennis van het overlij
den van
Henk Hooijschuur
Hij stond aan de basis van bungalowpark
Slufterhoek en heeft jarenlang samen met zijn
vrouw en kinderen op een uitstekende wijze ge
zorgd voor het beheer. Hij droeg ook in belang
rijke mate bij aan de goede sfeer op het park.
Wij zullen nog lang goede herinneringen aan hem
bewaren.
We wensen de familie sterkte toe.
Bestuur en leden
Coöperatieve Vereniging van
Eigenaren Slufterhoek
Wij zijn vandaag getrouwd.
Albert Dros en Christel de Bloois
Kikkertstraat 61,1795 AB De Cocksdorp
Familieberichten
Dolblij zijn wij met de
geboorte van
Liselotte
9 juli 2004, 3100 gram.
Arjen Langendam
en Danielle Vilten
Ruijslaan 3,
1796 AB De Koog
0222 327785
Wil je vooraf even bel
len, als je jezelf komt
voorstellen.
Gezocht: vast logeer
adres dirigente KTF, vanaf
sept.op maandagavond in
Den Burg Tel. 315963.
Heel veel leuks voor buiten.
De Zonnebloem. Vanaf
woensdag weer geopend.
Vrouw 42 jr. Poolse ver
pleegkundige zoekt tijde
lijk werk, zorg/huishoude
lijk. Spreekt Duits/Hol., evt.
schoonmaken. Tel. 06 533
48839.
Kalanchoë €0,89, Chry
santen v.a. €1,39. De Zon
nebloem. Vanaf woensdag
weer geopend.