Grootste munitieruiming sinds Tweede Wereldoorlog
'Het was mogelijk dat
er nog zeemijnen lagen'
'Uniek gebied waar we
zuinig op moeten zijn'
TEXELSE g COURANT
Baggerproject laat natuur terugkeren
Sp°rt
JYaar gebeurd
DINSDAG 6 DECEMBER 2005
Ze keken er bij het Korps Mari
niers niet van op toen begin
maart 2003 bij het uitbaggeren
van de Mokbaai wat oude munitie
boven water kwam. 'De mees
ten van ons zijn het gewend met
explosieven te werken en wat er
in eerste instantie boven kwam,
zag er voor ons niet opzienbarend
uit', aldus majoor Aad van Gils,
Hoofd Facilitair Steunpunt van de
Mok. Die houding veranderde al
snel toen er wel erg veel werd
opgebaggerd.
De eerste serieuze aanwijzing kregen
de mariniers op 16 maart. Liefst 25
explosieven kwamen tegelijk boven
water. Toen op 31 maart 5 complete
granaten werden opgebaggerd en
de teller al op 127 stuks munitie
stond, vonden ze het welletjes. Van
Gils: 'We hebben het baggerwerk
stilgelegd en zijn begonnen met
een stappenplan hoe we met de
munitie zouden omgaan. We had
den toen meteen al het standpunt
dat we alles moesten weghalen.'
Magnetisch onderzoek naar de hoe-
Brisantgranaten
De munitieruimingen in de Mokbaai
leverden vrijwel alleen Duitse muni
tie op. Het merendeel bestond uit
brisantg ranatenbrisantpantserg ra-
naten en brisantpantsergranaatpa-
tronen. De explosieven bestonden
uit delen, maar waren geregeld ook
compleet. Naast de Duitse grana
ten werd ook een kistje met twaalf
Engelse scherfhandgranaten (Mills
36) gevonden en een oud-Holland
se oefenbom van 2 kilo. Die bom
werd al vrij snel in het begin gevon
den en de mariniers waren er te laat
bij die bom voor het nageslacht te
bewaren. Het merendeel van de
munitie is vermoedelijk in kisten
gedumpt. Een kist kwam in com
plete staat boven water 'De Texelse
klei is van een goede kwaliteit',
aldus Aad van Gils van de Mok.
'Je kon de nummers op de grana
ten nog lezen.' De veronderstelling
dat de grote hoeveelheid munitie
mogelijk nog een gevolg is van
de Georgische opstand is volgens
Van Gils onwaarschijnlijk. 'Het was
afweergeschut dat door de Duitsers
gebruikt werd tegen de vliegtuigen
van de geallieerden.'
veelheden munitie, onderzoek naar beschoten en tot zinken gebracht. Dat er geen zware bommen lagen,
wie de kosten moest dragen en Het werd geen van beiden. De ver- leidde tot zuchten van verlichting
het opstellen van plannen voor een meende zware bommen waren de bij zowel het Korps Mariniers als de
eventuele ontruiming van de omge- restanten van hangardeuren die gemeente. Als het wel zeemijnen
ving van de Mok waren onderdelen vermoedelijk ook tijdens de oorlog of andere zware explosieven waren
van het stappenplan. Ontruiming in de Mokbaai waren gedumpt. De geweest, had een gebied in een
van de omgeving werd een seri
eus scenario toen het magnetisch
onderzoek Defensie leerde dat er
vier verdachte plekken waren, waar
een object van meer dan 500 pond
lag. Van Gils: 'Er is tijdens de oorlog
op de Mok met zeemijnen gewerkt,
dus we hielden er rekening mee dat
die op die vier plekken konden lig
gen.' Een andere optie was dat het
de motoren waren van een Dornier-
24 die in 1943 in de Mokbaai was
restanten, onder meer houten bal
ken die met staal waren verzwaard,
lagen op drie van de vier verdachte
plekken. Het vierde verdachte object
bestond uit vijf ankers. Dat het geen
zware explosieven waren, werd dui
delijk tijdens de onderzoeken die
duikers van de Duik- en Demon-
teergroep van de Koninklijke Marine
in de Mokbaai hielden. Zij doken
geregeld om de munitie ter plek
ke in de modder te onderzoeken.
straal van 1800 meter rondom het
object moeten worden ontruimd.
'Dan hadden we een deel van Den
Hoorn moeten evacueren en ook de
boot had niet kunnen varen', aldus
Van Gils. Gemeente en mariniers
hadden evacuatie- en calamiteiten
plannen klaarliggen die volgens hen
met betrokken organisaties waren
doorgenomen. Op een gegeven
moment was het wel nodig dat de
kazerne vier weken dichtging. Dat
werd gecombineerd met het zomer-
verlof van de mariniers. Aannemer
Van den Herik uit Sliedrecht ging
tijdens die periode door met het
boven water halen van de munitie.
Musea
De ankers en restanten van de
hangardeuren zijn deels bij het
Maritiem en Jutters Museum en het
Luchtvaartmuseum terecht geko
men. Het MJM kreeg van de Mok
drie ankers, waaronder een stokan-
ker uit 1850. De andere twee komen
bij de ingang van de kazerne te
staan. Het LMT kreeg rails waarover
de hangardeuren hadden gelopen.
Het museum kreeg ook een opge
baggerde uitlaat van een Fokker
C14W, de restanten van een marke-
ringsboei waar de watervliegtuigen
vroeger in de Mokbaai aan wer
den vastgelegd en een plaatje met
diverse technische gegevens dat in
één van de vliegtuigen had gezeten
die in mei 1940 in de Mokbaai wer
den vernietigd. 'We zijn erg blij dat
we goede contacten met de Mok
hebben en dat ze die spullen aan
ons hebben gegeven', aldus Theo
Witte van het LMT. 'We zijn met het
Zuiderzeemuseum in Enkhuizen' in
gesprek om die markeringsboei te
laten herstellen.' Bedoeling is dat
de nieuwe aanwinsten vanaf het
voorjaar een plekje krijgen in de col
lectie. 'Die zijn we momenteel aan
het herinrichten.'
Het minder goed bereikbaar worden
van de haven van de Joost Dour-
leinkazerne door aanslibbing was
de directe aanleiding voor de bag-
gerwerkzaamheden begin 2003. Op
7 februari van dit jaar ging Van den
Herik aan de slag met een gepant
serde baggermolen. De gevonden
munitie werd met duikvaartuigen
van de Duik- en Demonteergroep
opgehaald en op de Noordzee
tot ontploffing gebracht. 'Op een
gegeven moment hebben we een
extra ponton bij de baggermolen
gelegd, zodat we meer opslagca
paciteit hadden.' In totaal voeren
de duikvaartuigen zo'n 110 keer de
Noordzee op om de oorlogsmunitie
definitief onschadelijk te maken.
Dat er zoveel explosieven in de
Mokbaai lagen, was voor het Korps
Mariniers een complete verrassing.
Een rondje navragen op het eiland
leerde Van Gils dat het bij anderen
evenmin bekend was dat er zoveel
Achter de dijk bij Oost schept een
graafmachine een dikke laag slib
van de bodem van het zogehe
ten binnenzwin van natuurgebied
Drijvers Vogelweid De Bol en zet
het op een hoop, om later te
worden afgevoerd. Op de achter
grond is te zien hoe een kraanma
chinist slib uit het Noorderkanaal
schept. Een gigantische operatie,
waarbij in totaal 40.000 kubieke
meter slib wordt verwijderd. Doel
is de oorspronkelijke flora en fau
na weer te laten terugkeren.
Opzichter Eckard Boot is de vierde
generatie in zijn familie die voor
Natuurmonumenten werkt en in die
hoedanigheid natuurgebied De Bol
in Het Noorden beheert. Hij kent
de verhalen van zijn grootvader, die
vertelde hoe met name de randen
van de zwinnen vroeger vol stonden
met planten zoals melkkruid. orchi
deeën, zeekraal, rode ogentroost
en kweldergras. Zoutwatersoorten
die normaal gesproken alleen bui
tendijks voorkomen, maar zich door
het brakke milieu uitstekend thuis
voelden op De Bol. Met de aan
passing van het waterpeil in de
sloten ten behoeve van de land
bouw en de komst van gemaal De
Krassekeet nam de invloed van het
zoute kwelwater op het polderland
af en daalde het peil van het zou
te grondwater, waardoor de typi
sche brakwaterflora terrein verloor.
Bijkomend effect van het nieuwe
gemaal was dat de doorstroming
in het Noorderkanaal verdween en
dat slib dat anders met het pol
derwater naar buiten spoelde, naar
de bodem zakte. Het gevolg was
het ontstaan van een dikke laag
modder, die een verstikkend effect
had op de bodemplanten, waardoor
bijzondere planten zoals snavel- en
spiraalruppia verdwenen, evenals
het bijbehorende bodemleven en de
meeste vissen en watervogels.
Zoals mensenhanden er destijds
voor zorgden dat het een min of
meer levenloos kanaal werd en flora
en fauna zich terugtrokken uit de
zwinnen, zo moeten mensenhan
den er nu voor zorgen dat de dode
bagger plaats maakt voor levend
onderwaterbanket, een combinatie
van planten, bodemleven en vissen,
zodat ook vogels er weer kunnen
fourageren.
Boot: 'De Bol is een uniek gebied
met van oorsprong een heel bijzon
dere vegetatie, waar we als Texe
laars zuinig en trots op moeten zijn
en dat we nu weer in ere herstel
len.'
Het onlangs gestarte project Ver-
drogingsbestrijding De Bol en
Inrichtingsplan Utopia, dat onder
deel is van het Masterplan Water,
Op deze foto is de dikte van de sliblaag te zien die zich in de loop der jaren heeft afgezet
in het zwin.
_1
schept de bagger in het Binnenzwin
Drijvers Vogelweid De Bol op
hoop. De slib zal later worden
bestaat uit een meerdere onderde
len. Belangrijk is het verbeteren van
de grondwaterstand in natuurgebied
De Bol, waar het brakke water nu
wordt weggezogen door de tocht
die rond De Bol loopt. Aanpassing
van het waterpeil is een gecompli
ceerde ingreep, want wie vanaf de
Lancasterdijk over het gebied kijkt,
ziet dat er drie verschillende water
peilen bestaan. Boot: 'Gaandeweg
is de vegetatie achteruit gegaan.
Je ziet nu bijvoorbeeld dat er ook
mossen groeien, wat een indicatie is
voor verzuring. Door o.a. de water
huishouding aan te passen, probe
ren we deze ontwikkeling een halt
toe te roepen en te zorgen dat het
brakke kwelwater weer terugkeert
in de wortelzone.' Om te zorgen dat
het kwelwater De Bol weer beter
kan bereiken, wil Natuurmonumen
ten het peil in het verbindingskanaal
van de tocht tussen De Krassekeet
en de molen die parallel aan de dijk
loopt in eerst instantie verhogen en
later dempen, waarbij er elders een
andere afvoersloot wordt gegraven.
Gevolg zal zijn dat met name de
wortelzone langs de randen van
de zwinnen weer brak wordt en de
brakke vegetatie terug kan keren.
Andere maatregel is het weggraven
van de bagger. In de zandige bodem
zit nog steeds het zaad van de plan
tensoorten die er vroeger groeiden,
waaronder ook zeegras, dat vol
gens deskundigen onder gunstige
omstandigheden weer zal ontkie
men. Voor helder water moet de
doorstroming in het Noorderkanaal
terugkeren, waarvoor inmiddels de
duikers weer onder de Stuifweg zijn
gegraven. Doorstroming mag alleen
in de winterperiode, zodat in het
groeiseizoen de invloed van zoute
kwel op de achterliggende land
bouwgrond beperkt blijft, 's Zomers
bestaat de mogelijkheid het water
peil in het Noorderkanaal te laten
fluctueren, zodat er - zonder dat
het achterland er hinder van heeft
- toch enige mate van doorspoeling
is, wat de helderheid van het water
bevordert. Met het binnenlaten van
water uit de Waddenzee komen ook
stekelbaarsjes en andere soorten
en organismen in het kanaal. Door
monitoring van flora en fauna, zowel
boven als onderwater, zal de ont
wikkeling nauwkeurig worden bij
gehouden. Om de ontwikkeling van
het bodemleven de komende jaren
te meten, zal dit nauwkeurig worden
bijgehouden.
Het project is een samenwerking
van Natuurmonumenten, het hoog
heemraadschap Hollands Noorder
kwartier en de provincie NH en
wordt gefinancierd met geld uit het
fonds SGB (Subsidiëring Gebieds
gericht Beleid) en POP (Plattelands
Ontwikkelings Programma). Het
werk is aangenomen door de Vries
en Van de Wiel, met als onderaan
nemers Dros, Spaansen en Jim-
mink. Het project wordt in twee
fasen uitgevoerd. Reden daarvan
is dat de fauna die er nog voor
komt, zich kan verplaatsen naar
delen waar niet wordt gewerkt. De
bagger die nu wordt afgevoerd, is
van klasse nul, terwijl de bagger
van klasse één volgend jaar wordt
afgegraven. Om te voorkomen dat
de bestaande vegetatie wordt ver
nield, mogen de graafmachines en
vrachtwagens niet over het terrein
rijden. De 40.000 kubieke meter slib
wordt afgevoerd in circa 70 binnen
vaartschepen (onder meer de Linsi
van Simon Daalder).
Tekst en foto's Gerard Timmerman
VERVOLG VAN PAGINA 1
Mokbaai
Van Gils: 'De Duik- en Demonteer
groep is zo'n 110 keer uitgevaren met
een duikvaartuig om de explosieven
te laten ontploffen.' Het bergen en
vervoer van de munitie verliep zonder
ongelukken. 'Er is niets ongecontro
leerd tot ontploffing gekomen.' De
munitie is hoogstwaarschijnlijk door
Duitse militairen aan het eind van de
Tweede Wereldoorlog in de Mokbaai
gedumpt. Precieze gegevens daar
over ontbreken.
Tijdens de afsluiting van de ruimings
actie bleek dat de Mok de gemeente
waarschijnlijk ruim een miljoen euro
heeft bespaard. Volgens de wet is
een lokale overheid in beginsel ver
antwoordelijk voor het ruimen van
munitie uit de Tweede Wereldoorlog.
De kosten zijn echter volledig door
Defensie voor haar rekening geno
men. Van Gils: 'We konden het niet
maken om het eiland daarmee op
te zadelen. Dat hebben we tijdens
de voorbereidingen dus eerst gere
geld, voordat we de burgemetó
erbij betrokken.' Het ruimen
uiteindelijk €1.200.000,-. De arba
suren van Defensiepersoneel en:
Duik- en Demonteergroep zijn ds
niet bij inbegrepen. De kosten
den onder meer volledig voor re»
ning van Defensie komen omdat a
munitie op haar terrein lag.
Als de ruimingskosten overigs
wel door de gemeente betaald ha
den moeten worden, had zij
tegemoetkoming van het rijk ku
nen krijgen. Sinds een wijziging
het 'Besluit bijdragen kosten ruimi
explosieven Tweede Wereldoorio
in december 2002 is het mogelijk!
een gemeente 100 procent van
ruimingskoster, vergoed krijgt, m
daar zijn diverse mitsen en mas
aan verbonden. De gemeente Zan
voort werd in 2000 nog met Jig
kosten geconfronteerd toen di
met spoed blootgespoelde mund
resten van het strand moesten w
den geruimd. Burgemeester Jd
Geldorp toonde zich tevreden o»
de wijze waarop Defensie en aann
mer Van den Herik uit Sliedrechtm
de oude munitie waren omgegaar.
Klok op dreef
Fred Klok leverde tijdens de weke
lijkse competitieavond van biljartver
eniging De Doorstoot uit De Cock-
sdorp een bijzondere presentatie.
Hij kwam dicht in de buurt van het
nieuwe clubrecord dat vorige week
door Martien Boon werd gevestigd.
In zijn partij tegen Joost Smit wist
Klok het record op één beurt te
benaderen. Hij speelde de partij uit
met een gemiddelde van bijna drie.
Klok won ook zijn andere twee par
tijen en had met zeven carambol
de hoogste serie van de avond.
Eric Boon was tegen Wil Hoira
dicht bij zijn eerste winstpartij,
Homan wist op de valreep de
toch nog naar zich toe te trel
Raymond Steenhuizen wist met a
gemiddelde van meer dan tweetf
Piet Zijm te winnen.
Uitslagen:
F. Klok-K. Weel 2-0. R. Steenhuizen-P l
4-0. J. Smit-E. Boon 2-0, T. van der SBW
W Homan 0-4, R. Steenhuizen-M. BootH
J. Smit-F. Klok 2-4, T. van der Stroom-R2
0-2, E. Boon-W. Homan 0-2, J. Smit-K.W
0-4, F. Klok-R. Steenhuizen 4-0.
Ome Klaas
Onze naaste buren, die inmiddels
zijn verhuisd, werden van jongsaf
door onze kinderen niet aangespro
ken als buurman en buurvrouw,
maar met oom en tante. Zo woon
den naast ons Ome Henk en Tante
Marrie en Ome Klaas en Tante Cor-
rie. Op de middag dat Sinterklaas
in Oudeschild arriveerde, togen we
naar de haven om hem te verwel
komen. Om haar een goed uitzocht
te geven, zette ik onze dochter
op mijn schouders. Daarvandaan
zag ze in de verte het fanfarekorps
staan, met in hun midden buurman
Klaas die dapper op zijn tuba blies.
Ze begon naar hem te roepen: 'Of
Klaas, Ome Klaas'. Een paar mo
ders naast ons keken haar verbs
aan en een van hen zei: 'Dat is
leuk. dat kind roept niet Sinterkla
maar Ome Klaas'.
Onze zevenjarige zoon kwam
school en vertelde zijn moeder
hij niet meer geloofde dat Sint
klaas tijdens het heerlijk avor'
de cadeautjes bij ons op de stol
zette. Dat hadden de jongens
school hem verteld. Op de vra j
van zijn moeder wie er volgö]
hem dan voor de cadeaus zor
was zijn antwoord: 'Zwarte
natuurlijk.'
Jan van Tuf
De oude munitie uit de Tweede Wereldoorlog werd door de Duik- en Demonteergroep geregeld op de Noordzee tot ontploffing
gebracht. Dat gebeurde in totaal zo'n 110 keer. De munitieruiming in de Mokbaai was één van de grootste in Nederland sinds het einde
van de Tweede Wereldoorlog. Foto arct*ei Texelse Coumnt)
lag. Dat wordt bevestigd door Theo
Witte. 'Kort na de oorlog zullen er
nog diverse mensen zijn geweest
die het wisten, maar zestig jaar na
dato is er niemand meer die dat
wist.' De munitie werd hoogstwaar
schijnlijk aan het eind van de Twee
de Wereldoorlog door de Duitsers
in de Mokbaai gedumpt. Precieze
gegevens daarover ontbreken. De
kazerne was bovendien tot 1949
niet in gebruik, waardoor er ook niet
veel hoeft te worden verwacht van
archieven uit die tijd. Het overgrote
deel van de 5331 opgebaggerde
explosieven bestond uit afweerge
schut. In totaal werd 75.000 kubieke
meter slib opgebaggerd. Het slib
werd in het Marsdiep gestort, nadat
het van de munitierestanten was
ontdaan.
Geen incidenten
Dat de gehele ruimingsoperatie,
één van de grootste die sinds de
Tweede Wereldoorlog in Nederland
heeft plaatsgevonden, zonder inci
denten is verlopen, komt volgens
het Korps Mariniers en de gemeen
te door de aanwezigheid van alle
veiligheidsplannen en een goede
onderlinge communicatie. Het pro
ject werd gecoördineerd door de
dienst Gebouwen, Werken en Ter
reinen van het ministerie van Defen
sie. Projectleider Fons Bongers van
die dienst hield regelmatig ca
tact met alle rechtstreeks betrokle
partners. Ook de Waddenverer. An
ging werd continu op de hoog) 9®
gehouden. Stichting de Noordze Ee
diende op een gegeven mome' de
een handhavingsverzoek in tect Ve
het tot ontploffing brengen van oco
explosieven op de Noordzee. Nac I0{
vertegenwoordigers van de stiet
ting persoonlijk hadden gezien hc
er werd gewerkt, werd het hanc ^a'
havingsverzoek volgens Van Gllat'
weer ingetrokken. De protest! Am
leidden er wel toe dat het minisS
rie een gedragscode voor omga
met explosieven op de Noords
opstelde.
Volgens Van Gils bevindt zich in
Mokbaai geen munitie meer. Nait
het opruimen begin november kla
was, werd met behulp van GP
apparatuur nog een laatste ra
de door de baai. Dat leverde no
enkele tientallen objecten op d
de afgelopen weken alsnog werd;
opgeruimd. De Mokbaai is voor h
Korps Mariniers weer goed berë
baar. Van Gils: 'En het baggen
heeft ook nog een ander effe
gehad. Het aantal mosselbanken
weer sterk toegenomen. Je zag
ze aan het verzanden waren, m
nu er gebaggerd is, kan er weer
doende voedsel bijkomen.'
Schout-bij-nacht Pim Bedet en Hoofd I
Doudeinkazeme tekenden vrijdag een
Mokbaai officieel werd afgesloten.
'acilitair Steunpunt Aad van Gils van de Jm
document waarmee de munitieruiming in
Foto Jeroen var Ha
