:en vergeten watersnoodramp: Goede Vrijdag 1578 lijken behoorlijk en grotelijks verwoest' \lederland maakte meeste en belangrijkste reizen "c SAS 1 V- C. g T jjjf eke Roeper over ontdekkingsreizigers :i"' n,V i 1 F amilieberichten TEXELSE J coURANT1 beton iT t U T" *"~k V"- Wjf'Js J^ \h/~ t* t "Jexelaartjes .30 ZD rs h DINSDAG 13 JULI 2004 èxel wel of niet getroffen watersnoodramp die Ne- eli|>|| teisterde op Goede Vrijdag let vermoeden bestond al- wel, maar zekerheid was er ids kort is dat wel het ge- Maarten 't Hart uit Den sen akte heeft gevonden die van 13 januari 1595, waar- t dat de stormvloed van 28 (1? 578 catastrofale gevolgen 'Ue|or het eiland. 30, ran sbruari 2003 werd door de che Vereniging in samenwer- st het Maritiem en Jutters- n een dubbeltentoonstelling liseerd over de watersnood- in februari 1953. Ook werd in Ie Banke aandacht besteed /ele andere watersnoden die ieft moeten meemaken. Aan I hing een lijst van rampen. Bij aan van mijn aantekeningen een watersnoodramp tegen: 106 van GAT7 (Gemeente- Texel invoeringsnummer 1). nalas niet genoemd op de lijst, orica Gottschalk heeft met in een vermoeden dat er in 1578 een watersnood op Texel was. Zij schrijft hierover volgens Schoorl (voetnoot 83, p. 466 in het tweede deel van De Convexe kustboog): 'Niet onmogelijk dat ook Texel door de stormvloed van 28 maart werd beroerd. De generale index van de Statenresoluties vermeldt voor 4 sep tember 1578: tot vorderinge van de dijkage van Texel de verschuldigde restanten uit de voorige omslaagen van 1573 employeeren, des dra gende jegenwoordige en toeko mende imposten en accijnsen.' Dat achterstallige belastinggelden voor aanleg van dijken mocht worden ge bruikt, doet Gottschalk aannemen dat de stormvloed van 28 maart ook gevolgen had voor Texel. Henk Schoorl zegt hierover onder het kopje De stormvloed van 28 maart 1578 'Op de vergadering van de Staten van 4 september 1578 kwam een rapport over schade en penculen op Texel ter sprake. Om de dijken te herstellen zou meer dan 50.000 pond nodig zijn. Als subsidie kreeg Texel daarvoor vergunning de achterstallige restan ten belastingschuld van de omslagen sedert 1573 voor dijkherstel te ge bruiken. Een gedetailleerde beschrij ving van schade aan de dijk en waar herstel of vernieuwing noodzakelijk was, is met teruggevonden.' In feite spreekt Schoorl Gottschalk na. Alleen is hij ervan overtuigd dat er een watersnoodramp op Texel was, ter wijl Gottschalk wat voorzichtiger is. Van deze ramp is bij J.A. van der Vlis in 't Lant van Texsel mets vermeld. Oudste archiefstuk Hieronder in hertaling de Acte van de regenten van Texel, door F.A. Falckoog op 13 januari 1595 overge schreven en in de index opgenomen onder de titel: Schade aan dijken en duinen door stormvloed 15 78. Histo rici hadden tot dusver geen vermoe den dat de beschrijving van de watersnoodramp van 1578 in het privilegeboek van Texel, het oudste archiefstuk van het eiland, zouden zitten. 'Wij, Jacob Willemszoon, vanwege schout en dijkgraaf, burgemeesters, heemraden en het gerecht van stad en eiland Texel verklaren voor het gerecht voorzegd, hoe dat wij gezien hebben en ons te kennen is gegeven door onze burgers en ingezetenen van het voorzegde eiland, in het bij zonder die uit het dorp Oosterend, daar God beter het, nu het meeste gebrek is, toen op goede vrijdag laatstleden een grote stormwind (tempeest) en onweer is geweest, zodat een grote watervloed gekomen en gevallen is tegen de duinen en dijken rondom Texel gelegen, waar door de duinen heel erg afgespoeld zijn en de dijken behoorlijk en grotelijks verwoest (gespolieert), ge broken en voor een deel grote, diepe walen in de dijken zijn ontstaan. Hier door zijn zeer vele goede landen met tarwe en andere granen bezaaid, te niet gegaan en geheel bedorven, zo dat de eigenaar daar met op kan te len en geen vruchten of genot ervan zal trekken, maar hij zal, zoals ons is gebleken, evenwel opnieuw dijken moeten herstellen en dammen aan leggen en dat nu de beste landen vol gewassen en vruchten niets opbren gen. En nu er in deze tijd de kwestie was bij de voorzegde gemeente van Oosterend om alleen de restanten van dijken op te knappen en nieuwe dijken om de nieuwe walen te maken, moet hierin behoorlijk worden beslo ten om alle komende kwesties die er later tussen de burgers van Texel zouden mogen ontstaan, te voorko men. Daar ook de eigenaars van zulke dijken van plan zijn om deze te laten liggen en het eiland daarmee oetingen tussen de Nederlandse zeelui en de bevolking van de gebieden waar ze neerstreken, verliepen niet altijd even goed, ibeke Roeper. Soms werden de Nederlanders hartelijk ontvangen en kregen ze alle kans om handel te drijven, andere keren introuwen de overhand en werden soms ware bloedbaden aangericht. mvan Willem Barentsz kent in. Hij probeerde vanaf 1594 al via de noordpool naar te varen, ontdekte Spits en overleefde een lange nter op Nova Zembla in een louwde hut toen zijn schip ngesloten door de ijs- en, om uiteindelijk op de te- in 1597 alsnog te bezwijken eontberingen. Maar na hem en nog veel meer, minder le- 'isch geworden, Nederlan- itdan toe onbekende delen wereld in kaart. eventiende eeuw was Neder- [jjjet land dat de meeste en sngrijkste ontdekkingsreizen i', concludeert Vibeke Roeper haar (jeugd)boek Land in pt lederlanders op ontdekkings- e verkenden verre uithoeken wereld, waarvan de meeste n nog dachten dat er monsters sn woonden. Maar monsters n de Nederlandse ontdek- iizigers niet tegen. Wel heel iemde, onbekende volken.' 1 nieuwste werk van Roeper, Is kort in de winkel ligt, is bui- 'oon leesbaar en informatief, geschreven voor kinderen sn jaar of tien, maar ook me- vassene zal zich er prima mee 'en. Ditmaal geeft de in s wonende oud-Texelse, die aar de Zilveren Griffel kreeg warte peper, scheurbuik (een 'Ver kinderen bij de Verenigde idische Compagnie), een •ht van de belangrijkste Neder- ontdekkingsreizigers. Willem sz. Abel Tasman, Jacob Ie Henry Hudson, Hendrik Brou wer van Noort, Jan Huygen ischoten, Jacob Roggeveen, ls de Houtman en Willem de '9h, één voor één komen ze W. f schetst een prachtig beeld "i reizen. Ze gaat in op prakti jken, zoals de beperkingen teilschepen van toen en de men van de opvarenden om e' vers te houden, waardoor rnstige ziekte als scheurbuik 'Sorkwam. Maar ook het we- van de mens uit de zeven tiende eeuw komt aan bod, de on wennige ontmoetingen tussen Ja panners en de door hen 'onbe schaafd' gevonden Nederlanders en de verhoudingen tussen de groot machten uit die dagen. De ontdekkingsreizen van de Neder landers vonden hun oorzaak in de bijna grenzeloze macht van Spanje en Portugal, die honderd jaar eerder al waren begonnen met het maken van lange reizen en zich een soort alleenrecht hadden toegeëigend op de routes die de schepen volgden naar Azië. Om ruzie met deze twee wereldmachten te voorkomen, moest Nederland andere wegen proberen te ontdekken, wilde het zich kunnen mengen in de handel in specerijen en andere Aziatische kostbaarheden. Noordelijke route Het eerste alternatief dat werd onder zocht was een noordelijke route, naar een idee van de geleerde Petrus Plancius, 'De kortste zeeweg van Nederland naar Azië liep volgens hem dwars over de noordpool. In de zo mermaanden, als de zon boven het noordeli|k halfrond staat, is het in het noordpoolgebied dag en nacht licht. Plancius dacht dat door de onafge broken zonneschijn het zeewater bij de noordpool geen kans zou krijgen om te bevriezen.' Zijn idee werd toe gejuicht, maar zomaar de noordpool oversteken werd erg gevaarlek ge vonden. 'Nederlandse zeelui waren niet gewend om ver van de kust te varen. Zolang ze land zagen, wisten ze waar ze waren. Midden op zee moest je er op andere manieren ach ter komen waar ie precies zat door de hoogte van de zon te meten of door 's nachts naar de sterren te kij ken. Omdat ze daar nog maar weinig ervaring mee hadden, wilden ze zo dicht mogelijk langs de kust van Rus land en Siberië naar het oosten va ren. Zo kwamen ze dan vanzelf in China.' Om ruzie te voorkomen besloten de plannenmakers om niet één maar beide routes te kiezen. Amsterdamse kooplieden maakten twee schepen klaar, die de route van Plancius zou den volgen, kooplieden uit Zeeland en Enkhuizen betaalden een reis met twee schepen via de andere route. (Illustratie uitLand In zichO Uiteindelijk zouden drie expedities worden gemaakt, waarbij in alle ge vallen Willem Barentsz was betrok ken. Het waren misschien wel de meest heroïsche ondernemingen uit de Nederlandse zeevaart. Barentsz en zijn bemanning raakten op de laat ste reis met hun schip vast in het ijs en bouwden noodgedwongen een hut van aangespoelde boomstam men en planken die ze van hun schip sloopten. In Het Behouden Huis trot seerden ze de duisternis van de lange poolwinter, de bittere kou, de ijsbe ren, de verveling en hun eigen angst. Toen hun schip eind mei nog steeds vast zat, besloten ze in hun twee roei boten, die ze hadden verstevigd en waarop ze masten en zeilen hadden gemaakt, de thuisreis te aanvaarden. Toen ze op 13 juni vertrokken, had den ze precies acht maanden in hun hut gewoond. Zich tussen de ijs- schotsen door worstelend volgden de ontdekkingsreizigers de kust van Nova Zembla. Een week na het ver trek ging Willem Barentsz plotseling dood, op waarschijnlijk 47-jarige leef tijd. 'De oude man was door de lange koude winter erg verzwakt. Het was een enorme klap voor de mannen, die samen met hun schipper zoveel had den meegemaakt en hem een beetje als hun vader beschouwden. Ze be groeven hem in het ijs op Nova Zembla', schrijft Roeper. Verbaasd Na een maand varen, ontmoetten ze een groepje Russen, die de 'de uit geputte overwinteraars' eten en drin ken gaven. Bij het eilandie Kildin kwa men ze eindelijk op bekend terrein en kregen ze te horen dat er vlakbij Ne derlandse schepen lagen. Ze waren gered. 'Op 1 november 1597 stonden de Amsterdammers verbaasd te kij ken hoe een groepje van twaalf man nen, gekleed in versleten broeken en jassen, met vilten stoffen aan hun voeten en mutsen van wit pool- vossenbont op hun hoofd, de stad binnen kwam. Jacob van Heems- kerck en de anderen werden ontvan gen door de burgemeesters van Amsterdam, die het verhaal over de overwintering op Nova Zembla zwij gend aanhoorden. Ze begrepen heel goed wat het betekende: de route Help kwetsbare kinderen Giro 1247 www.jantjebeton.nl J~. •V:- y) L 4 r. /Sy Texel het oudste archiefstuk van het eiland), handgeschreven door set 78 wordt beschreven. Fragment uit het privilegeboek va waarin de watersnoodramp 11 privilegeboek van Texel (het oudste ai noodramp van 1578 wordt beschreven J^-rr, secretaris Falckoog uit 1598, k r ?,t oudste archiefstuk van schreven. het eiland) naar China via de noordpool was onbruikbaar. De weg was versperd door dik pakijs en gevaarlijke ijs- schotsen. Als de Nederlanders naar Azië wilden, moesten ze, net als de Portugezen, via Afrika.' Na de tochten naar het noorden zou den vele Nederlandse ontdekkings reizen in andere richtingen volgen. Abel Tasman ging op zoek naar het Onbekende Zuidland, waar grote rijk dommen werden verwacht. Hij ont dekte Tasmanië en Nieuw-Zeeland en was de eerste die rond Australië voer. Jacob Ie Maire maakte een ont dekkingsreis naar de Stille Oceaan en ontdekte Straat Ie Maire, Kaap Hoorn en de Hoornse Eilanden. De Engels man Henry Hudson zocht in opdracht van Nederlandse kooplieden bij Ame rika tevergeefs naar een zeestraat naar de Stille Oceaan, maar ontdekte wel Manhattan, waar Nieuw-Amster- dam (en later New-York) zou verrij zen. De laatste Nederlandse ontdek kingsreis stond onder leiding van Jacob Roggeveen. Op zoek naar het Zuidland belandde hij als eerste blanke op Paaseiland. Mislukte missies Ondanks alle mislukte missies, staat het belang van de reizen van de Ne derlanders buiten kijf, volgens Roe per. 'Wat ze wel vonden, waren nieuwe routes en veilige vaarwegen naar belangrijke handelsgebieden Daar maakten veel schepen later gebruik van. De Nederlandse kaartenmakers en boekdrukkers wa ren in die tijd de beste van de wereld. Daarom verscheen er over elke be langrijke ontdekking meteen een boek, en werden de atlassen en zeekaarten steeds met nieuwe infor matie bijgewerkt. Nederlandse kaar ten en atlassen werden in heel Eu ropa verkocht en gebruikt. Dankzij die boeken en kaarten kregen de Europeanen een veel beter beeld van de wereld. De Nederlandse ont dekkingsreizigers hadden laten zien hoe de wereld in elkaar stak Naderhand werd de rol van Neder land vooral overgenomen door Enge land en Frankrijk. Was het vinden van goud en het verdienen van geld voor heen het belangrijkste doel. de nieuwe ontdekkingsreizigers ging het vooral om het verzamelen van kennis over planten en dieren en hoe andere volkeren leefden De Nederlanders deden daar niet aan mee, schrijft Roeper, die vooral wijst op de econo mische motieven. 'Ze hadden hun doel bereikt, want ze kenden nu alle belangrijke handelsgebieden en ze wisten precies hoe ze er moesten komen. Er waren nog wel onbekende stukken op de wereldkaart, maar de kans dat ze daar iets waardevols zou den vinden, was te klein om er een nieuwe reis aan te wagen. Nederland was klaar met ontdekken.' Land in zicht, Nederlanders op ont dekkingsreis werd uitgegeven door Em. Querido's Uitgeverij BV, telt 136 pagina's, is (rijkelijk) geïllustreerd door Tom Eyzenbach en kost €13,50. Joop Rommets verkleinen, vanwege het feit dat zij de grote lasten en kosten alleen met zouden kunnen dragen, hebben wij schout en dijkgraaf, burgemeesters, heemraden en het gerecht van Texel bevolen en bevelen hierbij dat de gemeente van Oosterend gehouden zal zijn het fundament van de dijk naast de nieuwe waal gelegen, recht door de nieuwe waal te maken, zo wel de voet van de binnenzijde van de dijk als de hoofddijk en dat tot het boven water is en verder niet. En als het weer gebeurt, dat God verhoede, op een andere plaats of in andere dorpen op Texel de gehele gemeente weer gehouden zal zijn dit te doen, in welke plaats of in welk dorp dit ook gebeuren mag, ten eeuwigen dage. En wij willen dat hetgeen voorzegd is ten eeuwigen dage toegepast en onderhouden zal worden en dit ook als vaste en onverbrekelijke waarden onderhouden en nagevolgd zal wor den, zonder list en bedrog. Ter be krachtiging en kenmerk van echtheid hebben wij schout en dijkgraaf voor zegd en burgemeesters voorzegd naar gebruik elk ons zegel dat wij dagelijks gebruiken en met toestem ming van de voorzegde gemeente en het gerecht hieronder gehangen. Actum ter Burch op Texel de 15e juni anno 1578.' Verklaring De akte vraagt een korte verklaring. Er zijn vele dijkdoorbraken en wielen ontstaan in het gebied bij Oosterend op Goede vrijdag 28 maart 1578. De eigenaren van de dijken hebben geen geld om de dijken te herstellen en willen nieuwe dijken óm de wielen aanleggen. De kosten van deze be trekkelijk lage dijkjes (circa 2 meter) zijn minder dan het dichten van de vele meters diepe stroomgaten, ont staan bij een dijkdoorbraak, maar maakt de zeedijk bij tien of twintig dijkdoorbraken honderden meters langer. Men wil dit nu verhinderen door te bepalen dat de gemeente Oosterend de diepe gaten in de dij ken moet opvullen tot bóven het wa ter. Het gedeelte daarboven moet de eigenaar zelf aanleggen. De ge meente Oosterend heeft echter het geld met om de gaten te vullen tot boven het water. Vandaar het verzoek van Texel aan de Staten van Holland om nog niet afgedragen belasting gelden te mogen gebruiken voor het dichten van de stroomgaten. Een bedrag van meer dan 50.000 pond is hiervoor nodig. De historici vonden zoals eerder genoemd wél het ant woord van Gedeputeerde Staten op dit verzoek. Met deze akte zien we een eerste aanzet tot ingrijpen van de bestuurders bij het herstel van dijken van particulieren en een eerste aan zet tot regelgeving bij watersnood rampen. Maarten 't Hart "Ik had zo graag nog even willen blijven. Intens verdnetig, maar vol bewondering voor haar optimisme en wilskracht, hebben wij afscheid moeten nemen van mijn zorgzame en liefdevolle moeder, zus en tante Willy Willemina Catharina Zijm Willy A Den Burg, 11 april 1921 t Den Burg, 11 juli 2004 Ineke en Wilma Sophie Annie Den Burg, Gravenstraat 8, Woensdag 14 juli is er van 19 30 tot 20.30 uur gelegenheid tot condoleren in afscheidshuis „de Vlinder", Hollewal 42 te Den Burg. Donderdag 15 juli zal om 11.00 uur de uitvaart mis plaatsvinden in de parochiekerk van de H. Johannes de Doper, Molenstraat 36 te Den Burg. waarna de begrafenis plaatsvindt op de R.K. be graafplaats aan de Keesomlaan. Na afloop van de begrafenis kunt u de familie ontmoeten in de serre van hotel De Lindeboom. Groeneplaats 14. Correspondentie-adres: Ineke Zi|m, Thijsselaan 2 B, 1791 VH Den Burg. Moeder hield van rode en witte bloemen. Dag tante Willie u bent mijn sterretje aan de hemel Kus en knuffel, Sophie Plotseling bereikte ons het droeve bericht van overlijden van Joop Kayser Joop was voor ons een man van precisie en stipt heid. Stond altijd voor ons klaar. Bedankt voor alles wat ie voor ons deed Wij wensen Linda, Randolph en familie veel sterkte toe bij dit grote verlies. Henk - Tineke Pascal - Micky Jeroen - Annette Joop Ons koffiemaatje is niet meer. We zullen hem missen. We wensen Linda, Randolph en de familie veel sterkte toe. Verhuurbednjf L.S. Bruining en medewerkers Nikadel, De Koog. Wij zijn heel erg verdrietig met het overlijden van onze vriend Joop Rust Zacht Kanjer Peet Leny Ben, Chris, Rosanne Met leedwezen namen wij kennis van het overlij den van Henk Hooijschuur Hij stond aan de basis van bungalowpark Slufterhoek en heeft jarenlang samen met zijn vrouw en kinderen op een uitstekende wijze ge zorgd voor het beheer. Hij droeg ook in belang rijke mate bij aan de goede sfeer op het park. Wij zullen nog lang goede herinneringen aan hem bewaren. We wensen de familie sterkte toe. Bestuur en leden Coöperatieve Vereniging van Eigenaren Slufterhoek Wij zijn vandaag getrouwd. Albert Dros en Christel de Bloois Kikkertstraat 61,1795 AB De Cocksdorp Familieberichten Dolblij zijn wij met de geboorte van Liselotte 9 juli 2004, 3100 gram. Arjen Langendam en Danielle Vilten Ruijslaan 3, 1796 AB De Koog 0222 327785 Wil je vooraf even bel len, als je jezelf komt voorstellen. Gezocht: vast logeer adres dirigente KTF, vanaf sept.op maandagavond in Den Burg Tel. 315963. Heel veel leuks voor buiten. De Zonnebloem. Vanaf woensdag weer geopend. Vrouw 42 jr. Poolse ver pleegkundige zoekt tijde lijk werk, zorg/huishoude lijk. Spreekt Duits/Hol., evt. schoonmaken. Tel. 06 533 48839. Kalanchoë €0,89, Chry santen v.a. €1,39. De Zon nebloem. Vanaf woensdag weer geopend.

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Texelsche Courant | 2004 | | pagina 3