Zeevaartschool diep in Texelse samenleving geworteld
Rijke studenten zorgden voor
vertier in landelijk Den Burg
Entree naar Eierland
netjes voor jubileum
Zoeken naar gevallen man
TEXELSE 9 COURANT
Wie zijn dit?
OPSPORING VERZOCHT!
Wanneer zag u voor het laatst een egel?
Meld uw ontmoeting op Jaarvandeegel.nl
DINSDAG 26 JANUARI 2010
r
die over de reling leunde. De foto's
werden gepubliceerd in het Zon
dagsblad van de Texelsche Cou
rant en verleenden de krant vol
gens de redactie 'een grote
aantrekkelijkheid'. Beide foto's
werden 78 jaar later nogmaals
gebruikt, ditmaal voor het jubile
umboek van TESO, uitgegeven bij
het honderdjarig bestaan.
In het voorjaar van 1930 kwam aan
Tjallingii's leven een plotseling ein
de, nadat hij een zware longontste
king niet te boven was gekomen.
Omdat in zijn familie het verhaal
gaat dat hij is verdronken, sluit Ver
meulen sluit niet uit dat Frans tij
dens praktijkoefeningen te water is
geraakt en daar ziek van is gewor
den. Zijn dood was een schok voor
Leraren en leerlingen van de Zeevaartschool. De leraar rechts is Gerardus Schmidt, die gedurende het hele bestaan aan de
school verbonden was. Links bootsman J.G. Gooijer. De foto is waarschijnlijk tussen 1927 en 1929 gemaakt.
Eind 2012, begin 2013 zal het een
eeuw geleden zijn dat Zeevaart
school Texel werd gesticht. Hoewel
de school maar twintig jaar heeft
bestaan en alweer een mensen
leeftijd geleden werd opgeheven,
doet Ed Vermeulen uit Baarn zijn
uiterste best zoveel mogelijk gege
vens over leerlingen, leraren en
andere schoolse zaken boven tafel
te krijgen. Bij voldoende materiaal
wil hij bij het eeuwfeest een ten
toonstelling inrichten of mogelijk
zelfs een boek laten verschijnen.
Hoewel Texel en de zee onlosma
kelijk met elkaar verbonden zijn,
moesten jonge Texelaars die wil
den gaan varen in het begin van de
twintigste eeuw naar de overkant
om een opleiding in de scheep
vaart te volgen. Een ongewenste
situatie vond ook de gemeente
raad, te meer daar er buiten de
Ed Vermeulen is voor een expositie en
eventueel een jubileumboek op zoek
naar zoveel mogelijk gegevens over de
Zeevaartschool. (Foto Joop Rommets)
MULO geen voortgezet onderwijs
op het eiland kon worden gevolgd
en in Amsterdam, Rotterdam, Vlis-
singen, Scheveningen, Terschelling
en Harlingen en zelfs op het kleine
Vlieland wél een zeevaartschool
was. De raad stelde uit haar mid
den een commissie in, die opdracht
kreeg na te gaan of er een zee
vaartschool kon worden opgericht.
Op 10 januari 1910 rapporteerden
de leden dat 25 Texelaars in de
rang van stuurman of
machinist de wereld
zeeën bevoeren en
dat het voor de lust
om te gaan varen zeer
wenselijk was een
zeevaartschool op
het eiland te hebben.
Omdat de oprichtingskosten vrij
hoog waren, adviseerden ze finan
ciële steun te vragen bij de provin
cie en het rijk.
De zaken werden voortvarend aan
gepakt en dankzij bemiddeling van
de inspecteur van het middelbaar
onderwijs kwamen de benodigde
subsidies al snel binnen. Plan was
een tweejarige cursus op te zetten,
met zowel praktisch als theoretisch
onderwijs. In tegenstelling tot bij
de andere zeevaartscholen was
een MULO- of HBS-diploma geen
noodzaak. Om te worden toegela
ten, zouden veertienjarigen aan
een aanbeveling van het hoofd van
hun lagere school genoeg hebben.
De vraag waar de school zou moe
ten worden gevestigd, zorgde voor
strijd. In april 1912 richtten 63
inwoners van Oudeschild een brief
aan de gemeenteraad met het ver
zoek de school in hun dorp te
stichten, zodat de verarmde vis
sersplaats zou kunnen opleven. Zij
zagen bovendien graag dat er een
visserijschool aan verbonden zou
worden. Het verzoek werd onder
steund door diverse notabelen,
onder wie schoolhoofd S. Schaap,
werfbaas C. de Wijn, raadslid W.
Mets Tzn. en TESO-directeur
G.G.A. Stömpff. Omdat er in Oude
schild geen geschikt gebouw
beschikbaar was, werd - mede op
advies van de tot directeur van de
nieuwe school benoemde P. Tjeb-
een leegstaand lokaal achter de
MULO-school, spottend ook wel
Glazen Paleis genoemd. In februari
1915 werd een nieuwgebouwd
pand aan het Schilderend in
gebruik genomen. Dit markante
gebouw staat er nog steeds. De
huidige naam - d'Ouwe ULO -
dankt het aan de school die er na
de sluiting van de Zeevaartschool
in 1933 werd gehuisvest. Wie goed
kijkt, kan onder de vervagende
woorden 'School voor Ulo' op de
voorgevel nog steeds het oor
spronkelijke 'Zeevaartschool' zien
staan.
De school was aanvankelijk een
groot succes. De stuurmansoplei
ding telde al in 1913 achttien en in
1914 zelfs drieënvijftig studenten.
De meesten kwamen uit de betere
kringen. Een deel had elders een
zeevaartschool bezocht en kwam
na een praktijkperiode naar Den
Burg om te leren 'voor zijn rang':
eerste, tweede of derde stuurman.
Van der Vlis merkt op dat ze 'als
gulle zeelui' ervan hielden 'het geld
te laten rollen'. 'Ze zetten menig
feest op touw en brachten in het
toen nog zo landelijke dorp veel
vertier. In hun donkerblauwe uni
formen en 's zomers met witte pet
ten op verlevendigden ze het
straatbeeld in niet geringe mate.
Vanzelfsprekend hebben zich toen
heel wat liefdesgeschiedenissen
afgespeeld, waarop menigmaal
een huwelijk is gevolgd.'
Dat de school geen internaat had,
zodat de studenten in Den Burg of
omgeving in de kost moesten, ver-
bes - voor Den Burg gekozen. Tot
ergernis van de Oudeschilders. J.
van der Vlis schrijft in tLant van
Texsel dat de pleitbezorgers von
den dat de school in Oudeschild
veel beter op zijn plaats was dan in
Den Burg, 'waar alleen maar scha
pen- en koeienboeren woonden'.
Wethouder J.S. Dijt reageerde
scherp. Volgens hem kwamen de
Oudeschilders met hun houten
blazers toch nooit verder dan de
Zuiderzee 'en daarvoor was waar
achtig geen dure zeevaart- annex
visserijschool nodig'. Bovendien
wees hij erop dat er in het verleden
heel wat zeelui uit de boeren waren
voortgekomen.
De Zeevaartschool ging in 1913
van start met veertien leerlingen,
waaronder vier Texelse jongens.
Hoewel geen van hen ooit had
gevaren, gingen ze in de volks
mond al gauw als 'zeevaarders'
door het leven. De school werd tij
delijk gevestigd aan de Burgwal, in
sterkte de band met het eiland nog
meer. Vele gezinnen boden jaren
lang onderdak aan één of meer
studenten. Overigens was er ook
wel eens wrevel. Niet iedere Texe
laar had evenveel waardering voor
de (vermeende) rijkdom van de
studenten, die schril moet hebben
afgestoken tegen de armoede op
het eiland.
De school leidde tientallen zee
vaarders op - zowel voor de twee
jarige basisopleiding als voor het
stuurmanschap -, maar werd na
twintig jaar toch gesloten. Dat
gebeurde in het crisisjaar 1933,
toen Nederland onder de economi
sche malaise leed. De koopvaardij
was zwaar getroffen, waardoor
afgestudeerde stuurlieden nauwe
lijks meer kans op een baan had
den. Het gebeurde zelfs dat man
nen met de papieren voor eerste
stuurman genoegen namen met de
functie van vierde stuurman. Een
zware klap voor de school was de
beslissing van het rijk om sterk te
bezuinigen op de subsidiegelden.
Daardoor werd eerst in 1932 de
stuurmansopleiding gesloten. Een
jaar later kwam er een einde aan
de hele school. Ongeveer tegelij
kertijd werden ook de zeevaart
scholen van Harlingen en Schier
monnikoog gesloten.
Ed Vermeulen heeft zich de afgelo
pen flink vastgebeten in de geschie
denis van de school. Dat lijkt
vreemd voor een inwoner van
Baarn, maar de 67-jarige amateur
historicus heeft een bijzondere
band met Texel, waar hij al sinds
zijn jongste jeugd komt. Komt bij
dat hij in zijn jonge jaren - tussen
1959 en 1969 - zelf heeft gevaren.
Redacteur Ab Kelder van het nau
tische tijdschrift De Blauwe Wim
pel, waarvoor hij af en toe schrijft,
wees hem erop dat in het in 1974
uitgegeven boek Het licht der zee-
vaert alle Friese zeevaartscholen
onder de loep worden genomen,
maar dat de Texelse altijd onderbe
licht is gebleven en daagde hem uit
daar verandering in te brengen.
Vermeulen heeft inmiddels twee
lijvige artikelen geschreven, die
beide in het tijdschrift van de His
torische Vereniging zijn gepubli
ceerd. Het tweede gaat over enke
le 'geliefde leraren', genoemd in
tLant van Texsel, wier levensloop
hij schetst. Voor het eerste en
meest bijzondere liet hij zich inspi
reren door een graf op de Alge
mene Begraafplaats in Den Burg,
waar volgens de steen ene Frans
Tjallingii, 'leer
ling zeevaart
school', ligt
begraven en
die 13 april
1930 op 19-
jarige leeftijd
overleed. Hij
een opmerkelijke
al was het alleen
maar omdat de jongen als zestien
jarige naar Texel kwam, terwijl in
zijn woonplaats, Harlingen, ook
een zeevaartschool was. 'Daar
werd hij niet aangenomen, waar
schijnlijk omdat zijn cijfers niet
goed genoeg waren.'
Tjallingii woonde in diverse kost
huizen en ontpopte zich tot een
geziene persoon, die evenals veel
andere zeevaarders lid was van
tennisvereniging Deuce. In het
fotoalbum van zijn familie dat Ver
meulen mocht inzien, staat een
foto van Frans in uniform, pose
rend met een tennisracket. Zeer
waarschijnlijk speelde hij ook in het
voetbalteam van de school, dat
geregeld in actie kwam. Bijzonder
zijn de foto's die hij in de winter van
1929 maakte van de aanlegsteiger
van TESO bij 't Horntje, proviso
risch aangelegd omdat de Wad
denzee vol met ijs lag. Ook kiekte
hij kapitein Cornells Duinker, terwijl
stuitte op
geschiedenis,
Frans Tjallingii was net als veel andere
leerlingen lid van tennisvereniging
Deuce.
velen. De Texelsche Courant wijd
de er een redactioneel artikel aan,
dat in emotionele bewoordingen is
geschreven en eindigt met de zin:
'Rust zacht, Frans, we zullen je niet
vergeten.' Drie dagen later deed de
krant uitgebreid verslag van de
begrafenis, die druk werd bezocht,
onder meer door burgemeester
Oort, directie en bestuur van de
Zeevaartschool en het hele lera
renkorps. Sprekers roemden hem
om zijn 'stralende lach, het goede
humeur, trouw en hartelijkheid'.
Vermeulen is voor de expositie en
het mogelijke jubileumboek op
zoek naar zoveel mogelijk gege
vens over leerlingen, leraren en
andere zaken die betrekking heb
ben op de Zeevaartschool. Hij
werkt daarbij samen met de Histo
rische Vereniging, waarvan hij sinds
kort lid is. Hij is bereikbaar via tel.
035-5416127 of e-mail
edenmarty@hetnet.nl. Zijn adres is
Heemskerklaan 64, 3742 AM
Baarn. Wie spullen (in bruikleen)
wil afstaan, kan ook contact opne
men met Simon Dros, e-mail
simon@oudeschild.nl.
Joop Rommets
In het archief van de Historische
Vereniging bevinden zich deze
twee foto's. Te zien is een familie,
op de ene foto in een boomgaard,
op de andere bij bijenkasten. Wie
weet wie op de foto's staan of waar
ze vandaan komen, kan contact
opnemen met Maarten Stoepker
tel. 312940.
De KNRM, politie en ambulance
hebben zaterdag een zoektocht
gehouden naar een wandelaar
die ergens in het bos nabij De
Koog was gevallen.
De man had ernstig beenletsel,
maar het duurde meer dan twintig
minuten voordat hij aan de noord
zijde van het bos gevonden werd.
Hij bleek samen met een groep
wandelaars die elkaar op de web
site www.weekendhike.nl hadden
ontmoet op weg te zijn naar de
Slufter, maar was op het spek
gladde bospad onderuit gegaan.
De KNRM, die met de wippertruck
had helpen zoeken, hielp met het
vervoer van de man omdat de
ambulance niet op het bospad kon
komen. Omdat het koud was en
het sneeuwde, werd de man snel
warm ingepakt en naar het Gemini
Ziekenhuis in Den Helder afge
voerd. De KNRM bracht de overige
wandelaars met de wippertruck
naar de Slufter, zodat ze daar wat
warms konden drinken.
Door de gladheid raakte afgelopen
weekend drie auto's van de weg.
Nabij de kruising van de Redoute
met de Pontweg gleed een auto
van het talud, nadat hij bij het uit
komen van een bocht in de slip
was geraakt. Hij ramde een paal en
een damhek en kwam net voor de
sloot tot stilstand. De bestuurder
bleef ongedeerd. Langs de Post
weg gingen twee auto's de sloot in.
Voor zover bekend liepen de inzit
tenden geen letsel op. Schoenma
ker borg de wagens.
De gemeente laat de rotonde
aan de Nieuwlanderweg opknap
pen, zodat de entree naar Eier
land er netjes uitziet bij de vie
ring van het 175-jarig bestaan
van de polder. Ook worden
wegen en bermen onder handen
genomen.
Dat liet Piet Bolier, coördinator
van de dorpscommissies, weten
tijdens het bezoek van burge
meester en wethouder aan De
Cocksdorp. Bedoeling is dat op
de rotonde duinbegroeiing komt
en dat de bermen vóór het polder-
feest zijn gemaaid. De festiviteiten
worden gehouden van 24 tot en
met 26 juni. Volgens Bolier wil de
gemeente zich ook hard maken
dat nabij de Driehoek een infobord
terugkeert dat daar vroeger heeft
gestaan.
Tijdens de quiz 'Ik hou van Eier
land' die zaterdagavond in het
Eierlandsche Huis werd gehou
den, werd de aftrap voor de festi
viteiten gegeven. Wethouder Nico
Kikkert en Wally van Beek onthul
den een jubileumvlag die alle
bewoners van de polder krijgen
aangeboden en de Texelse Bier
brouwerij presenteerde het nieuwe
bier Eyerlander dat speciaal voor
het jubileum is gebrouwen.
Jan Heemskerk gaf een presenta
tie van het boek 'Het rijk van Eier
land', waarin historie, heden en
toekomst van de polder op uitge
breide wijze wordt belicht en dat
in het voorjaar wordt gepubli
ceerd.
Er werd gestart met een grote
loterij, waarbij een Twingo is te
winnen. Het eerste lootje was voor
Lotte van Exel, de afgelopen vrij
dag geboren dochter van Hans en
Svea van Exel en de jongste
bewoner van de polder. Het twee
de lot was voor Kikkert. In totaal
zijn er vierduizend loten. Er werd
muziek gepresenteerd van een
speciale CD met poldermuziek.
Het feest speelt zich eind juni gro
tendeels af op een feestterrein dat
nabij de velden van SVC wordt
ingericht en waar een grote tent
komt te staan. Via een boomsingel
komt er een doorgang naar het
terrein. Jaap Boon sprak de hoop
uit dat vóór het feest ook de
molen is gerealiseerd van hout
van de iepen die een paar jaar
geleden langs de Moleniaan wer
den gekapt. De mensen die zich
daar al een tijd mee bezig houden
hebben afgelopen week opnieuw
bouwaanvragen ingediend bij de
gemeente. Meer over het feest en
het programma is te vinden op
www.polderfeest2010.nl.
De onderzoekscampagne Jaar van de Egel is een initiatief van de Zoogdiervereniging
onder de vleugels van Vogelbescherming Nederland
