Wel discussie, geen proef
toevoegen fosfaat in zee
'Fosfaat in zee, geen goed idee'
NIOZ, IMARES en LNV
TEXELSE 9 COURANT
Visserijbioloog:
'Kustzone grote kweekvijver'
Timing protest wekt verbazing
Volle kerk voor Van Rossem
osfaat maakt Noordzee weer vi
visserij in de Waddenzee?
Wat ik zeggen wou
Nadat eerder garnalenvisser Albert Blom van de TX24 zijn ongenoegen uitte over het overheidsbeleid voor de Waddenzee,
was het zaterdag de TX10 Emmie, met als schipper Frido Boom, die tijdens de drukke meivakantie met dit protest de haven
van Oudeschild uitvoer. De vissers vrezen landelijk het Natura 2000-beteid. Dit na de vorige maand gehouden
voorlichtingsbijeenkomst in Harlingen, waarin duidelijk werd dat bepaalde gebieden met een bijzonder karakter extra
bescherming verdienen. (Foto Bert Koning)
'De kustzone van de Noordzee,
inclusief de Waddenzee, moet je
zien als een grote kweekvijver.
Als we een beetje extra fosfaat
toevoegen, zou het in korte tijd
weer wemelen van de schol,
tong, kabeljauw, paling, mosse
len en kokkels.' Aldus Dolf Bod-
deke, voormalig visserijbioloog
van het Rijksinstituut voor Vis-
serijonderzoek (RIVO) in IJmui-
den (nu Wageningen Imares) en
wetenschappelijk adviseur.
De visserijbioloog zei dit in een
interview in het blad Bionieuws,
dat een jaar geleden werd gepubli
ceerd. 'Natuurlijk roept de milieu
beweging dan moord en brand,
maar ik vind het verschrikkelijk
jammer dat de overheid zo'n expe
riment niet aandurft. Er valt een
meeropbrengst aan kostelijk voed
sel te verwachten die in de honder
den miljoenen euro's kan lopen.'
In het artikel stelt Boddeke dat de
visserij op platvis, die historisch
gezien weinig voorstelde, de wind
in de zeilen kreeg doordat de afvoer
van fosfaat tussen 1960 en 1982
DINSDAG 18 MEI 2010
Over het bestaan van verband
tussen de verminderde afvoer
van fosfaat en een verminderde
visproductie in de kustwateren,
bestaat geen twijfel. Maar een
proef met het gedoseerd toevoe
gen van fosfaat zit er op dit
moment niet in. Er is onder
wetenschappers een te groot
verschil van mening over de
extra visopbrengsten. Dat bleek
op een discussiebijeenkomst op
het ministerie van LNV over fos
faataddities.
Aan deze discussie werd deelge
nomen door vertegenwoordigers
van LNV, LEI, NIOZ, IMARES, Rijks
waterstaat, RIKZ, NWO, Product
schap Vis, Greenpeace, Stichting
De Noordzee en visserijvertegen
woordigers. Visserijbioloog Dolf
Boddeke en chemicus Paul Hagel
kwamen met een voorstel voor een
proef met fosfaataddities bij Maas
sluis, waarbij een zeer grote meer
opbrengst aan vis verwacht kon
worden (rond de 150.000 ton).
Wetenschappers van IMARES, LEI
en NIOZ rekenden meerdere sce
nario's door, waarbij de kosten van
het toegevoegde (dure) fosfaat
gelijk of hoger waren dan de ver
wachte geringe meeropbrengst
aan commerciële vis.
Waar Boddeke en Hagel vooral
kansen zien (veel meer productie,
een uniek experiment dat Neder
land wetenschappelijk een voor
sprong geeft), zien de wetenschap
pers van IMARES en NIOZ vooral
bezwaren en gevaren (te duur, te
zuur, fosfaatvoorraad op de wereld
is eindig, andere soorten profite
ren, ongewenste algenbloei en
schuimvorming en politieke tegen
stand).
De extra visproductie die Boddeke
en Hagel veronderstellen is vele
malen hoger dan die in de scena
rio's van IMARES en NIOZ. Bod
deke vindt de modellen met voed-
selpiramides van de
wetenschappers te star. Hij is er
verbolgen over dat naar zijn gevoel
wetenschappers als Han Linde
boom van IMARES alles uit de kast
halen om een wetenschappelijk
experiment tegen te houden. 'Een
zwarte dag voor de visserij.'
De verschillen van mening waren
voor directeur Visserij Albert Ver-
muë reden om (de inmiddels
demissionaire) minister van LNV
Gerda Verburg negatief te advise
ren over een fosfaatproef. Wel vindt
Vermuë het positief dat er geen
twijfel meer is over het verband
tussen fosfaat en visproductie en
dat het beeld dat de visserij alleen
verantwoordelijk is voor de achter
uitgang van de visbestanden bij
stelling behoeft. De grote verschil
len in uitkomsten zouden volgens
Vermuë wellicht door een weten
schappelijke geschillencommissie
bekeken kunnen worden. 'Mis
schien moeten we wel ietsje min
der streng worden met waterzuive
ring, want het schonere water blijkt
toch ook z'n nadelen te hebben.'
De discussie over fosfaatproeven
zou volgens hem goed meegeno
men kunnen worden in de lopende
onderzoeken over de draagkracht
van het ecosysteem van de kust
zone.
Dat de garnalenvissers hun pro
testactie rond deze tijd voeren,
kwam niet alleen onverwacht
voor NIOZ en Imares, het wekt
ook verbazing bij Gerrit Hakvoort
van het weekblad Visserijnieuws.
Hakvoort: 'De discussie over fos
faat is al geruime tijd geleden
gevoerd, met hoorzittingen en al.
Daar kwam uit dat iedereen, ook de
wetenschap, wel onderschrijft dat,
en dan zeg ik het kort door de
bocht, meer fosfaat in zee, meer vis
betekent. Ik kan het protest tegen
het NIOZ en Imares dan ook niet zo
goed plaatsen. Grote vraag is: wil
len we van de zee een kweekvijver
maken? En er bestaat onzekerheid
over de vraag wat fosfaat voor de
algenbloei doet. Bovendien: fosfaat
wordt steeds duurder, dus de kos
ten van toevoeging steeds hoger.
Maar de fosfaat kwestie is nu totaal
niet actueel.'
Wat is er dan nu wel actueel? Hak
voort: 'De discussie over Natura
2000, die onzekerheid geeft over
verlies van vangstgebieden. De
Waddenzee en delen van de Noord-
Historicus, Amerikadeskundige,
bekende Nederlander en 'halve
Texelaar' Maarten van Rossem
(66) had niet te klagen over
belangstelling voor de lezing die
hij woensdag hield in de doops
gezinde kerk in Den Burg. Niet
minder dan 230 mensen hingen
gedurende twee volle uren aan
zijn lippen. Laatkomers konden
er niet meer bij.
Het publiek kreeg waarvoor het
gekomen was: historisch amuse
ment, geheel in stijl met de doel
stellingen van de Historische Ver
eniging Texel die de avond had
georganiseerd ter gelegenheid van
het 25-jarig bestaan. Van Rossem
nam in grote stappen de geschie
denis van Europa door vanaf de
beide wereldoorlogen, brak een
lans voor de Europese Unie en
rekende op zijn eigen wijze af met
oordelen en vooroordelen. 'De EU
kost elke Nederlander niet meer
dan 50 cent per dag en daar staan
enorme voordelen tegenover.' Wat
Van Rossum betreft, hoeft niet te
worden gestopt met de nationale 4
meiherdenking, maar het zou
soberder moeten. 'Niet al die hote-
met een factor vijf toenam, vooral
door fosfaathoudende wasmidde
len. 'Die eutrofiëring heeft de pro
ductie van mosselen, kokkels en
vis in de Noordzee en Waddenzee
een geweldige impuls gegeven.
Het wemelde in de jaren zeventig
van snelgroeiende schol, tong,
kabeljauw en moddervette paling
voor onze kust. Door de maatrege
len om fosfaat uit wasmiddelen te
bannen, is die productie weer inge
stort en wordt een bedrijfstak om
zeep gebracht. Dat is niet verstan
dig, want met gedoseerde fosfaat
toevoeging, kun je de visproductie
in de Noordzee weer op peil bren
gen, zonder de nadelen van fosfaat
in het zoete water.' Hij vindt niet
dat dit een menselijk verstoring
van het ecosysteem betekent. 'Een
0LF BODDEKE GEEFT NOG GRAAG ADVIEZEN:
udend, maar beschikt
ke dosis humor. Bioloog,
en sportvisser Dolf
a zijn pensionering
ven.
wereld is een wonder verhaalt Boddeke
over zijn bijna veertigjarige loop
baan in de visserijbiologie. Een boek
dat leest als een persoonlijk relaas,
met anekdotes, waarnemingen aan
garnalen, vissen en tal van andere
diersoorten, reiservaringen en de
soms bizarre verslagen over de tot
standkoming van het Nederlandse
en Brusselse visserijbeleid. Boddeke
was van 1979 tot 1992 hoofd Biolo
gisch onderzoek bij het RIVO en bijna
'Bestuurders hebben
een hekel aan controleurs
die controleren'
garnalenvisserij werd uiteindelijk
grotendeels opgelost door de ontwik
keling van een nieuwe spoelsorteer-
machine die voorkomt dat de bij
vangst beschadigt en uitdroogt, zo
dat die vaak weer levend kan worden
teruggezet.
Volgens Boddeke hebben bestuur
ders 'een ingebakken hekel aan con
troleurs die controleren, inspecteurs
die inspecteren en onderzoekers die
onderzoeken'. De door Brussel in
1983 ingestelde quota v
moeten volgens hem tegen deze ach
tergrond worden gezien. De quota
waren afgekeken van het beheer van
pelagische vissoorten, die vaak in
grote scholen zwemmen. 'Voor bo-
demvissen, zoals tong en kabeljauw,
gaat dit verhaal niet op, omdat de vis
sen eigenlijk altijd verspreid en ge
mengd voorkomen', aldus Boddeke.
Die quota zijn er volgens hem vooral
gekomen om politieke redenen. 'Het
Visserij
Commissie
loopbaan
Haag niet zit
vangsten
lenschepen
ontdekte hij beginjaren zestigdat er
sprake was van fikse bijvangsten van
ondermaatse garnalen en jonge
schol en tong. Boddeke berekende
dat in de Nederlandse garnalenvis
serij 1.2 miljard jonge scholletjes en
200 miljoen jonge tongetjes van de
zeer sterke jaarklassen 1 963, waren
gedood door de klappen van de gar-
nalenzeven. Het ministerie had wei
nig belangstelling voor de uitkom
sten. Het bijvangstprobleem in de
Dolf Boddeke: 'Er valt een meeropbrengst aan kostelijk voedsel te verwachten d
honderden miljoenen euro's kan lopen.'
Knipsel uit het blad Bionieuws over Dolf Boddeke.
(Foto Miquel Demeulemeester)
verhoogde visproductie krijg je
door een combinatie van stikstof
en fosfaat. Het stikstofoverschot in
de Nederlandse kustwateren is
zeer groot en volledig het gevolg
van menselijke activiteiten. Je hebt
gelukkig maar weinig fosfaat nodig
om de balans weer te herstellen.'
Boddeke stelt niet aan de leiband
van de visserij te lopen en een mid
denpositie in te nemen. 'De milieu
beweging is ver opgeschoven. Zij
heeft de politieke en de publieke
opinie op sleeptouw genomen. Ik
zeg niet dat ik de wijsheid in pacht
heb, maar zeg gewoon wat ik
denk.'
zee zijn als Natura 2000-gebied
aangewezen. Er is een onderzoek
gaande welke gevolgen dat heeft
voor de visserij. Ze weten het nog
niet, maar van overheidswege
wordt gezegd: We proberen de
gevolgen voor de visserij tot een
minimum te beperken. Daar kun je
uit afleiden dat er sowieso beper
kingen komen. Dat geeft onzeker
heid voor de vissers, die al met
allerlei andere (beperkende) maat
regelen zijn en worden geconfron
teerd. Het ziet ernaar uit dat colle
ga's van Blom en Boom daar deze
week tegen gaan protesteren, mis
schien doen de Texelaars ook wel
mee.'
metoten erbij zoals die als admiraal
verklede prins.' Hij veronderstelde
dat de Texelaars het geen pro
bleem vinden als ook de Duitsers
aan de herdenking meedoen. 'Als
ze tenminste een huisje huren.' De
spreker noemde het een wonderlijk
verschijnsel dat in Nederland
zoveel ontevredenheid heerst,
ondanks dat het land op het gebied
van welvaart, veiligheid en alle
mogelijke voorzieningen tot de
wereldtop behoort. 'Hoe minder er
mis is, des te bozer maakt men
zich over zaken waar nog wel wat
aan mankeert. Nederland wordt
gegijzeld door de ontevredenen.'
Overigens bleek Van Rossum zelf
ook weinig ingenomen met som
mige ontwikkelingen. Voor de om
zich heen grijpende privatisering
had hij geen goed woord over.
Naarmate de avond vorderde, leek
de spreker steeds meer op dreef te
komen, telkens afdwalend van de
onderwerpen met relativerende en
vaak maffe kwinkslagen, zodat het
sterk op cabaret ging lijken. Zo
sprak hij zich uit voor een nationale
actie om Texel onafhankelijk te
verklaren en Den Helder af te bre
ken. 'De zonnigste maar ook de
somberste stad van Nederland.'
(foto Harry de Graaf)
Op de voorpagina van de Texelse
courant van 12 mei staat een foto
van het spandoek op de TX24 van
Albert Blom waarbij o.a IMARES en
NIOZ de schuld krijgen van teruglo
pende visvangsten omdat er 'te
weinig' fosfaat naar zee gaat. Er
wordt beweerd dat wij niet meewer
ken cq meedenken, maar niets is
minder waar. In 2007 heb ik samen
met IMARES, NIOZ en LEI collega's
hier een uitgebreid rapport over uit
gebracht. Hierin beschrijven wij dat
er diverse redenen zijn waarom fos
faat toevoeging niet zo'n goed idee
is als het in eerste instantie mis
schien wel lijkt, maar doen wij ook
een voorstel om het eens uit te pro
beren. Hier een samenvatting daar
van.
Waarom is het niet zo'n goed idee?
In de eerste plaats is er de water
kwaliteit. Duitsland en de EU zullen
nieuwe fosfaattoevoegingen nooit
toestaan. Toen er begin jaren tachtig
van de vorige eeuw grote hoeveel
heden door de mens geloosde fos
faat en stikstof in de kustzone kwa
men, ontstond er zuurstofloosheid
in de Duitse Bocht met massale
sterfte onder bodemdieren en vis
sen die voor de Duitsers aanleiding
was de fosfaatbelasting via de Rijn
drastisch aan te pakken. Dat hielp,
zuurstofloosheid heeft zich daar
vanaf de negentiger jaren niet meer
op grote schaal voorgedaan. Als we
nu weer actief fosfaat in onze zee
brengen, stopt dat heus niet bij de
grens en komt onherroepelijk weer
in de Duitse Bocht terecht, waar het
risico op problemen weer toeneemt.
Duitsland en alle andere betrokken
landen zullen direct bezwaar maken
tegen het doelbewust verrijken van
onze kustzone met fosfaat. Het
Nederlandse en Europese beleid
was de afgelopen decennia juist
gericht op het schoner maken van
de zee. Het fosfateren van de Neder
landse kustzee gaat in tegen alle
internationaal gemaakte afspraken,
politiek onhaalbaar dus.
Dan de vraag: leidt het toevoegen
van fosfaat sowieso wel tot extra
garnalen- en visproductie? Er zijn
wel enkele historische verbanden
gevonden tussen veranderingen in
nutriëntentoevoer en mariene orga
nismen in kustwateren. Zo is er een
duidelijk verband gevonden tussen
de toe- en afname van de fosfaat
vracht van de Rijn en de groeisnel-
heid van schol en tong in de kust
zone. Ook de veranderingen in de
Han Lindeboom.
(Foto Harry de Graaf)
algen en de afname van de schelp
dierproductie in de Waddenzee lij
ken gerelateerd aan de afname in
nutriënten. In het Kattegat werd
eutrofiëring gevolgd door een ver
hoogde visproductie.
Het probleem is dat in het verleden
gevonden verbanden geen garantie
geven voor toekomstig effecten van
fosfaatverrijking. Ook andere facto
ren zoals visserij, klimaat, en de
aanvoer van nutriënten uit de oce
aan spelen een belangrijke rol. En
we weten absoluut niet zeker in
welke mate veranderingen in fosfaat
daadwerkelijk hebben bijgedragen
aan de waargenomen veranderin
gen in visopbrengst, of dat in feite
een andere factor eigenlijk veel
belangrijker is geweest. Bovendien
leven we nu in een andere wereld
dan pakweg 25 jaar geleden. Dat
betekent dat het toevoegen van
fosfaat aan de zee onder deze nieu
we omstandigheden tot andere,
onvoorspelbare en dus mogelijk ook
zeer ongewenste uitkomsten, zoals
het voorkomen van giftige of
schuimvormende algen of grote
hoeveelheden kwallen, zal leiden.
Ook hebben Noorse proeven aan
getoond dat extra fosfaat misschien
algen en algeneters, zoals mosse
len, wel iets meer kan laten groeien,
maar dat het effect op alle andere
dieren uiterst onzeker is. Extra fos
faat hoeft absoluut niet tot meer
garnalen te leiden, maar kan wel
ellende veroorzaken. Willen we
dat?
Maar ook de wetenschap wil graag
meer antwoorden en dus hebben
we in ons rapport een proef bedacht.
Want hoewel de heer Blom gelijk
heeft dat het fosfaat uit de wasmid
delen is, zit er nog wel meer dan 30
procent in onze afwasmiddelen. Dat
dat niet meer naar zee gaat, komt
niet door IMARES of NIOZ, maar
door de waterzuiveringsinstallaties
waar het fosfaat uit ons afvalwater
wordt gehaald. Het voorstel was om
de fosfaatverwijderende trap in de
Haagse waterzuiveringsinstallatie in
de juiste tijd van het jaar zes maan
den uit te zetten. Dan komt er per
dag 1,5 ton fosfaat extra in zee. Als
we er nog wat meer uit zetten nog
meer. Dan kunnen we ter plekke
bestuderen of en hoe algen, bodem
dieren, ook garnalen, en vissen hier
op reageren.
De proef kost weinig, alleen geld
voor het onderzoek, en iemand
moet de enorme boetes betalen die
de waterzuivering krijgt voor het niet
voldoen aan de lozingsvergunning.
De ministeries hebben aangegeven
weinig in zo'n proef te zien. Want
ook al levert die proef aanwijzingen
voor meer productie, dan is er nog
een goede reden om heel zuinig met
fosfaat te zijn.
De wereldvoorraden fosfaat zijn heel
eindig en als de huidige trend zich
doorzet, kan het over 50 jaar al op
zijn en kunnen we binnen 30 jaar
grote lokale problemen met aan
koop van fosfaat verwachten. Fos
faat wordt in mijnen in Noord-Afrika,
Amerika en China gewonnen en die
mijnen raken leeg. En hoe kunnen
we voedsel produceren zonder fos
faat? Voor de toekomst zullen we
naar 100 procent terugwinning van
fosfaat moeten, of moeten we het
fosfaat dat in de diepe oceaan zit,
leren te gebruiken, hetgeen niet
makkelijk zal zijn. Om dan fosfaat
naar zee te laten gaan voor een
onzekere toename van de garnalen-
oogst draagt niet bij aan een duur
zaam gebruik van deze snel schaar
ser wordende hulpstof.
Het toeschrijven van de tegenval
lende Noordzee garnalen- en vis-
producties aan teruglopende men
selijke fosfaataanvoer gaat voorbij
aan alle andere mogelijke oorzaken
van een falende visvangst, zoals
overbevissing en recente verande
ringen in het klimaat. Het voorstel
tot nieuwe lozingen houdt geen
enkele rekening met de nadelen die
daar aan zitten, zoals de onvoor
spelbaarheid van effecten, versto
ring van de natuurlijke dynamiek, de
eindigheid van de voorraden en de
internationale regelgeving met
betrekking tot waterkwaliteit.
Kortom, bemesting van de zee is
geen oplossing. Visserij is oogsten
uit een dynamische natuur en zal
rekening moeten houden met
natuurlijke veranderingen in de
visopbrengst. Fosfaat naar zee laten
gaan draagt niet bij aan een duur
zaam gebruik van onze zee.
Han Lindeboom,
IMARES
