Donkere wolken fusie trekken samen boven Texel
Texel moet nadenken
over eigen toekomst
ïr
Meer samenwerken
middel tegen fusie
Ontkomen aan fusie
Dorpisme viert hoogtij
TEXELSE g COURANT
Eenderde gemeenten weg
j^chter de schermen
VRIJDAG 5 SEPTEMBER 2008
zo heeft het eerste kabinet Balke
nende het geformuleerd in 2002
onder aanvoering van de voorma
lige LPF die toen korte tijd in de
regering zat.
cie moeten gemeenten minstens
25.000 tot 30.000 inwoners groot
zijn (met navenante ambtelijke orga
nisaties) om slagvaardig te blijven.
Het onderwerp herindeling is het Marsdiep overgestoken nu de pro
vincie Texel heeft uitgenodigd mee te praten over de bestuurlijke
toekomst van de Kop van Noord-Holland. Dat zal niet van vandaag op
morgen leiden tot opheffing van de gemeente Texel, maar de provin
cie noemt wel 1 januari 2011 als datum waarop eventuele bestuurlijke
herindelingen hun beslag moeten krijgen.
Op deze pagina een nadere bij kleine gemeenten toch kunnen
beschouwing op herindelingen, voortbestaan. Behoudt Texel een
de gevolgen daarvan en mogelijke eigen bestuur of wordt over een
vormen van samenwerking waar- paar jaar aan de overkant de scep
ter over het eiland gezwaaid, is
dé vraag waar het voor Texel om
zal draaien in gesprekken over de
bestuurlijke toekomst.
Het eiland kan zich koesteren in één
geruststellende gedachte: herinde
lingen worden sinds een paar jaar
niet meer zoals vroeger opgelegd
door provincie en rijk. Gemeenten
moeten ze zelf ook willen. Althans,
Die wetenschap biedt echter niet de
zekerheid dat een paar keer hard
'nee, dat willen we niet' terug roe
pen over het Marsdiep toereikend is
herindeling een halt toe te roepen.
Gemeenten moeten tegenwoordig
voldoende bestuurskracht hebben,
ofwel in staat zijn de eigen broek
op te houden. Anders komt de pro
vincie toch nader informeren over
de bestuurlijke toekomst. Texel is
als kleine gemeente nog steeds in
staat zelfstandig te zijn, maar naar
verwachting wordt dat de komende
jaren lastiger. Volgens de provin-
De vraag is dan op welke manieren
Texel met 13.617 inwoners het loka
le bestuur op het eiland kan hou
den. De eilandpositie is een sterk
argument om bij hogere overhe
den voor uitzonderingen te pleiten,
maar biedt niet automatisch kan
sen op succes. In de jaren negen
tig dacht de Brabantse gemeente
Baarle-Nassau, bestuurlijk uniek
in Nederland, ook als uitzondering
een herindeling af te kunnen wen
telen, maar het kabinet betrok die
grensgemeente aanvankelijk toch
bij een fusie met twee naastgelegen
gewone gemeenten.
Nederland kent diverse kleine
gemeenten die door ambtelijke
samenwerking hun zelfstandig
heid intact hebben gehouden. Een
overzicht van drie voorbeelden.
De Groninger gemeente Ten Boer
(7.250 inwoners) is één van de
bekendste kleine gemeenten die door
samenwerking bestuurlijk zelfstan
dig is gebleven. De gemeente heeft
vrijwel al haar taken uitbesteed aan
buurgemeente Groningen (181.845
inwoners). Op het gemeentehuis
van Ten Boer zijn twaalf ambtena
ren overgebleven die als zogeheten
'regie-ambtenaren' de spil vormen
tussen burgemeester en wethouders
en de rest van het ambtelijke appa
raat in Groningen. De constructie,
tot stand gekomen met behulp van
subsidies, heeft ervoor gezorgd dat
Hollandse gemeenten Blaricum
(9.106 inwoners) en Laren (11.009
inwoners) en de Utrechtse gemeen
te Eemnes (8.786 inwoners). Die
kennen sinds dit jaar één gemeen
schappelijke ambtelijke organisatie
die onder de naam BEL-Combinatie
voor alle drie tegelijk werkt. In de
BEL-Combinatie zitten merendeel
ambtenaren die eerst bij één van de
drie gemeenten werkten. Ze zijn let
terlijk ondergebracht op één plek en
samengesmeed tot één organisatie
die drie heren bedient.
In de gemeenten zijn drie afzon
derlijke colleges van burgemeester
en wethouders achtergebleven met
elk een kleine ambtelijke staf van
'beleidsregisseurs' die het contact
tussen het gemeentebestuur en de
ambtenaren op het BEL-kantoor
onderhouden. De nieuwe organisatie
ling, omdat daardoor de korte lijnen
tussen bestuur en bevolking en de
eigen identiteit in het geding zouden
komen.
De BEL-Combinatie is niet zonder
groeipijnen tot stand gekomen. Vol
gens burgemeester Elbert Roest
van Laren zijn er veel kinderziektes
geweest. 'Er zijn toch drie organisa
ties bij elkaar gevoegd die wezens
vreemd waren.' De BEL-Combinatie
leidt tot een zakelijker manier van
werken. De besturen van de drie
gemeenten moeten van te voren
goed bedenken wat ze van de orga
nisatie (in de wandelgangen 'de
fabnek' genoemd) willen en op welke
manier. Roest: 'Ik had laatst een wet
houder die mopperde dat hij door
zijn uren was. Die moest zijn ambi
ties bijstellen.' De samenwerking
kost de gemeenten geld (in Laren
twee ton per jaar), maar daar staat
tegenover dat de kleine gemeenten
grip op de eigen voorzieningen hou
den. 'Als je na een herindeling met
bijvoorbeeld drie zwembaden in je
nieuwe gemeente zit, is het maar de
vraag welke je kunt behouden.' De
telijke voorstellen over veel schijven
moesten gaan voordat er besluiten
werden genomen. Twee jaar geleden
hebben de gemeenten de spelregels
aangescherpt en een overkoepe
lende raad (Krimpenerwaardraad)
opgericht die de K5-organisatie cen
traal aanstuurt. In die overkoepe
lende raad zitten 27 mensen. Elke
fractie uit de vijf gemeenteraden
heeft één afgevaardigde. Die ver
tegenwoordigers hebben evenveel
stemmen als de eigen fractie groot
is, waardoor de 27 leden met in
totaal 70 stemmen plannen kun
nen goed- of afkeuren. De raad is
gemachtigd besluiten te nemen over
gezamenlijke zaken, waarvan een
deel nog wel aan de afzonderlijke
raden moet worden teruggekoppeld.
De bevolking merkt er weinig van
hoe de gemeenten intern zijn georga
niseerd. Voor de K5-medewerkers is
het niet altijd even makkelijk, omdat
zij op verschillende plekken zitten en
met verschillende systemen werken.
De aanleg van een nieuw glasve
zelnetwerk tussen de verschillende
werkplekken moet verbetering aan-
Bij herindeling bestaat het risico dat Texel zijn zelfbestuur kwijtraakt.
de kleine gemeente zijn bestuur in
eigen hand heeft gehouden. Ook
in het Gooi en de Krimpenerwaard
hebben meerdere kleine gemeen
ten met samenwerkingsverbanden
hun zelfstandig grotendeels veilig
gesteld.
In het Gooi gaat het om de Noord-
telt circa 200 ambtenaren (goed voor
een gemeente van 30.000 inwoners)
die slagvaardiger en efficiënter moet
opereren dan voorheen. Met die
instelling weten Blaricum en Laren
buiten een herindelingsproces in de
Gooi- en Vechtstreek te blijven. De
gemeenten zien niets in een herinde-
Het zijn van een bijzondere
gemeente betekent niet auto
matisch dat je wordt ontzien bij
herindeling. Dat merken ze in de
jaren negentig maar al te goed in
Baarle-Nassau.
Die Brabantse gemeente met 6680
inwoners mag met recht bijzonder
tot uniek worden genoemd, omdat
ze letterlijk verstrengeld is met het
Belgische Baarle-Hertog (2337
inwoners). Die gemeente bestaat uit
22 enclaves op Nederlands grond
gebied en binnen die gebieden lig
gen weer 7 stukken Nederland die
onder bestuur van Baarle-Nassau
vallen.
Die unieke situatie (wereldwijd zijn
geen gelijke voorbeelden) weerhield
het kabinet er in 1995 niet van Baar
le-Nassau gewoon bij de herindeling
van West-Brabant te betrekken. Het
dorp moet, zo staat in een kabinets
voorstel, opgaan in één gemeente
met de gemeenten Alphen en Riel
en Chaam. Alles en iedereen in
Baarle-Nassau staat op zijn ach
terste benen De gedachte dat met
het bijzondere Baarle wel rekening
wordt gehouden, wordt gelogen
straft. Zorg voert de boventoon in
Baarle. Het zijn beste mensen in
Chaam en Alphen en Riel, maar die
hebben geen enkele ervaring met
de unieke verhouding tussen de
beide Baarle's en de daaruit voort
vloeiende grensoverschrijdende
problematieken. Ook de provincie
Brabant heeft in de gaten dat er iets
mis dreigt te gaan en commissaris
van de koningin Frank Houben pleit
bij het rijk voor een uitzondering. De
geluiden dringen door in politiek Den
Haag, waarna de Tweede en Eerste
Kamer toch geneigd zijn Baarle-
Nassau zelfstandig te laten. Ook dat
is echter geen vanzelfsprekendheid,
want voor Den Haag is de plaats
eigenlijk niet meer dan gewoon een
kleine gemeente langs de Belgische
grens. Voor zover bekend is Baarle-
Nassau één van de weinige zo niet
de enige gemeente in Nederland
die aan een voorgenomen herinde
ling is ontkomen. Beide Baarle's
werken sinds 1998 nauwer samen
in het Gemeenschappelijk Orgaan
Baarle. De Belgische en Neder
landse raadsleden bepalen daar
in gezamenlijk het beleid voor de
beide dorpen, waarna de raden de
besluiten later tijdens eigen zittin
gen formeel bekrachtigen.
extra kosten zitten onder meer in de
beleidsregisseurs.
De bevolking merkt minder van de
veranderingen, behalve dat iedereen
voortaan naar het BEL-kantoor moet
voor aanvragen van vergunningen
en het inzien van stukken. Roest:
'Maar mensen gaan toch daarheen
waar hun belangen liggen, dus je
hoort er weinig ovèr als ze twee kilo
meter verder moeten rijden.' Voor
paspoorten en rijbewijzen kunnen
inwoners nog steeds bij achterge
bleven loketten burgerzaken op de
eigen gemeentehuizen terecht. Het
BEL-kantoor zit- dit jaar tijdelijk in
Blaricum zit. Volgend jaar komt het
definitief in Eemnes waar een nieuw
pand wordt gebouwd. Een vleugel
daarvan wordt en passant ingericht
als nieuw raadhuis van Eemnes.
K5
In de Krimpenerwaard bestaat even
eens een samenwerkingsverband
waarmee vijf kleine gemeenten hun
zelfstandigheid intact weten te hou
den. Daar gaat om het Vlist (9.791
inwoners), Bergambacht (9.399),
Nederlek (14.531), Ouderkerk (8.181)
en Schoonhoven (12.195). Zij heb
ben een paar jaar geleden de K5--
organisatie opgericht en daar hun
afdelingen sociale zaken, personeel
en organisatie, iet, brandweer en
onderwijs gebundeld (in totaal 80
man) om samen sterker te staan.
Zo telt de de afdeling onderwijs
bijvoorbeeld vijf mensen die in één
keer voor alle vijf gemeenten ver
anderingen in wetgeving bijhouden,
zodat niet elke gemeente dat meer
afzonderlijk hoeft te doen. K5 verliep
aanvankelijk stroperig, omdat amb-
brengen. De BEL-Combinatie en K5
zijn voorbeelden van het bestuurlijke
begrip SETA (Samen En Toch Apart)
dat in 2002 door een bestuurskun
dige wordt geïntroduceerd en vooral
voor plattelandsgemeenten wordt
gezien als mogelijkheid zelfstandig
te blijven. Het is echter niet het Ei
van Columbus. Gemeenten in de
Noordkop ondernemen de afgelo
pen jaren ook pogingen op dergelijke
manieren meer samen te werken,
maar vooralsnog met weinig succes.
Recent voorbeeld is de afgeblazen
ambtelijke samenwerking tussen
Anna Paulowna, Schagen en Zijpe.
Herindeling
Herindelen is ook een optie. In Zuid-
Holland zijn de gemeenten Valken
burg, Katwijk en Rijnsburg recent
uit vrije wil samen gegaan, in Bra
bant koos de kleine gemeente Lith
(6.724 inwoners) eerder dit jaar voor
aansluiting bij buurgemeente Oss
(al was de bevolking daar minder
gelukkig mee) en ook in Oost-Gro-
ningen is zo'n proces gaande. Daar
willen Reiderland (7.029 inwoners),
Scheema (14.117 inwoners) en Win
schoten (18.474 inwoners in 2010
één gemeente worden. Zij kiezen
bewust met voor samenwerkings
verbanden omdat die volgens hen te
ver bij de gemeenteraden vandaan
staan. Ze hebben ook te weinig te
makken (met name Reiderland zit
krap bij kas) voor dergelijke ambiti
euze projecten. Op Texel is herinde
ling vooralsnog iets waar niemand
aan wil denken, vooral omdat die
gedachte vaak gepaard gaat met
het beeld dat Texel bij Den Helder
wordt gevoegd. Een alternatief is
dat Texel meer gaat samenwerken
Rosmalen
Het 'Rosmalen-effect' is jaren
lang een begrip dat symbool
staat voor het onbegrip onder de
bevolking als de eigen gemeen
te wordt opgeheven. Dat is hal
verwege de jaren negentig het
geval in de kleine Brabantse
gemeente Rosmalen als die bij
de grote buurgemeente Den
Bosch wordt gevoegd. Rosma
len verzet zich met hand en
tand, lijkt een kans te maken,
totdat in september 1995 een
meerderheid in de Eerste Kamer
toch vóór stemt. Een stevige
lobby van Den Bosch is succes
vol geweest. De teleurstelling in
Rosmalen vertaalt zich bij de
raadsverkiezingen die korte tijd
later worden gehouden. Ros
malen kent een hoge opkomst
van 67 procent. Er wordt mas
saal op de partij Rosmalens
Belang gestemd. De Bossche
naren worden niet warm of koud
van de herindeling, waardoor
slechts 39,8 procent de moeite
neemt een stem uit te brengen.
De uitslag gaat 's avonds als
een schokgolf door de nieu
we gemeente, met name in
het Bossche deel: Rosmalens
Belang dendert vanuit het niets
met 10 zetels de raad binnen
en bezet in één klap een kwart
van alle raadszetels. Doordat bij
de andere partijen ook diverse
Rosmalenaren worden gekozen,
komen er meer Rosmalenaren
dan Bosschenaren in de raad.
Nu is Den Bosch in rep en roer.
Drie jaar later bij nieuwe verkie
zingen is de Bossche opkomst
een stuk hoger, waardoor Ros
malens Belang 4 zetels kwijt
raakt, maar het blijft de grootste
partij in de raad. Op de web
site van de partij is te lezen dat
tien jaar na de samenvoeging
de gevoeligheden nog steeds
met helemaal zijn verdwenen.
Het 'Rosmalen-effect' kan voor
Texel van belang worden als
het tot een herindeling met Den
Helder zou komen. Ook dan
kan het eiland met een hoge
opkomst een zware stempel op
zo'n nieuwe gemeente drukken.
Jaarlijks verdwijnen in Nederland gemeenten door herindeling.
met andere kleinere gemeenten in
de Noordkop, maar een probleem is
dat die vooralsnog niet echt op Texel
zitten te wachten. Ander probleem
voor Texel is dat een intensievere
samenwerking tussen de Wadden
eilanden (waarbij sprake was van
de oprichting van één gezamenlijke
ambtelijke organisatie voor de vijf
eilanden) sinds het Texelse 'nee' in
het voorjaar min of meer op zijn gat
ligt. Dat proces werd gehinderd door
traagheid, zeegaten en een groot
verschil in belangen.
Doordat dat proces is spaak gelo
pen, heeft Noord-Holland Texel nu
bij gesprekken over de bestuurlijke
toekomst van Noord-Holland betrok
ken. Friesland, waar eveneens een
omvangrijke herindelingsoperatie op
stapel staat, doet hetzelfde bij de
vier andere eilanden en heeft ze
gevraagd hoe zij hun toekomst zien.
De Friese eilanden waren aanvan
kelijk buiten de Friese herindeling
gehouden, op voorwaarde dat zij in
Waddenverband een eigen oplos
sing zouden vinden zelfstandig te
blijven.
Dat alles betekent dat Texel nog een
weg met hobbels te gaan heeft om
in de toekomst de touwtjes in eigen
handen te houden. Het eiland heeft
nu echter nog de tijd zich op de
bestuurlijke toekomst te oriënteren
zonder al te veel druk. Dat biedt
de politieke partijen onder meer de
gelegenheid met de Texelse bevol
king van gedachte te wisselen over
de toekomst. En er is de wetenschap
dat door internet en ICT op gebied
van samenwerking veel meer moge
lijk is dan pakweg tien jaar geleden
toen te klein zijn vrijwel automatisch
herindeling betekende. In dat licht
bezien is het niet vreemd dat burge
meester Geldorp opmerkte dat ook
aan samenwerking met gemeenten
buiten de Noordkop kan worden
gedacht.
Nederland kent jaarlijks gemeente
lijke herindelingen. Cijfers van het
CBS leren dat de afgelopen vijftien
jaar het aantal gemeenten in Neder
land met bijna eenderde is afgeno
men. In 1994 telt Nederland nog 636
zelfstandige gemeenten, dit jaar zijn
het er 443. In Noord-Holland zijn
sinds 7 gemeenten verdwenen en
voor 2009 staat vooralsnog 1 fusie
op stapel. Volgens het bureau is de
afgelopen tweehonderd jaar slechts
een handjevol gemeenten nooit bij
een herindeling betrokken geweest,
maar ook daar begint een einde aan
te komen.
Samenwerken
Ambtelijk samenwerken is niet
bepaald nieuw voor Texel. De
gemeente werkt op gebied van ICT
samen met de andere eilandge
meenten (hun software draait op
de server die op Texel staat), met
Ameland wordt samengewerkt op
het gebied van onderwijs en met
gemeenten in de Noordkop worden
op projectbasis zaken gezamenlijk
aangepakt. Er zijn taken uitbesteed
aan de GGD en tot voor kort werden
taken (en ambtenaren) gedeeld in
het gewest Kop van Noord-Holland.
Dat is wegens gebrek aan succes
opgeheven. Binnen de veiligheids
regio Noord-Holland Noord werkt
Texel samen met andere gemeenten
in de Noordkop op het gebied van
brandweer, politie en ambulance.
Wel eens de gevolgen van een
gemeentelijke herindeling aan den
lijve meegemaakt? Ik wel, als ver
slaggever in nota bene mijn eigen
geboortestreek. Niet dat ik er nu
bijna tien jaar na dato nog wakker
van lig, maar voor de vele teleur
stellingen en conflicten uit die tijd
hoef ik niet diep in mijn geheugen
te graven.
Ik kom uit de Bommelerwaard waar
in 1999 acht kleine gemeenten tot
twee (Zaltbommel en Maasdriel)
zijn gedecimeerd. De herindeling
wordt van bovenaf opgelegd. De
meeste gemeenten zijn te klein om
zelfstandig te blijven, maar het feit
dat de herindeling wordt opgelegd
weegt veel zwaarder. In Zaltbommel
'krijgen' we gevoelsmatig tegen wil
en dank de gemeenten Brakel en
Kerkwijk erbij. In die gemeenten,
beiden gereformeerd van karakter,
is de weerstand nog veel groter. Zij
worden 'opgescheept' met Bommel
en in hun ogen is er niet veel erger
dan dat. De kloven zwakken in de
loop der jaren wel af en er zijn veel
mensen die hun best doen bruggen
te slaan (je moet wel als je samen
één gemeente wordt), maar de fusie
blijft een gedwongen huwelijk tus
sen partners die weliswaar tussen
dezelfde rivieren leven, maar van
oudsher nooit dik met elkaar zijn
geweest.
Als verslaggever heb ik het meest
te maken met buurgemeente Maas
driel waar vijf gemeenten in zijn
opgegaan. Ik ga daar in maart 1999
aan de slag als de herindeling een
paar maanden een feit is. Tekenend
voor die periode is dat raadsbeslui
ten van de oude gemeenten heilig
zijn. De nieuwe gemeente mag daar
niet aan tornen. Nu wil het geval
dat één van die oude besluiten de
bouw van een nieuwe school in
Rossum behelst en dat de kosten
nogal oplopen. Onder raadsleden
en bestuurders uit de vier andere
gemeenten gaan voorzichtig gelui
den op dat oude raadsbesluit toch
iets minder heilig te verklaren, maar
raadsleden uit het oude Rossum
zitten er als een terriër bovenop om
dat te voorkomen.
Het is een geval van dorpisme dat
geregeld de kop opsteekt. De nieu
we gemeente wordt niet gezien als
gezamenlijk belang, het is meer een
bedreiging. Er leeft daardoor weinig
noodzaak aan de nieuwe gemeente
te bouwen. De meeste mensen zijn
meer bezig de belangen en voorzie
ningen van de oude gemeenten vei
lig te stellen. De burgemeester ver
zoekt meermalen dat 'dorpisme' los
te laten en de nieuwe gemeente als
één geheel te zien, maar het is lange
tijd aan dovemansoren gericht. De
verdeeldheid is in het begin zo groot
dat het ook niet wordt gepruimd
als raadsleden uit de ene voorma
lige gemeente zich met specifieke
of gevoelige zaken uit een andere
voormalige gemeente bemoeien.
Dat laatste tekent zich scherp af
in een kwestie rond een champig
nonkweker die geen ontvangsthal
voor compost heeft, waardoor het
dorp Kerkdriel elke dinsdagochtend
naar mest ruikt. De ondernemer wil
zo'n hal best bouwen, maar dan wil
hij ook meer tunnels om champig
nons te kweken. Onbespreekbaar
in de ogen van CDA-raadsleden
uit de oude gemeente Maasdriel
die al lang met de kwestie bezig
zijn. In hun ogen wordt de onder
nemer met extra tunnels beloond
voor slecht gedrag. Twee CDA-
raadsleden uit een andere oude
gemeente zijn minder begaan met
de gevoeligheden en stemmen wel
in met de extra tunnels. Het leidt
acuut tot een scheuring binnen het
CDA, de grootste partij in de raad.
Raadsleden uit het oude Maasdriel
zijn woest over de 'overval' van
hun nieuwe partijgenoten. De breuk
wordt na een tijdje wel weer gelijmd,
maar de klap ijlt na.
De bevolking wordt onaangenaam
verrast als burgemeester en wethou
ders voorstellen loketten te sluiten
die in de verschillende dorpen zijn
achtergebleven. Vóór de herindeling
is toegezegd dat die zullen blijven,
zodat mensen voor paspoorten en
andere bescheiden nog steeds in
het eigen dorp terecht kunnen. Er
hangt echter een prijskaartje aan,
waardoor de toezegging niet lang
stand houdt. Ik weet niet meer of
het meteen tot sluiting van de loket
ten is gekomen, maar teleurstelling
is er volop. In de dorpen leeft het
gevoel 'dat er weer iets verloren
gaat' en de politiek maakt zich er
ook niet populairder op.
De nieuwe gemeente Maasdriel is
inmiddels meer één geheel gewor
den, maar de pijn van de herindeling
is niet verdwenen. Die kwam niet
lang geleden nog tot uiting toen in
Heerewaarden (een dorp helemaal
aan de rand) de eigen brandweer
werd opgeheven, omdat er een
nieuwe post kwam van waaruit in
één keer de halve gemeente bestre
ken kan worden. De emoties liepen
hoog op en wederom leefde onder
de bevolking het gevoel dat er iets
verdween, zonder dat dat een halt
kon worden toegeroepen.
Sinds een paar jaar mogen herin
delingen gelukkig niet meer worden
opgelegd, maar moeten gemeenten
ze ook zelf willen aangaan. Ik denk
dat dat uitgangspunt veel ellende
en teleurstelling kan voorkomen,
als het echt tot een herindeling zou
moeten komen. Je wenst de gevol
gen daarvan een gemeente en een
gemeenschap niet toe.
Jeroen van Hattum
Verpleegkundige
en aan vakantie toe?
rj Het Nederlandse Rode Kruis
Ga mee op vakantie als verpleegkundige vriiwiliiger
Bezorg onze ruim 6 000 gasten een onvergetelijke
week in Mn van onze hotels ot op ons vakantieschip
de J Henry Dunant
Bel voor meer Inlormatie 070 44 55 808
ot e-mail naar vakantlesötedcross nl
