Burgemeester in
oorlogstijd
Moeilijke tijden vragen
om lastige keuzes
'Als ieder eerlijk is, slaat de weegschaal te mijnen gunste uit'
TEXELSE 9 COURANT
VRIJDAG 27 APRIL 2012
Hoewel tijdens de bezetting nauwelijks foto's werden
gemaakt, was op een door het Rijksinstituut voor Oor
logsdocumentatie (tegenwoordig NIOD) in april 1970
verzorgde tentoonstelling in de BB-kelder in het sou
terrain van het raadhuis op de Groeneplaats een serie
opnames te zien van de bevrijding, de intocht van de
Canadezen, de bevrijdingsfeesten en de aftocht van
de Georgiërs. Daaronder ook een foto van oorlogsbur
gemeester Rijk de Vries, die in 1945 eerloos via de
Stenenplaats 'met bed en bulster' werd afgevoerd.
Een scène waarop onlangs in een ingezonden brief in
deze krant met 'ambivalente gevoelens' werd terug
gekeken. Want zoals De Vries met gemengde gevoe
lens werd ontvangen, was ook de wijze waarop hij het
ambt - en het eiland - verliet, met emoties omgeven.
Zelfs al in 1959 schreef de Texelse Courant hierover
dat 'het natuurlijk niet erg prettig is door Den Burg
achter een schillekar te moeten sjokken, terwijl de
jeugd een "Leve Willemien" laat schallen. Wie was die
man, die van 1942 tot 1945 burgemeester van Texel
was en wiens naam later zo min mogelijk werd
genoemd?
naar huize Zorg en Geluk aan de Duval. De Texelsche Courant
Schilderweg (thans Schilderend deed zo uitgebreid verslag van de
was de komst van de Amster
dammertjes, kinderen uit de
alles redelijk op te lossen.' Ook is
bekend dat De Vries hard is opge-
131), waarin tot dat moment het gebeurtenissen, dat De Vries hoofdstad die naar het eiland treden tegen wangedrag van
weeshuis was ondergebracht. redacteur Duinker later het dubi
euze compliment maakte: 'Het is
De installatie werd bepaald op 7 een prachtig verslag; jij bent een
maart, maar werd drie weken uit- NSB'er of een huichelaar.' Wacht-
gesteld tot de 28ste. Dit in ver- meester Jellema weigerde bij de
werden gehaald om aan te ster- Brits-Indiërs die in Duitse dienst
ken. Ook het echtpaar De Vries waren. Deze mannen vielen vaak
nam twee kinderen in huis. Dat zij Texelse vrouwen lastig en ver-
op Texel midden in de Russen
oorlog terecht kwamen, een ver-
band met een felle brand die op 6 installatie aanwezig te zijn en
maart woedde in de bovenwo- werd om die reden naar de over-
ning van Moerbeek in de Park- kant overgeplaatst.
haal dat bij hun terugkomst thuis
vaak niet werd geloofd, was een
onverwachte wending.
krachtten zelfs een 14-jarig meis
je.
Opvallend in de getuigenverkla
ringen is het verhaal van B. de
Jong, die samen met P. Brouwer,
Stechwey en J. Schrama tijdens
de Russenoorlog werden opge
pakt en op De Mok zouden wor
den dood geschoten. Samen met
Goedhart, de leider van de Jeugd
storm, is De Vries toen met zijn
revolver naar de Mok gegaan en
heeft daar stampij gemaakt, met
als resultaat dat genoemde Texe
laars de dans ontsprongen.
straat en waarbij een baby van
meer aan een gefundeerde mee- vijf maanden omkwam. Alle fees- Over De Vries als burgemeester Omstreden is De Vries' rol bij het
ris, die hij echter om financiële zal zijn elkaar te vertrouwen, eer
redenen moest opgeven. Tijdens bied te hebben voor elkanders
de plechtigheid van zijn installatie
als burgemeester van Texel doet
hij ferme uitspraken over armoe
de en de bestrijding daarvan.
In zijn verdediging stelt De Vries
dat op Texel de tegenstellingen
ning, die van de mijne afwijkt, dan telijkheden werden daarom tot valt weinig te zeggen, maar ook wegvoeren van zogeheten'staats- niet zo scherp waren.'Ik was een
veel. Hij was burgemeester van gevaarlijke'personen naar Assen,
een bezet gebied dat groot stra- Dit was het derde en laatste van
de drie transporten die tot doel
hadden de weerbare mannen en
standpunt en een open oog heb- (tegenwoordig Chinees restaurant zijn daden en beslissingen zullen jongens van het eiland te verwij-
Rijk de Vries werd op 14 augustus
1901 in Deventer geboren. Na het
behalen van zijn HBS-diploma aan het eeuwig ja en amen knik- nader order uitgesteld
begon hij aan een studie tot nota- ken van zwakkelingen. Hoofdzaak
Bij de installatie, die werd gehou- tegisch belang had en lid van een
den in Pen's schouwburgzaal collaborerende partij. Veel van
ben voor de eischen van de nieu- Nieuw Azië), werd De Vries de direct door de bezetter zijn inge- deren. Als staatsgevaarlijk wer-
we tijd.' Op de voordracht prijk
ten de namen van vijf kandidaten,
'Niet langer zullen de maatschap- waaronder een sollicitant van het
pelijk ontrechten, de armen en eiland zelf. Deze scoorde hoog,
ambtsketen omgehangen door geven en het gevolg zijn geweest den beschouwd de mannen die
'om hun houding van lijdelijk ver
wethouder Westdorp, die speci- van de moeilijke situatie. Oud
aal om die reden was aangeble- gemeentesecretaris Piet Beem-
zet in staat werden
Nederlandse burgemeester die er
in de bezettingsjaren van gemaakt
heeft wat ervan te maken was.'
Hij zou regelmatig op bezoek zijn
geweest in Assen, geen actie
hebben ondernomen tegen
onderduikers en had firma's die
leegstaande huizen plunderden
geacht aangepakt. 'Als ieder eerlijk is,
ven. Locoburgemeester Sieme de sterboer heeft in zijn boek over opstandige dingen te doen als de slaat de weegschaal te mijnen
ouden van dagen op liefdadig- maar werd afgewezen omdat hij Waard, later burgemeester van de Tweede Wereldoorlog geen situatie kritiek werd'. Tussen 3 en
heid aangewezen zijn;
rechtvaardig dat zij op hulp en
steun aanspraak kunnen maken.'
Een uitspraak die, volgens het
verslag in de krant, met applaus
werd begroet. Ook beloofde De
Vries, in dezelfde rede, hard op te
treden tegen mensen die de Win
terhulp dachten te moeten tegen
werken - 'Is men zoo diep gezon
ken, dan zal ik met krachtige
hand weten in te grijpen' - en
tegen de zwarte handel. 'Met
mensen die zich willen verrijken
door de nood van anderen uit te
buiten, heb ik voor geen cent
medelijden.'
naast het burgemeesterschap Warffum, bedankte voor de eer goed woord voor hem over en 5 december 1944 werden zo'n
aan zijn bedrijf verbonden wilde
blijven. De secretaris-generaal
van Binnenlandse Zaken vreesde
en diende zijn ontslag in. 'Gezien noemt het voorbeeld dat De Vries
de eed die ik heb afgelegd als zwaaiend met een pistool zijn
raadslid, lag het niet in mijn boze woorden kracht bijzette, 'in
130 mannen en jongens opge
pakt en met de Dokter Wagema-
ker naar Harlingen gebracht. Niet
allen keerden gelijk met de ande-
gunste uit.' De Vries wilde liever
ergens te werk gesteld worden
dan gevangenisstraf krijgen,
omdat hij in gezinsverband wilde
kunnen leven. 'Ik wil nu zo spoe
dig meewerken aan de opbouw
re Texelaars na drie maanden van ons vaderland en samen met
naar huis terug. Jaap Schoorl
vertelt in 1964 hoe hij zag dat op
de lijst van mensen die terug naar
huis mochten,
doorgestreept.
mijn vrouw, die nog steeds is
geïnterneerd, zorgen voor ons
zoontje van 1 jaar en 7 maanden
namen waren dat ons in mei 1944 werd gege-
Dat was werk ven na een zevenjarig huwelijks-
geweest van Rijk de Vries en zijn leven zonder kinderen.' Bedoeld
daarmee voor
belangenver
strengeling.
In plaats van notaris wordt De
Vries vertegenwoordiger in tex
tiel. Als zodanig reisde hij veel in
België en Frankrijk. Ook zal hij in
die tijd Texel hebben bezocht.
Desgevraagd verklaart hij in ieder den waarin De
geval het eiland 'als pensiongast' Vries het hem
te hebben leren kennen. Na opgelegde ambt
Enschede is hij woonachtig in aanvaardde
Tilburg, Amersfoort en Zaandijk, (naar eigen zeg-
Hij trouwt in 1931 met Aaltje de gen had hij niet
Vries uit Leiden. Dit huwelijk naar de burge-
wordt in 1935 ontbonden;
Vries hertrouwt in 1937 met de in
Nederlands-lndië geboren Irene
Heyting.
Tekenend voor
de omstandighe-
meesterspost
gesolliciteerd,
maar was hij als
zodanig door 'de
beweging' aan
gewezen), was
In januari 1940 begint De Vries
met een studie gemeente-admini- dat er lange tijd
stratie en hij is als volontair werk- onduidelijkheid
zaam op de gemeentesecretarie bestond over de
van Zaandam en Castricum. Niet datum waarop
eerder bij een politieke partij hij zich burge
betrokken, meldt hij zich in augus- meester mocht
tus 1940 bij de NSB, de in 1933
opgerichte Nationaal-Socialisti-
sche Beweging. De partij, die tus
sen 1935 en 1940 een flinke
daling in het aantal leden moest
incasseren, bloeide na de Duitse
invasie in mei 1940 weer op. Op
Texel had de partij niet meege
daan aan de verkiezingen van
1939 en had daarmee geen zetel
in de gemeenteraad. Tijdens de
verkiezingen voor de Tweede
Kamer in 1937, kreeg de partij
307 stemmen van Texel, tijdens
de provinciale verkiezingen in
1935 439.
geestverwanten, die doodsbe
nauwd waren dat wij op Texel bij
het naderen van de bevrijding iets
tegen de NSB'ers zouden onder
nemen.'
wordt Ewout de Vries, op 16 mei
1944 geboren in het noodzieken
huis in Den Burg.
In aanmerking nemend dat De
Vries de belangen van de bevol-
Aan de andere kant heeft De Vries king in bepaalde gevallen had
ook voor Texelaars op de bres
soneel'. Maar gestaan. Zo protesteerde hij
dit is een uit- tegen de tewerkstelling van Piet
zondering,
over het alge
meen zijn de zich te melden voor de arbeids-
(schaarse)
bronnen mil
der in hun oor
deel.
gediend, vond de rechtbank toch
dat zijn goede daden niet opwo
gen tegen zijn slechte. Rijk de
Reij, die in 1943 ondanks gezond- Vries werd veroordeeld tot inter-
heidsklachten werd opgeroepen nering van drie jaar, ontzetting uit
het kiesrecht, ontzegging van het
dienst in Duitsland. 'Onder aan- recht om enig ambt te bekleden
bieding van bijgaande kennisge
ving deel ik mede, dat deze
oproeping niet mijn instemming
heeft', laat hij Reij per brief weten.
Zo toog hij al Het mocht niet baten, Reij werd
ondanks het protest van de bur
gemeester te werk gesteld in
Duitsland, waar hij aan de gevol-
kort
aanstelling
naar Haarlem
daar
en het afstaan van het beheer
over zijn eigen vermogen. Omdat
gerekend werd vanaf 1945 zou hij
van mei 1947 tot 17 mei 1948
gevangen zitten. In oktober (1947)
diende de zaak weer, omdat de
Hoge Autoriteit de internering van
drie jaar te weinig vond. De uit-
gen van een ongeluk, gecobi- spraak bleef echter ongewijzigd.
pleiten voor neerd met een zwak gestel,
nogelijk bezweek.
noemen. De
Vries volgde bur
gemeester Kamp
op, die per 7 mei
1942 dijkgraaf
werd bij het
hoogheemraad
schap Hollands
Noorderkwartier.
Kamp had in mei
1941 zijn ontslag
ingediend, maar
dit kon niet per 1
september wor
den verleend.
Zelfs werd de de Vries, Burgermeester1
maken van
paasbezoek
aan het eiland.
Texel was als
Spergebiet
afgesloten van
de buitenwe-
Een belangrijke bron van gege-
Kort na zijn detentie vertrok De
Vries naar Zweden, waar hij voor
een Nederlandse firma ging wer
ken. Zijn huwelijk met Irene Hey-
vens over het burgemeesterschap ting werd in 1952 ontbonden. Op
van Rijk de Vries vormen de getui- enig moment raakt hij onder mys-
genverslagen van het tribunaal in terieuze omstandigheden verlamd
n 1942 tot 1945.
ambtsperiode
De Vries wordt op 1 december van Mr. Kamp, welke 15 Nov. opvatting in die toestand een
meerderheids
aandeel in de
stichting
Texels Museum te krijgen. TESO
Alkmaar, waar hij in 1947 terecht
stond voor lidmaatschap van de
reld, maar net NSB, poging tot opsporen van
als vele ande- mensen die waren ondergedoken
ren, vond De nadat ze waren opgeroepen voor Ewout verhuizen hem naar een
Vries dat fami- de Arbeidsdienst en voor het aan- verpleeghuis in Bussum waar hij
liebezoek op wijzen van mensen voor werk in op 2 september 1968 overlijdt, 67
hoogtijdagen Duitsland. Ook zou hij partijdig jaar oud.
mogelijk zou zijn geweest bij het benoemen
moeten zijn. van gemeentelijke medewerkers,
Ook hield hij had hij 'geestelijke relaties' met
de plannen de Duitse Weermacht, accepteer-
van TESO de hij een Duitse onderscheiding
tegen om een en werkte hij mee aan maatrege
len die de bezetter tegen de
bevolking nam
bij een auto-ongeluk in Lapland.
Zijn Zweedse vriendin wil dan
niets meer met hem te maken
hebben en zijn ex-vrouw en zoon
Pip Barnard
Centraal Archief Bijzondere Rechtsple
ging (CABR), Den Haag
archief Texelse Courant
1941 benoemd tot hoofdcom- afliep, voor onbepaalde tijd ver- nieuwe burgemeester te installe- had aangeboden de stichting te
mies ter secretarie van Castricum
en wordt daar waarnemend bur-
lengd, daar nog steeds geen
opvolger kon worden aangewe-
ren', verklaarde hij later. De instal- financieren, maar wilde dan zes
latie van Rijk de Vries als burge- van de elf bestuurszetels toege-
gemeester als burgemeester zen', schrijft de Texelsche Cou- meester van Texel werd naast wezen krijgen. Drie zetels zouden
Sloet tot Everloo naar Den Bosch rant op 17 januari 1942. Onder- veel ambtenaren en bestuursle- dan aan de VW toevallen, twee
vertrekt. Sloet tot Everloo zal later zoek bij het NIOD leerde dat de den van polders, waterschappen aan de gemeente. De Vries wilde
de voordracht voor De Vries'
benoeming tot burgemeester van
Texel ondersteunen, net als de
door rijkscommissaris Seys-
Inquart ondertekende benoeming
van Rijk de Vries inging op 28
burgemeester van Zaandam, waar januari 1942. De jaarwedde werd burgemeesters van Haarlem en
en corporaties, bijgewoond door echter zeggenschap houden en
de heer Ruiter, gemachtigde van had al een directeur benoemd. Bij
de Leider voor Noord-Holland, de zijn installatie brak De Vries - zelf se economie. 'Dat hij
Uit de (schriftelijke)
verklaringen blijkt tel
kens weer dat De Vries
wel degelijk wist dat er
enkele honderden
onderduikers op het
eiland waren, maar dat
hij het belang daarvan
erkende voor de Texel-
een groot liefhebber van het voet
balspel - een lans voor de sport
op het eiland en zegde hij toe te
proberen 'het schoone en onge-
De Vries eerder werkzaam was.
Zij prijzen hem daarbij om zijn
energie en scherp verstand.
'Ofschoon lid van de NSB heeft
hij begrip voor andersdenkenden
en heeft hij veel tact, waardoor hij
het vertrouwen van politieke werd gehaald door gemeente- Jeugdstormers en tachtig man dat Texel 'geen modebadplaats'
bepaald op ƒ4150,-. Volgens het Den Bosch en de secretaris van
Instituut van Sociale Geschiede- de burgemeester van Rotterdam,
nis zou dit in 2011 neerkomen op Ook de WA en de NSB waren
een inkomen van €27.282,92. De vertegenwoordigd en na afloop repte van onze flora en fauna en
Vries kwam op 3 februari op het van de plechtigheden werd een het karakteristieke van ons eiland
eiland aan, waar hij van de boot défilé gehouden door zestig te behouden'. Ook zijn uitspraak op dat Texel het veel
erger had kunnen tref
fen en C.J. de Lugt
verklaart dat De Vries
gehaat was, lag aan
zijn NSB-zijn, maar niet
aan de wijze waarop
hij zijn taak opvatte',
zegt dokter Mauve.
Notaris Mulder merkt
tegenstanders zal winnen', schrij
ven zij. De Vries doet vergelijk- verblijf in hotel De Lindeboom
bare uitspraken bij zijn inaugura- nam het echtpaar zijn intrek in de Ook de receptie die na afloop in
tie. 'Vanzelfsprekend zullen er woning Koogerweg 16b (thans het raadhuis werd gehouden,
zich wel eens verschillen van Kogerstraat). Enkele weken later,
meening voordoen, doch dit zal toen de woning van Mr. Kamp,
zijn in aller belang, doordat hier- die eigendom was van W.H. Lap,
veldwachter Goënga. Na een kort van de WA (de militante Weer- moest worden, werd met applaus
baarheids Afdeling van de NSB), begroet. Daarnaast kon de fol
klore, met als hoogtepunt 'het niemand heeft verra-
Sint-Nicolaasfeest' (thans Ouwe den. 'Zijn positie tus-
Na afloop Sunderklaas) zich in zijn volle sen de Duitsers en de
door elke zaak van verschillende
zijden zal worden belicht. Ik heb
als weeshuis in gebruik werd
genomen, verhuisde De Vries
werd druk bezocht,
werd een Kameraadschapsavond aandacht verheugen,
gehouden, waar werd opgetreden
door 'de in NSB-kringen populai
re humorist-conferencier' Paul
Een van de meeste spraakma
kende initiatieven van De Vries
Texelse bevolking was Piet Reij, die in 1943 ondanks protesten van
niet makkelijk. De Duit- burgemeester Rijk de Vries te werk werd gesteld in
sers stelden steeds Duitsland- bezweek daar aan de gevolgen v.
meer eisen. Hij trachtte
ongeluk en ziekte.
